Etxebizitzen eraikuntza % 10 eta % 15 artean garestitu da azken hiru hilabeteetan. Ukrainako gerrak eta energia-krisiak lehengaien garestitzea eragin dute, eta horrek arriskuan jarri du eraikuntzaren sektorea.

Kooperatiben ikur izandako Fagor Etxetresnak ohiaren egoitza nagusia erosi du Ekide Group ingeniaritzak, Arrasateko San Andres auzoan (Gipuzkoa). Garai batean euskal industriaren abangoardia izan zenaren zoruan haziko da datozen urteetan Ekide taldea, erakutsita Arrasateko industria ingeniaritza hori gero eta gihar handiagoarekin ari dela. Hamabost milioi euroren truke bereganatu du industria azpiegitura historikoa, 58.000 metro koadroko esparrua, eta 2023. urterako bere jarduera guztia jarriko du han. Inbertsio horrekin batera, datozen lau urteetan 80 lanpostu sortzeko plana dauka enpresak; industria fabrikazioa ere bere gain hartzen du Ekidek, eta, gaur egun, 225 beharginek osatzen dute lantaldea. 2021ean, 35 milioi euroko fakturazioa lortu zuen, besteak beste Irizar, CAF, Talgo, Gestamp, Mayer eta Siemens Mobility edukita bezero gisa.

2014. urteko uztailean likidatu zituzten Fagor Etxetresnen jabetzak, konkurtso fase traumatiko baten ostean, eta, horri esker, zorren zati bat jaso zuten porrot egindako enpresa handiaren hartzekodun gutxi batzuek; beste askok ez zituzten sekula berreskuratu galerak. Kataluniako CNA taldearen aldeko adjudikazioa erabaki zuen Donostiako Merkataritza arloko epaile Pedro Malagonek, 42,5 milioi euroko eskaintza ontzat jota. Aljeriako Cevital multinazionala izan zen beste hautagai sendoa, baina motz geratu zen egindako eskaintzan.

San Andres eta Garagartza

Kontua da Fagor Etxetresnak ohia alokairuan ari zela San Andresko egoitza nagusian, 2013an porrota gero eta argiago iritsi zitzaionean; planta handia Ekimen Berri Kudeaketa enpresak erosi baitzuen 2011. urtean, Mondragon korporazioaren sozietate batek. Horregatik ez zen sartu kooperatiba historikoaren likidazioan: ez zen haren jabetza. Orain, berriz, Mondragonekin egin du akordioa Ekide Groupek, hamabost milioi euroren truke San Andresko instalazio erraldoiak erosteko.

Garagartzako fabrika handia ere (Arrasate) Ekimen Berri Kudeaketarena zen, ez Fagor Etxetresnak ohiarena, eta CNA taldeak han egin zuen etxetresnen alorrean Fagor marka suspertzeko saio antzua, alokairu baten truke. Beste industria jarduera batzuetan oso marka preziatua da oraindik ere Fagor, izen bereko taldean dauden kooperatiba indartsuei esker: besteak beste, Fagor Arrasate, Fagor Ederlan, Fagor Automation, Fagor Porfessional (Industrial zena) eta Fagor Electronica.

Ekide Group duela 30 urte sortu zuten, Arrasateko Mondragon Unibertsitatean, hiru langileren egitasmo bati esker. Zenbakizko kontroleko makinekin abiatutako enpresan, egun, ingeniaritza eta fabrikazio industriala egiten dute, kontrolerako gaiak eta robotika. Hedatze prozesu indartsu batean da Ekide; badu beste lan zentro bat Bizkaian, eta bi atzerrian: bata Mexikon eta bestea Txinan. Fagor Etxetresnak zenaren instalazioak zaharberritu ondoren, balio erantsi handiko ekoizpena garatu nahi du han Ekidek.

Bilboko portuan lan egiten duten garraiolarien greba amaitu da. 700 garraiolari inguru, edukiontziak kargatzen dituztenak, greban zeuden oraindik, baina atzo akordio batera iritsi ziren enpresekin, eta lanera itzuli ziren. Astelehenean muzin egin zioten garraio enpresen eskaintzari, baina atzo portuko agintaritzak egin zituen artekari lanak.

