SOS Ostalaritzak kontzentrazioa deitu du Gasteizen, balizko murrizketa berrien…
SOS Ostalaritzak kontzentrazioa egingo du Gasteizen, 2021eko urtarrilaren 11n. Ostalarien elkarretaratzea 16:00etan, Eusko Jaurlaritzaren egoitzaren aurrean.
Aldaketa antzematen lehenengoetarikoak elikagai industriakoak izan dira. Ez da harritzekoa, haiek zailagoa baitute biltegiak produktuz biltzea, industriaren beste zati handi batek egin duen moduan, itunik ezak ekar zitzakeen kostu gehigarriak ekiditeko. Aldaketak hankaz gora jarri ditu bere hornikuntza kateak, badirudielako haietako batzuk orain ohartu direla arazo batez: jatorriari lotutako arauak. Eguberri bezperan lortutako merkataritza itunak ez dio muga zergarik ezartzen eremu batean sortu eta bestera doan produktu bati, baina bai hirugarren leku batetik iritsita muga zeharkatzen duenari. Hau da, produktu bat Txinatik Erresuma Batura iritsi bada, eta hortik Belgikara joaten bada, bai ordaindu behar du muga zerga. Gaur egun produktu gehienak jatorri desberdineko osagaiekin egiteak are gehiago nahasten du prozesua.
«Muga zerga eza ez da hainbestekoa hizki txikia irakurtzen duzunean», aitortu du Steve Rowe Marks and Spencer saltoki kateko buruak. Irlandako, Frantziako eta Txekiar Errepublikako dendetan hainbat astez zenbait produktu saltzerik izango ez duela aitortu du, bere hornidura katea egokitu arte.
Irlanda da, hain zuzen ere, brexit-aren lehen ondorioak gertuen ikusten ari den EBko herrialdea, Marks and Spencerrekin batera Erresuma Batuko kate handi gehien-gehienak han ere zabalduta daudelako. Gainera, uharte osoan sortu dira arazoak, Ipar Irlandak EBko merkatu bakarrean jarraitzen baitu, hegoaldearekin ahalik eta merkataritza harremanik solteena gordetzeko. Hots, Eskoziatik, Ingalaterratik eta Galestik doazen merkantziek lehen behar ez zituzten osasun eta aduana agiriak behar dituzte EBn eta Ipar Irlandan sartzeko ere. Ondorioa? Tesco, Asda eta Sainsbury supermerkatu kateek onartu dute produktu batzuk faltako direla hurrengo asteetan, eta Irlanda osoan Internet bidez saltzeari utzi diote Lewis eta Debenhams arropa kateek. Burokrazia saiheste aldera, Galestik eta Ingalaterratik barrena Mantxako itsasarteko ferryetara eta tunelera zihoazen ehunka kamioi zuzenean ari dira Irlanda-Frantzia itsasontzien zerbitzu luzeagoa aukeratzen, eta trafikoa asko gutxitu da Irlandaren eta Galesen artean.
Kontrol gehiago bihartik aurrera
Ekoizle britainiar batzuek astebete eskas behar izan dute iragartzeko Mantxa zeharkatzeari utziko diotela, burokraziaren kostuak ez dielako merezi. EBn bezero asko dituztenek bi hornidura kate osatzen ari dira: bata EBn; bestea, Erresuma Batuan.
Finantza merkatuetan ere hasi da jokoa. Urteberriaren ondoren burtsak zabaldu ziren lehen egunean, Londreskoak EBko konpainien akzioen salerosketen erdiak galdu zituen. 6.000 milioi euro, egun bakar batean, baina hori huskeria da deribatuetan, swap-etan eta Londresko City jaun eta jabe den beste finantza produktuetan gal dezakeenarekin alderatuta.
47 urtez lotuta egon dena askatzen hasi da.
