EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak bigarren epai batekin berretsi du alarma egoeran ezin direla langileak kaleratu, pandemiarekin zerikusia duten arrazoiak tarteko.

BILBO. Langile Autodefentsa Sareko (LAS) Bilboko bi kide atxilotu zituen atzo Espainiako Poliziak. Goizean haien etxeetara joan zen bila, baina ez zeuden. Bi kideak, halere, euren kasa agertu ziren polizia etxean eguerdian. LASek Limpiezas Arana enpresaren «esplotazio» praktikak salatzeko eginiko protestaldiekin lotura dute atxiloketek. Astelehenean, beste lau kide atxilotu zituzten, eta epaiketa apirilaren 15era atzeratu da. LASek elkarretaratzea egin zuen, arratsaldean, Poliziaren jarduna salatu, eta atxilotuei elkartasuna adierazteko.

Koronabirusaren urteak modu nabarmenean eten du CAF konpainiak azken urteetan emaitzetan zeraman goranzko abiadura. Beasaingo trengileak esplikatu du pandemiak bete-betean jo duela sektorea iazko lehen seihilekoan, eta mantentze lanen esparruan ez dela normaltasuna berreskuratu oraindik ere. Hala ere, Gipuzkoako industria enpresarik handienak mozkinei eustea lortu du: hamar milioi euroko irabazi garbia izan du. %60 apaldu zaio azken kopurua, baina ikusirik 2020. urteak azpiegituretan izan duen inbertsio publikoaren geldialdia, ez da emaitza txarra, hasteko ez dagoelako gorriz marrazturik.

Gainera, CAFek badu zeri heldu adierazteko ez duela arrakastaren bidea galdu: 2.762 milioi euroko fakturazioa lortu du, 2019an baino baino %6 gehiago. Autobus elektrikoen Solaris adarrak jada fakturazioaren %26 ekartzen du, eta, Euromainten erosketaren ondorioz, mantentze lanen kontratuak ugaritu zaizkio.

Edonola ere, CAFen giharra eskaera poltsa da. 8.807 milioi euroren kontratuak ditu gauzatzeko zain; %6,7 jaitsi da zorro hori, baina aurreko urtean errekorra ezarri zuen. Eta oso kontuan hartu beharreko beste aldagai bat da eskaera zorroaren zifrak ez duela jaso Parisko RATPek egindako iragarpena; hau da, CAFek eta Bombardierrek osatutako partzuergoak hornituko dituztela 146 tren, eta lan horien balio osoa 2.560 milioi euro dela —%35 dagokio CAFi—. Alstomek Bombardier erosi du, eta iragarri du tren horiek ez dituela egingo. Oso haserre erantzun dio RATPk: auzitara eramango duela esan dio Alstomi, eta hurrengo lehiaketetatik kanpo utziko duela jarrera aldatzen ez badu. CAFek kontratuarekin jarraitu nahi du.

Emakume langileen behin-behinekotasun tasa gizonezkoena baino zortzi puntu handiagoa da, eta partzialitate tasan hogei punturaino zabaltzen da alde hori. Emakume langileen %27,2k aldi baterako kontratua dute; egoera horretan dauden gizonak, berriz, %19,3 dira. Esan bezala, aldea handiagoa da jardunaldi osoa ez dutenen langileen kasuan: emakumeen %26 eta gizonen %5,8. Bi alderaketa horiek LAB sindikatuak sektore feminizatuen egoeraren inguruan eginiko ikerketako emaitzetako bi dira, eta emakumeak «bigarren mailako» langile direla oraindik ere.