Duela hiru aste Hego Euskal Herrian hasi zen garraiolarien greba ofizialki amaitu da. Bilboko portuan granelak mugitzen dituzten garraiolariak iragan ostiralean itzuli ziren lanera, eta edukiontziak mugitzen dituztenak falta ziren. Garraiolariek zerbitzuen prezioa igotzea eskatzen zuten, haien iritziz 15 urte zeramatzatelako baldintzak okertzen. %12ko igoera eskatu zuten, erregaien garestitzeari lotuta, eta prezioak hilabetero berrikusteko mekanismoak.

Arcelor Mittal etorkizuneko erregulazioak egiteko baldintzak negoziatzen hasiko da etzi sindikatuekin. Azken asteetan etenaldiak egin behar izan ditu energiaren kostuengatik, eta bere burua prestatu nahi du. Espainiako Gobernuak hainbat neurri hartu ditu argindarraren prezioa mugatu eta haren kontsumitzaile handiak diren enpresei laguntzeko, baina altzairutegiaren mugimenduak errealismo mezu bat zabaldu du. Euskal Herriko plantek Espainiakoekin batera negoziatuko dute, eta sindikatuen ordezkaritza ere horrela banatuko da. Dena den, enpresak ez du akordiorik behar aldi baterako erregulazioak baldintza orokorretan aplikatzeko. Mercedesek Gasteizen zuen plantan, esaterako, ez zen akordiorik egon, eta langileek ez dute osagarririk.

Arcelor Mittalek 1.400 langile ditu Euskal Herrian. Sestaoko (Bizkaia) ACBn 240 dira; Etxebarriko plantan, 340 (Bizkaia); Bergara eta Olaberrikoan, 500 inguru (Gipuzkoa), eta Nafarroako hiruretan (Lesaka, Legasa eta Berriobeiti), 310. Enpresa horietako ordezkariak, baina, Espainiakoekin batera eseriko dira, eta guztira 8.000 langile dira, gehienak Asturiasen. Horiek hala, langile batzordearen banaketa hurrengoa da: UGTk bost ordezkari izango ditu; CCOOk eta ELAk, hiruna, eta LABek eta USOk, bana.

Euskal Herriko planten jarduna oso ezberdina da. Sestaon, esaterako, altzairu bobina handiak ekoizten dituzte; Gipuzkoan produktu luzeekin egiten dute lan, barrak eta antzekoak, eta Etxebarrin kontserbetarako latak egiten dituzte. Hala ere, enpresak erregulazio bateratu bat adostu nahi du. Argindar gehien kontsumitzen dutenetako bat Sestaoko altzairutegia da, eta neguan bi hilabete egin zituen geldirik haren prezioarengatik. Martxoan itzuli zen lanera, eta hartaz geroztik beste bederatzi egun egin ditu geldirik. Olaberrian eta Bergaran ere etenaldi «selektiboak» egin dituzte neguan. Ordu bakoitzeko argindarraren prezioen arabera antolatu zituzten txandak.

Arcelor Mittalek «eskura» izan nahi du malgutasun erreminta hori. «2021eko abenduan amaitu zen erregulazioa bezalakoa nahi dugu, sindikatuekin izandako akordio ezarengatik berritu ez zena», azaldu du enpresak. Egun, gainera, enpresaren arabera, mehatxuak gehiago dira, argindarraren garestitzeari lehengaien krisia gehitu zaielako, eta Ukrainako gerrak mundu osoko merkatuan eragindako ezegonkortasuna. Horren zehar kalteen eredu, iragan astean Etxebarriko planta geldirik egon zen egun batzuetan: garraiolarien grebaren eraginez, ezin izan zuen jaso latak egiteko erabiltzen duten letoia.