Hogei dira grebalariak, langileen %40, eta, azaroan «albiste txarra» jaso zuten arren, animoak, oro har, onak direla azaldu du Ibai Carranza langile batzordeko kideak. «Egunak izaten dira, baina grebari ekin genion langile guztiek hor jarraitzen dugu. Badakigu arrazoia dugula». Albiste txarra epaitegietatik iritsi zitzaien, Bilboko epaitegi batek «lan eskubideen urraketarik handienen» salaketa ez epaitzea erabaki baitzuen.
Novaltiako langileek bi salaketa jarrita dituzte enpresaren aurka: aurrenekoa, 2019ko abuztuan eginiko lan ikuskatze arin baten ondorioz; eta bigarrena, azaroan epaitu ez zena, urraketa gehiagorekin. «Ezin dira alderatu, azaroko epaiketako gure txostena askoz landuagoa da, datu eta salaketa berri askorekin: lana Zaragozara [Espainia] eraman dutela, nagusiek gure lana egiten ari direla, ordu estra pila bat… Epaileak, baina, esan zuen auzi bera ezin dela bi aldiz epaitu. Eta ez da egia, salaketak ez dira berak. Badirudi ez duela lan egin nahi».
Azaroko erabakiari jarritako bi helegiteen erantzuna «maiatz alderako» espero dute; beraz, ordura arte iraungo du grebak gutxienez. Urte eta erdi daramate borrokan, 2019ko uztailaren 22az geroztik, erresistentzia kutxei esker irauten dute. «Bestela, ezinezkoa litzateke», onartu du Carranzak. Hogei langileetatik hemezortzi ELAko afiliatuak dira, eta bi LABekoak. Sindikatuen babesa jaso dute: «Ez arduratzeko esaten digute, kutxa horretarako dela. Borrokarako arrazoiak ditugula ikusten dute: eskatzen duguna ez da beste munduko ezer, enpresak hasieratik ez du negoziatu nahi izan… Greba luzea bada, ez da gu ez garelako mugitzen».
Oporretan, ordezkoak
Eusteak, baina, badu beste arrazoi bat, balio estrategikoko eskaera batzuk ere epaitzen ari baitira, eta aurrekariren bat ezar dezakete. Carranzak bat azaldu du: «2019an, ez genuen lan hitzarmena berritu, eta, aurrekoa luzatu beharrean, Espainiako aplikatu ziguten. Hori legez kanpokoa da. Ultraaktibitatea ez zuten errespetatu, eta hori garrantzitsua da lan harremanen markoan».
Beste gatazka puntu estrategiko bat grebalariak ordezkatzeko lorturiko zirrikitua da. Haien oporrak ordezkatzen ari dira aldi baterako lan enpresa baten bitartez. «Grebalari batzuen oporrak! Guk ez dugu oporrik pilatu», nabarmendu du, harrituta. «Gure balizko opor egunak estrategikoki kokatu dituzte sei hilabetez lauzpabost ordezko langile kontratatzeko. Pentsa, Angel Lapuente Jaurlaritzako Lan zuzendariarekin bildu ginen, eta onartu zigun hori legez kanpokoa zela».
Hilabete bukaerarako mobilizazio gehiago prestatzen ari dira, grebarekin jarraitzeko prest baitaude. «Bide guztiak agortu direla ikusten baduzu, agian berriak bilatu behar dituzu, estrategia aldatu… Baina, oraingoz, gu ez gara puntu horretara iritsi».
Baieztapen horiek ondorioak dira, De Las Herasek eta Lluis Rodriguez ekonomialariak Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan azken bi hamarkadetan egon diren greben inguruan eginiko ikerketatik eratorriak. Hilabete luzeko ikerketa egin, eta British Journal of Industrial Relations [Britainiako Lan Harremanetarako Egunkaria] aldizkarian argitaratu dute. Eta ez arazorik gabe, euren harridurako greben inguruko datu gutxi baitaude. Las Heras: «Grebak gertakizun publikoak dira, erregistratu beharrekoak eta Gizarte Segurantzan eragina dutenak. Hala ere, datu gutxi daude. Nork deitu du horietara? Zeinek hartu du parte?… Oinarrizkoa beharko lukeen informazioa zaila da aurkitzen. Baliabide gutxi bideratzen dira, edo ez dago interes handirik».
