Oihan Herri eta erakundeen elkarteak eraikuntza merkatu publiko deialdietan tokiko erakundeek lekuko oihanetarik jin zurak eska ditzaten nahi luke. Milou Castan, Atharratze-Sorholüzeko hautetsi, erakundeko kide eta Akitania-Berriko Oihan Erakundeen Eskualde Batasuneko lehendakariak eraikuntzarako tokiko zuraren merkatu bat berpiztu nahi luke.
Oihan herrien elkartea hautetsiengana joaten da, merkatu publikoetan nola egin dezaketen esplikatzeko. Legez, arazo bat baita: ezin da tokiko zura galdetu zuzenki. “Merkatu publiko batean ez duzu erraten ahal: ‘Euskal Elkargoko eremuko zura nahi dut!’. Hautetsiei aholkuak ematen dizkiegu, beste gisan egiteko”, dio Milou Castanek.
Hain zuzen, tokiko zur label edo marka sortu du elkarteak, Castanek jakinarazi duenez: “Pirinioetako Zura marka sortu dugu”. Ipar Kataluniatik Ipar Euskal Herrirako Pirinioetako oihan herri guziak barne dira. Marka hori izateko, erabilia den zurak “moztua izan den oihanaren eta eraikuntzarako landua den gunearen artean, gehienez 80 kilometro behar ditu egin”.
Castanek beste molde bat esplikatu du: eraikuntza xedearen obragintza bere gain duen herriko zura baliatzea. Hala egin dute Izuran, Ostavals gunearekin: “Izuran moztu eta idorrarazi zurarekin eginen da”. Biarnoko Ereta herrian berdin egin dute, kolegio batean.
Adar oso bat birsortu
Denetan baziren zerrategiak lehen, eta tokiko oihanetako zur franko baliatzen zuten, ondotik zurginei saltzeko. Mundu mailako negozioa garatzearekin, bata bestearen ondotik desagertu ziren; guti baizik ez dira gelditzen. Sail hori berriz garatu nahi lukete Oihan Herrien elkartetik.
Gelditzen diren zerrategi apurrekin lan egiteko xedea du elkarteak, baina bada zailtasunik: “Merkatu publikoetan galdegina da zura idorra izan dadin. Baina hara, inguruko zerrategietan ez da kasik batere idortegirik. Lehen bezala ari dira, kanpoan idorraraziz”. Horregatik, zurginek Europa Iparreko zerrategi industrial handietan xukatu zura erosten diete tokiko banatzaileei. Gehiago dena, merkeago heldu zaie. “Tokiko zura doi bat karioago baldin bada ere, lurraldearen onetan dela erakusten entseatzen gara”, gehitu du Castanek. Kalkulu bat ere badute egina errentagarritasuna erakusteko, karbono emaitza barne sartuz.
Zuraren sail oso bat berriz plantan ematea ez da berehalako, nahiz “bixkorralditto bat sentitzen den”; hala nola Mendibeko Sugarai kooperatibak sortu duen zerrategiarekin. Berotzeko egurrarekin hasi zen, eta eraikuntzarako zura egiten hasi da, berriki. Izurako egitasmoa bada, baina oraino nahikari txikia dela uste du Castanek. “Hautetsiek nahi badute, martxatzen da”. Berriki, Ezpeletako haurtzaindegiaz komunikatu du Euskal Elkargoak. “Ongi da, baina ez da tokiko zur handirik barne horretan”.
Gero, dena da zer neurritan egiten den. Castanek haserrea piztu zuen egitasmo bat sustengatu zuen Lannemezan aldean (Okzitania). Italiako Florian multinazionalak ehun milaka metro kubo pago ustiatu nahi zituen Pirinioetan. Ingurumen elkarte, tokiko hautetsi eta oihanzaintzako eragile elemenia kontra altxatu zen, eta ez da egin. “Kalitate handiko 50.000 metro kubo pago ateratzeko, 250.000 moztu behar ziren. Horrek zuen beldurra piztu”, erran du Castanek. “Proiektua hobeki egokitu beharko zen”, aitortu du.
Pagoaren mentura
Europako pagadi handienetarikoa da Irati aldekoa. Euskal Herriko zurginek ez dute kasik batere baliatzen pagoa. Bizkitartean, Vosgeak departamenduan (Frantzia), konparazione, pagoaren erabilpena garatu dute eraikuntzarako 2016tik. Castanek amesten du bide bera hartzea Ipar Euskal Herrian: “Badu 30 urte borrokatzen naizela tokiko pagoa erabil dezagun”.
Hainbestetaraino, non egitura bat ere sortua baitute horretarako, zeinetan Castan lehendakaria ere baita: Pirinioetako Pagoaren Konpainia. Altzariak egiteko pago saltzen entseatzen da. “Nekeziak ditugu, baina zulotik ateratzeko bidean gara”. Eraikuntzarako menturak ikusten dituzte. Pagozko habe eta estaldura taulen egitera heltzen dira, gaur egun. “Orain, eraikuntzarako Dokumentu Teknikoetan onarrarazi behar ditugu”, dio Castanek.
Haritzarena ere desafio gisa ikusten du. Zailago da, haritzak karga baduelako, kalitatezkoa behar duelako. Lekuko zerrategi bat edo bestek haritzarekin segitzen dute: “Mitikilen, zerrategi batek Ipar Euskal Herriko zurginak hornitzen ditu. Etxebarreko zerrategi ttipiak bakarrik tokiko zurarekin lan egiten du”. Baina, Castanek dioenez, haritza pagoa baino aise karioago da. “Hiru, lau edo bost aldiz karioago da”.
Berotzeko egurra
Oihan Erakundeen Eskualdeko Batasunak hitzarmen bat izenpetu berri du Euskal Elkargoarekin, 2023-2026ko eperako, lekuko berotzeko egurra garatzeko. Gaur egun, jadaneko, zenbait berogailu publiko badira Ipar Euskal Herrian, tokiko egurra baliatzen dutenak etxeen edo ikastetxe baten berotzeko. Urrunago joan nahi dute, Milou Castan Oihan Herrien elkarteko buruak dioenez: «Lurraldeko Hornitzeen Plangintza bat adostu dugu, zergatik ez, ondoko hiru urtetan hamar bat berogailu kolektibo berri sortzeko Elkargoaren eremuan».
Lurraldean, Elkargoko poloetan, mulkoka barreiaturik irudikatzen ditu berogailu kolektiboak Castanek: «Aipa niezazkizuke Errobi poloa, edo Zuberoa, 30 kilometroko inguruan osoki tokiko egurrez horniturik liratekeen berogailuekin».
