Erretiroa hartzeko gutxieneko adina 64 urtera igotzea proposatu du Macronen Gobernuak

Kultura eta arte sektorerako langabeziagatiko lehen prestazio berezia onartu dute. Neurriak 70 000 afiliatu ingururi eragin diezaieke, gaur egun artista gisa Erregimen Orokorrean nahiz Langile Autonomoen Erregimenean sartuta daudenei alegia.

Lan eta Enplegu Sailetik dagoeneko esan dute prest daudela bitarketari lanak egiteko, betiere, bi aldeek hori eskatzen badute.

Iberiar salbuespena 2024ko amaierara arte luzatzeko eskatuko dio Espainiak Bruselari. Era berean, gasaren topea orduko 45 edo 50 megawatten inguruan mantentzeko eskatuko du Espainiako Gobernuak.

EMB Bizkaibuseko eta Vectalia Enkarterri Bizkaibuseko langileak, 24 orduko grebara deituta. EMBko komitea eta patronalak asteartean bilduko dira hitzarmenaren negoziazio-mahaian. Beste hiru greba-egun aurreikusita daude urtarrilean, lau otsailean eta beste lau martxoan.

Urtebete atzera eginez gero, pandemiaren ondorioak atzean utzi ahala, 2022a normaltasunera itzultzeko urtea izatea espero zen. Halaber, 2023an susperraldiaren ildo positibo horri jarraipen are sendoagoa emango zitzaiola uste zuten adituek. Erabat oker zeuden. Errusiak Ukraina inbaditzeak eta energiaren garestitzeak perspektiba horiek irauli zituzten, eta aurretik jada antzematen ziren arazoei erregaia bota. Hala, nazioarteko hornidura kateen arazoak ez dira oraindik guztiz amatatu, eta, inflazioa, buruko min arina izan beharrean, iazko jarduera ekonomikoa goitik behera baldintzatu duen gaitza bihurtu da. Dena den, zerbait ez da aldatu: 2023ak lehengo lepotik izango du burua. Diferentzia nagusia da duela urtebete espero ziren goranzko dinamika baikorrak nagusitu beharrean beheranzkoak gailendu direla. Eta ezkortasun horrek, jakina, dena aldatzen du.

Euskal ekonomiak 2022an balaztari sakatu zion, eta 2023an are sakonago sakatuko dio. Zalantza nagusia da noraino hel daitekeen horren efektua. Aurtengo datuekin alderatuta, Hego Euskal Herriko bi gobernuek aurreikusi dute hazkundearen erritmoa erdira murriztuko dela gutxi gorabehera: hala, Jaurlaritzak uste du aurten BPGa %2,1 handituko dela; Nafarroako Gobernuak, ezkorrago, %1,4 haztea espero du. Ziurrenik, duela urtebete halako datuak baldekada bat ur hotz izango ziren, baina, egungo testuinguruan, ez dira hain txarrak. Erresilientzia horren adierazle garbiena da oraingoz enpresek inbertsioari eutsi egiten diotela. Zer esanik ez, urteari ez hain ezkor begiratzeko arrazoi izan beharko luke Europako Next Generation funtsen bultzadak.

Nazioarteko aurreikuspena

Alta, urak oso nahasi daude, eta nor baino nor ezkorrago daude nazioarteko erakunde ofizialak. Atzeraldiaren mamua denen buru gainean dago. Nazioarteko Diru Funtsak iragarri du Mendebaldeko herrialdeetako ekonomia nabarmen motelduko dela: haren arabera, %1 baizik ez da haziko Ameriketako Estatu Batuetako ekonomia eta euroaren eremukoa, %0,5. Ez da atzeraldia, «baina atzeraldian balego bezala nabarituko da», NDFren arabera. OCDE Ekonomia eta Lankidetza Garapenerako Erakundearen aurreikuspenak apur bat ezkorragoak dira, eta denen artean txapeldun, munduko bankuen aholkulari gisa jarduten duten IIF Nazioarteko Finantza Institutua: munduko ekonomia «2009an bezain ahul» egon dela uste du, eta euroaren eremuarentzat atzeraldia iragarri du.

