Zeharkako zergak gehituz gero, hazkundea handiagoa da. Bizkaian, esaterako, %14,7 igo da bilketa —2.259 milioi euro—, eta bereziki deigarriak dira sozietate zergak izan duen beherakada (-%6,7) eta BEZaren gorakada (%46,3). Gipuzkoan, berriz, tributu guztiak kontuan hartuz gero, 13,6 milioi gehiago bildu dira. Araban, berriz, zeharkako zergen bilketa %2,2 igo da, zuzenena baino gutxiago. Ez dago Nafarroako Ogasunaren daturik, baina otsailean iaz baino %10,7 gehiago zeraman bildua.
Dekretuak jarduera horien likidezia hobetzeko beste hainbat aldaketa proposatu ditu. Adibidez, errenta zergan lehen hiruhilekoan ez dute ordainketa zatiturik egin beharko. Gainera, sozietate zergan ezohiko irabazien gaineko inbertsioak egiteagatik ezarritako salbuespen berezia urtebetez luzatuko da. Neurri horren bidez, inbertsioa egitea pentsatu baina egoeraren ondorioz aurre egin ezin dutenei lagundu nahi dietela dio gobernuak.
Saizek ez zuen zehaztu dekretuaren likidezia bermatzeko beste neurriek zenbateko kostua eragingo duten. Alta, atzokoari gobernuak aurretik onartutako gainerako neurriak gehituta, pakete ekonomikoak gutxienez 119 milioi euroko kostua izango du altxor publikoarentzat: batetik, behin-behinean argindar ekoizpenaren balioaren gaineko zerga bertan behera uzteak edo BEZa %21etik %10era jaisteak 51 milioi euroko kostua du; bestetik, erregai litroko 20 zentimoko laguntzak beste 48 milioikoa. Hain zuzen ere, atzoko neurriaren eraginez, laguntza horiek ez dira zergapetuko.
Bezperan, Eusko Jaurlaritzak antzeko neurriak iragarri zituen. Astearteko gobernu kontseiluan gerraren ondorioei aurre egiteko 158 milioi euroko bi funts berezi onartu zituen: 15 milioikoa gizarte arloko laguntzei begira eta 143 milioi eurokoa enpresentzat eta autonomoentzat. Iñigo Urkulluren gobernuak bai zehaztu zuen kaltetutako jarduera ekonomikoen likidezia bermatzeko 43 milioi euroren kredituak mobilizatuko dituela.
Kontseilu osteko agerraldian, Elma Saiz Nafarroako Ekonomia eta Ogasun kontseilariak nabarmendu zuen «entzuketa ariketa aktibo baten emaitza» dela dekretua. Azken asteetan hainbat eragilerekin bildu da gobernua, eta haien proposamenak aintzat hartu dituzte, Saizen arabera: hala nola CEN patronala, ATA eta UPTA autonomo elkarteak, garraio sektoreko ANET, Tradisna eta Hiru, eta lehen sektoreko EHNE, UAGN eta UCAN elkarteak.
Behin gobernuak dekretua onartuta, Nafarroako Parlamentuaren esku geratuko da tramitazioa. Arlo politikoari begira, Saizek errepikatu zuen beste taldeen proposamenak entzun dituztela, eta orain haien eskuetan geratzen dela haren edukia. Gehiengoa ziurtatzeko, ikusteko dago nola hartzen duten gobernuko beste bazkideek zein oposizioko bi alderdiek zerga jaitsiera: alde batetik, ea EH Bilduk, Ahal Dugu-k eta Ezkerrak ontzat jotzen duten; bestetik, Navarra Sumari nahikoa iruditzen ote zaion.
Alokairu errentari, muga
Dekretua ez da zerga arlora mugatuko. Urteko errenta berrikusteko orduan, Espainiako Gobernuak muga berezi bat ezarri du, eta Nafarroan babes ofizialeko alokairuei ere ezarriko die: gobernuaren arabera, alokairu mota horrek «araudi propioa du», eta uste dute neurri horrekin familia zaurgarrienei mesede egingo diela. Halaber, energia berriztagarrien instalazioak errazteko baldintzak hobetu dizkiete 150 MWeko potentzia baino txikiagoko proiektu eolikoei eta 75 MWeko proiektu fotovoltaikoei.
