Hemeretzi urterekin hasi zen lanean, eta 39 ditu orain. Hogei urte daramatza zaintzaren sektorean lanean.
Zein dira lanean dituzun zailtasun handienak?
Zenbait profiletako pertsonekin egiten dut lan: batzuk oso autonomoak dira, eta beste batzuek narriadura kognitiboa dute; mendetasun egoeran daude batzuk, eta profil psikiatrikokoak ere badaude.
Gogorrena hitzez komunikatzeko gaitasunik ez duen jendearekin lan egitea da, uste dugunaren arabera jokatu behar dugulako. Zaila da asmatzen beren beharrak zein diren, eta psikologikoki eragin handia du horrek.
Une honetan bi klinikako laguntzaile bakarrik gaude 24 lagunentzat. Klinikako laguntzaileak, zaindariak, psikologoak… izan behar dugu, denetarik egin behar dugu. Ez dut nahikoa astirik egiteko dagoen guztia egiteko.
Adineko langile asko daude sektorean, eta horrek ere zailduko du lana…
Noski. Urteetan aurrera egin ahala gorputza ez da berdin mantentzen, eta horrek asko zailtzen du lana. Adineko langileek ezin dute hainbat zereginetan parte hartu edo lagundu, eta adineko langile asko daude sektorean. Nire lankideetako asko ez dira erretiroa hartzera iritsi, osasun arazoengatik lana utzi behar izan dutelako. Sektoreko langile askok gaixotasunak eta arazo mental eta fisikoak izaten dituzte.
Langile ia guztiak emakumeak zarete gainera.
Bai, gehienok emakumeak gara. Lan karga handia dugu, bai lantokian eta baita lantokitik kanpo ere. Ez da berdin goizean lanera fresko joatea ala arratsaldean joatea, goiz osoa etxeko lanak egiten aritu ostean.
Erretiro aurreratua hartu ahal izatea eskatu diozue Espainiako Gobernuari: baiezkoa espero duzue?
Ez dut uste Espainiako Gobernuari asko interesatzen zaionik, baina gure sektorean ezin dugu 67 urte bete arte lan egin. Ezinezkoa da, gorputzak eztanda egiten du azkenean. Hogei urterekin hasi nintzen lanean, eta ez dut 67 urterekin oraindik lanean egon nahi.
Baduzue beste eskakizunik?
Pandemian ikusi da sektorearen gabeziak zein diren. Ez dugu soldata igotzeko bakarrik eskatzen: bizitzako azken urteetan dauden pertsonei arreta hobea eskaini ahal izateko baliabideak nahi ditugu.
Erretiro aurreratua eskatu nahi zenuke?
Maite dut nire lana, baina esan beharra daukat zahartu ahala geroz eta zailagoa dela premiazko egoerei aurre egitea. Unitatean arrisku handiko egoerak izaten ditugu, azkar ibili behar dugu, eta nik ez dut duela hogei urte bezain azkar korri egiten. Ezin dut 30 urte dituzten erizainen erritmoan lan egin. Une honetan ez dut erretiroa hartzeko asmorik, baina agian hemendik bi urtera bai, eta hori aukeratzeko eskubidea izan nahi dut.
Zeri egin behar dio aurre erizainak egunerokoan?
Txandakako jardunaldiak ditugu, pertsonak eta karga handiak mugitu behar ditugu, botika arriskutsuak erabiltzen ditugu… Ezagutzen ditudan langile guztiek arazoren bat dute: estresa, bizkarreko eta sorbaldetako arazoak… Gainera, gauez lan egin behar dugunean ezinezkoa da egunean zehar guztiz deskantsatzea, eta are gutxiago haur txikiak badituzu etxean.
Arazo fisikoez gain, psikologikoki ere ez da lan erraza izango.
Karga psikologikoa oso handia da, eta askotan irainak jasan behar ditugu. Jendeari kosta egiten zaio heriotza onartzea, beste asko ZIUko geletara sartzen saiatzen dira. Irain asko jasan ditut lanean. Lehenengo ilaran gaude, eta askok gure aurka proiektatzen dituzte sentitzen ari diren emozioak. Bajan dauden lankide asko ditut, baita ZIUetan lanean jarraitu nahi ez duten asko ere. Urteak bete ahala, lankide askok sektorea utzi edo beste lanpostu batzuetara jotzen dute, jasaten dugun estres estrukturalak sekulako eragina duelako gure osasunean.