Ipar Hegoa fundazioak eta sindikatuaren idazkaritza feministak txosten bat argitaratu dute 183 lan hitzarmen aztertu ondoren. Haien iritziz, gutxieneko legezko soldata 1.400 euro gordinekoa beharko luke —1.135 euro garbi hilean, hamalau ordain- sarirekin—; bada, azterturiko hitzarmen horietatik 23k bakarrik dituzte maila guztiak soldata horren gainetik. Hitzarmen guztiak batuz gero, 2.300 maila ezberdin bildu dituzte, eta %52,17 erreferentziazko soldata horretatik behera daude. Lagina sektore feminizatuetara mugatuz gero —langile gehienak emakumeak dituztenak—, 45 lan hitzarmen guztira, 840 kategorietatik %71,42tan dute 1.400 euro gordinetik beherako soldata.

Zahar etxeetako egoeran jarri du arreta LABek. «Zerbitzu horiek, etxeko laguntza eta halakoak azpikontratatzeak eta pribatizatzeak langileen prekarizazioa eragiten du, eta zaintzaren inguruan dagoen negozioa elikatzen», azaldu du Eli Etxeberria sindikatuko idazkaritza feministako kideak. Izan ere, zahar etxeetako langile batzuen soldata ez da iristen hileko 900 euro gordinera. Hauek dira 1.400 eurotik behera dabiltzan beste sektoreak: ileapaindegiak, elikagai merkataritza, merkataritza orokorra, eraikin eta areto garbiketa, eta Espainiako hitzarmena duten merkataritza gune handiak.

«Eta hori hitzarmena duten postuetan, langileen %8,3k inoiz ez baitute hitzarmenik izan, eta horien hiru laurdenak emakumeak dira», nabarmendu du Oihana Lopetegi Ipar Hegoako azterketa arduradunak. Lan Harremanen Kontseiluaren arabera, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan 55.000 langile daude egoera horretan, eta %51,9 etxeko langileak dira. Hego Euskal Herrian ia 35.000 etxeko langile daude Gizarte Segurantzan izena emanda. Egoera aldatzen hasteko, Etxeberriak ezinbestekotzat jo du etxeko langileentzako lan hitzarmena adostea.

Pentsiodunak, okerrago

Eta soldata arrakala? «Ez du aldaketa zantzurik», laburbildu du Etxeberriak: «Sexuaren araberako lan banaketak irauten duen bitartean, oso zaila izango dela arrakala amaiaraztea». Izan ere, gizonezkoen batez besteko soldata emakumeen baino %29,4 handiagoa da, eta azken hamar urteetan aldaketa gutxi egon da. Egun, gizonek 31.417 euro gordin irabazten dituzte batez beste —1.696 euro garbi hilabetean, gutxi gorabehera—; emakumeek, berriz, 24.278 euro —1.367 garbi hilabetean—. Aldea, beraz, 7.139 eurokoa da. Datu hori 2018koa da. Hamar urte lehenago, 2008an, arrakala 6.690 eurokoa zen. Datu horiek, dena den, badute hutsa. Espainiako Estatistika Institutuak aldi baterako kontratuen soldatak urte osora estrapolatzen ditu emaitza konparagarriak jasotzeko. Hori ez da egoera erreala, eta emakumeen behin-behinekotasun handiagoa denez, logikoa da pentsatzea arrakala are handiagoa dela.

Arrakala ez da soldaten ingurukoa bakarrik, erretiroan handitu egiten delako. Gizonen pentsioak emakumeenak baino %68,4 handiagoak dira. Gizonen batez besteko pentsioa 1.482 eurokoa da; emakumezkoena, berriz, 880koa. Gauzak hala, emakume pentsiodunen %55,55 pobreziaren arriskuaren azpitik bizi dira —839 euro hilabetean—; gizonezkoen kasuan, berriz, %19,47 dira pobreak. «Sistemak zaintza lanengatik emakumeekin duen zor patriarkala onartu ezean ezingo da aldatu», iragarri du Etxeberriak.

Kutxabankek 180,3 milioiko irabazia lortu zuen 2020an, aurreko urtean baino %48,8 gutxiago, Gregorio Villalabeitia presidenteak jakinarazi duenez.

