Iñaki Arriola Eusko Jaurlaritzako Lurralde Plangintza, Etxebizitza eta Garraioetako sailburuak adierazi duenez, familien egoera ekonomikoa arindu eta horien erabilera sustatzea helburu du neurriak.

Albiste ustez on baten atzean kezkarako datuak ezkuta daitezke. Prezioen igoera moteldu egin dela erakusten du gaur INE Espainiako Estatistika Institutuak emandako abuztuko inflazioaren datu aurreratuak, baina azpiko inflazioa igo egin da. Urte arteko inflazio tasa %10,4ra apaldu da uztaileko %10,8tik, eta eten egin da azken hilabeteetako goranzko joera.

Apaltze horren muinean erregaien prezioa dago, txikiagoak izan direlako iazko abuztuan garestitu ziren salneurrien aldean.

Beste aldean, prezio igoera handiak izan dituzten gaien zerrendan daude, nola ez, argindarra, elikagaiak, jatetxeak eta pakete turistikoak.

Prezioak zertxobait apaldu izanak, hala ere, ez ditu arintzen inflazioaren inguruko kezkak. Batetik, oraindik bi digitutik gora dago urte arteko tasa, eta, bestetik, urte arteko azpiko inflazio tasak —elikagai ez-elaboratuak eta energia gaiak at uzten dituenak— gora jarraitzen du, hiru hamarren igota, %6,3raino, erakutsiz prezio igoerak handiak direla ekonomiaren beste sektoreetan ere.

Euroguneko ekonomia ahaltsuenean, Alemanian, aldiz, berriz ere gora egin du inflazioak abuztuan. Urte arteko tasa harmonizatua %8,8ra itzuli da, uztailean %8,4ra jaitsi ostean. Elikagaiek eta energia kostuek izan dute pisurik handiena igoeran, nahiz eta erregaientzako deskontuek eta garraio publiko merkeak igoera zerbait apaldu duten.

Eta inflazioak gora egingo du hurrengo hilabeteetan Alemanian. Bundesbankek %10tik gorako tasak espero ditu urteko azken laurdenean.

Oro har, eurogunean inflazioa handia izango da aurten eta hurrengo urtean ere, hainbat ekonomistaren ustez. Gaur jakinaraziko dute euroguneko abuztuko inflazioa, eta analistek uste dute tasa %9ra igoko dela uztaileko %8,9ko errekorretik. Aurreikusi dute ere urrian prezioek beste jauzi bat egingo dutela %10eraino.

Horiek horrela, presioa gero eta handiagoa da EBZn. Europako Banku Zentralaren hurrengo Gobernu Kontseilua irailaren 8an izango da, eta jada espero da tasen igoera bat. Orain gutxira arte, 25 edo 50 oinarrizko punturen igoera espero zuten merkatuek, baina %0,75eko igoera handiago bat nahi lukeenik ba omen dago EBZn.

Gorrigorik gabeko arrautzen moduan dabiltza oilategietan eta oilaskotegietan. Arrautzak eta oilasko haragia garestituz joan dira azken hilabeteotan, baina ez produkzio kostuak bezainbeste. Hilabeteak igaro dituzte horrela, eta atakan dira ekoizleak: «Orain bertan ixteko moduan gara», dio Bidalar bordako Mikel Bidartek (Lete, Nafarroa). Oiloentzako bazkaren prezioa izan zen lehena goititzen, eta atzetik etorri zaizkie bestelakoena: argindarra, garraioa, ontziratzea…

Ordea, udako bero kolpeek «txikituta» utzi dituzte oiloak; «ez daude gustura ez barruan, ez kanpoan». Luzerako jo du agorteak, eta izan du efekturik hegaztien osasunean zein arrautzen produkzioan. Bidartek azaldu duenez, oilo batek 110 gramo pentsu jan ohi ditu egunean; orain, horren erdia jaten badu, gaitz erdi. «Ez hiltzeko nahikoa da, ez arrautza bat jartzeko lain».

