Zeintzuk dira Euskadiko supermerkatu garestienak eta merkeenak 2022? OCUren supermerkatuen inguruko azterketa, inflazio garaian. Getxo da, beste urte batez, erosketak egiteko orduan gutxien aurrezteko aukera ematen duen Espainiako Estatuko bigarren hiria.

Bilboko Metroaren 5. linea eraikitzeko hitzarmenari onespena eman dio Gobernu Kontseiluak. Sarea 6,3 kilometrotan eta Galdakaoraino luzatuta, linea horrek Etxebarri Busturialdea eta Durangaldea trenbide-sarearekin lotuko ditu 2029an.

«Gure auzoek gehiago egiten dute, hobeto eta, batez ere, arinago». Emmanuel Macron Frantziako presidenteak joan den astean esandakoa da, Sant Nazaerren (Bretainia), bere agintepeko lurraldeko lehen parke eolikoaren inaugurazioan. Auzoak esatean, Frantziak batez ere Alemaniaren ispiluari begiratzen dio, eta Macronek ez du gustuko energia berriztagarrien eta bereziki eolikoen garapenean daukan atzerapena: itsasoko lehen 80 haize errotak jarri ditu Frantziak, eta 5.700 ditu jada Alemaniak. «Bi aldiz bizkorrago» joateko asmotan, proiektu berriztagarrien tramitazioa arintzen duen lege proiektua onartu zuen atzo Frantziako Gobernuak.

Ostiralean hasiko dute proiektuaren eztabaida Senatuan, eta ez da samurra izango gobernuarentzat: nuklearraren aldeko apustua indartu nahi dute haren eskuinera dauden alderdiek, eta proiektu berriztagarri handiek ingurumenari egiten dioten kalteekin kezkatuta daude haren ezkerrera daudenek.

Proiektu berriztagarri asko auzitegietan trabatzen dira, herritarrek eta tokiko agintariek jarritako salaketen ondorioz, baina arlo horretan oso aktibo dago FED taldea ere (Ingurumen Jasangarriaren Aldeko Federazioa). Auzitegietako bidea laburtu nahi du legegaiak.

Energia nuklearraren itzal luzea

Energia nuklearraren alde 1970eko hamarkadan egindako apustu handiaren ondorioz, Frantziak gutxiago inbertitu du berriztagarrietan. Alemanian, esaterako, iaz 63,7 GWeko potentzia zuten berriztagarriek, eta 18,7 GW bakarrik Frantzian. Hego Euskal Herrian, 2,26 GW dira —horretatik 1,85 GW Nafarroan—.

Gaur egun, 1.380 parke eoliko eta 8.000 haize errota daude Frantzian, eta Frantziako argindarraren %8 hornitzen dute. Parke gehienak, 840, Hauts de France eta Grand Est eskualdeetan, iparraldean. Akitania Berrian, eskualderik handiena izanagatik, 119 daude, baina bakar bat ere ez dago Ipar Euskal Herrian.

Lurreko parke eolikoek herritar askoren artean sortzen duten arbuioa ikusita, batez ere itsasoko parkeen aldeko apustua egin dute azken gobernuek. Luze jotzen dute, ordea. Ostegunean Macronek inauguratutakoa, Bretainia hegoaldean, 2011n abiatutako proiektu bat da; itsasertzetik hamabi eta hogei kilometro bitarte an 80 aerosorgailu jarri dituzte, eta 480 MWeko potentzia dute.

Bretainian ere, baina iparraldeko kostaldean, Sant Briegen, beste parke bat handi bat eraikitzen ari dira Euskal Herrian egoitza duten konpainiek. Iberdrola sustatzaileak Siemens Gamesaren 62 haize errota jarriko ditu; 207 metro garai dira errotak, eta dorreak Bilboko portuan egin ditu Haizea Windek. Kostaldetik hamasei kilometrora dago, eta 2023an hastekoa da argindarra ekoizten. 496 megawatteko potentzia dauka, iragan astean Gipuzkoan iragarritako bi parkeek halako ia sei. 75 kilometro koadro beteko dituzte haize errotek, ia Bilboren azaleraren halako bi. Arrantzaleen, hautetsien eta herritarren protestak eragin ditu.