Datua espero izatekoa zen, INE Espainiako Estatistika Institutuak datu aurreratuan azaldu baitzuen herrialdeko inflazioa %9,8 izan zela. Datu hori berretsi egin zen atzo, eta inflazio datu handiekin daude beste herrialde garatu asko ere. Atzo bertan, Alemanian %7,3ko tasara iritsi ziren, azken ia 30 urteetan ikusitako inflaziorik handiena. AEBetan bertan ere %8,5eko inflazio tasa izan dute martxoan.
Hego Euskal Herriko datu esanguratsuenen artean nabarmentzekoa da, besteak beste, azpiko inflazioarena, %3,5. Elaboratu gabeko elikagaiak eta energia gaiak —aldakorrenak izan ohi direnak— kanpoan uzten dituen inflazioaren halako datu bat ikusteko, 2003. urteko otsailera egin behar da atzera. Azpiko inflazioak erakusten du prezioen igoera beste sektoreetara hedatzen ari dela, eta egonkortzen.
Gerraren eragina
Ukrainako gerrak, nola ez, eragin zuzena du kontsumo gaien garestitze orokor horretan. Gas garestiaren ondoriozko argindar garestiak gorantz zekarren inflazioa, baina gerrarekin, adibidez petrolioa eta ondorioz erregaiak modu ikusgarrian garestitu dira: iaz baino %37 garestiago salerosi dira Hego Euskal Herrian.
Elikagaien salneurria ere nabarmen igo da iazko martxokoekin alderatuta, %6,8. Datu ikusgarrienetako bat, hori bai, etxebizitzako gastuen prezioan ikusi da (berokuntza, argia eta ura): gastu horiek %68,4 garestiago dira.
ETB1en elkarrizketa egin zioten atzo Pedro Azpiazu Eusko Jaurlaritzako Ekonomia eta Ogasun kontseilariari, eta onartu zuen %10etik gertu den inflazioa «oso arazo handia» dela langileentzat, enpresentzat eta ekonomiarentzat oro har. Azaldu zuenez, energia kostuen eta lehengaien garestitzearen ondorioz igo dira %70 inguru kontsumo salneurriak, eta aldagai aldakorrago horiek kenduta geratzen den azpiko inflazioa kontrolatzea «zailagoa» da.
Gurpil zoroaren arriskua
«Kapaz bagara argindarraren eta gas naturalaren prezioa kontrolatzeko, inflazioaren parte handiena kontrolpean egongo da», azpimarratu zuen Azpiazuk. Dena den, gogorarazi zuen batik bat Europako Batasunaren esku dagoela gasaren salneurriarekin zer gertatuko den. Inflazioari dagokionez, EBZ Europako Banku Zentralak interes tasak igo ditzake, baina Azpiazuk gaineratu du hori neurrian egin beharko lukeela, kontsumoari eta inbertsioari kalte ez egiteko. Jaurlaritzak espero du bigarren seihilekotik aurrera beherantz egitea KPIak.
Sindikatuen eta enpresaburu elkarteen artean «akordio zabal bat» lortzera deitu zuen Azpiazuk, eta soldaten igoerari begira azpiko inflazioa erreferentzia gisa hartzeko eskatu. «Arazo handi bat da». Izan ere, haren ustez, KPIa erreferentzia gisa hartuz gero, baliteke prezioak are gehiago igotzeko gurpil zoroa sortzea, eta horrek kalte egingo lioke enpresen lehiakortasunari. Gaineratu zuenez, %4,5 inguruko azpiko inflazioa aintzat hartuta, langileek izan dezaketen 6,5 puntuko erosahalmen galera etorkizunean enpresek konpentsatu beharko lukete: «Esfortzua egin bada, esan nahi du gauzak onbideratzen direnean konpentsatu egin behar dela».
