Espainiako Ogasun eta Funtzio Publikoko Ministerioak proposatu du 2022an egin zuen %2ko igoera beste %1,5ekoarekin osatzea; 2023an lansariak %2,5 igotzea, eta 2024an, %2. Horrez gain, 35 orduko lanaldian sakontzeko aukera eskaini die langileen ordezkariei, eta baita «barne promoziorakoa eta mugikortasunerako hobekuntzak» ere. Hala azaldu zuten CSIF eta UGT sindikatuek atzo iluntzean, alorr horretako ministerioarekin batzartu ondoren.
Pedro Azpiazu Jaurlaritzako Ogasun sailburuak iragarri du «Madrilen agindua» beteko duela, eta Nafarroako Gobernuak, berriz, %3ko igoerarekin ari dela prestatzen aurrekontuak. Baina espero da Iruñea ere Madrilen adosten den kopurura batzea, azkenerako.
Aurten, %2ko igoera ezarri zien langile publikoei Pedro Sanchezen gobernuak, eta, Hegoaldean, %4,4ko erosteko ahalmena galdu zuten funtzionarioek, urte arteko KPIa %6,4 izan baitzen. Ikusteko dago zenbatekoa izango den datorren urteko galera, baina gaur-gaurkoz %10,4 da inflazioa, eta, urte amaierako zerbait apalduko dela espero den arren, erosteko ahalmena nabarmen galduko dute langile publikoek atzera %2,5eko igoera horrekin; baita aurten %1,5eko osagarria jasotzen badute ere.
Arabako, Bizkaiko, Gipuzkoako eta Nafarroako 160.000 langile publiko ingururi eragingo die neurriak, eta horiei gehitu behar zaizkie elkarte publikoetako beste 40.000 l angile inguru. Sindikatuek desadostasuna adierazi dute, eta ohartarazi dute ez dutela onartzen «halako erabakiak Madrilen hartzea».
KPIaren «etengabeko» igoera kontuan hartuta, ELAko kide Igor Eizagirrek ohartarazi du litekeena dela langileen erosahalmenak %20 egitea behera azken urteetan, proposatutako erreferentzia onartuz gero. Halaber, «irmoki» salatu du Madrilen hartzen diren erabakiak «automatikoki Hego Euskal Herrian ezartzea». Haren ustez, «euskal alderdi politikoek negoziatu behar lituzkete» Arabako, Bizkaiko, Gipuzkoako eta Nafarroako langileen ordainsariak eta lan baldintzak.
«Hemengo errealitatea»
Bide beretik, LABek salatu du horrelako erabakiak Madrilen hartu eta ondoren Euskal Herrian dekretuz ezartzea. Batetik, adierazi du horrelako jokaerek urratu egiten dutela «langile publikoek negoziazio kolektiborako duten eskubidea», eta, bestetik, zapuztu egiten duela «hemengo errealitateari lotutako zerbitzu publikoak antolatzeko aukera».
Gaineratu du «antzerki hutsa» izango direla datorren asteetako negoziazio eta mobilizazio posibleak, eta «iraingarritzat» jo du Madrilen hizpide den igoera: «Aurrekontuak berriro ere langile publikoon lepo egokitu nahi dituzte».
Eskaerak eskaera, Azpiazuk iragarri du ez dutela aldaketarik egingo: «Gehiago [igo] nahiko nuke, baina dagoena dago». Halaber, nabarmendu du Espainiako Gobernuaren eskuduntza dela langile publikoen soldatak eguneratzea
Nord Stream 1 irailaren 2an itxi zuen Errusiak, konpresore batean matxura bat zegoela argudiatuta, eta ez du esan noiz abiaraziko duen berriz—uztailean 10 egunez itxi zuen, mantentze lanengatik eta Alemania turbina baten bidalketa blokeatzen ari zela argudiatuta—; Nord Stream 2, berriz, ez da inoiz martxan egon, Alemaniak bertan behera utzi baitzituen gas garraioari ekiteko baimenak, Errusiak Ukrainan esku hartu baino aste batzuk lehenago; hala ere, bi gasbideek gasa behar dute hodietan, arrazoi teknikoengatik. Orain izandako isuriak konpontzeko gutxienez hilabete bat beharko dutela esan dute.
