Pandemiak su-etena eman duenean hasi da Ukrainako gerra. Zer du jokoan euskal ekonomiak gerra honetan?
Lehenik, krisi humanitario bat eragin du, eta hildakoak. Ekonomiari begira, euskal enpresa batzuek jadanik badituzte arazoak kontratuekin, esportazioekin, eta hor galera bat izango da. Zer esanik ez gasaren eta petrolioaren prezioak direla eta. Horrek zuzenean eragiten digu, eta lehendik ere enpresek arazoak bazituzten energia prezioengatik, orain are gehiago izango dituzte. Ikusiko da horrek guztiak susperraldiari nola eragiten dion aurrerago.
Gasa energia berdetzat jo du Bruselak, baita nuklearra ere. Eztabaida hori itxita dauka Jaurlaritzak?
Nuklearraren eztabaida aspaldian itxi zen Euskadin; pertsonak aurrean eraman zituen egoera zail batean. Inoiz gertatu behar zena gertatu zen hor ere. Gasaz ere eztabaidatu dugu, eta trantsizio ekologikoarekin batera, erabat alboratu da ustiaketa egitea. Hemen ez dugu horrelakorik, eta eztabaida itxita dago. Gure helburua da energia berriztagarriak sustatzea.
Parke eolikoen aurkako erantzuna ez da txikia Euskal Herrian; aurreikusitako kokagune denetan egingo dira?
Oinarria energia berriztagarrietan behar dugula esaten badugu, eolikoa, fotovoltaikoa eta hidroelektrikoa sartzen dira hor. Guk ez dugu Duero edo Tajoren moduko ibai handiak hidroelektrikoa gure alde jartzeko. Beraz, parke eolikoak behar ditugu bai ala bai gure mix-ean. Inguruko herrialdeekiko menpekotasun izugarria dugu, %90ekoa. Apustu sendoa behar dugu, ez bakarrik hitzez, baita ekintzez ere.
Zoruen ordenazio berria ez da egongo 2024ra arte behintzat; hura onartu aurretik abiatuko dira proiektu eolikoak?
Badugu ordenazio bat indarrean, eta horrek zehazten ditu leku batzuk haize errotak jartzeko, ingurumen ikuspegitik bideragarri direlako eta haizea badutelako. Gerta daiteke ingurumen baldintzak direla eta, leku batzuetan ez egitea parkerik, indarrean dugun LPSa oso zaharra delako. Hori gertatu da jada proiektu batekin. Ari gara LPSa berritzen, baina luze jotzen du horrek.
Ordenazio berria egitea prozesu luzea dela diozu; ezin da haren zain egon?
Berandu iritsiko ginateke seguruenera, 2050erako badirelako helburu batzuk betetzeko. Ekintzak behar ditugu berriztagarrien konpromisoak betetzeko.
Urtebetean ikusiko ditugu zenbait parke eoliko abiaturik?
Bai, gure asmoa da batzuk abiaraztea, betiere berme guztiekin, eta epeak errespetatuz. Ingurumenari begira berme ugari jartzen ari gara, eta horiek denak bete beharko dira.
Ingurumen Administrazioaren Lege onartu berria baliatuko du Jaurlaritzak parke horiek egiteko, udal gobernuren bat aurka azaltzen bada?
Ez da gure asmoa. Badakigu aurkako plataformak badaudela: herri honetan edozein proiekturi ateratzen zaio plataforma bat. Baina bermeak dira lehen-lehena, eta proiektuak beharrezkoak dira. Parke horiek ikaragarrizko onura ekar diezaiokete gure herriari.
Bere lurretan proiektu bat nahi ez duen udal gobernua alboratzea ez dela demokratikoa dio oposizioak. Zer diozu Ingurumen Administrazioaren Legearen izaerari buruz?