Erizain gehienak emakumeak zarete.
Gure lanbidean ia guztiak emakumeak gara. Emakumeok zaintzarekin lotu gaituzte beti, baina gu nork zaintzen gaitu? Gizarteak uste du emakumeak izateagatik bakarrik jarrera hori izan behar dugula, geure burua sakrifikatu behar dugula.
Gobernuak erantzun al die zuen eskaerei?
Erretiro aurreratua eskatu ahal izateko baldintza guztiak betetzen ditu gure kolektiboak. Hala ere, ez dut uste Espainiako Gobernuak ezer egingo duenik. Sindikatuek hamaika eskutitz bidali dituzte Madrilera, baina ez dago erantzunik. Ez gaituzte aipatu ere egiten.
52 urtetik aurrera erretira daitezke «lan nekagarriak, arriskutsuak, toxikoak edo osasungaitzak egiten dituzten eta gaixotasun edo heriotza tasa altuak dituzten talde edo jarduera profesionaletako langileak», Gizarte Segurantzan jasotako lanbide talde edo lan jarduerak eragindako erretiro aurreratuaren xedapenaren arabera.
Neurriak biltzen dituen sektoreetako langile ia guztiak gizonezkoak dira, eta «baztertu» egiten ditu lan nekagarri, arriskutsu, toxiko edo osasungaitzak dituzten sektore feminizatuak. Horixe salatu dute Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako 1.528 erizainek baino gehiagok, Espainiako Inklusio, Gizarte Segurantza eta Migrazioen ministro Jose Luis Escrivari bidalitako gutunean.
Dokumentuan eskatu zuten erizainei aukera emateko erretiro aurreratua har dezaten. Espainiako eta Euskal Herriko adin guztietako 30.000 profesionalek baino gehiagok sinatu zuten. Amaia Mayor SATSE sindikatuko Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako bozeramaileak BERRIAri adierazi dionez, «ez dute erantzunik jaso».
Erizainek «arrisku biologikoak, fisikoak, psikosozialak eta ekonomikoak jasaten dituzte beren jarduneko egunerokoan». Osagai eta elementu kantzerigenoak dituzten botikekin egiten dute lan, eta etengabe harremanetan daude gaixotasunarekin eta heriotzarekin: «Psikologikoki oso gogorra da», esan du Mayorrek.
Sindikatuak eskaeraren erdigunean jarri ditu 60 urtetik gorako langileak. Mayorren esanetan, «oso luzea» da erizainen lan bizitza, eta urteetan jasandako arriskuek eragina dute beren osasunean. Nabarmendu du txandakako lanorduak dituztela; izan ere, 365 egunez eta 24 orduz, gauez eta egunez herritarren zerbitzura dagoen «ardura handiko jarduna da».
SATSEk salatu du lanbidearekin «sentsibilizazio falta handia» dagoela, bai gizartean eta baita instituzioetan ere. Erretiratzeko gutxiengo adina igo dute azken urteetan, eta Mayorrek uste du erizainek «eskubidea» dutela erretreta aurreratzeko.
Hala, sindikatuak iragarri du ministeriora gutunak eta eskakizunak bidaltzen jarraituko duela, «Espainiako Gobernuak erizaintzaren sektoreko langileei erretiro aurreratuaren aukera emateko konpromiso irmoa hartu arte».
Soziosanitarioak eri daude
Espainiako Gobernuak eskaera epe bat ireki du lan baldintza gogorrak dituzten kolektiboak erretreta aurreratzeko eskubidea duten lanbideen multzoan sartzeko. CIG, ELA, LAB eta Intersindical Catalana sindikatuek sektore soziosanitarioko langileen eskaera aurkeztu zuten Madrilen, eta, erantzuna aldekoa bada, erretiroa aurreratzeko eskubidea izango dute.