Borda horretan jartzen dituzten ehun arrautzatatik hamabost ezin dira merkaturatu, txikiegiak direlako. 3.000 oilo dituzte bordan, egunean 1.800 arrautza jasotzen dituzte, eta horietatik 300ek ez dute balio. «Epe motzera, erdira, luzera, ez dakit. [Egoera] ez bada asko aldatzen… Ea nola osatzen diren oiloak berote hauen ostean, baina egoera negar egitekoa da», deitoratu du Bidartek.

Leteko oiloei ez ezik, tenperaturek izan dute eraginik gainontzekoengan ere. Alex Garmendia EuskalOvo Km0 kooperatibako zuzendariordeak (EuskalOvo Km0, Hobea eta Novoro arrautza markak) berretsi du: eguzkiak zuzenean jotzean, oiloa ez da kanpora ateratzen. Horrek estresa eragiten dio, eta «produkzioan nabaritzen da».

Zehaztu duenez, oilo berriak dira estres handiena sufritu dezaketenak, girora moldatzea gehiago kostatzen baitzaie. «Oraintxe bertan produkzioa izan beharko lukeenaren %60 da. Oilo helduagoek %10 arrautza gutxiago inguru jartzen dituzte».

Gabadi herrian (Nafarroa Beherea), beroaren ondorioak atzean uzten ari dira. Luma etxaldean dihardu Pettan Prebendek, eta abuztuan nabaritu dute beherakada bat arrautzetan; halere, hilabete amaiera aldera bueltan berreskuratu da. «Kontuan hartu behar da oilategiak nola antolatuak diren. Arbola gehiago direnetan, gutxiago sufritzen dute oiloek, itzala dutelako; beste batzuetan, arbola gutxiagorekin [oilategi] barnera heldu dira, eta beroarekin sufritzen dute», esplikatu du Prebendek.

Pentsuen garestitzea

Alde batetik, azkenaldian urritu den arrautza produkzioa; bestetik are atzeagotik pairatzen ari diren bazkaren prezioa usutzea. Bidarte kexu da pentsua «ikaragarri» igo izanaz: «[Eredu] Ekologikoan kostu horiek geure gain hartzea ezinezkoa da». Kalkuluak egitearren: bordako 3.000 oiloek 11 tona bazka jan ohi dituzte hilero. Egun, 780 euro inguru kostatzen zaie tona; iaz, 500 euro. Beraz, hilabetero milaka euro gehiago ordaindu behar dituzte. Egoera jasangaitza dela dio ekoizleak: «Pentsua eta zergak ordaintzeko egiten dugu lan. Oilategia hutsik bagenu, gutxiago galduko genuke».

Duela bi urtetik hona ia bikoiztu egin da oiloen eta oilaskoen pentsuaren prezioa. Espainiako Nekazaritza Ministerioak astez jarraitzen du bazkaren prezioa, estimazioak besterik ez badira ere.

Garestiago edo merkexeago, oilo erruleentzako bazka tonako 250 euro inguruan izan da zenbait urtez, ministerioaren arabera. 2020 erdialdean garestitzen hasi, eta, ordutik hona, ez du merkatze aldera egin: 2021ean 350 eurotan jarri zen bazka tona. Are gehiago: Ukrainako inbasioa hasi bezain laster goia jo zuen oilo erruleen pentsuak (471 euro tonako). Egonkortze aldera egin du, eta 437 eurotan zen uztailean.

Oilaskoentzako pentsuaren kasuan ere, berdintsu jazo da: duela bi urte 300 euro balio zuen pentsu tonak. Iazko urrian 400 euroren muga gainditu zuen, eta Ukrainako gatazka hastean, 500 eurorena. Hortik gora (520 euro) egonkortu da prezioa.

Lumagorriko kudeatzaile Gorka Jauregik azaldu du haienean ez dutela nahi izan kostuen igoerak amaierako prezioan eragitea, kontsumitzaileek erosten jarraitu ahal izateko. «Gure gain hartzen ari gara kostu horiek». Gainera, zereal espezifikoekin elikatzen dituzte haien oilaskoak; ezin dute besterik erabili, eta kosta ahala kosta, gorantzako prezioak onartu behar dituzte.