Ziurrenik, ezkortasun orokor horretan zeresan handia izan du 2022ko bat-bateko joera aldaketak. Europaren bihotzean gerrak bizirik dirau, eta etengabeko egonezin iturri da. Gerra bat nola hasi baina nola amaitzen den jakiten ez den bezala, bitarte luze horretan edozein gertakarik edo hondamendik berriro ere dena hankaz gora utz dezakete, batik bat Europan. Neguan, euroaren eremua eta haren motor ekonomikoa, Alemania, atzeraldian sartuko dira. EBZk uste du behin-behineko kontua baino ez dela izango. Inguruneko herrialdeetako zailtasunek, jakina, euskal ekonomiari eta batik bat industriari eragiten diete, eta horren iraunkortasunak eta irmotasunak markatuko du noraino hel daitekeen moteltzea. Kontuan hartu behar da, dena den, energia kostu apalagoak izatea lehia abantaila bat dela.

Beste kezka iturria inflazioa da. Argindar tarifak eta, neurri apalagoan, erregaiak bultzaturik, udatik hona beherantz egin du inflazioak, eta, ustekaberik ezean —eta horiek ezin dira baztertu—, apurka jaisten jarraitu beharko luke. Alta, haren eraginak sakonago nabarituko diren urtea izango da 2023a.

Batetik, ekonomiaren moteltzearen arrazoi nagusia da: enpresek oraindik ere inbertsioari eusten badiote ere, herritarren poltsikoek dagoeneko nabaritu dute KPIaren kaltea. Eta ondorio horrek zerikusi zuzena du aberastasunaren banaketarekin. Nafarroako estatistika erakundeak islatu zuen hori: 2022ko hirugarren hiruhilekoko datuen arabera, urtebetean soldatapekoen errenta inflazioaren azpitik igo zen (%5); enpresaburuena eta autonomoena, berriz, gainetik (%11,5). Gehitu datu horri azaroan EBZren txosten batean esandakoa: errentarik apalena duten herritarrak kalteberago dira inflazioari aurre egiteko orduan, ahalegin bikoitza egin behar baitute ohiko gastuei aurre egiteko. Egungo egoeraren irabazleak eta galtzaileak nortzuk diren adierazten du, baina, luzarora begira, ondorioa da ekonomiatik tira egiten duen barne kontsumoa hozten ari dela inflazioagatik.

EBZk lemari bira eman dio

Eta gehiago hoztuko da. Iragan hamarkadako diru politikaren lemari 180 graduko bira eman diete banku zentralek. EBZk azken hilabeteetan interes tasak nabarmen igo ditu —eta bide horretatik jarraituko du—. Ondorioz, hipoteken garestitzeak tentsioak eragingo ditu zorpetutako familietan, eta ikusteko dago noraino islatuko den arazo hori bankuen kaudimenean. Oraingoz, tasen igoerak negozio marjina handitu egin die finantza erakundeei. Bederen, inflazioak oraingoz lan munduan ez du ondorio zuzenik izan, baina beste arrisku faktore izango da, baldin eta langabeziaren datuek gorantz egiten badute.

Interes tasak igotzeaz gain, EBZ herrialdeen zor publikoa erosteari uzten ari da. Europako herrialdeen zor publikoaren eta enpresen zor pribatuari merkatuek nola erantzuten dioten ere adi jarraitu beharko da. Errenta finkoan zein burtsan, iazkoa urte txarra izan zen, baina ez dirudi urak lasaituko direnik. 2023an, lehengo lepotik burua.

Txina kolapsoan dago «munduko fabrika» gisa: batetik, arazo etniko eta politiko gero eta handiagoak ditu; bestetik, gero eta eramanezinagoak dira zero COVID estrategiaren ondorioak, eta hazkundeari galga eman dio, nahiz eta bertan behera utzi duten duela aste gutxi. Kolapso horri etekina ateratzeko, India da munduan ondoena prestaturiko herrialdea, antza denez. Maiatzean, The Economist aldizkariak azalera eraman zuen Indiari buruzko artikulu bat, galdetzen zuena ea herrialde hori garai guztiz erabakigarrian dagoen, eta ondorioztatu zuen baietz, hala izango zela seguru asko. Berrikiago, bestalde, Michael Spence Nobel saridun eta Stanfordeko ekonomialariak adierazi zuen «Indiak jarduera bikaina» duela oraintxe eta «inbertsioak egiteko herrialderik gogokoena» dela oraindik.