Iragan irailean bildu ziren sindikatuak Espainiako Diputatuen Kongresuan ordezkapena duten alderdi politikoekin VOX, PP eta Ciudadanos alderdiekin izan ezik. Bilkuran galdegin zuten urtea amaitu baino lehen sektore publiko eta pribatuko soziosanitarioek 63 urterekin erretreta penalizaziorik gabe hartu ahal izatea eta sozialisten agintaldia amaitu baino lehen 60 urterekin erretiroa hartzeko eskumena aitortzea.
Espainiako Gobernuak erabakiko du hori, eta Eusko Jaurlaritzak «han erabakitakoa ezarriko du hemen». Hala ere, Xabier Ugartemendia LABeko kidearen esanetan, Lakuak eta Foru Aldundiak ez dute «jarrera ona» izan azken urteotan: «Ez dituzte hitzarmenak berritu, ezta soldatak hobetu ere».
Sektore soziosanitarioko langile ia guztiak emakumeak dira, eta, batez beste, 50 urtetik gorakoak. Egoitzetako langileek aurrez aurre dituzte gaixotasuna eta heriotza, eta karga handiak mugitu behar dituzte egunero. «Denborak aurrera egin ahala gaixotasunak garatzen dituzte langileek», adierazi du Esther Saavedra ELAren Osakidetzako arduradunak. Sektoreko batez besteko adina kontuan izanik, hari fin baten gainean kolokan dago lantaldearen osasuna: «Askok bizkarreko eta besoetako mina eta bestelako arazoak izaten dituzte».
COVID-19aren pandemiak azalera atera zituen langileen lan baldintza gogorrak, baina balkoietako txaloek ez zuten egoera aldatzeko adina indar izan: «Zaintzaren esparruko eta sektore soziosanitarioko langileen jarduerak ez du merezi duen errekonozimendua jasotzen; ez lan baldintzei dagokienez, ez soldatei dagokienez, ezta antolaketari dagokionez ere», salatu du Ugartemendiak.
Sindikatuek azaldu dute ez dagoela «nahikoa sentsibilizaziorik, ezta borondate politikorik ere, langileen egoera aldatzeko». Salatu dute egun «sektorean sustatzen duten eredua prekaritatean eta pribatizazioan oinarrituta» dagoela. Are, bai Saavedrak eta baita Ugartemendiak ere nabarmendu dute gizartean ere «garrantzi handiagoa» eman behar zaiola sektoreari. «Lehenago edo beranduago guztiok izango gara zerbitzu horren erabiltzaile», gogorarazi du LABeko kideak.
Emakumeak ikusezin
Gizarte Segurantzak ezarritako xedapenaren arabera, zortzi lanbide taldek dute lan nekagarria eta arriskutsua izateagatik erretiro aurreratua eskatzeko eskubidea: meatzariek, aireko lanetakoek, trenaren sektorekoek, artistek, zezenketako profesionalek, suhiltzaileek, Ertzaintzako kideek eta udaltzainek, eta itsasoko langileek.
Betaurreko moreak jantzi behar dira auzia oso-osorik ulertu nahi bada; izan ere, erretiroa aurreratzeko eskubidea duten lanbide horietako langile ia guztiak gizonezkoak dira. Salbuespen bakarra da itsasoko langileen erretiroaren erregimen berezia, saregileak, neskatilak eta paketatzaileak sartzen baitira erregimen horretan.
SATSEk ez ditu ukatu erretreta aurreratua eskuratu dezaketen lanbideen arriskuak, baina gogorarazi du «emakumeek lana izateaz gain familian eta gizarteko beste arlo askotan lan karga handia» dutela. Horrek, lan jardunarekin batera, eragin zuzena du langileen osasunean.
Saavedrak ere nabarmendu du genero ikuspegiaren garrantzia. Haren ustez, emakumeak buru dituzten sektoreei, esaterako zaintzaren arloari, ez zaie «behar luketen balioa ematen». Aitzitik, gogorarazi du emakumeen kasuan beste hamaika zailtasun edo arazo gehitu behar zaizkiola laneko jarduerari: «Diru-sarrera txikiagoak izan ohi dituzte», esan du.
Zalantza asko daude, eta kexak ere ugari, baina, orain arte, zer arazo izan dituzue?