Osakidetzak proposamen berria egin du 2018-2019 lan-deialdi publikorako. Sindikatuek plaza gehiago eta behin-behinekotasunarekin amaitzea eskatzen dute.

ELAk eta LABek deituta, greba eguna izan dute 2021eko otsailaren 25ean Gipuzkoako adinekoen egoitzako langileek euren lan baldintzetan hobekuntzak eskatzeko.

MADRIL. Espainiako Gobernuak iragarri du 11.000 milioi euro banatuko dituela «enpresen eta autonomoen artean». Diruaren parterik handiena ostalarientzat eta turismoaren sektoreko beste enpresentzat izango dela azaldu du Pedro Sanchez gobernuburuak, Kongresuan eginiko agerraldi batean. Ez du zehaztu nola banatuko dituen. Zuzeneko laguntzak eskatu dituzte patronalek eta autonomoen elkarteek, baina zerga murrizketen bitartez egiteko aukerak indar handia du. Hori hautatuko balitz, eragin txikiagoa izango luke Hego Euskal Herrian, zerga sistema propioa baitu.

Koronabirusaren krisiaren kalteei aurre egiteko ezer gutxi egin duela leporatu diotenei, Sanchezek erantzun die Espainiako BPGa halako %20 jarri duela gobernuak, hots, 200.000 milioi eurotik gora. Diru horren zatirik handiena enplegua aldi baterako erregulatzeko espedienteak ordaintzeko eta enpresei maileguak emateko izan da, ICO kreditu institutuaren bitartez emandako bermeetarako. Horien bitartez eragotzi dute enpresa askok porrot egitea, baina, orain, haietako askoren arazoa beste bat da: enpresaren kaudimena dago arriskuan, haien errentagarritasuna.

Tubacexeko langile batzordeak Ertzaintzaren «jarrera aldaketa» bati egotzi dizkio astearte goizean Amurrioko (Araba) lantegiaren aurrean izandako istiluak. Batzordeak dio langileei agindua emana diela kontzentrazioak modu baketsuan egiteko, eta orain arteko guztiak horrelakoak izan direla, «asteartekoa barne». Herenegun, baina, liskarrak egon ziren grebalariek lantegiaren aurren eginiko eserialdian, eta bi atxilotu egin zituzten eta hamahiru ertzain zauritu ziren. «Aurreko elkarretaratzeekin alderatuta, Ertzaintza izan zen jokaera aldatu zuena. Azkenean ezin izan genuen gure protesta egin».

Azalpen horiek atzo eguerdian eman zituen Eduardo Ibernia Tubacexeko langile batzordeko presidenteak. Jaurlaritzako Industria Saileko ordezkariekin bildu ondoren eman zituen. Aurretik, goizean, Arantxa Tapia Ekonomia Garapeneko sailburuak zehaztu zuen Jaurlaritza «ahalegin berezia» egiteko prest dagoela auziko aldeekin mahai berean esertzeko, baina «alde guztiek argi utzi behar dute gatazka eta indarkeria ez direla bidea enpresa akordio bat lortzeko». Haren iritziz, istiluek ez dute egoera konpontzen laguntzen, eta negoziazioaren bidea «urrundu baino ez dute egiten».

Iberniak, bere aldetik, langileen aurka eginiko salaketak ukatu zituen. «Gure elkarretaratzeak baketsuak dira beti. Are gehiago, hainbat egunetan umeak eta erretiroa hartutako langileak ere etorri dira. Herenegun langileak lurrean eserita zeuden. Harriak-eta izatea egotzi digute, eta hori ez da egia». Salaketa hori Esan Ertzaintzako sindikatuak egin zuen. Ohar publiko batean, harriak, botilak eta makilak edukitzea leporatu zien langileei, eta ertzainak «lurrean ostikatu eta kolpatuak» izan zirela gaitzetsi.