Euren kasa bildu dituzte datuak, hainbat iturritatik jasoak, eta ondorioztatu dute 1990etik 2017ra bitarte EAEn, batez beste, 366 greba egun egon zirela 1.000 langileko. Eta asko al dira? Bada, Espainia bigarren sailkatuan (188) izandako bikoitza baino gehiago —Espainiako datuetan EAEkoak sartzen dira, eta greba horien herenak EAEn egin ziren. Beste herrialdeekin alderatuta ere, asko dira: Italian, 125 egun izan ziren, batez beste; Danimarkan 113 eta Frantzian, 103. Krisi ekonomikoak gogor eragin zien grebei, baina azken hiru urteetan berriz ere gora egin dute lanuzteek EAEn: 2017an 125 greba egun izan ziren 1.000 langileko; 124, 2018an; eta 413, 2019an. Urte horietan bigarren batezbestekorik handiena da Frantziaren atzetik.
«Euskal Herrian greba joera handia dago, eta, hegoaldean Espainiako legedia berean sartuta egon arren, han baino askoz greba gehiago daude», nabarmendu du Las Herasek. Hala ere ,«joera» ez da nahikoa azalpen, ikerlariak dioen bezala, «sindikatu guztiek ez dituztelako greba berak egiten». Greba kopuru handiaren arrazoia ELA, LAB, ESK eta Steilas sindikatuen jarduna da, «kontraboterearen» multzokoak, euren hitzetan. Baina zergatik kontraboterekoak? «Lau euskal sindikatu handiek [ELA, LAB, CCOO eta UGT] gatazkak modu ezberdinean jorratu dituzte. Kontraboterekoek greba ezinbesteko negoziazio txanpon gisa hartu dute. Besteek, elkarrizketa sozialaren, sindikatuek, aldiz, ez dute haren alde egin».
Greben aldekoak, goraka
Azalpenarekin jarraitu aurretik, ezinbestekoa da EAEko egoera sindikalaren erradiografia egitea 2018ko datuak dira, ikerlariek emanikoak—: ELA da afiliatu gehien eta ordezkaritzarik handiena duen sindikatua: 90.000 eta %41,04; CCOO, bigarrena:48.000 eta %18,52; LAB, hirugarrena: 39.000 eta %19,09; eta UGT, laugarrena: 35.000 eta %10,68. Portzentajearen beste tartea ESK, Steilas, USO eta CGT sindikatu txikiagoek betetzen dute.
Ordezkaritzaren joerari erreparatuz gero, ELA %39tik %41era pasatu da azken sei urteetan; LAB %17,5etik %19,era; CCOO %19,7tik %18,5era eta UGT %12,4tik %10,6ra.
Kontrabotereko sindikatuen ordezkaritza %60,13 da, beraz, baina grebetan eragin handiagoa dute. «Deigarria da bakarka egiten duten greba kopurua», azaldu du Las Herasek: «Nahiz eta baliabide gutxiago izan, sindikatu txikiagoak direlako, greba gehiago egin, eta antolatzen dituzte. CCOOri eta UGTri, aldiz, kosta egiten zaie grebara joatea, eta, normalean, lagunduta joaten dira». 2001-2018ko tarteari erreparatuz gero, ELAk EAEko greben %27 antolatu ditu, eta %39tan bakarrik parte hartu du. LAB, ESK-k, Steilasek eta kontrabotere taldeko beste sindikatuek LABen datuak haiekin nahastuta lortu dituzte— greben %28 bultzatu dituzte. CCOO eta UGT, aldiz, beste muturra dira. UGT greben %5etan aritu da bakarrik, eta %83tan gutxienez beste bi sindikaturekin.