Legea tramitatzen ari zela zuzenketa moduan sartu zelako egon da eztabaida. Baina nire galdera da: zuzenketa gobernua osatzen dugun taldeok ez, oposiziokoek jarri izan balute, ez al litzateke demokratikoa izango? Prozedura normala izan da; hori izaten da ohiko bidea. Energia berriztagarrien LPS berria martxan jartzen dugunean, arlo komertzialarena edo basoetakoa, udalek beren borondatea albo batera utzi beharko dute, ordenazio hori gainetik datorkielako, ados egon ala ez. Interes orokorreko gai bat bada, administrazio publikoek sustatua, proiektu horrek bide bat egiteko modua behar du, eta erabat demokratikoa izango da; beste erkidegoetan erabiltzen den sistema da. Alkateari gainetik datorkiona ez da demokratikoa herriak agian ez duelako ongi kontsideratzen? Lege hori salbuespen egoeretan erabiliko da, dena den, Jaurlaritzak txosten guztiak egin eta gobernu kontseiluan onartu ondoren: ez da edozeren gainetik erabiliko.
Argi utzi duzu eolikoak estrategikoak direla. Haizea Wind jarriko da Naval zenaren orubean?
Orubearen eroslea ari da hitz egiten zenbait hautagairekin, eremuaren %51 arlo industrialarentzat delako. Haizea Wind izan daiteke, bai, baina beste batzuk ere badaude. Lurreko haize energian balio kate handia dugu, baina salto egin behar dugu itsasoko haize energiara. Offshore-ra joateko plataforma flotagarriak behar ditugu, eta hori garatzeko instalazio egokiak; Naval ohiarenak izan daitezke, baina oraindik ez dago ezer itxita.
Iberdrola 3.885 milioi euro irabazi ditu, %7 gehiago, Sidenor eta beste enpresa batzuekin liskar handiak izan dituen urtean. Zer iruditzen zaizu?
Sidenorrek esan du ika-mika hori itxita dagoela. Enpresen argindarra merkatzeko formula desberdin asko daude mahai gainean; oso gai korapilatsua da, Europako araudiak eta estatu bakoitzarenak sartzen direlako jokoan, baina guk ere gure etxeko lanak egin ditzakegu ere; badira har daitezkeen neurriak. Bai Iberdrolak, bai gas ekoizleek eta baita estatuak ere, fiskalitatea tarteko, gehiago irabazi dute: guztiek.
3.885 milioi euro ez ditu edozein enpresak irabazten.
Agian da Iberdrolak deklaratu egin duelako, eta beste norbaitek ere irabaziko du hori, baina ez du deklaratuko beharbada… Ez da Iberdrolaren defentsa egin nahia, baina diru hori hemen inbertitzen badu, gure hornitzaileen alde, diru horren erabilera egokia egingo duela esan daiteke.
Europako funtsen banaketarekin ez dago konforme Jaurlaritza. Proiektu estrategiko batzuk diru laguntzarik gabe geldituko diren beldur zara?
Bai. Euskadira iritsi den dirua administraziora iritsi da, eta dagokiona baino gutxiago, aldagai askoren bidez neurtua. Ekonomia eraldatzeko baino gehiago kohesiorako irizpideekin ari dira. Funts horiek eraldaketarako dira, ordea. Orain ikusiko da ea lortuko dugun dirua enpresetara bideratzea ala ez. Haiek ez dute orain arte euro bakar bat ere ikusi. Digitalizaziorako 3.000 milioi jarri dituzte, baina enpresa txikiek —ez txikienek— lehen urratsak egiteko bonuak dira. Gure enpresetan, normalean, urrats bat aurrerago doaz. Non dago hurrengo urratsak egiteko dirua?
Ikasle aurreratuak zigortzen ari dira?
Esan daiteke horrela. Baina Jaurlaritzak baditu bere baliabideak: bilketa handitu da, eta erabiltzera goaz hori. 460 milioi euro jarri genituen iaz enpresak laguntzeko. 460 milioi horiekin 2.000 milioiren inbertsioak egin dituzte. Aurten, 590 milioi jarriko ditugu 74 programatan. Europako funtsei buruz hitz egiten da asko, baina gu ez gaude geldirik, ez gaude zain.
Madril albiste asko ematen ari da. Gerta daiteke euskal politikan PPk Casadorekin egin duen triskantza edo beste era bateko politika dago hemen?
Gure alderdiek beste era batera jarduten dutela esango nuke, orokorrean, baina horrelako gatazka bat sortzetik ez dago inor libre.
Morboaren atzetik PP-Vox balizko aliantza bat dago jokoan. Belarriak zutik beharko lituzkete alderdi abertzaleek?