Itsas plataforma sakonera txikikoa da Bretainian, eta, horregatik, itsas hondoari lotutako haize errotak jarriko dituzte Sant Briegen ere. Euskal Herrikoak, berriz, sakonera handiko urak dira, eta horregatik, iristekotan, plataforma gaineko haize errotak iritsiko dira. Frantziako Gobernuak ere ez du proiekturik Lapurdiko kostaldean; Bretainian, Normandiako eta Mantxako kanaleko kostalde haizetsuan, eta Mediterraneoan.

LEPeko bigarren faseko azterketen datak plazaratu ditu Osakidetzak. 2022ko azaroaren 26a eta 2023ko urtarrilaren 29a bitarte izango dira azterketak. Gehienak Gasteizen egingo dituzte, eta gainerakoak Barakaldoko BECen.

OCDEk ohartarazi du Europa atzeraldi ekonomikotik gertu dagoela. Datozen hilabeteetan gas hornidura arazoek jarraituz gero, % 1,5eko atzeraldia espero da Espainian, % 0,7koa Alemanian, % 0,6koa Frantzian eta % 0,4koa Italian.

EAEko autonomoek eta enpresa txikiek 34.000 euro arteko laguntzak izango dituzte kamioi berria erosteko, Eusko Jaurlaritzak 2022ko irailaren 27tik aurrera martxan jarriko duen renove planaren baitan.

Turroiaren prezioa % 10 garestituko da aurtengo Gabonetan. Turroia ekoizten duten enpresek euren produktuen prezioa igoko dute, lehengaien eta energiaren garestitzeak bultzatuta. Dena dela, eskaria handitu da, iazko hiru milioi kilo baino gehiago ekoiztuko baitute.

Albo kalteen zerrenda luze bat sortu du Ukrainaren eta Errusiaren arteko gerrak. Tirabirak hasi eta segidan piztu zen energiaren krisia, eta horrek beste krisi bat eragin du: ongarriena. Gasa ez dagoen tokian, ezin dira ongarriak ekoitzi, eta horiek gabe, ez dago jaterik.

Errusia eta Bielorrusia izan dira urte luzez Europaren ongarri esportatzaile nagusiak. Iragan otsailean, ordea, Samara eskualdea eta Ukrainako Itsaso Beltzeko Pivdenni portua lotzen dituen hodi bat gelditu zuten. Ordutik, Europako herrialde gehienak ongarri faltan daude, eta Fertilizers Europe ongarrien sektoreko patronalak alarma guztiak piztu ditu: %70 jaitsi da Europaren ekoizteko ahalmena.

Hain zuzen, energiaren krisiak eragin handia izan du nitrato amonioaren ekoizpenean, eta sektoreko enpresa askori aldapa gora egin zaie ekoizpena ohiko erritmoan mantentzea. Izan ere, iazko datuekin alderatuta, %1.000 egin du gora gasaren prezioak, eta, azkenean, Europako hainbat lantegik ekoizpena eten behar izan dute. Esaterako, Norvegiako Yara ongarrien nazioarteko multinazionalak sektoreko liderretako bat bi lantegi itxi ditu azken hilabeteotan, Italian eta Frantzian, eta Poloniako Azoty enpresak iragarri zuen amoniako ekoizpenaren %90 etengo zuela.

Egoerari irtenbide bat aurkitu nahian, NBE Nazio Batuen Erakundea Errusia eta Ukraina presionatzen ari da esportazio kimikoen inguruko akordio bat adostu dezaten. Akordio horren helburua amoniakoa daraman hodi bat berriro irekitzea da, ongarrien prezioak arintzeko. Errusian hasiko luke ibilbidea, eta Ukrainako Itsaso Beltzeko kostalderaino iritsiko litzateke. Rebeca Grynspan NBEko kidearen arabera, azkar egiten ari dira negoziazioak, datozen urteetan «ez dadin mundu osoko elikagai krisirik izan».

Iragan uztailean Moskuk eta Kievek sinatutako elikagaiei buruzko akordio baten parte da proposamena. Geroztik gora egin dute herrialde horietako elikagaien esportazioek, baina ongarrien egoera kaskarra da oraindik. Akordioak aurrera eginez gero, Errusiako amoniako ontziek baimena izango lukete Ukrainako portuetatik garia, artoa eta beste elikagai batzuk garraiatu dituzten itsas korridore berak erabiltzeko, eta, horrela, osagai kimikoaren 2 milioi tona bidaliko lituzke urtero.

