Euroguneko urte arteko inflazioa % 9,2raino jaitsi da abenduan. Eurostat estatistika erakundeak argitaratu duen datu aurreratuaren arabera, azarotik abendura bederatzi hamarren egin du behera.

MADRIL. Facuak zortzi supermerkatu kate salatu ditu Merkatuen eta Lehiaren Espainiako Batzordean (CNMC), elikagaien BEZa ez jaisteagatik, Espainiako Gobernuaren dekretuan jasota dagoen bezala. Alcampo, Aldi, Carrefour, DIA, Eroski, Lidl, Hipercor eta Mercadona salatu ditu kontsumitzaileen elkarteak. Mercadona eta Hipercor kateetan atzeman ditu irregulartasun gutxien, eta DIAn eta Carrefourren gehien. Guztira, 676 produktu aztertu ditu Facuak, eta ondorioztatu du horietatik 52tan BEZa ez dutela jaitsi: 34k prezio berbera dutela, 11 produktutan ez dutela prezioa behar beste merkatu, eta beste zazpi produktu garestiago daudela, prezioak igotzea debekatuta dagoen arren apirilera arte.

Amazon merkataritza elektronikoko erraldoiak 18.000 langile kaleratuko ditu aurten. Azaroan, 10.000 kaleratze iragarri zituen, eta beste 8.000 egingo dituela baieztatu zuen atzo Andy Jassy kontseilari ordezkariak. Multinazionalak erabaki hori hartu du «gaur egungo ziurgabetasun ekonomikoari aurre egiteko eta azken urteetan egindako lan kontratu kopuru handia doitzeko».

Izan ere, pandemiak gogorren jo zuen hilabeteetan gobernuek ezarri zituzten konfinamendu neurriengatik, izugarri handitu zen merkataritza elektronikoa, eta, horrekin batera, enpresa horien tamaina. Amazonek dio 2020tik 2022ra bi halakotu egin duela langile kopurua, eta gaur egun 1,5 milioi behargin inguru dituela. Multinazionaleko buruak zehaztu duenez, kaleratze gehienak giza baliabideetan, Esperientzien eta Teknologien negozioetan — gailu elektroniko propioetan— eta dendetan egingo ditu.

Euskal Herrian ez du saltoki fisikorik, eta duen zentro bakarra logistikakoa da, Trapagarangoa (Bizkaia), 113 langilekoa —Ipar Euskal Herritik gertuen dagoen lantegia Morlansen dago (Biarno), Pauetik gertu—. LAB da sindikatu nagusia Trapagarangoan, eta ez du kaleratzerik espero. Gotzon Mardarats Ezkerraldeko zerbitzuen arduradunak esan duenez, ez dute inolako berririk jaso. Amazongo buruek azaldu dute urtarrilaren 18tik aurrera emango dutela kaleratzeen berri, eta enpresak «beste enplegu bat bilatzeko kanpoko laguntza» eskainiko diela kaleratutakoei.

Beste erraldoi teknologiko batzuek ere murrizketa handiak iragarri dituzte. Besteak beste, Metak, Facebook, Instagram eta Whatsapp plataformen jabeak, esan du 11.000 langile kaleratuko dituela, lantaldearen %13.

Lan itunaren alde borrokan

Trapagaranen kaleratzerik aurreikusten ez duten arren, LABeko ordezkariak gogorarazi du Amazonek «milioi askoko irabaziak» dituela, eta lanpostuei eutsi ahal diela, «baita duindu eta askoz hobeto ordaindu ere». Horren harira, gogoratu du lan hitzarmen propioa lortzeko negoziazioetan ari direla Bizkaiko zentroan, baina elkarrizketak blokeatuta daudela, zuzendaritzaren «egoskorkeria» dela eta. Abenduan, bi greba egun egin zituzten, eta LABek salaketa jarri zuen Lan Ikuskaritzan, egun horietan langileen eskubideak urratu zirelako —sindikatuaren arabera, langileak ekarri zituzten beste zentro batzuetatik, eta haietako batzuk lau lanpostutan aritzera behartu zituzten—. Enpresa batzordea hilaren 18an bilduko da berriz zuzendaritzarekin, eta langileak urtarril amaieran batzartuko dira egoera aztertzeko; oraingoz, ez dute asmorik greba gehiago egiteko.

