«Iaz %3ko igoera lapurtu ziguten, eta, aurtengo inflazio datuak ikusita, bi urtean %10eko galera pilatu dezakegu. Espainiako Gobernuan dauden alderdiek hauteskunde kanpainan hitzeman zuten pentsioak KPI errealaren arabera igoko zituztela, eta hori eskatuko diegu», iragarri du Fanok. Pentsiodunen elkarteak kritikoak izan ziren Espainiako Kongresuak pentsioen eguneraketa kalkulatzeko iaz onartu zuen sistemarekin, eta aurten berriz ere presioa egingo dute norabide horretan.
Hilabete guztien KPIaren batez besteko indizea erabili beharrean, ordainsariak KPI «errealaren» arabera eguneratzea nahi dute pentsiodunen elkarteek. Azaroko datua da hori, eta, esaterako, soldatak eguneratzeko erabiltzen da. Eta zein da aldea? Iaz hiru puntukoa izan zen. Azaroan, urte arteko KPIa %5,5ean zegoen, baina batez bestekoa, %2,5ekoa izan zen —aurreko urteko abendua ere zenbatzen da—. Aurten bi indizeen arteko aldea txikiagoa da oraingoz. Abuztuan, Espainiako KPIa %10,4koa izan zen; ordura arteko hilabeteetako batezbestekoa, berriz, %8,6koa. Azaroan jakingo da behin betiko datua.
Hain zuzen ere, Pedro Sanchez Espainiako presidenteak atzo berretsi zuen «legearen arabera» eguneratuko dituela pentsioak, alegia, batez bestekoa aplikatuko duela. Pentsiodunak, halere, iritziz aldarazten saiatuko dira urriaren 15erako Madrilen eta azarorako Euskal Herrian deituko dituzten mobilizazioekin.
26an, bankuen aurrean
KPIarena da eskaera nagusia, 1.080 euroko gutxieneko pentsioarekin batera. Elkarretaratzean gogoratu dute, haien datuen arabera, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan 153.000 pentsiodun pobrezian bizi direla, eta horietatik 72.000 «muturreko pobrezian». Alegia, 688 euro baino gutxiagoko pentsioekin. Horietatik gehienak emakumeak dira; asko, alargunak. Alde horretatik, salatu dute bankuak presio egiten ari direla plan pribatuak ugaldu daitezen. Hori arbuiatzeko, hilaren 26an banketxeetan bilduko dira.
Astea gaizki hastea espero zen, ostiral arratsean Gazpromek iragarri baitzuen Nord Stream 1 gasbidetik gasik bidali gabe jarraituko duela. Hiru egunekoa izan behar zuen mantentze lanetarako itxiera datarik gabe luzatu zuen, arrazoi teknikoak emanez. Baina, egunek aurrera egin ahala, gero eta indar handiagoa hartzen du beste azalpen batek: Nordstreamen iturria ixteak lotura handiagoa du ostiralean G7ko taldeak Errusiaren petrolioari gehieneko prezio global bat ezartzeko proposamenari erantzun nahiarekin.
EBk ez ditu oraingoan ere Gazpromek emandako arrazoi teknikoak sinistu. Gasa garraiatzeko beharrezkoa den turbinaren egileak, Alemaniako Siemensek, dio halakoak konpondu izan direla gasa garraiatu bitartean ere.
Eta Moskun ere gero eta gutxiago ezkutatzen dute gasbideekin daraman jokoaren helburua dela Mendebaldeko zigorren amaiera. Errusiako lehendakaritzako bozeramaileak, Dmitri Peskovek, ziurtatu zuen atzo Nordstream 1ek itxita jarraituko duela zigorrek iraun bitartean, haien ondorio direlako arazo teknikoak.
Baina arrazoi bakarra hori balitz, Errusiak EBrekin lotzen duten beste gasbideetatik gas gehiago eramango luke, eta ez da horrelakorik gertatzen ari. Itxita dago Jamal-Europa —Poloniak ez duelako errubloetan ordaindu nahi—, eta erdizka ari dira funtzionatzen Ukraina zeharkatzen dutenak eta Turkiatik barrena doan South Stream.