Nadia Calviño Espainiako Gobernuko presidenteorde lehenaren eta Ekonomia ministroaren arabera, egungo inflazioa «onartezina» da. Haatik, espero du behera egingo duela datozen hilabeteetan, erregaien prezioa 20 zentimo apaltzeko laguntzari, argindarraren gaineko zerga jaitsierari eta Europako Batasunarekin handizkako merkatuen inguruan egindako negoziazioei esker.
Mendiak azaldu duenez, COVID-19aren ostean, «enpleguaren susperraldi bizia» espero dute; hala ere, aitortu du Ukrainako gerrak eragina izango duela aurreikuspen horietan. Haren arabera, osasun krisiaren testuinguruan, «euskal ekonomiak enpleguari eusteko gaitasun handia erakutsi du». «Arrakastaz atera gara, erakundeen eta eragileen elkarlanari esker». Azpimarratu du aurrera begira erronka nagusia langabezia murriztea eta enpresen «lehiakortasunari eustea» izango direla. «Epe ertainean, arrisku nagusia talentua aprobetxatzen ez jakitea izango da, eta gure enpresek lehiakortasuna galtzea datozen erronkei aurre egin ezin dietelako. Horrek lan baldintzak hobetzeko aukera galtzea ekar dezake».
Hauek dira planaren asmo nagusiak: 80.000 enplegu sortzearekin batera; 23.000 enpresari laguntzea; 48.000 profesionalen lan kualifikazioak hobetzea; 20.000 gazteri lan aukerak eskaintzea; 5.000 profesional zaintza sektorerako gaitzea; eta 16.000 pertsona gaitasun digitaletan trebatzea. Horrekin guztiarekin, langabezia tasa %10etik behera mantentzeko asmoa dute (2021 amaieran %8,4koa zen).
Lanpostu berrietan, behin-behinekotasun tasa murriztea izango da helburu nagusietako bat, lan erreformak ireki duen bidea baliatuta: 2020an, lan merkatu orokorrean, %29,4 zen behin-behinekotasuna, eta hori %20ra gutxitu nahi dute; sektore publikoan, %38,2tik %30era jaitsi nahi dute. Lanaldi partzialak, berriz, %10etik behera eraman nahi dituzte (2020an, %16,1 ziren); lan istripuak %10 murriztu nahi dituzte; eta itun kolektiboko langileen kopurua handitu nahi dute, %56,8tik %65era.
Berdintasunaren alorrean, gizonen eta emakumeen arteko soldata arrakala %19,5etik %10era jaitsi nahi dute, emakumeen behin-behinekotasun tasa %33,8tik %25era murriztu, eta partzialtasuna %26,4tik %17ra jaitsi. Gazteen kasuan, langabezia tasa %15ean kokatzeko helburua ezarri du Jaurlaritzak, hau da, 2020an baino 10 puntu beherago. Eta luzaroko langabeziaren tasa ia erdira jaisteko erronka dute, %4,8tik %2,5era, formakuntza programen bitartez.
2024ra arte 2.071 milioiko aurrekontua izango du planak, baina handitzeko aukera dago, kuantifikatu eta adjudikatu gabe dauden Berreskuratze eta Erresilientzia Funtsetatik irits daitekeen dirua sartzea espero baita.
CCOOrentzat, «eskasa» da
CCOO Euskadiko idazkari nagusi Loli Garciak esan du plana «asmo gutxikoa» dela; uste du Mendia mugatu egin dela Jaurlaritzako sailek eta beste euskal erakundeek hartu dituzten neurriak «batzera». Aurkeztutako planaren inguruan, negoziaziorik ez dela egon salatu du, eta elkarrizketa sozialeko mahaian aurkezpen bakarra egin duela. Garciak azpimarratu du ez dituela baliatu lan erreformak eta negoziazio kolektiboak eskaintzen dituzten tresna guztiak.