2016an proiektua abiatu genuenetik, aldaketa batzuk egin ditugu: besteak beste, bi aldiz atzeratu dugu ezarpena, finantza arloko erabakiak hartu ditugu -kenkariak eta horiek ezartzeko moduan-, diru laguntza zuzenak eman ditugu ekipoak-eta egokitzeko, eta erretiroa hartzear dauden profesionalei keinu egin diegu [sistematik kanpo aritzeko aukera dute]. Aldaketa horiek eragileek eskatuta egin dira, eta kolaborazio luze eta emankor baten emaitza izan dira.
Eta aurrerago arazo gehiago sortzen badira?
Kasu puntual bat badago benetan zailtasunak dauzkana, egoera berezi bat daukana, prest gaude erantzuteko, betiere kasua arrazoizkoa eta arrazoitua bada. Guk beti agertu dugu sentsibilitatea. Borondate onez dabilenak ez du arazorik izango gurekin.
Kexu denak ez dauka borondate onik?
Entzuten ari garen aldarrikapenak ez dira berriak; konponbide adostu bat eman genien horiei.
Malgu jokatuko duzue?
Malguak izan gara. Arauan aurreikusiak ditugu egoera batzuk, eta, bestelakoak badaude, aztertu, eta araua egokituko dugu. Berdin kasu puntualekin. Orain, gure helburua da jendea sisteman sartzea eta ohitzea.
Enpresa txikiek diote handiekin alderatuta desabantaila dutela.
Guk kontrakoa diogu. Uste dugu eraginkorragoak izango direla. Unean uneko informazioa edukiko dute negozioa eta sektorea nola doazen jakiteko. Eta guk, informazio hori berehala jasota, lanak aurreratu ahal izango ditugu, zerbitzua azkarrago emateko; BEZaren itzulketekin, adibidez. Sistema egonkortzean, inork ez du atzera egin nahi izango.
Tiketa ematen ez duenak berdin jarraitu dezake, edo bi aldeak ados jarrita nahikoa da kontrolari izkin egiteko.
Bai, baina guk informazio gehigarria daukagu; hornitzaileena, adibidez. Badakigu nork nori zenbat saldu dion, eta noiz. Iruzur egiten saiatzen denak zirrikitu gero eta txikiagoa izango du. Kontzientziazioa ere garrantzitsua da: banakakotik asko egin dezakegu.
Demagun negozio batek lehen baino askoz gehiago aitortzen duela orain. Iruzur egiten ari al zen? Zer egingo duzue?
Egoera ezberdinak egon daitezke. Ikusiko bagenu sektore jakin batean hazkunde handia dagoela, begiratu beharko genuke zer gertatu den, koiunturagatik den edo zergatik den. Kontuan hartu behar da azkenengo bi urteak oso bereziak izan direla, eta gorabehera asko egon direla. Kasuz kasu ikusi beharko da, eta zigorra behar badu, izango du.
Kontraste horiek egiteko baliabide nahikorik ba al duzue?
Teknologia, informazioa eta pertsonak dauzkagu. Lehenengo bietatik gehiago daukagun heinean, eraginkorrak izateko ahalmena izango dugu. 30 pertsona gehiago kontratatu ditugu.
Egoera ekonomikoa aipatu duzu. Inflazioari aurre egiteko %2ko deflatazioa ezarriko duzue. Egiten zaizuen kritika nagusia da inflazioak sortzen dituen ezberdintasunak ez direla konpontzen errenta tarte guztietan ehuneko bera ezarrita.
Datuekin hitz egin behar da. Iazko %5,5eko deflatazioarekin eta 30.000 euroko zerga oinarriei ezarri genien 200 euroko kenkariarekin, gutxien dutenak izan dira onura gehien jaso dutenak. Adibidez, 30.000 euroren sarrerak dituen bi seme-alabeko familia baten kuota %8,9 jaitsi da. Gauza bera 20.000 euroko sarrerekin, %21,3. Inflaziotik oso gora, beraz. Aurten, %2ko deflatazioari 200 euroko kenkaria ere gehitu diogu. Bi neurri horiekin, gure esfortzu fiskal guztiaren %76 joaten da 35.000 euro baino gutxiagoko errentetara.
