Txinako estatistiken sinesgarritasuna auzitan jartzea ohikoa da, eta, oraingoan, ez du lagundu estatistika bulegoak hilaren 18an eman beharreko datuak atzo kaleratu izana. Azalpen gisa, bi aipatu dira: Alderdi Komunistaren kongresuari itzala egin nahi ez izatea eta datuen agiriak sinatu behar zituztenak COVID-19aren burbuila batean egotea kongresuan parte hartu behar zutelako.
Edonola ere, datu nagusiak iritsi dira, eta gainditu egin dituzte analisten iragarpenak, %3,3 eta %3,4 arteko hazkundea espero baitzuten. Baina hirugarren hiruhileko datua urrun geratu da Txinako Gobernuak aurtengo espero duen %5,5eko hazkundetik. Gainera, kontuan hartu behar da Pekinen iragarpena 1990az geroztik txikiena dela, COVID-19aren pandemiak 2020an eragindako geldotzea kontuan hartu gabe —urte hartan %2 hazi zen—.
Hain zuzen ere, pandemia oraindik faktore garrantzitsu bat da Txinaren jarduera ekonomikoan, COVID zeroren politika baliatzen duelako Pekinek, eta hiri eta eskualde osoak ixten dituelako kasu gutxi batzuk agertuz gero. Shanghai hiriburu ekonomikoa, esaterako, bi hilabetez egon zen itxita udaberrian. Horren ondorioz batez ere, bigarren hiruhilekoan %0,4 baizik ez zen hazi BPGa.
Itxialdi zorrotz horien aurkako haserrea badagoela erakusten dute sare sozialetako irudiek, eta ekonomian eragin handia dute, kontsumoaren hazkundea apaltzen dutelako. Irailean, %2,5 hazi da, espero zen baino 0,8 puntu gutxiago.
Hori ez da berri ona alderdi komunistarentzat, herrialdearen eredu ekonomikoa aldatu nahian dabilelako; industria produktuen esportazioan eta eraikuntza masiboan oinarritutako eredu batetik, bere herritarren kontsumoan eta sektore estrategikoen garapenean oinarritutako ekonomia batera igaro nahi du, baina datuek erakusten dute prozesu hori ez dela berehalakoan amaituko.
Hain zuzen ere, industria da ongien eusten ari den sektorea (+%6,3), hornidura katean azaldutako arazoak leundu egin direlako. Esportazioak ere asko handitu dira —%10,7—, baina kopuru horri buruzko susmoak badaude, Txinatik EBra eta AEBetara kontainerrak bidaltzeko prezioak beheraka ari dira oraindik, eskari txikiagoaren ondorioz.
Eraikuntzaren ajeak
Burumakur dabil oraindik ere eraikuntza, eta hori izan da azken hamarkadan Txinaren hazkundearen zutabe nagusia, ekonomiaren %25 ordezkatzeraino. Dozenaka milioi etxe eraiki dira, aireportuak, errepideak, trenbideak, merkataritza zentroak… Txinan eraikuntzari lotutako burbuila edonoiz leher zitekeela iragarri duten guztiek huts egin dute orain arte, baina egia da kezkatzeko arrazoiak badaudela: sektorea uzkurtu egin da azken urte eta erdian, etxebizitza berrien salmenta %38 gutxitu da, eraikuntza enpresa asko likideziarik gabe daude hasitako proiektuak bukatu ahal izateko, ehunka mila herritar protestan ari dira erdi ordainduak dituzten etxebizitzak eskuratzerik ez dutelako… Arazo horiek finantza sektorera mugitzeko arriskua handia da.
Epe luzean, zer?
Luze gabe, konfinamenduek moteldu egingo dute Txinaren hazkundea, ez baita espero Xik orain bidea aldatzea. Luzeagora begira ere, alderdiak berak onartu du bi digituko hazkundea ez dela itzuliko, Txina beste egoera batean dagoelako 1980ko hamarkadaren hasitako hazkunde ikusgarriari esker. Txina ez da jada herrialde pobre bat; diru sarrera ertaineko herrialde bat bilakatu da, eta Xiren helburua da hurrengo hamarkadan herrialde aberatsen mailara iristea.
Espektatibak hausteko gai izan da orain arte Txina, baina ez du erronka makala. Urtero %5eko hazkundea beharko luke, baina, horretarako, galga batzuk ditu: biztanleria aktiboa gutxitzen ari da, zor handia dauka —BPGaren %275, sektore publikoa eta pribatua batuz gero—, eta produktibitatearen hazkundea moteltzen ari da, inbertsioaren zati handi bat produktiboa ez den eraikuntzan egin delako.
