Horrek, oro har, alde onak ditu Bizkaiko eta Gipuzkoako baxurako ontzientzat, hegaluzea astiroago arrantzatuta gutxiago dagoelako merkatuan, eta prezio hobean saltzen delako lonjetan. Baina baditu bere alde txarrak ere: urrunago joan behar izateak egun gehiagoko arrantzaldiak ekartzen ditu, eta arrantza, beste sektore ekonomiko batzuk bezala, ziurgabetasun betean bizi da, bereziki gasolioaren prezioaren gorabehera handiengatik. Gakoa da salmentetan gehiago irabazita erregaien garestitzea konpentsatuko ote duten.
Orain artekoarekin behintzat «kontent» daudela dio Norberto Emazabel Hondarribiko kofradiako lehendakari eta Tuku-tuku ontziko patroiak. «Kanpaina ona izaten ari da. Gutxiago harrapatu dugu, baina, hala jarraitzen badugu, irailera arte edo Pilarika egunera arte [urriak 12] iraun dezakegu».
1982tik dabil itsasoan Emazabel; azpimarratu duenez, hegaluzearekin azken urteetan gertatutakoa ez du inoiz ikusi. «Sekula ezagutu gabekoa izan da. Iaz, gaurko egunarekin amaitu genuen kanpaina. Kostatik oso hurbil zegoen arraina, denak batera irten ginen, eta berehala amaitu zen. Arrantzale guztiok nahi dugu gertu eta azkar arrantzatu, baina hori ere ez da onena izaten beti».
Kofradien federazioak ere ontzat jo du egoera. Azken bi urteetako kanpainak «intentsitate gehiegikoak eta laburregiak» izan direla azpimarratu du, eta «normaltasunera hurbiltzen» ari dela aurten. «Astiroago doa, harrapaketa pausatuago eta bananduagoarekin. Hori horrela, aurreikusten da baxurako hegaluzea irailean ere izango dugula», esan du ohar batean.
Kanpaina hasi zenean, uztaileko lehenengo egunetan, denak ez ziren uste berekoak. Batzuk beldur ziren aurreko urteetan gertatutakoa errepikatuko ote zen, eta motiboak bazituzten horretarako. «Arraina gertu zegoen, Xixongo iparraldean [Asturias, Espainia]. Baina urrundu egin da; orain, Bordeletik [Okzitania] mendebaldera dago».
Lurrean bezala, itsasoan ere
Hegaluzea kostaldetik aldentzeko arrazoia zein den argi du Emazabelek: uda honetan Europa osoa pairatzen ari den beroaldia. «Lehorrean bezala, itsasoan ere ez du laguntzen. Ura asko epeldu da, eta arraina urrutiago joan da. Gainera, egun batzuetan iparraldeko haizeak gogor jo du itsasoan, eta horrek asko nahasten ditu». Uste du datozen egunetarako espero den eguraldi aldaketarekin hegaluzeak «pixka bat» gerturatuko direla. Edo hala nahiko luke, behintzat.
Arraina ez dadila ez oso urrun ez oso gertu egon. Emazabelek dio hori dela euskal arrantzaleek nahiago izaten dutena. Prezioari dagokionez, azaldu du aurten «fabrikarako» hegaluze kiloa 4,30 euro inguruan saltzen ari direla Bizkaiko eta Gipuzkoako lonjetan, iaz baino euro bat garestiago ia. Haren iritzian, «ondo» dago, baina ez daki seguru gasolioaren prezioen gorabeherak konpentsatzeko nahikoa den ala ez. «Bidaia luzeagoak egin behar baditugu, gure zalantza da kuotaren %43 ez ote zaigun gasolio kontsumoan joango».
Izan ere, arraina urrun baldin badago, gastuak handitu egiten dira. Baina hurbilegi egotea ere ez zaie komeni, kuota berehala amaitzen delako. Hori gerta ez dadin, Bizkaiko eta Gipuzkoako kofradien aspaldiko eskaera da Espainiako Estatuari esleitutako kuota barkuen artean banatzea, norberak nahi duen moduan kudea dezan.