Azaroaren bukaeran eta abenduaren hasieran, COVIDari erantzuteko neurrien kontrako protesta bortitzak piztu ziren Shanghain, Txinako hiririk populatuenean: jende askok eta askok —gazteak gehienak— protesta egin zuen gobernuaren zero COVID politika hertsiak ezarritako konfinamendu zorrotzen kontra. Eta, egun haietan, antzeko protestak piztu ziren Pekinen, Wuhanen, Chengdun eta hamar milioi biztanle baino gehiagoko beste hiri garrantzitsu batzuetan.

Nahiz eta gobernuak bizkor erantzun zien eskakizun haiei, eta nahiz eta laxatu edo are ia guztiz ezabatu zituen COVIDaren kontrako neurriak bizimodu publikotik, biztanle gutxi daude txertatuta, eta Txinako agintariek uko egin diete Mendebaldeko txertoei, eta, horren ondorioz, COVIDa izugarri hedatzen ari da; are, ospitaleak oldeari erantzun ezinik gelditzeko zorian daude.

Zero COVID politikak hain disruptiboak izan dira, ezen Txinan jarduten duten autogile ugarik, Honda eta Volkswagen barne, bertan behera utzi baitzuten produkzioa lantegi batzuetan. Volkswagenek, adibidez, ekoizpena zergatik gelditu zuen argudiatzean, piezen falta eta birusaren kontrako tokiko neurriak aipatu zituen. Bi astez egon ziren itxita, eta abenduaren 5ean ekin zion berriro produkzioari.

Txinara ez bada, nora?

Munduko fabrikatzaile handiak aintzat hartzen ari dira Txinan zer gertatzen ari den azken urte eta hilabeteetan. Halako multinazionalen arduradunek, orain, begiz jota daukate Asiako eta munduko herrialderik jendetsuenetan bigarrena, Txinako ezegonkortasunak pizten dituen arrisku larriak non apaldu aurkitu nahian. Indiak, gainera, diru laguntza oparoak eskaintzen ditu denetarik ekoizteko: erdieroaleetatik eta eguzki plaketatik hasi, eta ibilgailu elektrikoen baterietaraino eta oihalkietaraino. Hori gutxi ez, eta Indiak badu, lehia aldetik, Txinak ez duen abantaila bat: urrian, Joe Bidenen administrazioak kontrol neurri batzuk ezarri zituen Txinako txip aurreratuen fabriketara egindako ekipamendu esportazioak mugatzeko.

Nahiz eta India izan den pandemiak gogorren jotako herrialdeetako bat, ekonomiak goraldian iraun du Erresuma Batuaren kolonia izandako horretan; Txinako ekonomia, berriz, ezegonkortu egin da. Eta multinazional handiak, hala nola Apple, Indiara jotzen ari dira beren produktuen fabrikazioa eta beren zerbitzuak azpikontratatzera. Indiako ekonomiaren hazkunde berebiziko hori, gainera, zuzen-zuzenean lotuta dago munduan azken hamar urteetan izan diren aldaketa batzuekin, denbora honetan munduko boterearen ardatza aldatu egin baita AEBetatik eta Mendebaldetik Txinara eta Asiara.

Ez da harritzekoa, beraz, Morgan Stanley bankuak iragarri izana India munduko hirugarren ekonomia bihurtuko dela 2027an, eta BPGa bikoiztuko duela datozen hamar urteetan: gaur egungo 3,4 bilioi dolarretatik, 8,5 bilioira. Alegia, urtero 400.000 milioi dolar baino gehiago gehituko dizkio Indiak bere BPGari, eta bi superpotentzia handiek baino ez dute lortu halakorik, Ameriketako Estatu Batuek eta Txinak. Dena den, Indiako ekonomiari halako iragarpen itxaropentsuak egin badizkiote ere, ez da pentsatzekoa Indiak luze gabe edo epe ertainean Txina gaindituko duenik.