Baina Liz Trussen kanporatze krudelak, auzo lotsa eragiteko modukoak, neoliberalismoak aste honetan jasan duen beste higatze bat ezkutatu du. Merkatu libreei ez zaiela mugarik jarri behar defendatzen dutenek entzun behar izan dute nola kapitalismoaren bi ordezkari peto-petok eskatu duten merkatu libre horri muga batzuk jarri behar zaizkiola. Carlos Tavares da bata, Stellantis auto enpresako burua —Peugeot, Citroen, Fiat, Opel, Jeep…—, eta Jochen Eicholt da bestea, Siemens Gamesako buruzagi berria. Europako erraldoi industrialen ordezkariak, batek zein besteak gauza bera eskatu dute aste honetan: Txinako ekoizleen nagusitasuna mugatzeko, bestela etorkizun beltza ikusten baitiote Europaren autogintzari eta sektore eolikoari.
Eicholtek Financial Times-i esan zion EBk energia independentziarekin serio jokatu nahi badu berehala neurriak hartu beharko dituela bertako ekoizleak laguntzeko. «Geure produktua estrategikoa bada, orduan instalazioen %100 ez, baina horien zati bat behintzat geure esku izan beharko litzateke».
Beste hitz batzuetan, EBk ez badu nahi eguzki panelekin gertatu dena gertatzea —txinatarren esku dago sektorearen oso zati handi bat—, neurriak hartu beharko dituela Europan jartzen diren haize erroten gutxieneko kopuru bat Europako industriaren esku geratzeko.
Europako ekoizleak oraindik aktore garrantzitsuak dira sektore eolikoan. Bloombergek bildutako datuen arabera, urte hasieran Danimarkako Vestasek (%9,6) eta Siemens Gamesak berak (%8,8) izan dute merkatu kuotarik handiena, eta lehen hamarren artean dago Nordex ere (%2). Baina haien kuota jaitsi egin da, ekoizle txinatarren mesedetan: txinatarrena %36,6tik %53,5era igaro zen 2018tik 2021era, eta sei ekoizle ditu lehen hamarretan.
Europako ekoizleak kinka txarrean dabiltza, eta fabrikak ixten ari dira inoiz baino haize errota gehien jartzen diren garai batean. Siemens Gamesak 1.200 milioi euro galdu ditu aurten, eta beste 2.900 langile bota nahi ditu. Horietako gehienak Zamudioko egoitza nagusian (Bizkaia) eta Sarrigurengo ingeniaritza zentroan (Nafarroa) izango dira, eta batu egingo zaizkio Tuterako, Altsasuko eta Agoizko fabrikak ixtean eragindakoei.
Gerta liteke Eicholten eskaerak erantzun bat jasotzea, EBk berak bere sektore eolikoaren kuota %32tik %45era igotzea jarri baitu helburu Repower EU planean.
Autogintzaren nekeak
Autogintzarekin ere zerbait egiteko presio handia du. Aste honetan Stellantiseko buru Tavaresek gogorarazi du Europako autogileek ez dutela Txinan autogile txinatarrek Europan duten askatasun bera. Pekingo gobernuak joint-venture edo enpresa partekatuak sortzera behartu zituen Txinan ekoitzi nahi zuten kanpotarrak. Horrek teknologia transferentzia bat ekarri die, eta, noski, orain Txinako ekoizleek duela hamar-hogei urte baino auto hobeagoak egiten dituzte. Europan lur hartzeko lehen saio bat egin zuten duela urte batzuk, baina porrot egin zuten, ez zituztelako gainditu Eurocapen segurtasun azterketak. Orain itzuli dira, auto guztiz elektrikoekin, eta emaitza bestelakoa izaten ari da.
Oso esanguratsua izan zen Parisko auto azokan txinatarrak izan zirela, Stellantisen marka frantsesez eta Renaultez gain, beren modeloak erakutsi zituzten bakarrak: BYD, MG, Geely, Lynk, Polestar… Izen horiek gero eta ezagunagoak egingo dira Euskal Herrian ere, baina lehenik Alemania hautatu dute Europan lur hartzeko, hura delako merkaturik handiena eta auto elektrikoei harrera hobeenetako bat egin diena, %15eko kuota gainditzeraino.
Ez dirudi EBk Txinako autogileak behartu egingo dituenik Europakoekin batzera; europarrei laguntzeko bide bat izango da haiek diruz laguntzea auto elektrikoen bateriak eta lantegi zaharren moldaketak egiteko. Mercedesek jada badu Next Generation funtsen laguntza horretarako, eta VWek erronka bota dio asteon Espainiako Gobernuari: laguntza gehiago eman ezean, ez du Sagunteko baterien fabrika egingo. Arrazoia? 1.000 milioi eskatu zituen eta 167 milioi baizik ez zituen eskuratu lehen epe batean. Presioak funtzionatu egin du, Madrilek iragarri baitu autogintzako plan estrategikoan beste 880 milioi jarriko dituela. Datorren astean zehaztuko du banaketa.