Nord Stream 1ean eta 2an izandako isuriak Danimarkako uretan gertatu dira, Bornholm uhartetik gertu. Danimarkak larrialdia ezarri du argindar eta gas sektoreetan, eta enpresa horiek neurri jakin batzuk ezarri beharko dituzte instalazioen segurtasuna bermatzeko. Gobernuak aitortu du ezohiko gertakaria dela.
Oraingoz, Danimarkako agintariek baztertu egin dute litekeena izatea egurtasunerako eta osasunerako ondoriorik izatea. Dena den, eremutik urrun mantentzeko ohartarazi diete itsasontziei, eta hegazkinei eskatu diete segurtasun garaiera mantentzeko.
Ezohiko gertakaria
Mette Frederiksen lehen ministroak adierazi duenez, «zaila da imajinatzea» isuriak «ustekabekoak» direla, eta azpimarratu du sabotajearen hipotesia ezin dela baztertu. Ekainean, Danimarkako armadak salatu zuen Errusiako gerraontzi batek birritan igaro zituela itsas mugak Bornholm uhartearen iparraldean. Europako Batzordeak, berriz, ez du balizko sabotajeei buruz «espekulatu» nahi izan.
Bi gasbideen operadoreak, Suitzan egoitza duen Nord Stream AGk, azaldu du egun berean eta ia aldi berean gertatu direla kalteak. Aitortu du aurrez sekula ez dela gertatu halakorik.
Alemaniako Tagesspiegel egunkariaren eta Der Spiegel astekariaren arabera, gobernuak ez du uste gertatutakoa «kasualitate» bat denik, eta ez du baztertzen sabotaje ekintza bat izatea: Errusiak «bandera faltsuz» egindakoa ala Ukrainak edo herrialde horrekin zerikusia duten indarrek egindakoa.
Errusiako Gobernua ere «oso kezkatuta» agertu da gertatutakoarekin, eta aukera guztiak zabalik daudela azpimarratu du. «Ikerketaren emaitzak izan arte, ezin dugu ezer baztertu», adierazi du Dmitri Peskov Errusiako Presidentetzako bozeramaileak prentsaurreko batean. Ukrainak eta Poloniak Moskuri leporatu diote «eraso terrorista».
Nord Streamen isuriak gertatu dira, hain justu Norvegia Europako gas hornitzailerik handiena da orain eta Polonia arteko gasbide berria inauguratu baino ordu batzuk lehenago. Atzo zabaldu zuten, baina urriaren 1ean jarriko dute martxan.
BERRIAk jakin ahal izan duenez, proiektuak aurrera jarraituko du, «ahal denean gauzatu dadin». Hortaz, zigilu berria sustatzen ari diren upategi txikien artean ez da desagertu beste sor-marka bat abiarazteko borondatea. Egunkari honen iturriek diote, gaur-gaurkoz, hamabost bat badirela Errioxa uzteko urratsa egiteko prest daudenak. Baina aurten ez da izango, bilketa hasi delako jadanik, eta Errioxa jatorri izeneko upategi gisa ekin diotelako.
Uztailaren hasieran, Arabako Mahastiak sor-marka erabiltzen hasteko eskaera jaso zuen Eusko Jaurlaritzak. Duela lau hilabete, Espainiako Gobernuak -derrigorrezko postari lana eginda- jatorri izen berriaren espedientea entregatu zuen Bruselan, eta orduan Gasteizek baieztatu zuen oniritzia emango ziola behin-behineko eskaera bati, Bruselaren azken oniritzia iritsi artean erabil zedin. Upategi eskatzaileek irailerako espero zuten hura, mahats bilketaren atarirako, baina ez dute garaiz jaso. Urriaren lehen erdirako eman beharko luke Gasteizko gobernuak marka berria merkaturatzeko baimen hori, epemuga bat baitauka horretako; baina upategiek uzta bilketari ekin diotenez, baztertu egin dute aurtengo uzta Arabako Mahastiak markapean merkaturatzea.
Ardoaren gatazka gori-gori
ABRA Arabako Errioxako Upeltegien Elkarteko batzuk dira sor-marka berrira aldatzeko prest daudenak, baina Bruselatik azken oniritzia iritsi arte ez da jakingo zehazki zenbatek emango duten azken pausoa Errioxako zigilua uzteko. Ezin da ahaztu urtebetean litekeena dela gauzak aldatzea ere. Errioxako kontseiluak upategien esklusibotasuna bakarrik ez, mahastiena ere blindatzeko urratsa egin du azken bilkuran. Mahatsa Arabako Mahastiak markapeko upategi bati salduz gero, mahastizainak ezingo luke gero Errioxa sor-markako upategiei saldu, hortaz.