Lehen ekonomiak

Goldman Sachs finantza etxeak egindako ikerlan baten arabera, Txinako eta Indiako ekonomiak izango dira munduan nagusi 2075 ingururako, AEBetakoaren gainetik, eta Asian metatuko da munduko BPGa. Ikerketa horren arabera, Txina 2035 inguruan gailenduko zaio AEBetakoari munduko ekonomia nagusi gisa, eta Indiakoa 2075ean bihurtuko da bigarrena. Aditu horiek azpimarratu dute, halaber, Txinak, Indiak eta Indonesiak aurreikusi baino emaitza ekonomiko hobexeagoak izan dituztela 2011tik, eta Errusiak, Brasilek eta Latinoamerikak, berriz, nabarmen txarragoa k. Txostenaren arabera, Txina, Estatu Batuak, India, Indonesia eta Alemania izango dira munduko bost ekonomia gailenak 2050erako.

Munduko demokraziarik handienak —halakotzat jo ohi da India— biztanleria gaztea du, eta potentzial erabatekoa manufakturaren arloko eragile erraldoi bihurtzeko. Nolanahi ere, Asia hegoaldeko herrialde hori ospetsua da, zoritxarrez izan ere, bere burokraziagatik eta tramite jasanezinengatik. 2019an, Munduko Bankuak zerrenda bat osatu zuen 190 herrialderekin, kontuan harturik zenbateraino zen erraza negozioa egitea haietako bakoitzean, eta India 63. geratu zen. 2014an baino emaitza askoz ere hobea zen hori, bost urte lehenago —Narendra Modi lehen ministro bihurtu zenean— 142. postuan geratu baitzen. Hala ere, Txinaren atzetik geratu zen, hura 31.a izan baitzen 2019an, hots, Munduko Bankuak zerrenda osatu zuen azken urtean —harrezkero bertan behera utzi zuten zerrenda, eskandalu bat piztu baitzen datuak manipulatu zituztela eta—.

Nolanahi ere, analista gehienen iritziz, ez da oso litekeena korporazio handiek trumilka jotzea Indiara aurreko hamarkadetan Txinara jo zuten bezala; ez soilik horrek lekarkeen arriskuagatik, baizik eta, batez ere, azken urteetan egin dituzten inbertsioei etekina atera nahiko dietelako oraindik. Babarrun guztiak eltze bakarrean egosteak buruko min handiak ekarri dizkie zenbait enpresari: besteak beste, Foxconn —munduan enkarguz gailu elektroniko gehien egiten duen enpresa—, Apple, Nike, Toyota eta Samsung enpresei. Izan ere, manufakturaren erraldoiaren mendeko direla eta, aspalditik dauzkate arazoak hornidura katean.

Adituek diotenez, enpresek ahalegina egingo dute beren hornidura iturriak dibertsifikatzeko; halaxe egin dute, adibidez, Foxconnek eta Applek: produkzioaren parte handi bat Indiara eraman dute. Litekeena da halako konpainia handiek Vietnamera eta Indonesiara ere eramatea beren ekoizpena hurrengo urteetan; izan ere, haien asmoa da herrialde bakar baten —adibidez, Txinaren— mende egoteari uztea eta hornigune fidagarri pare bat edukitzea, hartara, gune horietakoren batean arazorik balego, aurrera egin ahal izateko.

Ehungintza merkataritzako langileak kalera atera dira merkealdi betean lan-hitzarmen “duina” eskatzeko. ELAk greba egunak deitu ditu hilaren 11n eta 21ean, Adegi eta Gipuzkoako Merkatariak patronalak jaramonik ez dietela egiten salatzeko.

Urte gogorra izan da burtsan kotizatzen duten Euskal Herriko hemeretzi enpresarentzat. Haietako seiren akzioek bakarrik egin dute gora, eta galera oso handiak pilatu ditu mordo batek, %49 artekoak Aeternal Mentis Arabako zerbitzu teknologikoen enpresaren kasuan. Orotara, ia 800 milioi euroren kapitalizazioa galdu dute jaitsiera horren ondoren; hau da, duela urtebete baino 800 milioi euro gutxiago balio dute.

Galera are handiagoa izango zatekeen baldin eta Iberdrolak ez balu urte ona izan, energia garestiaren bidez irabazi mardulak lortzen ari da eta. Argindar konpainia da handiena Euskal Herrian egoitza duten enpresetan, bai fakturazio aldetik, baita burtsan duen balioaren arabera neurtuta ere; hari dagokio enpresa kotizatuen kapitalizazioaren erdia. Balio hori %5 handitu zen iaz, 69.538 milioi euroraino. Hau da, Bilboko enpresak Euskal Herriko BPGaren bi heren balio dituela; hiru laurden izatera ere iritsi zen 2019an, 74.300 milioi euroren balioarekin.