Langile batzordeko kideen bertsioa, baina, ezberdina da. Sare sozialetan herenegungo kargetan zauritutako langileen argazkiak zabaldu zituzten, borra kolpeen eta foam piloten eraginez. «Lankide asko zauritu zituzten, eta haiei buruz ez da hitz egiten», kritikatu zuen, «horrez gain, haiek dira afera honen arazo nagusia euren azalean nabaritzen ari direnak: Laudio eta Amurrioko plantetako 150 kaleratzeak». Era berean, argitu zuten Ertzaintzak hirugarren pertsona bat atxilotu zuela herenegun arratsaldean eginiko elkarretaratze batean.

Polizia asko Bilbon

Jaurlaritzaren ordezkarien eta langile batzordearen arteko bilera Bilbon izan zen, Industria Sailak hiriaren erdialdean duen egoitzan. Langile ugari gerturatu ziren batzordeko kideei babesa ematera, eta Segurtasun Sailak ertzain ugari bidali zituen eraikinera, baita hainbat furgoneta ere. Langileak danbor, txistu eta bozinak hartuta joan ziren, eta ke pote bat edo beste erabili zuten, baina ez zen istilurik egon.

Mikel Amundarain Jaurlaritzako Garapen Industrialeko buruak hartu zituen langile batzordeko kideak, eta haren aldetik «hitz onak» jaso zituzten, baina hitz horiek «ekintza» bihur daitezela nahi lukete. Izan ere, Jaurlaritzak bi aldeen arteko «artekari» izatea eskaini die, baina Iberniaren ustez, hori «irteera erraza da erakundeentzat», eta sakonago aritu beharko lukete konponbidean: «Eskaintza erosten diogu, baina batzordeko kide guztien artean eztabaidatu behar dugu lehenbizi. Guk ez dugu nahi Jaurlaritza kanpoko artekari bat izatea; guk nahi duguna da enpresak erregulazioaren erabakia berriz hausnar dezala».

Erregulazio espedienteak 150 langileri eragingo die hasieran. Egun, negoziazio epe betean daude; martxoaren 10ean bukatuko da, eta eginiko azken bileran zuzendaritzak «neurri ez hain traumatiko batzuk» eskaini zizkien, aurreraturiko erretiro eta eta kaleratze boluntarioekin, baina zenbat langileri eragingo dieten zehaztu gabe. Hala ere, batzordearen eskaintza kaleratzeak aldi baterako erregulazio bilakatzea da. Alde horretatik, Jaurlaritzari mezu argia bidali zion Iberniak: «Gaur Tubacex da, baina bihar beste edozein enpresa izan daiteke. Hau arazo orokorra da, eta nazio osoari eragiten dio».

Mubilek, Gipuzkoako Foru Aldundiko proiektu kutunak, hiru urte itxaron beharko du behin betiko egoitza izateko, Eskuzaitzetan (Zubieta, Donostia), baina, mugikortasunaren alorrean Europako erreferentzia bilakatzea helburu duenez, zentro gisa abiarazteko garaia zuela erabaki du aldundiak; eta, hala, Tolosako Usabal industrialdean ireki ditu ateak, sektoreko enpresei zerbitzua eskainiz, eta elkarlan publiko pribatuaren bidez, polo bat eratzen hasteko mugikortasun adimentsu eta jasangarriaren alorrean.

Gipuzkoako eta EAEko agintari gorenen eta lurraldeko enpresa garrantzitsuenen zuzendariak izan ziren Tolosan Mubil abiarazteko ekitaldi ofizialean. «Punta-puntako azpiegitura dauka, bakarra Europako hegoaldean», esplikatu zuen ahaldun nagusi Markel Olanok. Energia biltegiratzeko teknologia garatzeko laborategia eskaintzen du Mubilek, Cidetec konpainiak kudeatzen duela, eta, Olanoren esanetan, Alemanian (ZSW) eta Frantzian (CEA) baino ez daude haren parekoak.