CCOO, erabakigarri

Enpresak azaldu bezala, aurreko erregulazioa iazko abenduan amaitu zen —2009tik zegoen indarrean, eta langileen soldaten %90 bermatzen zuen—, CCOOk bere jarrera aldatu zuelako. Orduan sindikatuak esan zuen ez zetorrela bat enpresak hura luzatzeko mahai gainean jarritako argudioekin, eta gogorarazi zuen multinazionalak 5.490 milioi euro banatu zituela iaz dibidendutan. ELA eta LAB ere luzatzearen aurka agertu ziren.

ELAk dagoeneko aurreratu du ez duela begi onez ikusten oraingo asmoa. Unai Martinez industria idazkari nagusiak Cronicavasca atariari esan dionez, Arcelorrek «behin-behineko arrazoi bat erabiltzen du egiturazko arazo bat ez konpontzeko». Martinezentzat ere ez du zentzurik neurri orokor bat ezartzeak planta bakoitzaren ezaugarriak ezberdinak izanda.

Are gehiago, ELAko kideak ez du baztertu erregulazio berriaren auziak Espainiako Auzitegi Gorenean amaitzea. Enpresa beste aldi baterako erregulazio bat aplikatzen saiatu zen pandemia garaian, 2020an, eta Auzitegi Nazionalak onartu egin zuen sindikatuek jarritako helegitea.

Itsasadar azpiko tuneletik Getxo eta Sestao lotuko dituzten errepideak horrelakoak izango dira. Artatzako (Getxo) eta Ballontiko (Sestao) biribilguneak egiteko konponbide teknikoak aurkeztu ditu Aldundiak. Eskuinaldean, Artatzako parkea saihestuko dute. Ezkerraldean, lotune handi bat altxatuko dute.

Bertan behera utzi dute Bilboko Portuko garraio greba, 2022ko apirilaren 5ean. Bilboko Portuak ohiko jarduera berreskuratuko du 22 egun eta erdiko geldialdiaren ondoren, Bilboko portuan edukiontzietan aritzen diren enpresek eta autonomoek akordioa lortu baitute.

ELAk lanuztea deitu du apirilaren 12an Administrazioan, behin-behineko langileak finko egiteko 4.500 plazako enplegu eskaintza prozesu aparteko eta bakarra galdegin eta prozesu horretan esperientzia erabakigarria izan dadin eskatzeko.

DONOSTIA. Hego Euskal Herri osoan aste honetan hasiko da errenta aitorpena egiteko kanpaina, eta ekainaren azken astean amaituko da.

Gipuzkoako ogasuna aurreko astean hasi zen autolikidazio proposamenak bidaltzen, 250.000 inguru, eta horretarako aukera dutenek ekainaren 30era arteko epea izango dute onartu ala aldatzeko. Aurrez aurre egin nahi dutenek, berriz, apirilaren 12tik ekainaren 30era arteko epea dute.

Bizkaian, atzotik ekainaren 30era arteko epea izango dute, hiru modalitateetan: aurrez aurre, telefonoz eta Internet bidez. Aldundiak eredu berria estreinatu zuen iaz, eta kexa ugari eragin zituen. Hamar bulego zabalduko ditu aurten, eta 126 langile jarri, iaz baino 53 gehiago.

Araban, bihartik ekainaren 27ra arteko epea dute Internet bidez egin nahi dutenek; aurrez aurre, apirilaren 25etik ekainaren 17ra arte egin ahalko da.

Nafarroan, Internet bidez egin nahi dutenak ostegunean hasi ahalko dira, ekainaren 24ra arte. Aurrez aurre, apirilaren 20tik ekainaren 24ra egin ahalko da.

Pandemiaren gordinaren urtean ia supermerkatu talde guztiek gorakada handia izan zuten salmentetan, itxialdiak kontsumo moldeak aldatu baitzituen. Irungo (Gipuzkoa) Uvesco taldeak, ordea, 2020. urtean irabazitako merkatu kuotari eustea lortu du 2021ean. Fakturazioa zertxobait apaldu da BM eta Super Amara supermerkatuetan, 954 milioi eurotik 936 milioira, baina kopuru hori nabarmentzekoa dela uste du Uvescok, 2020ko %23ko igoeraren zatirik handienari eutsi diolako. Aurten, berriz, mila milioiko fakturazioa espero du enpresak: hazkunde planak aurrera jarraitzen du, eta, aurrerantzean, PAI Partners akziodun nagusi berriaren bultzada izango du.