Belarriak tente ditugu jadanik; Legebiltzarrean gertatzen dena baino ez da ikusi behar Voxen ordezkariarekin. Espero dut ez egotea aliantza orokor hori, suabe esateko ez litzatekeelako guretzat batere eraikitzailea izango.
EAJk ezezkora egin zuen lan erreformaren bozketa surrealistan. Zergatik?
Erreforma egin behar zen, baina eskumenak eta herri bat errespetatu ere bai. Bertako lan esparrua legez errespatzea eskatu genuen, legez jasotzen ez dena oso konplikatua izaten delako maila berean jartzea gero.
CCOO haserretu egin zaizue. Elkarrizketa sozialerako mahaia ahuldu duzue?
Ulergarria da biren artean adostu daitekeen zerbait legez jaso nahi izatea. Etorriko dira gauzak bere onera.
Confebaskek ere baiezkoa eskatu zion EAJri. Haiekin zerbait konpondu behar duzue?
Sindikatuekin eta Confebaskekin batzuetan ados egoten gara, eta beste batzuetan erabat desados. Horrek ezin du utzi bazterrean elkarrekin egiten dugun lana herri honen alde. Bai batzuekin eta bai besteekin, jarraituko dugu lanean.
Ostalaritza eta turismoko patronalak ere ez daude pozik jasandako murrizketekin. Beren txanda helduko da orain?
Denok izan ditugu mugak. Arlo ekonomikoa ahalik eta gehien zaindu dugu, ongizatea bermatzeko, eta osasuna oso garrantzitsua izan da ariketa horretan. Ostalaritzak murrizketak jasan ditu, baina esan behar da dirutza jarri dela mahai gainean, laguntza gisa; agian haiek nahi beste ez, baina dirutza. Orain ez daude murrizketak jarduerarako: zentzuz jokatuz eta barruan musukoak behar direla ahaztu gabe, etorriko dira garai hobeak.
Pandemiaren kudeaketan gako bertsuekin jarraituko du Jaurlaritzak? Hau da, trasmisioak gora egitea nahikoa izango da berriro murrizketak ezartzeko, edo beste ziklo batean gaude?
Erantzun zehatzak ematea nahiko nuke, baina ez daukat kristalezko bola bat. 2020ko neurri zorrotzen ondoren, inork ez zuen espero berriro atzera egin behar izatea, eta gertatu zen. Auskalo zer gertatuko den. Daukagun txertaketa mailarekin eta izan ditugun kutsatzeekin, beste egoera batean sar gaitezkeela dirudi, baina oraindik tentuz ibili behar dugu; lehendakariak ohartarazi duen moduan, agian beste olatu bat etor daitekeelako, beste aldaera batekin. Egia da, dena den, bi urte joan direla, eta aditu batzuek esaten dutela azken fasea izan daitekeela hau.
Sinbolikotik gutxi dute, berriz, beste zigorrek: kanpoko finantzaketa zailduko diete Errusiako bankuei eta enpresa publikoei; Errusiako banku nagusiak, Sberbankek, ezin du nazioarteko operazioetan lan egin, AEBek dolarretan zituen kontuak itxi dizkiolako; EBko eta AEBetako enpresek debekatua dute beren enpresei Errusiara armagintzan, energian eta aeronautikan teknologia eta osagaiak esportatzea.;
Errekamaran gorde dute beste neurri bat, «nuklearra», Bruno Le Maire Frantziako Finantza ministroaren hitzetan: Errusiako bankuak SWIFT nazioarteko eragiketak egiteko baliatzen den sistematik kanpo uztea. Horrek asko zailduko lituzke Errusiaren esportazioak eta inportazioak, produktu horiek ordaintzerik izango ez luketelako.
Hori da, hain zuzen, neurri hori ez hartzearen arrazoi nagusia: eragotz dezake Europak Errusiako gasa, petrolioa eta beste lehengaiak inportatzea. Eta ez dira gutxi: inbasioaren lehen egunean 700 milioi dolarren erosketak egin zizkion Mendebaldeak Errusiari. Fluxu hori eteteak Errusiaren diru iturri nagusia etengo luke, baina kolpe handia litzateke EBrentzat ere: errusiarra da kontsumitzen duen gasaren %40, petrolioaren %25, eta uranioaren, metalen eta gariaren portzentaje oso esanguratsu bat.