Beste arazo bati ere aurre egin behar diote: sare pelagikoak erabiltzen dituzten beste herrialde batzuetako ontzien ugaritzeari, bereziki Irlandakoei, euskal kostaldetik gertu baitabiltza asko. Jaurlaritzak debekatu egin zuen ontzi horiek Bizkaiko eta Gipuzkoako kofradietan deskargatzea, baina Madrilek araua eten zuen, konkurrentzia librearen aurkakoa zelakoan. Emazabelek azaldu duenez, kanpaina hasieran halako ontzi ugari ikusi zituzten Asturiastik gertu, eta egun Galiziako portuetan deskargatzen ari direla salatu du.
Txinako Herritarren Bankuak egindako jaitsiera txikia izan da, oinarrizko 10 puntukoa, %2,75eraino, urte beterako maileguentzako interes tasetan. Eta ustekabean harrapatu du jende asko; besteak beste, hiru egun lehenago horrelako jaitsierak baztertu zituelako Txinako Alderdi Komunistako Batzorde Zentralaren egunkari ofizialak.
Baina iritzia aldatu dute agintariek, ziurrenez, ikusita ekainean hainbat aldagaitan ikusitako suspertzea uztailean ezerezean gelditu dela. Atzo jakindako datuen artean, industria ekoizpenarena: uztailean %3,8ko igoera izan zuen (urte artekoa), ekaineko %3,9ko gorakadaren azpitik, eta analistek inkestetan uztailerako esperotako %4,6ko igoeraren oso behetik.
Esportazioen datuak, berriz, onak dira: %18ko urte arteko hazkundea izan dute, baina kezka hor dago, esportazioak ere apaldu egin daitezkeelako, munduko ekonomiak atzeraldian sartuz gero. Beherakada hori konpentsatuko lukeen barne kontsumoa oso ahula da orain Txinan.
Ez dira garai onenak Txinaren jardun ekonomikoarentzat, ezta txinatarren poltsikoentzat ere. Hilabete gutxi batzuk igaro dira martxoan hainbat hiritan konfinamendu zurrunak ezarri zituztenetik; besteak beste, Shanghain. Kutsaturik gabeko estrategiak produkzioan ez ezik, salmentetan ere izan du eraginik. Txikizkako merkataritza aurreikusitakoa baino gutxiago goititu da; uztailean %5eko hazkundearen esperoan, salmentek %2,7 besterik ez dute egin gora, ekainean baino 0,4 puntu gutxiago.
COVID-19ari aurre egiteko politikek ekonomiaren balazta zapaldu dute, eta Txinari abiadura hartzea kostatzen ari zaio. Ekainetik uztailera 0,1 puntu egin du behera langabeziak, %5,4ra. Ordea, 16 eta 24 urte arteko gazteen artean, tasa hori inoizko altuena da egun: %19,99koa.
Higiezinen arazoa
Txikizkako salmentek apur bat gora egin bai, baina etxebizitzenak dezente erori dira uztailean: %28,8. Martxo aldeko konfinamenduen ostean, bazirudien higiezinen sektorea berreskuratzeko bidean zela. Txinako eraikuntza enpresa handienetako baten arabera, hondoa jo ostean hobera besterik ezingo zukeen egin, nahiz eta horretarako denbora behar izan.
Goiz da aurreikuspen horiek egia diren esateko, baina etxebizitzen salmentak laurden bat baino gehiago jaitsi dira ekainetik uztailera bitartean. Hilabete horretan, ekainean baino gutxiago saldu ohi da, baina halako beherakadak erakutsi du erosleak jada ez direla fida eraikuntza enpresetaz.
Izan ere, gauza bat da etxebizitza bat erostea, eta bestea izatea. Erosle askok denbora dezente daramate itxaroten enpresa eraikitzaileek eraikinak noiz amaituko —eta, bien bitartean, berdin-berdin ordaintzen jarraitu behar dituzte bankuko maileguak—. Batzuk erabaki dute nahikoa denbora daramatela ez duten zerbaitengatik ordaintzen, eta kalera irten dira, boikot egitera.