Iraupenari dagokionez, ELAren grebak dira luzeenak: hamazazpi egunekoak batez beste, CCOO eta LABenak zazpikoak dira, eta UGTrenak, bostekoak. Desorekak azaltzeko, ikerlariek uste dute aldagai bat oso kontuan hartu behar dela: erresistentzia kutxak, edo sindikatuek grebalariak ekonomikoki laguntzeko dituzten funtsak. «Erresistentzia kutxak ez dira konponbidea, baina arazoa ikusarazten laguntzen dute. Era berean, elkartasun sentipena areagotzen dute, afiliatu batek jartzen duen diruaren zati batek beste batzuei laguntzen die euren posizioa indartzen beste negoziazio batzuetan».
Finantzaketa propioa
ELAk 1978tik du Erresistentzia Kutxa; LABek, aldiz, 2010ean sortu zuen Borroka Kutxa, eta ESK-k Elkartasun Fondoa, 2005ean. Afiliatuen kuotekin hornitzen dira, eta kuota horiek CCOO edo UGTrenak baino handiagoak dira. ELAren kasuan, 21,77 euro da hileko, eta laurden bat doa funtsera. LABen kuota, aldiz, 17,61 euro da. Diru laguntzei dagokienez, ELAk 1.102 euroko ordainketa bat egiten du hilero, eta grebaren baldintzen arabera handitu daiteke. LABena hileko 750 eurora irits daiteke, eta ESKrena, 900 eurora. UGTk ez du funtsik, eta CCOOk sortu berri du, baina lantzeke du.
Erresistentzia funtsek grebari eustea errazten dute, baina kontrabotereko blokean hedatu dira, «euren afiliatuei bakarrik kitatu behar dizkietelako kontuak». Artikuluan zabalago azaldu dute: «Finantzaketa autonomiak konfrontazio estrategia abiatzeko askatasuna ematen die, hala gobernuekin nola enplegatzaileekin. Beste sindikatuak, aldiz, estatuen funtsetara lotuta daude». ELAren kasuan, esaterako, finantzaketa propioa %94,4 da.
Eta, zerbaiterako balio al dute grebek? Noiz? «Asko dago ikertzeko haiei buruz», aldarrikatu du Las Herasek, eta gehiago jakiteko beste gako bat eman. «Ondorioak ateratzeko, ikertu egin behar da, eta, horretarako, baliabideak behar dira. Erakundeek, esaterako, badute zeregina hor».
Zerrendan diren herrietako korraleko hegaztiak konfinatzeko eskatu du prefeturak, eta debekatu egin ditu hegaztiak leku batetik bestera garraiatzeko mugimenduak. Gainera, ahate hazleei eskatu die elkarren arteko kontaktuak murrizteko, eta higiene neurriak zorrozki betetzeko. Prefeturak esan du H5N8 birusak ez diela gizakia kutsatzen, eta ez duela kalterik eragiten haragi hori kontsumitzen dutenei.
Egoerak hartzen ahalko lukeen bilakaeraz beldur da Marc Lataillade. Ahate hazlea da Bidaxunen (Nafarroa Beherea), eta ELB sindikatuko kidea da. 2017an izan zen hegazti gripe epidemiaren ondorioz, kabalak hiltzera behartua izan zen, «prebentzioz». ELBk protestak antolatu, eta lortu zuten kabalen parte bat atxikitzen. ELB sindikatuak garaian salatu zuen Bidaxuneko ahate gehienak osasuntsu zirela, eta ez zutela birusaren aztarnarik atzeman kabala arraza guzietan.
«Oroitzapen txarrak ekartzen dizkit burura egoera honek», aitortu du Latailladek. Salatu du botere publikoek hegazti gripea «arras gaizki» kudeatzen dutela. «Laborariok gero eta neurri sanitario gehiago aplikatu behar ditugu, horrek suposatzen duen diruarekin; baina gero, birusa heltzean, agintariak ez dira gai egoera ongi kudeatzeko». Izan ere, birusa hedatu izanak kudeaketa «txarra» izan dela frogatzen du, haren ustez. «Iraganeko akatsetatik ez dute deus ikasi», deitoratu du. Haserre ere mintzatu da: «Oldartzen gaitu jakiteak 2017an jasan behar izan genuen egoera berriz gerta daitekeela».