Baina deflatazioak ez ditu kontuan hartzen zaurgarrienak, 14.000 euro arteko errenta dutenak.
Ez, baina, gure eskeman, 200 euroko kenkariak eragina dauka 6.000 eurotik gorakoetan. Gainera, kolektibo horiek aukera dute beste laguntza batzuk jasotzeko.
%2 ez da gutxiegi?
Iraileko deflatatzailea %3 zen. Beraz, uste dugu %2 gehi 200 euro egokia dela. Gainera, esfortzu handia da ogasunarentzat, 60 milioi ingurukoa. Dena den, ikusiko dugu testuinguru ekonomikoak zer bilakaera duen. Iaz, %1,5eko deflatazioarekin hasi ginen, baina, uztailean, beste %4 gehitu genuen.
Neurri hori eta orain artekoak behin-behinekoak dira, eta uste batean oinarrituak: zerga bilketa handiak izango direla aurrerantzean. Baina hori ezin da ziurtatu.
Ez nago erabat ados. COVID garaian, 2019ko apiriletik 2020ko apirilera, gure zerga bilketa 332 milioitik 3 milioira jaitsi zen, neurri fiskal oso indartsuak hartu baikenituen. Zerga bilketa ondo zihoalako? Ez, alderantziz. Egoerak eskatzen zuelako, orain bezala.
Baina badirudi oraingo krisiak luze iraungo duela. Horrek ez ditu egiturazko neurriak eskatzen?
Azken sei urteetan PFEZa eta sozietate zerga erreformatu ditugu. Azken urteetako testuingurua dela-eta, oraindik ez dugu ikusi zein den sistema honen benetako emaitza. Baina esan behar da fiskalitate honekin lortu genuela 390 milioiko jaitsieraren ordez 715 milioiko igoera erdiestea, eta sistemak frogatu duela gai dela halako egoerei aurre egiteko. Aurrera begira, egoera lasaiago batean, azterketa sakonagoa egingo dugu, eta gauza batzuk aldatu behar badira, aldatuko ditugu. Epe motzeko beharrek erabaki okerrak hartzera eraman zaitzakete.
Espainiako Gobernuak aberastasun handien zerga onartu du, Bilduren agintaldian Gipuzkoan ezarri zenaren oso antzekoa; zuek indargabetu egin zenuten.
Ondarearen zerga dugu hemen, eta aldaketa batzuk egin ditugu. Aurreko gobernuarenak ez zituen ezberdintzen finantza inbertsio huts bat eta hemengo familia enpresa batean edo ekintzailetza proiektu batean egindakoak: biek berdin ordaintzen zuten, eta, guretzat, ez da berdina atzerrian kopuru bateko inbertsio funts bat edukitzea edo diru hori bera hemen erabiltzea enpresak eta lanpostuak sortzeko. Batzuei tarifak igo genizkien, eta besteei, jaitsi.
Baina zerga berri hori ezarri beharko duzue orain.
Oraingoz, galdera asko eta erantzun gutxi dauzkagu. Ez dugu testuaren berri. Ateratzean, baloratuko dugu. Dena den, guk badugu gure zerga, ondasunena.
Madrilek hurrengo urtera luzatuko ditu garraiorako laguntzak. Zuek?
Aztertu behar dugu zentzua daukan ala ez. Ikusi behar dugu, esaten denaz gain eta datuekin, benetako eragina zer-nolakoa izan den.
Horren ondorioetako bat erosteko ahalmenaren galera izaten ari da, azken hogei urteetako handiena. Hitzarmen kolektiboen babespean dauden lan kontratuetako soldatak nabarmen uzkurtu dira aurten. Irailera arte, soldaten batez besteko igoera %3,78koa izan da Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, eta %4,58koa Nafarroan, baina prezioen igoera nabarmen handiagoa izaten ari da: %8,67koa eta %9,2koa, hurrenez hurren.