Ekainaren amaieran ekin zieten protestei Txina hego-mendebaldeko Jiangxi probintzian. Baita zabaldu ere: hilabete baten buruan, herrialdeko ehunka lagun batu zitzaizkien. Bankuei zor dietena ez ordaintzea da horien mehatxua; Eraikuntza geratzen da eta hipoteka geratzen da!, zioten Hubei probintziako Wuhan hiriburuko protesta bateko hainbat kartelek, joan den uztailaren amaieran.
Norberak eduki ditzala bere lehentasunak: itsasoa ala mendia den hobea, kanpina hotela baino erosoagoa den, hiriko iskanbilatik ihes egiteko txoko lasairen bat behar duena, edo alderantziz. Nahi dutena nahi dutela, askok Euskal Herrian topatzen dute bilatzen dutena. Aurtengo uda sasoian ez da gutxiago izan: tenperatura ez da izan, eskerrak, gorantz egin duen bakarra; estereotipoak estereotipo, galtzeta-zuri-eta-sandaliadunen kopuruak bera egin du. Sasoi batzuk eri igaro ditu turismoak; aurten, ordea, guztiz berreskuratu eta osatu da.
Goizegi da uztaileko eta abuztuko datu orokorrak jakiteko, baina uda hasierako datuak heldu dira: Hego Euskal Herrian izan diren udatiarrak duela hiru urteko kopuruetara itzuli dira, INEren arabera. Kanpinen kasua da deigarria: 2019an baino %10,6 kanpinzale gehiago egon dira ekainean —gaitz famadun batek eragindako ohitura aldaketa edo—. Hotelek eta landetxeek bidaiari kopurua 2019kora berdindu dute, orokorrean.
Hasiera «ikaragarri ona»
Solasaldia telefonoz izan bada ere, badirudi han-hemenka dituela bezero batzuk Sara Martinezek, Iruñeko Hotelen Elkarteko eta El Toro hoteleko zuzendariak (Berriobeitia, Nafarroa). Elkarrizketari ekin aurretik, gertutik pasatu zaizkion batzuk agurtu ditu; solasaldi erdian, beste bat ere bai. «Ohiko bezeroak dira; kasu egin behar zaie», dio barre artean.
Udako martxa hitz bitan laburtu du: «Ondo, ezta?». Azken sasoietan txarrera ohituta, egoerari buelta eman dio Iruñerriko turismoak. Aste Santua %90eko okupazioarekin hasi zuten hiriburuko hotelek, eta Iruñerrikoek, %80rainokoarekin. Berdintsu jarraitu dute sasoia: 2019ko datuak gainditu dituzte maiatzetik uztailera bitartean, Martinezen arabera. Hala, ulergarria da zergatik dioen urtea «ikaragarri ona» izaten ari dela. Jendea berriro mugitzen hasia da, atzerritarrak gero eta gehiago dira, ezkontzak bueltan dira, enpresen bilerak ere egin dira…
Gorantz doanak ere beherantz egin behar izaten du batzuetan; abuztuan, erritmoa apurtxo bat moteldu dela dio. Iaz, %95-98ko okupazioa izan zuten Iruñerriko hoteletan. Aurten, ez dira halako zenbakietara heldu, baina trankil: abuztua «ederki» itxiko dute.
Ederki gogoratzen du zuzendariak sanferminetan bere hotelean geratu ziren batzuekin gertatutakoa ere, zur eta lur geratzeko modukoa: «Aste horretan datorrenak badaki zertara datorren. Bada, bi gauerako batzuk etorri, eta ez zekiten sanferminak zirenik. Nafarroak eskaintzen zuenagatik etorri zirela, zuen xarmagatik. Ez nukeen inoiz imajinatuko halako zerbait». Horiek ez, gainontzeko bezeroek sobran jakingo zuten zer zen Iruñean egun horietan. Jaiei esker, «bultzada» izan du turismoak, nola ez.