Halako industria asko daude Euskal Herrian, eta ez dute erraza behar duten energia ohiko bideetatik kanpo jasotzea edo horren zati bat beraiek ekoiztea. Azkenengo hogei urteetan, bigarren aukera hori bultzatzeko moduetako bat kogenerazioa izan da, baina gasaren krisiak teknologia horren etorkizunari buruzko eztabaida piztu du, gasa baita bere erregai nagusia.
Kogenerazioa 2000ko hamarkadan hasi ziren bultzatzen Hego Euskal Herriko erakundeak eta enpresak. Gaur egun, 127 planta daude, gehienak lantegi bati lotuta edo ondo-ondoan. Adibidez, Araban, Michelin gurpil ekoizleak du halako bat; Nafarroan, Viscofan haragi produktuen tripa zorro artifizialak egiten dituen enpresak bere planta propioa du; Gipuzkoan, ia papertegi guztiek dute, eta Iparlat esne ekoizleak ere bai, besteak beste; eta Bizkaiko planta nagusiak Petronorrenak dira, Muskizko findegiko biak. Industrian ez ezik, beroa behar duten beste eraikin ugaritan era aurki daitezke halako instalazioak: ospitaleetan eta kiroldegietan, bereziki.
Bidegurutzean
Enpresa horien bero beharrari erantzuteaz gain, Hego Euskal Herriko instalazioek guztira 536 megawatteko potentzia sortzen dute, eta produkzio hori sistema elektrikoari saltzen diote enpresek. Hego Euskal Herrian argindar gehien sortzen duten teknologietan bigarrena da, ziklo konbinatuaren ondoren: ekoizten den elektrizitate guztiaren %18.
Eusko Jaurlaritzak urteak daramatza horren alde egiten, baina garapena ez da uste zuten bezalakoa izan. 2030erako estrategia energetikoan jasotzen denez, helburua da hamarkada honetan kogenerazio bidez ekoiztea argindarraren %21. Baina portzentaje hori 2020rako planean ezarri zen berbera da, azken hamarkadan izan duen garapen geldoaren seinale. Gainera, azken urteetan are eta nabariagoa izan da mantsotzea, bereziki gasaren merkatuaren gorabeherengatik. Acogen Espainiako kogenerazio elkartearen arabera, Hego Euskal Herriko hiru plantatik bi geldirik egon dira aurten, industriei jada ez zaielako errentagarria martxan jarraitzea.
Dena den, hilabete honetan argi pixka bat ikusi dute, Espainiako Gobernuak salbuespen iberiarraren onurak jasotzen dituzten teknologien zerrendan sartu baitu kogenerazioa, neurria indarrean denetik ia lau hilabetera. Izan ere, argindarra sortzeko gasa erabiltzen duten ziklo konbinatuko plantek ez bezala, ez zuten konpentsaziorik jasotzen gasa garesti erosteagatik. Acogeneko zuzendari nagusi Javier Rodriguezen ustez, Madrilen erabakiaren ondoren baliteke geldirik zeuden planten %70-80 inguru itzultzea orain, baina ez du erabat argi hala gertatuko den.
Kogeneratzaileak kezkatuta daude oraindik, eta teknologia horren erregimen ekonomikoa berrikusteko eskatu dute. Izan ere, sortzen duten argindarra sei hilabetean behin ezarritako prezioan saltzen dute haiek, eta ez eguneko prezioetan, argindar ekoizle handiek bezala. Gasaren merkatuaren joera ikusita, «malgutasuna» eskatu dute; adibidez, sortzen duten argindarra gasaren prezioaren arabera saltzeko. «Gaur egun, kogenerazioa ez da errentagarria, eta horrela zaila da inbertsiogileak erakartzea», azaldu du Rodriguezek.
«Galdutako» hamar urte
Hego Euskal Herrian Petronor da kogeneratzaile nagusietako bat. Bi planta ditu, eta horietako bat geldirik dauka aspalditik, «mantentze lanak egiteko», eta ez du zehaztu noiz jarriko duen martxan. Egunkari honi azaldu dionez, ixteko asmorik ez dauka, baina instalazio berriak jartzea ere ez du aurreikusten. Iberdrolak, berriz, 2018tik dauka salgai kogenerazioaren negozioa —guztira lau planta ditu lau lurraldeetan—, eta udaberri honetan salmenta bizkortzea erabaki du; momentuz ez du eroslerik aurkitu.
Acogeneko zuzendariak gogoratu duenez, 2012tik ezin izan da planta berririk egin, Espainiako Gobernuak ez duelako enkanterik egin. Horri beste «arazo» bat gehitu dio: 2000ko hamarkadan martxan jarritako gehienei amaitzen ari zaie bizitza erabilgarri arautua, hau da, konpentsazioa jasotzeko epea. Rodriguezen arabera, bidegurutze batean dago kogenerazioa. «Ausardiaz jokatzeko garaia da, benetan teknologia honetan sinesten bada».