Uztailean sinatutako elikagaien akordioa azaroan indargabetuko da, baina beste 120 egunez berritzeko aukera izango dute bi aldeek. Grynspanek adierazi du «ezinbestekoa» dela akordio hori luzatzea eta ongarriena adostea. Antonio Guterres NBEko idazkari nagusiak ere abisua eman du: «2022an ongarriak ekoizten ez badira, baliteke 2023an nahikoa elikagairik ez egotea».

Gerraren albo kalteak

Europako herrialdeentzat hurbileko auzia da Ukrainaren eta Errusiaren arteko gatazka. Munduko estatu gehienek, ordea, horrek eragindako albo kalteak dituzte jopuntuan. Ekialdeko gatazkak nabarmendu egin du nazioartearen banaketa politikoa, krisi energetikoa piztu du, krisi ekonomikoa azkartu, eta herrialde pobreenetan elikagaien eskasia areagotu du.

Errusiak bere ongarrien esportazioen %90 Afrikako, Asiako eta Hego Amerikako herrialdeetara bideratu izan du. Orain, ordea, tona horiek guztiak Europako portuetan daude geldirik. EBk joan den irailaren 10ean kendu zituen ongarrien esportazioarekin lotutako zigorrak, baina Vladimir Putin Errusiako presidenteak SCO Shanghaiko Lankidetza Erakundearen goi bileran salatu zuen «EBko herrialdeetan bakarrik» kendu dituztela. Horiek hala, Kremlineko presidentea prest agertu da Afrikara, Asiara eta Hego Amerikara 300.000 tona ongarri bidaltzeko.

Tona horiek bidali artean, ordea, elikagaien eskasia okerrera egiten ari da garatze bidean dauden herrialdeetan. Joan den asteartean NBEren Batzar Nagusian Hego Amerikako eta Afrikako liderrek elikagaien krisiaren aurkako neurri gehiago eskatu zizkien herrialde aberatsenei. Macky Sall AB Afrikako Batasuneko presidente eta Senegalgo estatuburuak adierazi zuen Afrikan «bereziki larria» dela ongarrien eskasia, eta ohartarazi zuen horiek gabe «goseteak zabalduko» direla; izan ere, ezingo dituzte arroza, artoa, soja, yuca eta beste hainbeste elikagai ekoitzi.

Are, gainontzeko herrialdeetan elikagaien krisia astiroago hazten ari den arren, Guterresek batzarrean nabarmendu zuen «guztiontzat premiazko» gaia dela, eta ohartarazi zuen: «Ongarrien merkatua egonkortzen ez bada, datorren urtean elikagaien eskasia izango da gure arazo nagusia».

Horiek hala, batzarrean parte hartu zuten hainbat herrialdek konpromisoa hartu zuten herrialde pobreenetan elikagaien krisia eragozteko. Besteak beste, Espainiako Presidente Pedro Sanchezek iragarri zuen Espainiak 236,5 milioi euro emango dituela.

Sabelean ez ezik, baina, patrikan ere atzeman dute askok ongarrien eskasia. COAG Espainiako Nekazarien eta Abeltzainen Erakundeen Koordinatzaileak emandako datuen arabera, ongarrien prezioak %300 egin du gora aurreko urtetik hona. Ekoizleek bakarrik ez, herritar askok ere egin behar izan diote aurre prezioaren goraldiari, elikagaien prezioek ere gora egin baitute azken hilabeteotan.

Bai, zerga gehiago ordaintzeko prest daude aberats handi batzuk. Urrunegi joan gabe, Josu Jon Imaz, Repsoleko kontseilari ordezkaria: «Ez dadila inor okertu […] Gustura ordaintzen ditut. Gehien irabazten dutenentzako PFEZ eta kapital errententzako zerga altuetan sinesten dut. Nire bizitza osoan bekekin ikasi ahal izan nuen, pertsona batzuek zergak ordaindu zituztelako nik prestakuntza bat lortzeko, eta horretan pentsatzen dut nireak ordaintzen ditudan bakoitzean».