Modu batera edo bestera, Errusiako gasik gabe gelditzeak Alemanian eta Europa Ekialdean gas naturalaren errazionamendua eta atzeraldi ekonomikoa ekar ditzakeela da kezka handia. Alemaniak, gaur-gaurkoz, gas biltegiak %86 ditu beteta, baina, energia arautzailearen arabera, %95ean beterik izango balitu, Errusiako gas gehiago gabe, herrialdeak soilik bi hilabete eta erdirako gasa luke.
Nola ez, astelehenarekin merkatu asko zabaldu direnean, gasaren prezioa izan da lehena igartzen Ukrainako gerraren nazioarteko jokalekuko azken norgehiagoka. Eta kolpea handia izan da. %30 garestitu dira goizean Herbehereetako TTF gerokoak, megawatt-ordua 272 euroan salerosteraino. Arratsaldean igoera apaldu da.
Petrolioaren iturria
Gasa ez ezik, petrolioa ere garestitu da. Izan ere, azken hilabeteotan apurka ekoizpena handitzen aritu ondoren, kontrako bidea hartzea erabaki dute Lurralde Petrolio Esportatzaileen Erakundeak (LPEE) eta haren aliatuek, Errusia buru dutela. LPEE Plus izeneko taldeak erabakitako murrizketa sinbolikoa da —100.000 upel gutxiago urrian irailean baino—, baina nahikoa izan da petrolio upelaren merkatzea geratzeko: arratsalde amaieran 95 dolarrean ari zen salerosten Brent upela, goizean baino bi dolar gehiago.
Atzeraldi hotsak eragindako erabaki bat izan da kartelarena eta haren aliatuena. Izan ere, ekainean 120 dolarrak gainditu ondoren, udak aurrera egin ahala, merkatzen aritu da upela, inflazio handiaren ondorioz atzeraldi bat etorri eta kontsumoa asko jaitsiko duelakoan. Upela gehiago merkatu aurretik, ehun dolarren bueltan mantentzeko ahaleginduko dela erakutsi nahi du horrela LPEE Plus taldeak.
Erabakiak erakusten du Joe Biden AEBetako presidentearen eragina oso mugatua dela. Izan ere, uztailean, Bidenek alde batera utzi zuen Jamal Khaxoggi kazetariaren hilketagatik Saudi Arabiarekin harremanak hozteko erabakia, eta herrialde hura bisitatu zuen. Han eskatu zion Mohammed bin Salman Saudi Arabiako de facto-ko buruari —eta ustez Khaxoggiiren heriotza agindu zuenari— petrolio ekoizpena «nabarmen» handitzeko. Halakorik ez zen izan, baina bai, ordea, igoera txiki eta progresibo bat abuztuan eta irailean.
Horrenbestez, egunean, ofizialki, 43,85 milioi upel ekoitziko dituzte LPEE Plus taldeko kideek. Horri gehitu behar zaie mugarik ez duten hiru herrialdeak —Venezuela, Iran eta Libia—. Edonola ere, gauza bat da hitzezko produkzioa eta beste bat benetan gertatzen dena, herrialde batzuk ez direlako beren kuotara iristen, eta beste batzuek gainditu egiten dute.
Inflazioa kontrolatzeaz ari zela, Schnabelek zehazki honako hau esan zuen: «Banku zentralek 1980ko hamarkadan baino sakrifizio ratio handiago bati egin beharko diote aurre, inflazioaren globalizazioak zailago egiten duelako banku zentralek prezioen presioa kontrolatzea». Uler dadin, «sakrifizio ratio» horrek esan nahi du zenbateko kaltea egin behar dien EBZk hazkunde ekonomikoari eta enpleguari inflazioa menperatu ahal izateko. Beste era batera esanda, Schnabel esaten ari dena da derrigorrezkoa izango dela atzeraldi bat inflazioaren piztia berriro kobazulora itzularazteko.
Langabezia txikia, arazo
Erronka zein den aste honetan Eurostatek jakinarazi dituen bi daturekin uler daiteke. Batetik, inflazioa %9,1era iritsi zen abuztuan eurogunean, inoizko kopururik handienera, eta EBZk egokitzat jotzen duen %2tik oso gora.
