Bizkaiko Foru Aldundiaren asmoa zen urtarrilaren 1erako jartzea bidesaria honako bi errepide hauetan BI-625an (Basauri eta Arakaldo artean) eta N-240an (Ubide-Galdakao). Lehenengoak ia hamabost kilometro ditu, eta egunean 1.700 kamioik erabiltzen dute; 1.600 kamioik zeharkatzen dute N-240a.
Azken unean, ordea, Bizkaiko Aldundiak erabaki zuen bidesariak kobratuko dituzten makinak ez piztea, eta aste gehiago ematea garraiolariei ordainketa sistemak ezartzeko eta eskainiko dituen deskontuetako izena emateko —636k jada egin dute—.
Gipuzkoan indarrean dagoen free-flow sistema baliatuko dute Bizkaian ere. Ibilgailuak kameraz betetako arkuen azpitik igaroko dira, geratu gabe, eta horiek aterako dituzten argazkiekin jakingo du aldundiak kamioi bakoitzak errepidearen zer zati erabili duen. Ordainketa Via-T eta antzeko ordainketa sistema elektronikoen bitartez egin beharko dute ibilgailuen jabeek; halakorik ez badute, ordainketa agindua ibilgailuaren jabearen helbidera iritsiko da. Ordaintzen ez dutenei isuna jarriko diete.
BI-625 osorik zeharkatzen dutenek 4,50 euro ordaindu beharko dituzte, eta 17,34 euro, berriz, N-240tik doazenek. Deskontuak izango dira, ordea, errepidea askotan baliatzen dutenentzat —%13 gutxiago ordainduko dute hilean gutxienez hogei aldiz erabiliz gero— eta gutxiago kutsatzen duten ibilgailuentzat —%25eko deskontua—.
Bigarren epe batean, udaberrian ziur aski, ordainpekoak izango dira beste hiru bide: Txorierriko korridorea (Erletxe-Barakaldo), Kanpazarko bidea (Gipuzkoako mugatik Abadiñoraino) eta A-8aren zati bat (Abantotik Kantabriako mugaraino).
Imanol Pradales Bizkaiko Azpiegitura diputatuak gezurtatu egin du neurriaren helburua diru bilketa hutsa denik. Ibilgailu astunak herriguneetatik eta errepide estuetatik atera eta ordainpeko autobideetara bidali nahi dituzte, eta dirua bildu errepide sarean mantentze lanak egiteko. Aldundia bereziki kezkatuta dago Hegoaldeko Saihesbidearen erabilera txikiarekin.
Okupatu gehiago
Nafarroako Gobernuak ere progresiboki ezarri nahi ditu bidesariak gaur egun kamioien trafiko handia duten bideetan. A-1 (N-1) autobiako bere zatiarekin hasi nahi du, Gipuzkoako mugatik Arabakora, Etzegaratetik Ziordiara, 2023. urtea amaitu aurretik, Bernardo Ziriza Lurraldeko Kohesioko kontseilariak urrian Parlamentuan azaldu zuenez. Ordutik hona berritasunik ez dela izan esan diote sail horretako iturriek BERRIAri.
Iazko ekainean onartu zituen Nafarroako Parlamentuak bidesariak, PSNren, Geroa Bairen, EH Bilduren, Ahal Dugu-ren eta Ezkerraren botoekin. Europako Batzordeari bidesariak jartzeko baimena eskatu dio gobernuak, baina oraingoz ez du erantzunik jaso. Hori lortutakoan, Nafarbide sozietate publikoa osatuko dute bidesariak kudeatzeko. Parlamentuko iturrien arabera, kanpoko aholkularitza etxe bat ari da haren estatutuak lantzen uneotan, baina oraindik ez zaie zirriborrorik aurkeztu taldeei.
Bildutako bidesariarekin Nafarroako errepide sarean egin beharreko konponketak egingo dituela ziurtatu du gobernuak, azken urteetan arlo horretan motz geratzen ari dela uste baitu. Haren kalkuluen arabera, urtero gutxienez 70 milioi euro behar dira 3.821 kilometroko errepide sarearen mantentze lanak finantzatzeko. Alta, azken hamar urteetan batez beste urtean 28 milioi euro inbertitu dira zeregin horretan; erdia baino gutxiago, alegia. Bidesariekin urtean 45 milioi jasotzea da asmoa.
2024an beste bi bide ordainpeko bihurtzekoak dira. Urtearen lehen erdian, A-68 autobidea, Castejon eta Cortes artean; amaieran, berriz, A-15a (Irurtzun-Leitza) eta A-10a (Irurtzun-Altsasu).
Gehiago itxaron beharko da N-121-A errepidea ordainpekoa izateko: 2026 amaieran edo 2027 hasieran izango da, errepide hori zabaldu eta 2+1 moduko bide bat bihurtzen denean.
Edonola ere, Zirizak ohartarazi du data horiek behin-behinekoak direla eta alda daitezkeela.