Token, blockchain, bitcoin. Belaunaldi gazteen artean sarri entzuten diren hitzak dira. Kriptodiruak erabat irauli du finantza mundua, eta jarraitzaile asko lortu ditu. Zehazki, gaztetxoen artean. OCU Espainiako Kontsumitzaileen Elkarteak egindako inkesta baten arabera, Espainiako 16 eta 30 urte arteko gazteen %61ek kriptoaktiboren batean inbertitzen dute. Baina mundu digitalean inbertitzen duten gutxi batzuek dakite ziurtasun osoz zertan ari diren. Inkestaren arabera, horietatik %19k soilik dute diru digitalaren inguruko «nahikoa» ezagutza, eta hamar gaztetatik bederatzik ez dute finantza aholkularirik. Horiek hala, itsu-itsuan, dirua galtzen dute gehienek, kriptodirua kriptonita bihurtzeraino.

«Aberats izateko gogoak bihurtzen du kriptomundua gazteentzat erakargarri». Horixe uste du Mikel Peñagarikanok, EHU Euskal Herriko Unibertsitateko Zientzia eta Teknologia Fakultateko irakasle eta Bitcoin eta Blockchain Teknologia Masterreko arduradun izandakoak. «Joko bat izango balitz bezala ikusten dute, eta kriptounibertsoan sartzen dira», azaldu du.

Gaur-gaurkoz, ehunka kriptodiru daude. Inkestaren arabera, gehien erabiltzen direnak bitcoin (%63), ethereum (%50), cardano (%31), solana (%19), binance coin (%18), ripple (%16) eta dogecoin (%14) dira. Bitcoina izan zen sortu zuten lehen kriptodirua, duela hamalau urte.

Ehunka kriptodiru egon arren, gehiago dira existitzen diren kriptoaktiboak; 22 milioi inguru. Peñagarikanoren arabera, «zoratzekoa da kriptomunduan dagoen produktu kantitatea, eta gehienek arrisku ikaragarria dute». Izan ere, aktibo gorabeheratsuak dira. Hamalau urtean, garai gozoak izan ditu kriptodiruaren merkatuak. 2021eko azaroan jo zuen goia, COVID-19aren pandemia bete-betean; ia hiru bilioi euroko balioa izatera iritsi zen. Baina izan ditu egun batetik besterako erorialdiak ere. Urte bakarrean, amildu egin da zenbait diru digitalen balioa. Lehen postuan dagoen bitcoinak, esaterako, %70 baino gehiago egin du behera 2021eko azarotik hona: 56.200 euro balio izatetik, 15.900 euro balio izatera igaro da.

Horiek hala, EHUko irakasleak iritzi dio produktu batean inbertitu baino lehen ezinbestekoa dela produktu horren «etekin posibleak eta arriskuak» kontuan hartzea. Hala ere, argi du: «Finantzetan ez dago arriskurik gabeko etekinik». Bada, kriptoaren merkatuan, «ikaragarri handia» da prezioen aldakortasuna, eta produktu baten balioak «gora egin dezakeen bezala, behera ere egin dezake».

Geratzeko iritsi da

Energia krisiak eta Ukrainako gerrak ere utzi dute arrastoa kriptoaren merkatuan. Horien ondorioz, nabarmen igo dira interes tasak azken urtean. Are, mundu digitalean sartu diren bankuen eta inbertitzaile instituzionalen esku gelditu da diru birtualen erdia, eta horrek ere izan du eraginik.