Horrela mintzatu zen abuztu amaieran El País-eko iritzi artikulu batean, Madrilek —eta Bruselak— enpresa energetiko handiei jarri nahi dien zerga berria kritikatzeko idatzitakoa. Imazek argi utzi zuen ez duela gustuko tasa hori, bere ustez kalte egin diezaiekeelako inbertsioei eta enpleguari, baina —eta ziur aski baina askorekin— ez litzateke harritzekoa izango aberastasun handiak gehiago zergapetzearen alde egotea.

Gainera, ez litzateke bakarra izango. Maiatzean, Davosko foroan egin zen ezagun In Tax We Trust mugimendua (konfiantza dugu zergetan), aberats talde batek bultzatutakoa. Eskaera ez da berria. Warren Buffettek, AEBetako inbertsiogile nagusietako batek, Hillary Clintonen 2007ko kanpainan eta 400 bat enpresabururen aurrean ohartarazi zuen bere etxea garbitzen duen langileak baino zerga gutxiago ordaintzen zituela, eta horrela jarraituz gero egoerak eztanda egin zezakeela.

Hamabost urte igaro dira ordutik: krisi ekonomikoak, pandemia bat… Arrakala soziala handitu egin da: aberatsak aberatsagoak dira orain, eta pobreak pobreago. Europako Parlamentuaren aurtengo txosten baten arabera, Batasuneko biztanleen %1ek aberastasunaren %25 du gutxienez. Gobernuek gero eta arazo gehiago dituzte zor handiei, inbertsioei eta ongizate estatuaren oinarriei eusteko.

1980ko hamarkadatik, OCDEko herrialdeetan, batez beste %47tik %24ra jaitsi da aberats handiei ezarritako presio fiskala, eta herrialde batzuetan beste batzuetan baino gehiago —Europan, Hego Euskal Herriak du txikienetarikoa—. Badirudi horri aurre egiteko plan bat mamitzen ari direla nazioartean; horren aldeko ahotsak gero eta ozenago entzuten dira OCDEn, Nazioarteko Diru Funtsean, Davosen… Aita santuaren bedeinkazioarekin. Gobernuak urratsak egiten ari dira. Frantzian, Emmanuel Macronek berreskuratu egin behar izan du 2018an kendu zuen aberatsen elkartasun zerga deiturikoa, hein handi batean Jaka Horien protesten ondorioz.

Espainiako zerga sisteman —eta Hego Euskal Herrikoan— ondare zerga litzateke horren baliokidea, besteak beste etxeak, akzioak eta bankuko kontuak zergapetzen dituena. Erkidegoen eta foru ogasunen esku dago, eta, aste honetan, PPren gobernu batzuek kentzea edo murriztea erabaki dute. Horrek hautsak harrotu ditu, eta Pedro Sanchezen gobernuak tiraderan gordea zuen tasa berri batekin erantzun du, zeina datorren urtean eta behin-behinean indarrean jarri nahi duen.

Espainian piztutako eztabaidak 2012an Gipuzkoan sortutakoaren antz handia dauka. Bildu agintean zela, aberastasun handien gaineko zerga moduko bat ezarri zuten, baina EAJ eta PSEren ondorengo gobernuak indargabetu egin zuen. Arrazoia, orain PP zabaltzen ari den berbera: kapitalak ospa egingo zuela. Ez zen halakorik gertatu.

Literatura ugari dago alde zein kontra, baina azken urteetan balantza alde batera egiten ari dela dirudi. Antikapitalistena zen Eat the rich leloa (jan itzazu aberatsak) AEBetako demokraten mitinetan, eta orain arte pentsaezina zen beste foro batzuetan entzuten ari da. Eta zeharka bada ere, Imazen, Buffeten eta enparauen ahoetan. Akaso, Rousseauri egotzitako hitz haiek izango dituztelako gogoan: «Herriak, jateko ezer ez duenean, aberatsak jango ditu».

Euskal pentsiodunek astelehenean mobilizatzera deitu dute bankuen eta erakundeen aurrean. Kontzentrazioak eta manifestazioak 12:00etan hasiko dira EAEko hiru hiriburuetan. Bankuen aldetik pairatutako “abusuak” salatuko dituzte, eta, beste behin, pentsio duinak aldarrikatuko dituzte.