Bestetik, langabezia tasa %6,6ra jaitsi zen uztailean euroaren eremuan, beste 77.000 langilek lana aurkitu zutelako. Berri pozgarritzat jo beharko litzatekeena, ordea, kezkaz hartu du banku zentralak. Schnabelek berak Jackson Holen esan zuen «arrisku handia» zela lan merkatu indartsua, «inflazioa elikatzeko mehatxua» delako.
Hortaz, sinplifikatuz esan daiteke helburua dela langabezia handitzea inflazioa jaitsi ahal izateko. Gordina? Bai, demagogia pixka bat eginez, gogorarazi behar delako sakrifizio hori ez dutela Schnabelek edo haren lankideek egingo; ikasketak ordaintzeko lanen bat aurkituko ez duen haren ilobak egingo du, fruta denda itxi beharko duen bere auzotarrak egingo du, eta bere tailerra larri dabilelako kalera joan den lehengusuak ere bai.
Eraginkorra izango al da sakrifizioa inflazioa jaisteko? Hori ere baliteke, baina ez da berehalakoa izango; ekonomiaren eragile guztiak beren kostuak, prezioak eta sariak egokitzen ari dira —hori dira ugaritzen ari diren lan gatazkak ere—, eta atzeraldi batek ez du prozesu hori bat-batean etengo.
Baina pilula mingotsak funtziona dezake. Jakina da lana duen jendeak baduela bere soldata gastatzeko ohitura txar bat, gehiago kontsumitzen duela, eta horrek prezioen igoera ekartzen duela. Eta kontrakoa, soldata ezean, gerrikoa estutzen du.
Ikusi besterik ez dago zer gertatu den azken asteetan erregaiaren prezioarekin. Atzeraldi bati buruzko aipamen hutsak eten egin du petrolio upelaren goranzko bidea, eta (pixka bat) merkatu ditu gasolina eta gasolioa. Metalen eta beste lehengaien prezioak ere beherantz egiten ari dira, etor daitekeenaren beldur.
EBZren eskuetan, sakrifizioak eragiteko tresna interes tasak dira. Igotzen baditu, maileguak garestitu egingo dira. Kredituak ordain ditzaketenek bankuen irabaziak gizenduko dituzte —horren zain daude—, eta ezin dutenek, berriz, ez dituzte eskatuko eta gutxiago gastatuko dute eta gutxiago inbertitu. Horrek ekarriko du hazkunde ekonomikoa txikitzea eta, ziur aski, hiruhileko batzuetan negatiboa izatea.
Bai, baina zenbat?
Ekuazio horretan hirugarren zenbaki bat aipatu behar da. Zenbat igoko dira interes tasak? Uztailean, 0,25 puntuko igoera espero zenean, eta 0,5 igo zituen. Baina orduan kopuru handia zena orain kopuru txikia da, inflazioa nola doan ikusita. Analistek gehienek 0,75en alde egiten dute orain, eta Schnabelek ere hori iradoki du; «erabaki indartsu» bat eskatu du, «bizkor ez egokitzearen kostuak nabarmenak izan daitezkeelako». Zuhurrago mintzatu da aste honetan Phil Lane ekonomistaburua, esan baitu «igoera txikiak» egokiagoak izan daitezkeela, hazkundearen lepoa gehiegi estutuko duen beldur.
Berri txarrak gaur egun tasa aldakorreko mailegu bat dutenentzat. Hainbat urtez interesetan hutsaren parekoa ordaindu ondoren, errealitateak dutxa hotz batekin esnatu ditu. Abuztuan %1,249ra iritsi da Euriborra, eta irailean hortik oso gora bukatuko du, ostiralean %1,87an zegoelako. Ehunka euro gehiago urtean.
Eta berri kaskarra estatu zorpetuentzat ere, beren zorraren truke gehiago ordaindu beharko dutelako, hainbeste zulo estali beharrean ari diren garai batean.
Halako emendatzearen zergatia aurkitzea ez da zaila: energia nuklearra da. Edo, hobeto esanda, azken 40 urteetan Frantziako gobernuek energia nuklearraren alde egin izana erabat. Valery Giscard d’Estaing presidenteak abiarazi zuen politika hori, 1970eko energia krisien ondoren energia menpekotasuna gutxitzeko. Haren ondotik Eliseora iritsitakoek ez dute ildo hori auzitan jarri.