Iberdrolaren ondoren, BBVAk du kapitalizaziorik handiena, 33.974 milioi eurorena abenduaren 31n. Urtebetean mila milioi euroren balioa galdu du Bizkaian sortutako bankuak, nahiz eta beren akzioek %7,3 egin duten gora. Kontua da azken urtean zirkulazioan zeuden 637.000 milioi akzio erosi eta erretiratu dituela bankuak berak, haien balioa igo nahian. Interes tasak zeroan egon diren garaian bankuak irabaziak izateko gai izan diren arren, haien akzioak hondoratu egin ziren, eta azken hilabetean suspertu dira berriro, Europako Banku Zentralak interes tasak igotzen hasi denean.

Gamesa, kanpoan aurki

Siemens Gamesak osatzen du burtsan dauden euskal konpainia handien hirukotea —12.995 milioi euro balio du—, baina aurki jaitsiko da podium horretatik. Izan ere, azaroan abiatu zuen Siemens Energyk haren esku ez zeuden akzioak erosteko operazioa, eta abenduaren 19an itxi zuen, tituluen %92ren jabe zela. Hurrengo asteetan egingo duen akziodunen batzar batean erabakiko du burtsatik ateratzea.

Bide horri jarraitu zion Euskaltelek 2021eko abuztuan, MasMovilen esku geratu zenean. Mas Movil bera 2020an atera zen burtsatik, baina aurten itzultzeko asmoa du, Orangerekin enpresa bateratua sortzen duenean.

Iberdrola, BBVA eta Siemens Gamesa erraldoiekin alderatuta, enpresa txikiak dira burtsan dauden beste hamasei euskal enpresak. Gehienak industria konpainia klasikoak dira, askotariko sektorekoak: autogintzakoak (Gestamp eta Cie Automotive), beiragileak (Vidrala), hodigileak (Tubacex eta Tubos Reunidos), trengileak (CAF), botikagintzakoak (Faes Farma), papergintzakoak (Iberpapel), eta argindar azpiegituren egileak (Arteche).

Haietako askorentzat urte beltza izan da 2022a, hornidura arazoek, energia garestiak eta inflazio handiak haien kontuei kalte egin diete eta. Baina badira salbuespen nabarmenak ere. Tubacexek, esaterako, atzean utzi ditu aurreko urteetako galerak eta gatazkak —2021ean greba luzea egin zuten hango langileek—, eta irabazietara itzuli da, energia sektoreko inbertsioak berreskuratu ahala. Burtsan %33 egin du gora Laudioko enpresak.

Energiaren aldeko olatua ere hartu du Tubos Reunidosek, baina indar txikiagoarekin. Eskariak handitu ditu, eta, horri esker, galerak txikitu ditu, baina burtsan %12 egin du behera, eta 43 milioi euro baizik ez du balio, 2014an balio zuenaren hamarren bat.

Sendo dirau Viscofanek. Nafarroako bertako enpresarik handiena da Kasedakoa, eta elikagaiak biltzeko materialak egiten ditu. Iaz %5,8 egin zuen gora haren akzioak, eta 2.800 milioi euroren balioaren atarian dago. Ideia bat egiteko: horren heren bat balio du Gipuzkoako enpresa indartsuenak, CAFek.

Baina badira manufakturak ez diren enpresa kotizatuak ere. Neinor Homes etxe sustatzailea da —Kutxabanken higiezin aktiboak kudeatzen hasi zen—; Dominion ingeniaritza enpresa bat da; eta Gasteizko Aeternal Mentisek, berriz, adimen artifizialerako azpiegiturak hornitzen ditu.

Arteche izan zen burtsaratu zen azken euskal enpresa, 2021eko ekainean. Ez dago oraindik BME merkatu nagusian, enpresa txikien eta ertainen BME Growth indizean baizik.

Busturiko eta Lea Artibaiko Bizkaibuseko langileek lan-uzteak egingo dituzte 2023ko urtarrilean eta otsailean. BLBko beharginek lan-hitzarmena berritzea eta KPIren araberako soldata igoerak eskatu dituzte. 31 lanuzte egingo dituzte. Aldundiari bitartekaritza eskatu diote.