Baina zeintzuk dira datu horiek? ELAk, LABek, ESK-k, Steilasek eta Hiruk eman dituzte 2021eko Hego Euskal Herriko lan istripuen txostenean. Erakundeen datuen arabera, COVID-19arekin loturiko 545 lan istripu zenbatu ziren iaz, 2020an baino 347 gehiago. Iazkoen artean ez zen heriotza bakar bat ere egon. Sindikatuen ustez, kasu horiek «gutxiegi» dira. Alde horretatik, salatu dute mutualitateek ere ez dutela laguntzen kasu kopurua zehatz neurtzen, askotan eremu pertsonalari egozten diotelako lan eremuan izandako kutsatzea.
COVID-19arena txostenaren ondorio nagusietako bat da, baina ez bakarra. Esaterako, sindikatuen kalkuluen arabera, iaz laneko istripu eta gaixotasunek gora egin zuten: %10,2 Araba, Bizkai eta Gipuzkoan; eta %16,7 Nafarroan. Ezin izan dute Hego Euskal Herriko datu bateratua lortu, Nafarroako Osasun Publikoaren Institutuak ez baititu datuak eman, eta Osalanek eta Espainiako Lan Ministerioek zenbaketa irizpide ezberdina baitute. Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, 74.646 lan istripu egon ziren: 36.364k gaixoaldia eragin zuten, 210 larriak izan ziren, eta 35 istriputan langilea hil egin zen. Nafarroan, berriz, gaixoaldia eragindakoak bakarrik zenbatzen dira: 10.982. Horietatik 77 izan ziren larriak, eta hamahirutan langilea hil egin zen.
Mutualitateen iragazkia
Horiei lan gaixotasunak gehitu beharko litzaizkieke, baina, sindikatuen arabera, Gizarte Segurantzako Institutu Nazionalak entresaka egiteko boterea ematen die mutualitateei, eta horrek asko txikitzen du kopurua: «Gaixo dauden langileak behartzen ditu aitorpen falta hori epaitegietara eramaten. Mutualitateek, berriz, osasun publikora bideratzen dituzte lanak sortutako gaitz asko».
Sindikatuen datuak ezberdinak dira. Haien zenbaketaren arabera, 68 lagun hil ziren, datu ofizialetan baino hogei gehiago. Handia da aldea, eta Izaro Mujika ELAko osasun arloko arduradunak azaldu du horren zergatia: «Guk istripu ez-traumatikoak, in itinere-koak [lanerako joan-etorrian izaten direnak] eta garraiolari guztienak zenbatzen ditugu. Azken horietako asko trafiko istripu bezala hartzen dituzte erakundeek, ez direlako lantokian izan. Ez du zentzurik: garraiolarien lantokia haien ibilgailua da, eta mugikorra da».
Sindikatuak arduratuta daude zenbatzeko era ezberdinarekin, susmoa dutelako ez dela bakarrik hildakoekin gertatzen: «Pentsatzekoa da istripu arin eta larriekin antzeko beste azpierregistro bat egongo dela». Istripuen datuak xeheago aztertuta, deigarria da sei langile hil izana basolanetan. Hildakoen %13 izan ziren, sektore horretako langile guztien %2,2 bakarrik izan arren. Sindikatuek jardun hori arautuko duen plan berezi bat eskatu dute. Beste datu deigarri batzuk ere eman dituzte: hildakoak eragin zituzten istripuen %44 industrian izan ziren, %14 altueratik erorita, eta %19 azpikontrataturiko zerbitzuetan.
Ordezkaria, «alferrik»
Sindikatuek erakundeei eskatu diete lan ikuskaritza indartzeko. Haien kalkuluen arabera, Hego Euskal Herrian 150 ikuskari falta dira Europako batezbestekoetara iristeko. Gogor kritikatu dute Nafarroako Prebentzioko Lurralde Ordezkariaren figura berreskuratu izana. «Guztiz alferrikakoa» dela uste dute, eta «CEN, CCOO eta UGT finantzatzeko» balio duela bakarrik, eta ez «lan istripuak gutxitzeko». Salatu dute CCOOk eta UGTk 3.300 euro jasoko dituztela bisitatzen duten enpresa bakoitzeko. Nafarroako Gobernuak milioi bat euro baino gehiago jarri ditu kargu horrentzat, eta, txostenaren egileek diotenez, 24 teknikari kontratatu ahal izango lirateke diru horrekin.