Ez alferrik, beste hemeretzi saltoki zabaldu ditu azken urtean, eta 236 langile gehiago hartu ditu lantalderako. Dagoeneko, 5.927 beharginek dihardute Uvescoren supermerkatuetan, gehienak Euskal Herriko sarean. Enpresak azaldu du aurreikuspenak gainditu dituela, «ziurgabetasunak markatutako urte konplexuan». Aurtengo ekitaldian, berriz, bederatzi irekiera gehiago aurreikusi ditu hedapen planari jarraikiz.

«Aldian aldiko baldintzetara egokitzen ikasi dugu azken bi urteotan, eraginkortasunez erantzuten eta, batez ere, zorroztasunez eta arduraz jokatzen gure negozio ideiarekin, produktuen kalitatearekin eta bezeroarentzako zerbitzuarekin», esan du Jose Ramon Fernández de Barrena Uvesco taldeko zuzendari nagusiak. Prezioen gorakadaren inguruan, argitu du 2021ean %0,5 baizik ez dituztela igo, baina onartu du badela garestitze bat energia kostuengatik. Martxoan, gainera, bezeroek ohi baino gehiago erosi dutela berretsi du, «aldagai psikologiko bat» tarteko.

Jabe berriaren zain

Iazko hondarrean ezagutarazi zuten Uvesco atzerriko funts baten esku geratu dela. Hain zuzen, bihar egingo dute Frantziako PAI Partners inbertsio funtsaren erosketa operazioa, eta BM eta Super Amara supermerkatuek 50 inbertitzaile txikiren eta funts handi baten parte hartzeak izango dituzte, betiere kapitalaren gehiengoa funtsak duela. Edonola ere, egoitza nagusiak Irunen jarraituko du, nahiz eta hori ez den idatziz jaso akordioan, Fernandez de Barrenak azaldu duenez: «Ez da beharrezkoa izan». Egoitzaren inguruko dudarik ez dago, enpresari gipuzkoarrak dioenez, «holding berriak ere» Irunen baitauka egoitza. «Uvescoren helburuak dira bere balioei eta ereduari eustea».

Horiek horrela, iaz hemeretzi saltoki berri zabaldu ditu taldeak; obra berrikoak izan dira zazpi: bost Madrilen, eta bana Logroñon eta Castro Urdialesen. Era berean, Condis kateari beste hamabi denda erosi dizkio Madrilen. Horrez gain, hamabost supermerkatu eraberritu ditu Hego Euskal Herrian, BM ereduari eutsi ahal izateko. Eta beste zazpi frankizia jarri ditu martxan. 65 milioi euroko inbertsioa eskatu dute operazio horiek guztiek.

Uvescok dio tokiko hornitzaileen aldeko konpromisoa «sendotu» egin duela, eta ohiko hornitzaileekin «lankidetzan» aritu dela, «horien produktuak erakusmahaietan ikusgai jarriz eta erreferentzia berriak gehituz». 2021ean, 240 milioi euroko inbertsioa egin du erosketa arloan, tokiko 400dik gora hornitzailerekin; esparru horretan, inbertsio mailari eutsi dio 2020arekin alderatuta.

Eta aurrera begira, zer? Bada, Frantziako PAI Partners funtsaren eskua nabarituko den ala ez argitu beharko du Uvescok datozen hilabeteetan. Funts horren sarrerak aukera gehiago emango du «asmo handiko proiektuarekin jarraitu eta datozen urteotarako hazkunde eta hedapen planak indartzeko», banaketa enpresaren ustez. «Aurtengo hazkunde planak hiru ardatz ditu: denda gehiago jartzeko inbertsioa, konfiantza emango duten instalazio eta espazio hobeak edukitzeko; tokiko produktuaren aldeko apustua handitzea; eta berrikuntzaren eta digitalizazioaren aldeko konpromisoa berrestea, maila logistikoan eta erosketaren alorrean ere esperientzia hobea izateko, eta bezeroei balio handiagoa emateko ingurune fisikoan nahiz digitalean». Hiru ardatz horiekin, banaketa enpresak uste du mila milioi euroko fakturazioa izango duela 2022an.