Logelen okupazioa ez da guztia; prezioak ere kontuan hartu behar dira. Iaz, dezente merkatu behar izan zituzten egonaldiak, eskaririk ez zegoelako. Aurten, behintzat, prezioak lehengoratu dituzte. «Prezioak, ez errentagarritasuna. Kostuetan izandako igoera eta bizkarrean ditugun bi urtetako galerak ere kontuan hartu behar dira», gogoratu du hoteleko zuzendariak. Tamalez, Iruñerrian sei hotelek ezin izan die aurre egin pandemiari, eta itzalkinak jaitsi behar izan dituzte.
Datorrenaz galdetuta, zaila egiten zaio imajinatzea. Ez du ez pesimistegia, ez optimistegia izan nahi: «Ea bueltan zerekin egiten dugun topo. Oxala kristalezko bola bat izango banu». Oraingoz, «kontent» dira hoteletan, hein batean «jendea oraina bizitzeko irrikaz» baitago. Iraila eta urria onak izaten dira, izan oporren azken txanpagatik, izan asteburuetako bidaiengatik, izan enpresen ekitaldiengatik. Urteroko dinamika jarraituko dutela uste du Martinezek.
Urtearen hondarra, ordea, beste kontu bat dela deritzo. Negukoak, noski, hilabeterik lasaienak izaten dira; «urteko beste hilabeteetan berreskuratu behar dugu galdutakoa», azaldu du Martinezek. «Unean uneko koiuntura ekonomikoak zuzenean eragiten digu; sentikorrak gara». Ekonomiari, enpresei, familiei zer gertatu, «atzetik» doaz hotelak.
Dena gertu izatea
Getarian (Gipuzkoa), herritik gorantz doan bidea hartu, eta kurbaz jositako bidean ibili ostean, Meaga auzora irits daiteke. Bertan da A. Berri landetxea. «Kanpotik etortzen den jendeak esaten dit: ‘Errepide honetan ibili behar gara kotxez?’». Maria Jesus Arangurenek bere bezeroei harrera egitean entzuten dituen hitzak dira. «Inguru honetatik ez da kasik inor ibiltzen. Gero konturatzen dira di-da batean iristen direla hona». Landetxera oporrak pasatzera joaten direnak ezin dira kexu izan: Getariako herrigunetik igo bezain laster, mahasti ugari daude bide bazterretan. Behin baino gehiagotan bista ere ezkerrerantz joaten da bakarrik, itsasorantz. A. Berri, ordea, mendi artean geratzen da, jendetzatik urrun.
Horixe bera eskatzen eta eskertzen dute udatiarrek: lasaitasuna. Familian zein lagunartean, deskonektatzera doaz astebete inguru. «Zalaparta eta mugimendua nahi izatekotan, Zarautz bost minutura daukazu; Donostia ere bertan dago». Kanpotik etorri ohi dira landetxeko bezero gehienak; asko, Kataluniatik, Valentziatik, Madriletik, Murtziatik… Mordoak sei ordu inguruko bidaia egiten du Getariara iristeko, eta Euskal Herrian txokoz txoko mugitzea ez da eragozpena. «Harrituta geratzen dira. ‘Bilbora arte zenbateko bidea dago?’. Ordubete besterik ez», erantzuten die askotan Arangurenek.
Izan ere, Euskal Herria «txikia eta polita da; hurrean dago dena». Elkarrizketaren egunean, landetxean ziren udatiar batzuk eguna pasatzen ari ziren: Hondarribian hasi, Donibane Lohizunetik igaro, eta Miarritzeraino heldu ziren. Jabeak ez die gutxitan azaldu behar izan turistei zeintzuk diren galdu ezin dituzten Euskal Herriko txokoak.
Erritmo inbidiagarriarekin ekin zioten A. Berrin denboraldiari: Aste Santua, ondorengo asteburuak, maiatzekoak eta ekaina. «Eta, orain, uztailean eta abuztuan, betikoa: beteta». Arazorik ez dute izan, landetxeko bi etxebizitzen erreserbak gainezka izateko. Uztail amaieran herbeheretar batzuk izan ziren bertan. Gabonen aurretik ate joka ziren; «kristoren interesa zuten». Errege egun ostean kasu egiteko esan, eta jarraian bidali zuten posta elektronikoa. «Etorri egin nahi zutela, etorri egin nahi zutela. Etortzeko esan beharko!», azaldu du landetxekoak.