Antzera pentsatzen du Luis Blanco-Urgoitik, AVEQ Araba, Bizkai eta Gipuzkoako kimika sektoreko enpresen elkarteko idazkari nagusiak. «Enpresa askok kogenerazio plantak geldirik dauzkate edo desmuntatzen ari dira. Gasaren etengabeko igoeraren ondorioz, sistema ez da ekonomikoki bideragarria. Horrela jarraituz gero, porrotera gerturatuko gara».
Jaurlaritzak ere kezka agertu du, eta kogenerazioaren aldeko «apustu irmoagoa» eskatu dio Espainiako Gobernuari. «Sektorea atzeratuta geratu da. Azken urteetan, planta asko gelditu dira, krisi energetikoagatik, prezioen aldakortasunagatik eta araudian dagoen ziurgabetasunagatik. Enkanteetan, kogenerazioak parte hartze handiagoa izan beharko luke», adierazi dute EEE Euskal Energia Erakundeko arduradunek. Ohartarazi dutenez, laster esku hartzen ez bada, «epe motzean» planta gehiago itxiko dira. «Hala gertatu da azkenaldian, eta litekeena da berdin jarraitzea».
Urte hasieran, Madrilek enkante bat iragarri zuen 2022-2024rako, 1.200 megawattekoa, baina oraindik ez du deialdirik egin. Planta berrientzako zenbait baldintza jarri zituen: besteak beste, konpentsazioak jasotzeko epea 10 urtekoa izatea gasa erabiltzen dutenetan —orain arte 25 urtekoa izan da—, eta 20 urtekoa bioerregaiak edo hidrogenoa erabiltzen dituztenetan. Horrekin batera, adierazi zuen kogenerazioaren erregimen berezia aldatu egingo zuela. «Horren zain jarraitzen dugu», adierazi du Rodriguezek.
Acogeneko buruaren arabera, enkantean jarriko den potentzia ez da nahikoa, instalazio batzuek aurki amaituko dutelako beren bizitza arautua, eta horiek guztiek 2.800 megawatteko potentzia daukatelako. Haren ustez, planta horiek erregimen berezian jarraitu beharko lukete, beste erregai batzuekin eta, bereziki, hidrogenoarekin bateragarriak izan daitezen inbertsioak egin ahal izateko.
Kogenerazioa ala porrota
Gas naturala trantsiziorako energia gisa bultzatu zen garaian bultzatu zen kogenerazioa, gasa «merkea» zenean, baina hori aldatu egin da, eta teknologia horren etorkizuna ere ezbaian dago. Hala ere, egunkari honek kontsultatutako guztiek ez dute horrela pentsatzen. «Gasa da industriaren erregai nagusia, eta hala izango da aurrerantzean ere. Etorkizunean gas berriztagarriak erabiliko dira. Kogenerazioa, gainera, agnostikoa da erregaien erabilerari dagokionez: ia edozein erabil dezake», azpimarratu du Rodriguezek.
EEE Energiaren Euskal Erakundearen arabera, «gasa da aukerarik egokiena erregai garbiagoak garatu bitartean»; hidrogenoa, esaterako. «Gure ustez, gas naturalak bete dezake berriztagarriek estaltzen ez duten egungo eskariaren zatia, energia fosilik garbiena delako. Beste herrialde batzuek ikatza edo nuklearra aukeratu dute». Kogenerazioaz, berriz, EEEko arduradunek diote «etorkizun handiko» teknologia dela, eta Jaurlaritzaren estrategietan «lehentasuneko» tokia izaten jarraituko duela, «Europako Batasunaren gidalerroekin bat eginez». «Kogenerazioak erakutsi du oso eraginkorra dela isuriak aurrezteko teknologia gisa eta energia kontsumo handiko industriak lehiakorragoak izan daitezen».
Acogeneko buruarentzat ere kogenerazioa ezinbestekoa izango da aurrerantzean: «Kogeneraziorik gabe, bertako enpresak desabantailan egongo dira Europakoekin alderatuta». Aitortu du trantsizio energetikoak «paradigma aldaketa bat» dakarrela industriarentzat eta horretara egokitzen ez denak ez duela etorkizunik izango. «Industria kontsumitzaile soil izateari utzi, eta ekoizle bihurtu behar da: kontsumitzaile eta ekoizle aldi berean. Erronka da teknologia guztiak integratzea modu malgu eta dinamikoan. Eguzki energia eta eolikoa ongi daude, baina, gaur-gaurkoz, industriarentzat kogenerazioa da eraginkorrena».