Aldundiak nabarmen handitu du ordaindu beharreko errepide-zatia. Lehen hemeretzi kilometro ordaintzen ziren, hiru zatitan, eta orain N-1 eta A-15 errepideak beren osotasunean dira ordainpekoak (76 kilometro). Horretarako, aldundiak zazpi arku jarri ditu, eta sarrera-irteera guztietan banderola bana, 108 guztira. Aldundiaren arabera, sistemaren berritzeak 25 milioi euro inguruko kostua izan du.
3,5 tonatik gorako ibilgailuek ordaindu beharko dute bidesaria. 3,5 eta 12 tona bitartekoek kilometroko 22 zentimo ordainduko dute, eta 12 tonatik gorakoek, berriz, 28.
Hala ere, indarrean dira jada ibilgailu jasangarrienentzako deskontuak. Urtarrilaren lehenetik aurrera, salgaiak garraiatzeko ibilgailu elektroniko astunek eta gas edo hidrogeno motordunek %25eko deskontua dute A-636, N-1 eta A-15 errepideetan —AP-1 eta AP-8 errepideetan urriaren 1etik aurrera, atzeraeraginarekin—. Euro 6 kategoriako ibilgailuentzat deskontu hori %20koa izango da, eta Euro 5 kategorikoentzat, berriz, %15ekoa.
Horiek eta gainontzeko ibilgailu astunek maiztasunaren araberako deskontuak izango dituzte urriaren lehenetik aurrera. Hilabetean 21. eta 50. erabileren artean %10ekoa, eta %13koa 50.etik aurrera.
Elkarteak, bidesarien aurka
Fenadismer Espainiako Garraio Elkarteen Federazioa izan da azken urteetan Gipuzkoako Foru Aldundiaren arauen aurka judizialki egin duena. 2016an onartu zuten lehen foru araua, eta EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak Fenadismerren helegitearen alde egin zuen, bidesaria Gipuzkoatik kanpoko garraiolarientzat baztertzailea zela onartuta. Aldundiak ez zuen bidesaria eten, eta Espainiako Auzitegi Gorenak EAEko auzitegiaren epaia berretsi zuen. Hala, aldundiak beste foru arau bat onartu zuen, ordainpeko zatiari sei kilometro gehituta. Helegitea jarri zion berriro Fenadismerrek foru arau horri, eta aipatutako bi epaitegiek helegitearen alde egin zuten berriro ere. Juan Jose Gil Fenadismerreko idazkari nagusiak dio aldundiari geratu zitzaion «aukera bakarra» bidesaria etetea zela.
Hala, N-1 eta A-15 errepideen Gipuzkoako ibilbide osoak bihurtu ditu aldundiak ordainpeko, 2021aren amaieran onartutako eta 2022 amaieran moldatutako foru arau batekin. Gilek dio horrek diskriminazioa amaitzen duela, baina bi arazo dituela oraindik ere: «Ez dago ibilgailuen Euro kategoriaren araberako ezberdintasunik, eta ibilgailu arinen eta pisutsuen arteko arrakala handiegia da». Neurri berriaren aurka ere helegitea jarri zuten, eta datozen asteetan espero dute ebazpena jasotzea.
Gilek dio bidesari berriak aurrekoa hirukoizten duela, eta Belgikan baino %50 eta Alemanian baino %40 garestiagoa dela. Gainera, iritzi du N-1a ez dela autobide bat, sarrera eta irteera asko dituen errepide «bikoiztu» bat baizik. Hain zuzen ere, irteera eta sarrera guztiak kontrolatu behar direnez, aldundiak azpiegituretan «inbertsio handia» egin behar izan duela dio. Azkenik, haien kalkuluen arabera, egunean lau aldiz igarotzen den garraiolari batek hilabetean 1.500 bat euro ordainduko dituela ohartarazi du: «Basakeria bat da».
ASIC Espainiako garraio enpresen patronalak ere gogor egin du Gipuzkoako bidesariaren aurka. Neurriak egunerokoan errepide horietatik igarotzen diren 10.000 kamioiri eragiten diela nabarmendu dute, eta foru gobernuaren «nagusikeria» onartezina dela iritzi dute.
2022 amaieran Donostiako epaitegi batek hiru garraiolariren alde egin zuen, eta Gipuzkoako Foru Aldundia 13.000 euroko kalte ordainak ematera behartu zuen, 2018 eta 2021 artean bidesariak «bidegabeki» ordainarazi zietela ebatzita. Guztira 1.122 garraiolarik egin dute kalte ordain eskaera, 12,2 milioi euro guztira.
Sektorea ataka estuan dela iritzi diote: ez soilik txofer gabezia gaur egun jada badagoelako, baizik eta langileen zahartzeak, lan baldintzen kaskartzeak eta belaunaldien arteko erreleborik ezak etorkizuna are ilunago egiten dutelako. «Ez dakit erakundeak, politikariak eta enpresetako arduradunak konturatzen diren zer datorkien gainera. Egoera kezkagarria da», ohartarazi du Sanchezek.