Laborantza ereduak
Egoera horren atzean, bi laborantza ereduren arteko «talka» ikusten du Latailladek. Bidaxuneko etxaldean ahate eme erruleak hazten ditu, eta sortzen diren ahateak tokiko laborari eta partikularrei saltzen dizkie. «Gure ahateak hiltzera behartzen bagaituzte, tokiko laborari multzo oso bat hunkitua izanen da».
Latailladek zehaztu duenez, laborantza intentsiboan ari direnek 5.000 edo 10.000 ahate dituzte, barnean haziak. «Kabalak hauskorragoak dira, eta birusa fiteago hedatzen da», ohartarazi du. Haren etxaldean ahateak erosten dituztenek, ordea, «hazkuntza aise txikiagoak, eta kanpokoak» dituztela azaldu du.
ELB sindikatuak datorren astelehenean iragartzekoa du zer nolako segida emanen dion egoerari.
«Gabon gauean eta Eguberri egunean, %22ko okupazioa izan dugu, hau da, aurreko urtean baino %33 gutxiago. Urtezahar eta Urteberri egunez, berriz, %37koa izan da okupazioa, iazkoa baino %32 apalagoa», dio Nekaturreko kudeatzaile nagusi Idoia Ezkurdiak; Araba, Bizkai eta Gipuzkoako landetxeak daude elkarte horretan. «Datu txarrak dira, erreserbak etxe osokoak izan behar direlako orain; gela solteena iragana da. Familia batzuek urtero etxe bat hartzen dute familia osoarentzat, eta azken ordura arte itxaron dute askok, debekuen nolakotasunaren zain, erreserbak bertan behera uzteko ala ez».
Urte amaiera ez ezik, urte osoa aintzat hartuta ere «hondamendia» izan da sektorearen zati handienarentzat. Porrotaren neurriaz jabetzeko, nahikoa da esatea fakturazioak %80 egin duela behera. «Dei ugari jaso ditugu Labi azaldu den bakoitzean, aldaketaren bat egiteko. Jende askok ez du jakin hilaren 23tik aurrera libre dela Euskadiko lurraldeen artean mugitzea. Egun gutxi izan diren arren, neurri horrek lagundu dio gure jarduerari; badakigu laster dela beste Labi bat, eta espero dugu horretan ez egotea aldaketarik», dio Ezkurdiak, itxaropentsu.
Izan ere, udalerritik ez ateratzeko aginduaren sasoian, landetxeen jarduera «zero» izan zen, urrian. Ondoren, lurraldetik ateratzeko ezintasunak ere apenas utzi dion sektoreari arnasa hartzen. Horregatik, Nekaturrek eskatu du lurraldeen arteko mugikortasun libreari bere hartan eustea.
Uda izan da urteko sasoirik onena landa turismoarentzat, oro har, aterpe ematen duen turismo osoarentzat bezala. «Normaltasunetik urrun egon baginen ere, uztaila txukun joan zen. Abuztuan, ordea, hila amaitu aurretik, batzuk deika hasi ziren, erreserbak bertan behera uzteko. Kutsatzeen datuak handitzen hasi ziren, eta horrekin batera beldurra zabaltzen ere bai. Eta bitxia da: kutsatze oso gutxiko eremuetan ere bertan behera utzi ziren erreserbak», azaldu du Nekaturreko kudeatzaileak.
Eta 2021ean zer? Bada, urtarrila eta otsaila urteko hil txarrenak izan ohi dira, eta Nekatur Aste Santuari begira dago susperraldi bat egongo ote den esperantzarekin. «Txertoak hasi dira, eta espero dugu osasun egoera kontrolpean egotea apirilerako. Badakigu oso zaila izango dela Madrildik eta Kataluniatik jendea etortzea, hasteko beste lurraldeetan gertatzen dena ez dagoelako gure esku, baina euskal lurraldeen arteko mugikortasuna badago, jarduera suspertzea espero dugu Aste Santurako».