Peñagarikanoren arabera, gero eta gutxiago dira arrisku handiko aktiboetan inbertitzera ausartzen direnak. Hala ere, uste du diru birtuala luzaroan erabiliko dela: «Baliteke bitcoina desagertzea, baina beste kriptodiru batek hartuko du bere lekua. Kriptodirua eta kriptoaktiboak gero eta gehiago erabiliko dira, eta gero eta eskuragarriago egongo dira».

Hain justu, sakelako bat duen edonor sar daiteke kriptoen finantza mundura, baita adingabeak eta haurrak ere. Arrisku horri aurre egiteko, EHUko irakasleak iritzi dio aukera bat litzatekeela eskoletan finantza arloko kontuak irakastea: «Haurrei azaldu behar zaie ezin dela dirua irabazi lanik egin gabe».

Bada, kriptodiruaren izaera espekulatiboari eta ezegonkorrari erreparatuta, hori arautzeko beharra ikusten dute bankuek eta nazioarteko erakundeek, hala nola Europako Batzordeak eta EBZ Europako Banku Zentralak. Peñagarikanoren arabera, ordea, «arauak ezartzeko mekanismoak oso geldoak dira, eta teknologia oso erritmo azkarrean hazten ari da». Beraz, haren ustez, «arauak teknologiara moldatu behar dituzte, ez teknologia beren arauetara».

Elikagaien prezioaren igoera handiak janari-kontsumoaren beherakada orokorra eragin du 2022an. Haragiaren eta arrainaren salmenta ia % 15 hondoratu da. Pasta, arroza eta lekaleak dira gutxien jaitsi diren produktuak. Urtea aurreko aldian baino % 8,8 kontsumo txikiagoarekin itxi da.

Zortzi supermerkatu kate salatu ditu Facuak, BEZaren deskontua ez aplikatzeagatik. Alcampo, Aldi, Carrefour, Dia, Eroski, Lidl, Hipercor eta Mercadona dira premia handiko zenbait produktu merkatu ez dituzten supermerkatu kateak. Guztira, 676 prezio aztertu dituzte, abenduaren 30etik urtarrilaren 3ra

2023ko apirilaren 1etik aurrera beharginek ez dute lantokian gaixoaldi bajaren papera aurkeztu beharko. Langileak izapide hori egitera behartzen zituen dekretuaren aldaketa kaleratu dute gaur Estatuko Aldizkari Ofizialean.

Gipuzkoako arropa dendetako langileak kalera atera ziren atzo, beste behin, hitzarmen berria sinatzearen alde. Abenduaren 28tik jarraian greban daude, oraindik ez baitute hitzarmena berritu. Hamazazpigarren greba eguna dute gaur, eta larunbatean hemezortzigarrena izango da. Soldatak KPIaren adina igotzeko eskatzen dute, baita sektoreko partzialtasuna amaitzeko ere, besteak beste. Abenduaren 15etik bildu gabe daude sindikatuak eta bi patronalak: Gipuzkoako Merkatariak eta Adegi. Amaia Pintado ELAko ehungintza ordezkariak dio patronalek ez dutela langileen baldintzak hobetzeko borondaterik, eta horregatik ari direla hitzarmen berriaren negoziazioa blokeatzen.

ELAk, sektorean ordezkaritza handiena duen sindikatuak, ez du grebaren erantzunaren datu zehatzik, baina, langileek grebarako dituzten zailtasunak ikusita, ondo doala uste du Pintadok. Izan ere, aldi baterako langile asko dira arropa denda handietan; bestalde, langile asko daude astean hogei edo 24 ordu lan egiten dituztenak. Hala eta guztiz ere, hainbat dendak ateak ireki ezin izatea lortu dutela dio Pintadok. Donostiako Oysho, Urbil saltoki guneko Zara eta Garbera merkataritza guneko beste dendaren bat, adibidez, guztiz itxita daude, eta Garberako Bershka, Stradivarius eta H&M eta Urbileko Oysho itxita daude goizez edo arratsaldez.