Bi adierazle horiek gurutzatuta, Araba, Bizkai eta Gipuzkoako langileek erosahalmenaren %4,89 galdu dute, eta Nafarroakoek, %4,67. Beste era batera esanda, 1.000 euroko soldata duen pertsona batek ia 50 euro gutxiago ditu orain bere gastuetarako. Eta esan beharrik ez dago soldata apalenetan pisu handiagoa duela portzentaje horrek. Zerbaitengatik deitzen zaio txiroen zerga inflazioari.
Gobernuek orain arte hartutako neurriek —energien BEZa murriztea, bonu sozialak, garraio publikorako laguntzak eta beste— pixka bat eten dute inflazioa, baina ez dira nahikoa izan herritarren poltsikoetan izandako galera konpentsatzeko. Soldatak, halaber, ez dira KPIaren neurri berean gaurkotu.
Izan ere, inflazio handia arazo izugarria da langileen eta enpresen arteko negoziazioetan. Sindikatuak KPIaren araberako igoerak eskatzen ari dira, baina patronalek diote hori ezinezkoa dela, eta «karga» hori banatu egin behar dela, haiei ere eragiten dielako prezioen igoerak. Gainera, aurreikuspenak ez dira baikorrak. Atzeraldi ekonomikoaren mamua ate joka dago Europa osoan, neurri batean nazioarteko erakundeek ekonomia hoztea erabaki dutelako inflazio handia gelditzeko asmoz, besteak beste interes tasak igoz, eta horrekin inbertsioak geldituz.
Dena den, sektore guztietan egoera ez da bera. Enpresa batzuetan borrokan dabiltza oraindik pandemia aurreko egoerara itzultzeko; beste batzuetan, berriz, irabaziak handiak dira. Sindikatuek diotenez, haien indarra handiagoa denetan —metalgintzan, esaterako— soldaten gaurkotzea gehiago gerturatzen ari da KPIra, baina, gogorarazi ohi dutenez, mobilizazio askoren ondoren izaten da hori. Langileak babesgabeago dauden tokietan, berriz, akordioa lortzea zailagoa da, «sektore prekarizatuenetan eta feminizatuetan», soldata apalagoak dituztenetan.
Espainiaren itzala
Datuek erakusten dute aurtengo soldata igoerak ez direla txikiak (%4 ingurukoak), azkenengo hamar urteetakoekin konparatuta (inoiz ez %2 baino gehiago); 2000ko hamarkadara egin behar da atzera hortik gorakoak ikusteko, baina orduan inflazioaren parekoak izan ziren, eta, beraz, langileen erosteko ahalmenean ez zen galerarik egon, orain ez bezala.
Hori gertatu zen urte batzuk geroago, hein handi batean 2012an Mariano Rajoyren gobernuak (PP) egindako lan erreformaren eraginez. Araudi berriak trabak jarri zizkion sindikatuen negoziatzeko gaitasunari; besteak beste, Espainiako hitzarmenak lurraldekoen gainetik jarri zituen. Horrek eragina izan zuen Hego Euskal Herrian, soldata txikiagoak izaten baitira estatuko itunetan, eta Nafarroan nabaritu zen gehiago, halako hitzarmen gehiago daudelako.
Orain, erosteko ahalmenaren galera antzekoa da lau lurraldeetan, eta, Espainiakoarekin konparatuta, txikiagoa, ia bi puntu: irailera bitarte, batez beste -%6,4koa izan da han, inflazioa zertxobait handiagoa delako, baina, bereziki, soldaten igoera txikiagoa izaten ari delako, %2,6 batez beste.
Eurogunean, berriz, batez beste -%4,38koa da erosteko ahalmenaren galera aurten, Hego Euskal Herrikoaren parekoa. Oro har, herrialde guztietako langileak nabaritzen ari dira beren poltsikoetan inflazio handiaren ondorioak, batzuetan beste batzuetan baino gehiago: Frantzian, esaterako -%2 ingurukoa da galera. Txikienetarikoa izanagatik ere, azken asteetan protestak eta grebak ugaritu egin dira. Han, eta beste herrialde askotan.
Kezka eta ezinegona zabaltzen ari da gizartean. Gobernuak hartzen ari diren neurriak ez dira nahikoa inflazioa gelditzeko. Enpresak beldur dira; nazioarteko erakundeek ekonomia hoztea erabakia dute, eta kaleak berotzen hasi dira.