Bederatzi saltoki gehiago

Kopuru zehatzak aletzen hasita, 35 milioi euroko inbertsioa egitea aurreikusi du enpresak, bederatzi supermerkatu gehiago irekitzeko eta beste erreforma jarduera batzuk egiteko. Hego Euskal Herrian, Gasteizen, Sopelan (Bizkaia), Irunen (Gipuzkoa) eta Zizur Nagusian (Nafarroa) irekiko ditu dendak, eta beste bostak, Espainian. Horrekin batera, Bizkaiko bi supermerkatu handitu eta osorik hobetzeko lanak egingo ditu, joan den urtarrilean suak hartu zuen Colindresko (Espainia) BM supermerkatua goitik behera eraberritzeaz gain.

Halaber, BM Shop frankiziaren garapenaren barruan, hamar proiektu berri abian jartzea aurreikusi du, «ekintzaile berrien eremuan».

Martxoa eskasa izan da Hego Euskal Herrian langabezia datuei begira. Enplegu bulego publikoetan erregistratutako langabeen kopurua handitu egin da, urtarrilean eta otsailean gertatu zen moduan: martxoak beste 1.975 langabe ekarri ditu Hegoaldera, eta guztizko kopurua 151.483 langabekoa izan da.

Normalean, martxoko datuak hala moduzkoak izaten dira langabeziaren bilakaera aztertzeko, Aste Santua martxoan edo apirilean izan. Aurten, oporraldia apirilean izanda, ez da lagungarria izan hil honetako langabezia arintzeko. Edonola ere, iazko hilabete berean baino 21.025 langabe gutxiago daude Hego Euskal Herrian.

Goraldia mugagabeetan

Kontratuetan gertatu da, ziurrenez, albisterik deigarriena. Joan den hilabetean 100.844 lan kontratu lotu dira Hego Euskal Herrian, eta %20,22 izan dira mugagabeak. Otsailean jada hasia zen igartzen kontratu mugagabeak bultzatzen dituen lan erreformaren eragina, baina argi dago martxoko kontratazioetan arau berriek aldaketa ekarri dutela: azken urteetan, kontratu mugagabe berriek nekez gainditzen zuten kontratazioen %8. Baina orain, martxoan sinatutako hamar lan kontratutik bi mugagabeak izan dira Hego Euskal Herrian.

Eusko Jaurlaritzak, Espainiako Gobernuak eta erreforma sinatu duten sindikatuek azpimarra jarri diote kontratazio mugagabeen igoera horri. Baina ELAk eta LABek kezka agertu dute, mugagabeen sailkapenaren barruan sartzen direlako langile finko etendunak, eta uste dutelako kontratu horiek izugarri ugaldu direla. SEPEk ez du Hego Euskal Herriko daturik xehatu, baina kontratazio finko etendunak iaz baino %572 gehiago dira Espainian.

Gizarte Segurantzara afiliatutakoen kopuruak, berriz, gora egin du Hego Euskal Herrian, pandemia aurretik gertatzen zen antzera (+5.880). Baina, hori bai, afiliatu kopurua aspaldiko handiena da Hegoaldean; gutxienez, 2001. urteaz geroztik handiena: 1.276.435 afiliatu.

Martxoan beherantz egin du ABEE aldi baterako erregulazioan dauden langileen kopuruak. Espainiako Gizarte Segurantza Ministerioaren arabera, 4.731 langile zeuden egoera horretan Hego Euskal Herrian. Hilabete lehenago 5.802 ziren, eta urtebete lehenago, berriz, 34.996. Urrun geratzen dira, beraz, 2020ko apirileko kopuruak, bost langiletik bat baitzegoen egoera horretan, 230.000 lagun.