Gutxigatik, baina patronalen artean gehiengoa duena Gipuzkoako Merkatarien elkartea da. Pintadoren arabera, bi hitzarmen aplikatzen dira egun Gipuzkoan: 2009ra artekoa eta 2010-2018 artekoa. Multinazional gehienetan bigarrena aplikatzen da, baina denda txiki askotan oraindik lehena dago indarrean; hau da, langile askoren soldata 2009tik izoztuta dago. Beraz, hitzarmena berrituz gero, langile askori azken urteetako KPIaren igoera ordaindu beharko liekete: horregatik hitzarmenaren blokeoa. Gipuzkoan 2.270 langile inguru biltzen dituzte egun hitzarmen horiek. Nahiz eta larunbatean grebak amaitu, hitzarmena adostu gabe jarraituz gero, grebekin jarraituko dutela iragarri du ELAk.

«Igandeetan lanik ez»

Prezioen igoera eta bizitzaren garestitzea da 2022. urtea definitzen duena. KPI handiena uztailean izan zen Hego Euskal Herrian, %10,7koa. Hala, erosteko ahalmenaren galera horri aurre egiteko, soldatak KPIa adina igotzeko eskatzen dute arropa saltokietako langileek. Horrez gain, bestelako hobekuntza batzuk ere eskatu dituzte. Igandeetan lan ez egitea eskatzen dute langileek, baita sektoreko partzialtasuna amaitzea; izan ere, langile askok astean 20 eta 24 orduko kontratuak dituzte. Arabako ehungintzan azaroan sinatu zuten hitzarmena, soldatak %6,5 handituz.

La Moreako H&Mn, berdin

Cordovillako (Nafarroa) La Morea saltoki guneko H&M dendan ere greba mugagabean daude abenduaren 9tik, hitzarmen propioa eskatzen baitute. Dendako hemezortzi langileetako zortzik dute bakarrik jardunaldi osoko kontratua.

ELAren arabera, jardunaldi osoan dauden langileek 1.000 euro inguru irabazten dituzte, eta gainontzekoek 500 bat euro. Azken urteetan erosteko ahalmenaren %17,4 galdu dutela dio sindikatuak, 2009tik soldatak «izoztuta» dituztelako.

DUBLIN. Meta enpresari 390 milioi euroren isuna jarri dio Datuen Babeserako Irlandako Batzordeak; hark epaitzen ditu auziok, Metak —Facebooken eta Instagramen jabeak— Irlandan baitu Europarako egoitza fiskala. Europako Batasunean, 2018an jarri zen indarrean datuen babeserako araudi orokorra, eta, berez, enpresak egokitu egin behar zituen bere sare sozialak, baina erabilitako moduak erabiltzaileak behartzen zituen enpresak jarritako baldintzak onartzera. Hori salatu zuen gobernuz kanpoko erakunde batek 2018an, eta horri buruzko epaia eman du batzordeak. Metari agindu dio, gainera, hiru hilabeteko epean bi sare sozial horietako erabiltzaileei aukera eman behar diela argi erabakitzeko norbere datuak Metak publizitaterako erabiltzea nahi duten edo ez. Metak, baina, iragarri du helegitea jarriko duela, eta adierazi du erabaki horiek ez dutela debekatzen publizitate pertsonalizatua. Whatsappi buruz beste salaketa bat ere bada, eta heldu den astean erabakitzekoak dira.

EH Bilduk salatu duenez, gerora ETSren kontratu publiko bat lortu zuen enpresaren izena ageri da pleguetan, Sisteplant. Hori dela eta, Josu Estarrona legebiltzarkideak azalpenak eskatuko dizkio Iñaki Arriola Garraio sailburuari Eusko Legebiltzarrean.