Gertuen ibili dena Emmanuel Macron izan da: 2020an, itxi egin zuen Fessenheimeko zentrala (Alsazia), eta beste erreaktore batzuk itzali nahi zituen bere agintaldian, energia berriztagarriei lekua egiteko. Azken helburu hori alde batera utzi gabe, egoerak nuklearra berriro maitatzera eraman du Macron: beste sei erreaktore irekitzea da orain asmoa.
Ikusteko dago iragarpen hori beteko ote duen; izan ere, EPR modelo berrikoak dira, eta haren lehen saioak, Normandiako Flamanville 3 erreaktoreak sekulako gainkostua eta 11 urteko atzerapena pilatu ditu. Heldu den urtean zabaltzea da orain asmoa.
Espero gabeko arazoak
Baina, Flamanville baino gehiago, martxan dauden erreaktoreak dira orain EDF argindar konpainia publikoaren eta Frantziako Gobernuaren arazo nagusia. Urte batzuk badituzte jada, gero eta gainbegiratze eta ikuskatze konplexuagoak behar dituzte, eta, horiek egin ahal izateko, erreaktoreak geratu behar dira. Pandemia dela eta, azterketa horietako asko 2022rako utzi zituen EDFk, jakin gabe argindar merkatua hankaz gora egongo zela, ekonomiaren suspertze handiaren eta Ukrainako gerraren ondorioz.
Arazoak okertzeko, ikuskatze horietan espero ez zituzten herdoiltze arazoak aurkitu dituzte, eta horiek konpondu behar dituzte. Ondorioa? Aurreko astean Frantziako 56 erreaktoreetatik hogei baizik ez ziren normal ekoizten ari.
Arazoa, gainera, okertzen ari da: uztailean eta abuztu hasieran gaitasun nuklearraren %40tik gora erabiltzen ari zen EDF, baina %35,7 baizik ez aurreko astean, ordurako espero zuen %49tik oso behera.
EDFren kalkuluek zioten nuklearraren ekoizpena %65era iritsiko dela urriaren erdirako, eta neguan erreaktore guztiak zabaldu ahal izango dituela agindu dio gobernuari, Agnes Perrier-Runachter Energia ministroak ostiralean esan zuenez. Ez zaio erraza izango plan hori betetzea; aurreko ostegunean lau erreaktoreren itxiera hainbat astez luzatu zuen, eta bere planak hankaz gora jarri ditu hainbat aldiz.
Saldu beharrean, erosi
Erreaktoreak geratu izanak ezohiko egoera bat sortu du, eta Europa mendebalde osoari eragiten dio. Izan ere, urte normal batean, Frantziaren auzoak EDFren erreaktoreen ekoizpenarekin ordezkatzen zuten udako haize eskasiak eta zentral hidroelektrikoen ekoizpen txikiagoa. Aurten, ordea, kontrakoa gertatzen ari da: Frantziak auzoen argindarra inportatu behar izan du bere eskaria betetzeko. Ostiral eguerdian , esaterako, RTE argindar sarearen kudeatzailearen arabera, 4.581 MWh inportatzen ari zen Alemania-Belgikat, 3.028 MWh Erresuma Batuko saretik, 2.450 Espainiakotik, 1.064 Suitzatik… Esportazioak, une horretan, zero izan ziren. Duela urtebete, berriz, oso bestelakoa zen argazkia: 11.125 MWh esportatzen ari zen, eta 3.555 MWh inportatzen.
Bere beharrak ezin betetzeak ekarri du Frantzian argindarra beste inon baino gehiago garestitzea, nahiz eta gasa %15era ere ez den iristen mix energetikoan.
Gerokoen merkatuan 1.600 euroan salerosi da argindar megawatt-ordua. Eguneko merkatuan, berriz, ordu jakin batzuetan gainditu ditu mila euroak, eta 700-800 euroko batezbestekoak izan zituen abuztu amaieran; duela urtebete, 100 euroan zegoen, eta 50 euroren prezioak ohikoak ziren 2021eko uda arte. Azken astean, Europako Batasunak argindar merkatuan esku hartuko duela iragarri ostean, merkatu egin da, eta, atzo, 416 euroan zegoen megawatt-ordua; egun horretan, ordea, 119an zegoen Espainian eta Portugalen (302, gasaren konpentsazioarekin), eta 287 euroan Alemanian.