156 milioi euroko aurrekontua dauka Mubilek, eta Europako funtsetatik finantzaketa jasotzeko Jaurlaritzaren hautagaietako bat da; 86,5 milioi euro nahiko lituzke Europako tartatik. Baina, gaur-gaurkoz, Mubilek jabe bakarra dauka: Gipuzkoako Foru Aldundia. Eusko Jaurlaritzak ere ekarpen ekonomikoa egin dezakeela aditzera eman dute, dena den, Mubileko iturriek. Azken helburua, ordea, kapital pribatua ere sartzea da; hau da, mugikortasunarekin lotura duten euskal enpresak: esaterako, CAF eta Irizar. Bi konpainia horietako lehendakariak izan ziren ekitaldian, eta han zen, besteak beste, Mondragon taldeko presidente Iñigo Uzin ere.

Tolosan martxan jarri duten azpiegitura probaleku bat da enpresentzat, labur esanda, beren prototipoak testatzeko, bateriak direla edo beste. Olanok esplikatu zuen hiru ardatz dituela Europako erreferentzia izan nahi duen zentro horrek: «Espezializazioa, bikaintasuna eta lankidetza dira ardatzak. Garraioari, autogintzari eta mugikortasunari lotutako industria bideratu nahi du, mugikortasun elektriko, konektatu, partekatu eta autonomo baterantz; hau da, mugikortasun berriak dakarren aukera ustiatzen saiatuko da».

Enpresa berriak sortu

Eusko Jaurlaritzako lehendakari Iñigo Urkulluk «herri proiektuaren» izaera nabarmendu zuen Mubil zentroa zer den azaltzean. «Erakundeek eta enpresek partekatzen dugun etorkizuneko bi eraldaketa uztartzen ditu: teknologiko-digitala eta energetiko-ekologikoa», esan zuen. Eta Mubilen helburu nagusia ere zein den garbi esplikatu zuen: «Euskadi Europako mugikortasun berriaren abangoardian kokatzea».

Diru publikoko proiektu bat den arren, erakundeek kapital pribatua mugiarazi nahi dute haren bidez. «Negozio eredu berriak, ekintzailetza eta kalitatezko enplegua bultzatzeko xedea du», jarraitu zuen Urkulluk; azken finean, «inbertsioa eta talentua» erakarri nahi dute Gipuzkoara, «nazioarteko erreferente bat eratzeko». Eta erreferente hori Jaurlaritzak banderatzat duen lankidetza publiko-pribatuari esker sortzea espero dute: «Lankidetza behar dugu mugikortasunari lotutako teknologietan gertatzen ari den eraldaketaren dimentsioaren aurrean. Enpresen, berrikuntza zentroen eta erakundeen arteko elkarlana beharrezkoa da, lehiakortasuna bultzatzeko».

Etorkizuna Eraikiz programaren barruan sortutako proiektu bat da Mubil, 2018an abiatu zena estrategia zehatz gisa. Urtebete geroago sortu zuen aldundiak Mubilen fundazioa, eta, atzodanik zabalik dago egoitza, Tolosan, behin-behinean bada ere, Ane Insausti zuzendaritzan dela.

Eskuzaitzetara aldatuko da zentroa hiru urte barru, erraustegitik oso gertu, eta, ordurako, mugikortasunaren sektoreko enpresek zentroaren gaitasunari eta baliagarritasunari buruzko balorazio osoago bat izango dute. Beharbada, batek edo bestek beren ekarpena egiteko urratsa egin dezake.

Gipuzkoako ahaldun nagusiak gogoratu zuen lurraldeko BPGaren %40 mugikortasunarekin lotuta dagoela, eta Mubil aukera paregabea izango dela hala enpresentzat nola lurraldearentzat.

Etorkizuneko egoitzak 10.000 metro koadro izango ditu, hainbat laborategi eta bulego hartu ahal izateko, baina beste 40.000 metro koadro prestatuko dituzte nahi duten enpresek beren azpiegiturak han kokatzeko. Sinergiak aprobetxatu eta proiektu eta enpresa berriak sortzea baita azken helburua.