Gertuagotik edo urrunagotik etorri, bada denak mugiarazten dituen pisuzko arrazoi bat, Arangurenen ustez: klima. «Hor beheko berotik ihesi» etortzen dira asko. «’Ea lo egiteko freskura apur bat baden’, esaten didate. Uda honetako eguraldiarekin, ez dakit, ba!». Uztaileko bero sapa bete-betean landetxean izan ziren valentziar batzuei gertatutakoa gogoratu du Arangurenek. «Heldu ziren, eta batek: ‘Jo, Maria Jesus, jertse potoloa ekarri dut, txaketa bat eta galtza luzeak’. Erantzun nion ea zer pentsatzen zuen, hemen goian ere berorik ez al zuen egiten edo!».
Uda amaituz joan heinean, kanpotik gero eta jende gutxiago joango da A. Berrira. Iraileko lehen bi asteak beteta dituzte, eta, hortik aurrera, lasaituz joango da kontua; jendea lanera itzuliko da, eta umeak, eskolara. «Gero zer gertatuko den? Gehienbat asteburuetan etortzen da jendea». Kanpotarrak baino, euskal herritarrak gehiago mugitzen dira behin udazkena heltzean, gertutasunagatik.
Urtea ondo hasi dute, eta ondo joan da orain arte, baina zalantzak ditu nola amaituko duten: «Udazken txarra izango omen dugu. Prezioen gorakada horrekin… Denean eragiten badu, hemen ere bai». Jendeak, ordea, badu udazken aldera mugitzeko ohitura. Pandemiaren eraginez, gutxitu egin da jendearen joan-etorria, baina «orain irteteko gogoa du, eta horretarako daude landetxeak: etor daitezen».
Naturaguneak, «altxorrak»
«Jendeak espazio irekiak baloratzen ditu orain; okupazio aldetik, pandemiak igoera nabarmena ekarri du kanpinontzat». Joseba Ossa Artaza-Urederra kanpineko jabekideak begi onez ikusten du azken urte gutxiotan turismoak izan duen aldaketa. Orain, naturaguneak inoiz baino gehiago estimatzen dira. Pandemiak eragindako joera ez da aldatu gaurdaino, Ossaren arabera: «Jarraitu egin du, eta aurten ondo hasi dugu urtea, inoizko okupaziorik handienarekin».
Aste Santutik hasiera bikaina izan badute ere, udako hilabeteetan ez dira iritsi iazko kopuruetara. «Bereziki autokarabanekin eta furgonetekin nabaritu dugu hori. Errezeloa dugu erregaien garestitzeengatik izan ote den. Bestela, bungalowak-eta beteta ditugu», erantsi du jabekideak.
Kanpinetik gertu badute «altxor» bat: Urederra ibaiaren iturburua. Naturguneak kanpinera erakartzen ditu «argazki bila datozen turistak». Kanpotik etortzen direnek egiten dute hori gehienbat: egun bat Artaza inguruan, bestea Gaztelugatxen, hurrena Hondarribian… «Paradisu bezala saltzen dute, Nafarroako Karibea», eta horrek arreta ematen die udatiarrei.
Alde horretatik, euskal herritarrek ingurua «gehiago baloratzen dute, eta denbora gehiago hartzen»: Urbasa, Andia, Loki, Lizarraldea… Egun batzuk behar izaten dira horiek bisitatzeko.
Horiexek dira kanpinera gehien joan ohi direnak; gero, katalanak eta madrildarrak. Herbehereetatik ere asko izaten dira uda aldean, baita Frantziatik eta Alemaniatik ere. Ossak kontatu duenez, herbeheretar ugari «auto garestietan» joaten dira, baina kanpinetan lo egiteko arazorik ez dute. Euskal herritarrak, katalanak eta espainiarrak, berriz, «aberats berrien modura» heltzen dira kanpinera; nahiago izaten dute gaua autokarabanetan edo bungalowetan pasatu.