«Mahastizainei eskaini nahi genien bi marken arteko lehia zapuztu du horrek», onartu dute zigilu berria sustatzen dutenek. Alegia, mahatsaren prezioa igotzeko balio behar zuen tresna hautsi egin du Errioxako kontseiluak esklusibotasunari lotutako exijentziarekin. Arabako Mahastiak zigiluaren bultzatzaileek ez dute esklusibotasun hori eskatu Jaurlaritzara igorritako eskaeran. Ardoa, gehien batean, jatorri izen berriko mahatsarekin egiteko derrigortasuna ezarri dute agirian. Gainera, kontseilu berrian Eusko Jaurlaritzari eta Arabako Aldundiari lekua egingo diete, ahotsa eduki dezaten, baina boto eskubiderik gabe.
Errioxako kontseiluak agindu du «ahal den guztia» egingo duela Arabako Mahastiak oztopatzeko. EAEko Justizia Auzitegi Nagusira ere jo du, Jaurlaritzak zigilu berriaren tramitatzeari ateak ireki zizkiolako, iazko abuztuan. Ardoaren gatazkak politikara egin du salto azken urteotan, eta PPren eta PSOEren arteko lehian eduki garrantzitsu bihurtu da Errioxan (Espainia). Concha Andreu da erkidego horretako presidentea (PSOE), enologoa ogibidez eta Haroko upategi handi batekin familia loturak dituena.
Upategi handiek beren neurrira gidatzen dute kontseilua, Arabako upategi gehienen interesen aurka, eskualdeen artean desberdintzeko bideak mozten baititu. Homogeneizazioak mesede egiten die kantitatean lehiatzen direnei, eta kalte, aldiz, kalitatea bereizgarri gisa aukeratu dutenei.
Desberdintzea baita Arabako upategien eskaera nagusia, hala zigilu berria sustatzen ari direnen artean eta nola Errioxako izenean gelditu nahi dutenen artean. Eskualdean aspaldikoa da etsipena Errioxako kontseiluaren jarrera dela eta. Aterki handi horren azpian Arabako Errioxako izaera eta ardogintzan aritzeko modu desberdina galdu egiten dela esplikatu dute behin eta berriro.
60 urte inguruko mahatsondoen artean hitz egin du kudeatzen duen enpresaren inguruan, talaia eder batean, Briñasera (Errioxa) eta Ebrora begira. Eskuinean Toloño mendilerro ikonikoa dauka, eta haren magal amaigabea mahastiekin zipriztindurik ikusten da. «Mahasti batzuetan jatorri izenak ezarritako kupoa lortzen ari gara, eta beste batzuetan oso azpitik gabiltza». Alegia, oro har, ohi baino txikiagoa da mahats alea, eta biltzaileek nabaritzen dute hori jardun gogorrean. «Gehiago kostatzen zaigu otarrak betetzea; lan handia egin behar da pisua lortzeko», dio biltzaile taldeko kide batek.
Eta zer ondorio ekarriko duen mahats txikiagoak eta azidotasun apalekoak? Batez besteko uzta baino urriagoa. «%10 eta %20 artean apalduko da uzta», zehaztu du Rubiok. Baina uzta da gauza bat, eta ardoa saltzea bestea. Upategiek nahi dutena da salmentak handitzea, eta agertokia ez da erraza helburu hori betetzeko. «Gutxiagorekin gehiago egin behar dugu urtetik urtera, hori da gure errealitatea», dio Bastidako upategiko buruak; «baldintzak gero eta gehiago okertzen ari zaizkigu urteotan, eta inoiz baino eraginkorragoak izatea lortu behar dugu gure proiektua aurrera ateratzeko». Esportazioen inguruan ezagutarazi den azken datua ere ez da ona. «Gero eta zailagoa da ardo botila bat saltzea atzerrian; beste jatorri izen batzuen azpitik gabiltza horretan ere, eta zerbat ez dugula ongi egiten islatzen du».