Brexit-ak azaleratu zuen sektorearen alarma oihua, 2021eko udazkenean, eta hornidura faltan ziren zerbitzuguneek nahiz supermerkatuek jarri zioten egoerari argazkia. Baina kamioilariak Europa osoan behar dira, nahiz eta pandemiaz geroztik erdizka ari diren ekonomiek atzeratu baino ez duten egin Erresuma Batuko irudi haiek beste herrialde batzuetara ere hedatzea. Izan ere, gidarien falta are agerikoagoa litzateke kontinenteko ekonomiak hazkunde betean egongo balira, adituen esanetan.
Soldatak eta baldintzak
Sanchezek 25 urte baino gehiago daramatza kamioilari gisa lanean, eta azaldu du azken hamarkadan nabarmen okertu direla lan baldintzak. Haren irudikoz, soldata da egungo oztopo handiena. «Lan honek dituen berezko ezaugarriak kontuan hartuta, gidariari ez zaio behar bezala ordaintzen. Soldata ez da erakargarria, eta inork ez du nahi baldintza horietan lan egin». Salatu du, halaber, soldatak ez baina kostuak asko handitu zaizkiela, eta marjinak «gero eta estuagoak» direla. «Ezin diozu kamioilari bati 1.600 edo 2.000 euro ordaindu. Gidari batek beste langile batek ez dituen kostuak ditu egunerokoan: bidesariak, gasolina, janaria… Edo handitzen dira bidaien ordainsariak eta soldatak, edo lanbide honenak egin du».
Soldataz gain, dena den, badira hobetu beharreko beste baldintza batzuk ere: ordutegiak, itxarote denborak, atseden guneak… Finean, sektorea erakargarriago egiteko oinarriak ezarri behar dira, Sanchezen esanetan. Eta horretan, erakundeek ere badute zeresana, haren hitzetan.
Beste oztopoetako bat estereotipoak dira. Lanbide ia erabat maskulinizatua izan baita kamioilariena; gizonezkoak dira eta izan dira txofer gehien-gehienak historikoki. Bilboko portuan aritzen diren 700 kamioilarietatik soilik bi dira andrazkoak, esaterako, Sanchezek azaldu duenez. «Emakumeek ere lasai asko egin dezakete lan hau. Ez du ahalegin fisikorik eskatzen; edonork egin dezake. Bizkaibuseko autobusak gidatzen dituzten gisan gidatu dezakete kamioi bat ere. Baina, hala ere, zaila da andrazko gidariak topatzea».
Uste du lanbidearen ezagutza falta handia dela, eta ez dela «benetako errealitatea» ezagutarazteko lanik egiten. «Guk orain gidatu baino ez dugu egiten. Ez dugu kamioia kargatzen edo deskargatzen, ez beste ezer egiten. Trajea jantzita etor gaitezke lanera!». Hain zuzen, Euskal Herrian aritzen diren kamioilari gehienak eguneko bidaiak egiten dituzte.
Gidabaimenaren trabak
Hala adierazi zuen Sonia Garcia Asetrabi Bizkaiko garraio patronaleko presidenteak ere iragan abenduan ere, sektoreko elkarteekin batera egindako agerraldi batean. Gazteei zuzendu zitzaien, eta «probatzeko» eta «beldurrik ez izateko» esan zien, sektorea «zabala» delako, eta lanak ere «oso desberdinak» izan daitezkeelako. «Agian gu ari gara sektoreari buruz gaizki hitz egiten», gogoetatu zuen. Kamioilarien lana «gehiago baloratu» eta gazteei sarbidea erraztu behar zaiela ere azpimarratu zuen orduan.
Izan ere, sektoreak behin eta birritan salatu du gidabaimena ateratzeak duen gehiegizko kostua. Hain justu, Lanbideren bitartez jasotako laguntza bati esker ari da Jon Gorospe kamioientzako gidabaimena ateratzen. 25 urte ditu, eta ez dauka goi mailako ikasketarik. «Irtenbide bat izan zitekeela pentsatu nuen; enplegua lortzeko beste bide bat».
Aitortu du Lanbideren laguntza ezinbestekoa zaiola gidabaimena ateratzeko, azterketen tasak baino ez dituelako ordaindu berak; hau da, 200 bat euro guztira —gainontzean, batez besteko kostua 2.000 eurotik gorakoa izan daiteke—. Hala eta guztiz ere, azpimarratu du prozesua uste baino nekezagoa dela, azterketez gain —lau dira guztira— beste ziurtagiri bat ere lortu behar delako.
Aurrez, ostalaritzan, sorosle moduan, eta biltegi batean ere aritu izan da lanean, eta garbitzaile gisa dihardu azkenaldian, kontratuka. «Iruditzen zait lan horietan edo antzekoetan aritzeko osagarria izan daitekeela, gutxi direlako kamioiak gidatu ditzaketenak. Helburu horrekin ari naiz gidabaimena ateratzen». Ibilbide luzeagoko lanik onartuko lukeen galdetuta, ordea, ez du hain argi erantzuna: «Ez dut inoiz neure burua kamioilari gisa irudikatu. Baldintzak gogorrak izan daitezke kasu horietan. Baina, nork daki, ez nuke baztertuko».