Bien bitartean, EuskalOvo Km0ko zuzendariordeak zehaztu duenez, arrautzen salneurria ez da hainbeste igo, eta «desoreka handia dago». Pentsuak ez ezik, dezente garestitu dira arrautzak ontziratzeko kartoi kaxak. Garmendiaren arabera, %50. Jende askok ez du kontuan izaten, baina «salmentako prezioaren %10 kartoiak balio du».

Bazkaren gorabeherek arrautzen salneurrian are gehiago eragingo duela dio kooperatibakoak, egun arte egin duen bezala. Kontua da ea kontsumitzailea gai izango al den egoera horri buelta emateko: «Nabaritu dugu garestitzearekin zenbait arrautza mota, landakoak edo ekologikoak izan, horien kontsumoa asko jaitsi dela. Kontsumitzaileok patrikan duguna dugularik, arrautza merkeagoetara jotzen dugu».

Luma etxaldeko Prebendek, ordea, nabaritu du pentsuen garestitzea, baina ez gainontzekoek bezainbeste: «Zereala inguruko laborariei erosten diet, eta etxean egiten dut nahasketa. Eragina nabaritu da, baina emeki-emeki helburuetariko bat da gero eta autonomia handiagoa ukan halako prezioen gorakada saihesteko».

Bestalde, Pedro Sanchez Olaf Scholz kantziler alemaniarrarekin bildu da gaur goizean eta bi agintariek berretsi egin dute Espainia eta Europa lotuko dituen gasbidea eraikitzearen aldeko apustua.

Argindarrak abuztua agurtuko du salbuespen iberiarra martxan dagoenetik izango duen preziorik altuenarekin. Asteazkenean, elektrizitateak 476,39 euro balioko du megawatt orduko (euro/MWh) handizkako merkatuari lotutako tarifa arautuko bezeroentzat.

ArcelorMittal Sestaok geldirik jarraituko du momentuz. “Merkatuaren baldintzak txarrak direla eta, ez da errentagarria ekoizpena une honetan berriz hastea”, azaldu dute enpresako iturriek.

Zamalanak ez dagozkie garraiolariei. Ohituraz egin izan dituzte jardun horiek», utzi du argi Jon Altuna Hiru Euskal Herriko Garraiolari Autonomoen Sindikatuko komunikazio arduradunak. Ohiturena eufemismo bat da, Juan Maria Altuna Tradisna Nafarroako Garraiolarien Elkarteko presidentearentzat; «inposizio» bat da salgaiak deskargatzearena. Hitz bat edo beste erabili, biak ala biak bat datoz: «aldarrikapen historikotzat» jotzen dute zamalanak garraiolariek ez egitea.

Luzaroan itxaron behar izan dute, baina atzerako kontaketa amaitzear da. Irailaren 3az geroztik, gutxienez 7,5 tonako gehieneko masa baimendua duten kamioietako gidariek ezingo dute legez zamalanik egin. Joan den martxoan onartu zuten Lurreko Garraioa Antolatzeko Legearen moldaketa, eta sei hilabeteko luzapena aurki amaituko da.

«Ez dakit nola egingo duten». Tradisnako presidentearen arabera, oraindik «ezer gutxi» egin dute enpresek behar izango dituzten zamaketariak prestatzeko. Kamioilariek intentzio gutxi ikusten diete enpresei, eta beldur dira legea «paper erre» bihurtuko den. Irtenbideak erraza dirudi. Lan horiek ezin badituzte garraiolariek egin, enpresek langile gehiago kontratatu beharko dituzte.

Hiruko komunikazio arduradunaren ustez, beste arazo bat ere bada horretan guztian: gidarien beldurra. «Askorentzat zaila da salgaiak deskargatzeari uko egitea, beldur direlako lana galduko ote duten». Zehaztu duenez, sektore «oso lehiakorra» da garraiolariena, eta «edozertarako prest» izaten dira.