Muga irekitzeko zain
Nafarroan ere badute itxaropena Aste Santuari begira, baina gutxiago. Nafarroako Landa Turismoko Federazioko presidente Maria Angeles Ezkerrek uste du EAEko muga irekitzen ez den bitartean «oso zaila» izango dela gutxieneko jarduera berreskuratzea, «Euskadiko jendeari esker» betetzen baitituzte etxe gehienak urtero. «Sei lagun baino gutxiagoko landetxeetan bada okupazio pixka bat. Gabonetan gaitasunaren erdira egon gara lurraldean, baina hori jaitsiera izugarria da aurreko urteekin alderatuz».
Landa turismoak Nafarroan dauka indar gehien penintsula osoan. Uda on bat izan du sektoreak hor, «baina, gero, dena bukatu da bat-batean»; «beldur handia sartu dute, eta jendea ez da etxetik ateratzen hain erraz, nahiz eta leku seguru batera joateko asmoa izan».
Larra-Belaguako eski estaziotik gertu dagoen landetxe baten jabe da Ezker, eta azaldu du otsaila hil oparoa izan ohi dela eremu horretan. «Lan pixka bat egitea espero dut, eta, gero, Aste Santuaren zain geratuko gara. Egia da Nafarroako jendea bakarrik har dezakegula orain, eta nafarrek egunpasak egiten dituztela gehienbat; gainera, eguraldiak ere ez du lagundu orain arte…».
Hegazkinentzako osagaiak ekoizten dituen enpresak abian jarritako erregulazioak bere bideari jarraitzen badio, 55 kaleratze eragingo ditu Berantevillako plantan (Araba). Sindikatu eta enpresen arteko negoziazio epea abenduaren 18an amaitu zen, akordiorik gabe, eta enpresak 82 kaleratze egitea erabaki zuen. Orduan epe bat ireki zuen aurreraturiko erretiro eta ordainduriko kaleratze eskaerak jasotzeko, eta hasierako 82 horietatik 27 langilek onartu zituzten. Beraz, 55 kaleratze dira orain, eta, aldaketarik ezean, otsailaren 1ean hasiko lirateke kaleratze horiek gauzatzen.
Langile batzordearentzat, baina, edozein kaleratze gehiegi da. Negoziazio epe osoan adierazi zuten egun bizitzen ari diren krisia behin-behinekoa dela, «koiunturala», eta aldi baterako neurriak aski direla enpresaren bideragarritasuna bermatzeko. Zuzendaritzak, baina, ez zituen onartu, eta, hain zuzen ere, horregatik erabaki du ELAk auzitara jotzea: «Ez dira enplegu erregulazio espediente baterako arrazoiak ematen, eta enpresak errefusatu dituen hainbat neurri proposatu ditugu. Beraz, egoera iraultzeko borrokan jarraituko dugu, bai epaitegietan, eta baita kalean ere».
Jaurlaritzaren deia
Protestaldiari dagokionez, langile guztiek egin zuten greba lehen egunean, sindikatuek arabera. Eusko Jaurlaritzaren aurrean egin zuten elkarretaratzea, administrazioaren jarrera gaitzesteko. Izan ere, hilaren 4an ziren elkartzekoak batzordea eta Ekonomia Garapenerako Saila, baina bertan behera utzi zuten bilkura azkenean. Jaurlaritzak batzordeari egotzi zion «jazarpen eta indarkeria ekintza onartezinak» egin izana.
Batzordeak uste du, ordea, beren lanpostuak defendatzeko mobilizazioei uko egitea eskatzea «miserablea» dela, eta administrazioari enpresaren alde egitea leporatu dio. Egoera nahasi horretan, halere, batzordeak jakinarazi du Jaurlaritzaren dei bat jaso dutela bilera egin ahal izateko.
Hurrengo lanuzteak datorren asteko astearte eta ostegunean egingo dituzte; urtarrileko bi azken asteetan, berriz, astelehenetan, asteazkenetan eta ostiraletan egingo dituzte grebak.