Proiektu berri baten ilusioa
Baina Solaguen eta Manuel Quintano marken upategi ekoizlea hazi egin da pandemiaren urteetan. Proiektua lehertzeko zorian zela hartu zuen lema Rubiok, 2018an. Zor handiko zama dauka Bastidako kooperatibak, baina Eusko Jaurlaritzaren, Arabako Aldundiaren eta inbertitzaile pribatu baten babesarekin bideragarri egiten ari dira, zorra pagatzeko bide orria betetzen ari baita zuzendaritza. Hemeretzi langileri enplegua ematen dio enpresak; 80 bazkide ditu, eta 300 hektarea mahasti. «Ez naiz ezkorra, baina orain inoiz baino gehiago egin beharko dugu lan ona: pandemiak berak baino kalte handiagoa egiten ari zaigu Ukrainako gerrari lotutako inflazio handiko egoerak», esan du Rubiok.
Briñastik Guardiara doan errepidean (N-232A), aurrera eta atzera ikusten dira mahatsez beteriko traktore txikiak. Harorako bidean ere (A3202) desfilea ez da txikiagoa. Talaia ederreko mahastian ari dira biltzaileak, baina ez dute astirik paisaiarekin akordatzeko. «Espero genituen eskaera batzuk ez dira iritsi, edo berandu iristen ari dira. AEBetan, berriz, bezero berriak lortu ditugu. Ikusiko dugu urte bukaera nola ixten dugun», esan du Rubiok, zuhur.
Edonola ere, bastidarrak oso argi dauka bizirauteko formula desberdintzea dela: «Errioxako izen jatorrian proiektu desberdin ugari daude, eta oker izugarria da denak zaku berean bageunde bezela plazaratzea. Kontseiluak azpieremuak desberdintzen uzten du orain, baina zailena egiteko dago: nola helarazi merkatuari ardo oso desberdinak garela, negozio oso desberdinak garelako, eremu oso desberdinetan».
Rubiok dudarik ez dauka Errioxako jatorri izenaren barruan segitzeko hautuaren inguruan, «gauza asko gaizki egin dituzten arren». «Gure upategia ez da bizi markari esker gaur egun, eta Errioxaren aterkia behar du. Desberdintzeko lanari ez diogu uko egingo, baina Errioxaren barruan». Arabako Mahastiak bidea egiten hasiko balitz, «beste tresna bat» izango litzatekeela uste du, betiere desberdintzeko helburuarekin, eta Bastidako kooperatiban tresna horren eboluzioa aztertuko lukete, «jakiteko Errioxatik ateratzeko bezain tresna ona den ala ez».
Mahastizainen ahulezia
Upategiek ez badute salmenta jario bizi bat lortzen kate osoan sumatzen dute, eta kate horren oinarrizko begia mahastizainak dira. Aurten, 0,80 euro inguruan egongo da batez besteko prezioa; hori da Bastidako kooperatibaren aurreikuspena, baina ezin da ahaztu upategi handietan ardo kaxa ugari daudela biltegietan, azken urteotan apartekotasunaren ondorio gisa, eta hori ez da seinale ona familiaren mahastian urte osoan izerdiak botatzen dabilen nekazariarentzat. «Abuztu hasieran mahatsa ez diotela erosiko jakin duenik bada Bastidan. Sona handiko upategiak dira batzuk, baina ez dute jokatzen gero izen horren pare», esan du Cesar Castrok, Bastidako kooperatibako ingeniari teknikoak.
Kooperatiba izatearen abantailetako bat da hori, hain zuzen: bazkideek ziurtatuta daukate mahatsa salduko dutela eta haren truke bidezko prezioak jasoko dituztela. Baita aurtengo moduko urte konplikatu batean ere. «Oso urte zaila da hau», esplikatu du Castrok: «Lehorteak heltzeko prezesua blokeatu egin du eremu batzuetan, eta beste batzuetan ez, eta irregulartasun horrek dena aldrebesten du». Castrok aho bilorik gabe dio litekeena dela kalitate ertaineko ardoek koska bat behera egitea lehortearen ondorioz; egurrerako ardoek, aldiz, ez: «Batzuei mesede egingo die».
Eta gero biltzaileak kontratatzeko zailtasunak daude; «gero eta zailagoa zaigu jendea aurkitzea», ziurtatu du Castrok. «Pandemiaren aurreko egoera ez da itzuli, eta bertako jendearekin gabiltza sarritan, hegoaldeko kuadrilla osoak ekartzea ez baita erraza. Lehen, beren burua eskaintzen zuten talde batzuek; orain, ez». Alegia, eskulan gabezia handia dago bilketa egiteko, eta horrek bilketa tartea luzatzen du. «Guk 90 eta 150 langileren artean behar ditugu, egunen arabera, lantzen ditugun 300 hektareak biltzeko».