Egoera horretaz baliatzen dira enpresak, kamioilariek egin ditzaten zamalanak. «Handiak txikiari egiten dion presioa da», azpimarratu du Tradisnako presidenteak. «Ez dugu izan modurik praktika horiek salatzeko. Orain, legea gure alde dago, hori gauza bat da; bestea, benetan balio izatea. Gure esku dago betearaztea. Bestela, sobera ditugu bai arauak, baita legeak ere».

Isunak

Horretarako, azaldu du gidariek ahal dutena egin beharko dutela legea hautsi ez dadin. «Lehen unetik esan behar da ezetz». Harago joan da: bai enpresa bera, bai zamalanak egiten dituen gidaria salatu behar badira, birritan pentsatu gabe egin beharko litzateke. «Sektorea duindu nahi dugula erakusteko aukera dugu».

Izan ere, irailetik aurrera kontu handiagoz jokatu beharko dute denek. Arau hauste oso larria izango da gidariek zamalanak egitea aipatu kasuan. 4.001-6.000 euroko isunak aurreikusten ditu legeak, eta haren erantzule izango dira garraioan parte hartu duen eragile guztiak —kamioilaria, kargatzaileak, igorlea, bitartekaria zein hartzailea—.

«Isunak gure gain har ditzakegun? Ez». Hitz bakar horrekin laburtu du Tradisnako presidenteak isunen larritasuna. «Pentsa 400 euro kobratuko dituzun bidaia batean 4.000ko isuna jartzen dizutela».

Datu bat ere eman du: egunean 650-700 euro fakturatu behar ditu garraiolari batek errentagarri izateko. «Hori da fakturatzen duzuna. Gaur egun, erdia erregaitan gastatzen da. Gehitu bidesariak, dietak, soldatak, amortizazioak… Zer geratzen da sobran? Nola ordainduko duzu halako isuna? Hilabeteetako lana behar da isun horiek ordaintzeko», gehitu du.

Halere, badira salbuespenak gidarientzat. Ondorengo kasu hauetan egin ditzakete zamalanak: etxe aldaketak, isurkaritako kamioiak edo garabiak gidatzea, ibilgailuen garraioa, pertsona batek maneiatu ditzakeen paketeena, eta animaliena, besteak beste.

Itxaronaldiak kobratzea

Zamalanak ez dira erregulatu diren bakarrak. Aurrerantzean, kamioilariek kalte ordainak kobratu ahalko dituzte zamalanek ordu bat baino gehiago irauten badute —orain arte bi ordutan zegoen muga hori—. Tradisnako presidentearen arabera, ezer gutxirako balio dute kalte ordainek: «Ez zara kalte ordain horiek kobratzetik bizi. Nik nahi dudana da jendea eraginkorra izatea bere lanean».

Beste arazo bat ere gehitu du: «Zenbatek kobratzen dituzte? Oso gutxik. ‘Jo, agian bezeroa galduko dut; jo, agian…’».

Josu Jon Imaz Repsoleko kontseilari delegatuaren ustez, karga “ez doa aberatsen aurka”, eta PFEZ eta kapital-errentak igotzea eta dirua duenari zergak ezartzea eskatu du.

Mercedes Benzeko langileak lanera itzuli dira gaur, abuztuak 29. 5.000 pertsonak egiten dute lan Gasteizko lantegian eta zeharkako 30.000 langile inguru sortzen ditu. Udako oporren ondoren, 2026ra arte onartutako lan hitzarmen kolektiboarekin ekingo diote lanari.

Radio Euskadin egindako elkarrizketan, Loli Garcia CCOO-Euskadiko idazkari nagusiak Repsoleko kontseilari delegatuak energiaren gaineko zerga berriari egindako kritikei erantzun die. Imazen ustez, neurri diskriminatzaileak dira, eta ez dituzte aberatsak zigortzen, industria-jarduera baizik.