Egia da, ordea, herritar gehienek ez dutela halako garestitzerik nabaritu, Frantziako Gobernuak esku hartu duelako. TRV tarifa arautuak %4 emendatu zituen apirilean, eta ez dira ukituko otsailera arte. Ordutik aurrera, zer? Bruno Le Maire Finantza ministroak onartu du emendatu egingo dela, baina agindu du aurten garestitu ez dena ez dela bat-batean 2023an igoko. Herritar guztien argindar faktura merkatu beharrean, bakarrik beharra dutenena merkatuko duela agindu du.
Argindarraren garestitzeari muga bat jartzeak biktima bat eragin du: EDFk berak 5.300 milioi euro galdu ditu 2022ko lehen erdian, eta 8.340 milioi euroren kalte-ordaina eskatu dio gobernuari.
Hain zuzen ere, sindikatuek SEA patronalari eskatu diote gogoeta egiteko, eta «akordioa erraztuko duen» jarrera batekin azaltzeko hurrengo bilerara, sektorean lanuzteak heda ez daitezen. «Espero dugu sektorean eta modu globalean bizitzen ari garen garai historikoaren mailan egotea, eta arduraz jokatzea. Haien esku dago sektorea geldiaraziko duten beste hiru greba egun saihestea», adierazi dute. Hilaren 8an, datorren ostegunean bilduko dira bi aldeak ostera.
Izan ere, sindikatuek gogorarazi dute SEAk bertan behera utzi zuela ekainaren 29rako jarria zuten hitzordua, eta hurrengo bilerara —uztaileko lehen egunetan elkartu ziren azkenekoz— negoziatzeko borondaterik gabe agertu zela. «Bere jarrera immobilista eta arduragabea mantendu zuen, negoziazioa blokeatuz eta gehiengo sindikalaren proposamenak gutxietsiz».
Hala eta guztiz ere, hitz egiten jarraitzeko nahia adierazi zuten sindikatuek, negoziazioak egoera kritiko batean sartzeko arriskuan zeudelako, eta elkarrizketei irailean berrekitea proposatu zioten patronalari. Salatu dute, ordea, trabak baino ez dizkiela jarri horretarako, eta «borrokatu» behar izan dutela harekin berriz biltzeko. «SEAren atzetik ibili gara bilera bat adostu ahal izateko. Aitzakiak jartzen zizkigun behin eta berriz, ez zuela ikusten esanez edota data atzeratuz edota kenduz». Ekainean ere birritan egin zion uko elkartzeari SEAk, sindikatuen arabera.
Eskaerei eutsi
Sindikatuek gogorarazi dute eutsi egiten dietela beren eskaera nagusiei, baina, azkeneko bileran, lehentasun gisa jarri zuten lanaldia laburtzea eta soldatak igotzea. «Bi puntu horiek nabarmendu genituen SEAk ez duelako hitz egin nahi aldarrikapen horiez, baina ez diogu garrantzirik kendu nahi beste guztiari», adierazi dute. Izan ere, haien hitzetan, erosteko ahalmenari eusteak are garrantzi handiagoa dauka prezioak oro har hainbeste igotzen ari diren honetan. Behin-behinekotasuna eta malgutasuna mugatzea, laneko osasuna eta berdintasuna bermatzea, eta aldi baterako ezintasunagatiko osagarriak hobetzea dira sindikatuen gainerako aldarrikapenak.
Horiek horrela, grebarekin bat egin eta kalera ateratzeko deia egin diete sindikatuek sektoreko enpresei eta langileei, «tailer txikietatik hasi eta enpresa handietaraino». Izan ere, uste dute soilik modu horretan lortuko dutela sektoreak «behar duen» hitzarmena egitea: «Antolakuntza eta borroka dira langileen tresnarik boteretsuenak, eta gure eskubideak eta lan baldintzak defendatzeko erabiltzea dagokigu».