Nolanahi ere, orain badirudi botoi nuklear hori sakatzeko prest dela EB: Italiak eta Hungariak aukera hori baztertzeari utzi diote, eta Alemania da bidean dagoen bakarra.
Arazo horri izkin egiteko modu bakarra da petrolioa eta gasa beste leku batzuetan erostea. Zaila dirudi, nahiz eta egia den azken asteetan gas natural likidotua garraiatzen duten itsasontzi gehiago iritsi direla Europako portuetara AEBetatik, Qatarretik eta Australiatik. Bilbora ere iristen dira, likido hori berriro gas bihurtzeko planta bat baduelako. Baina Errusiak utziko lukeen hutsunea betetzeko gasontzi asko beharko lituzke, eta Europa ez da bakarra sari preziatu hori desiratzen.
Energia garestia
Gainera, inor ez dadila tronpatu: merkatuaren legeak dio produktu baten eskari handia dagoenean haren prezioak gora egiten duela. Hau da, halabeharrez ekarriko duela energiaren garestitzea, inflazioak gorago egingo duela, herritar ahulenei bereziki kalte eginez, eta agian beste krisi bat eraginez. Panorama arriskutsua baita herritar pobretuen botoak behar dituzten agintarientzat ere.
Bada azken orduetan aipatu den zigor bat: AEBek Errusiako Bankuaren erreserben erabilera trabatzea. SWIFTetik kanpo uztea baino gogorragoa, analista batzuen arabera. Erreserba horiek dira Putinek azken urteetan eraikitako defentsaren zutabeetako bat. Krimea bereganatu ondoren jasotako zigorrei aurre egiteko, Errusia Gotorlekua izeneko politika ezarri zuen, eta haren bidez neurriak hartu ditu Mendebaldeko inportazioen eta finantzaketaren menpekotasuna gutxitzeko. Politikoki ez ezik, ekonomikoki ere Asiara begira jarri da, Txinara bereziki. Gainera, gastu politika zuhurrarekin eta lehengaien prezio garestiarekin, esportazioetatik lortutako diruaren zati handi bat gorde du, eta horrekin elikatu ditu funts subirano bat eta kanpo erreserbak (630.000 milioi dolar). Neurri batean esan daiteke Mendebaldeak finantzatutako gerra dela Ukrainakoa.
Faktore horiekin guztiekin, pentsa daiteke luzerako joko duela gerra e konomikoak, eta Errusia eta errusiarrak gogor zigortuko dituela, baina baita beste europarrak ere.
CAF osasuntsu irten zen pandemiatik, edo, trengintza metaforak erabiliz, abiada handian atera da COVID-19aren tuneletik. 2020ko txakalaldiaren ondoren, 86 milioi euroren irabazia izan zuen izan. Azken zortzi urteetako mozkin kopuru handiena da; 2013ra jo beharra dago antzeko zifra bat aurkitzeko -91 milioi irabazi zituen ordukoan-. Hori, baina, ez da egonkortasun zantzu bakarra, ez baitzaio lanik falta: egungo eskari zorroa 2020ko amaieran zuena baino %9 handiagoa da.
2020an aspaldiko emaitza eskasena lortu zuen CAFek. Pandemiak bete betean eragin zion mugikortasunari eta erakunde publiko askok inbertsioak eten zituzten. 2021ari zuhurtziaz ekin zion, baina hilabeteak pasatu hala hauspoa hartu zuen. Iazko hirugarren hiru hilekoan 59 milioi euroko irabazi pilatua zeraman, eta azkenekoan 27 milioi euroko koska gehitu zion. Zergei dagozkienez, irabazien araberakoak dira, 41 milioi euro ordaindu zizkion Ogasunari.
CAFek 2.943 milioi euroko fakturazioa izan zuen, inoizko handiena. %7an hobetu zuen 2020ko kopurua, hein handi batean trengintzari esker -negozio bolumen osoaren %76 da-. Trengintzako fakturazioa 2.037 milioitik 2.222 milioira igaro zen (%7); autobusgintzakoak (Solaris), aldiz, %1 egin zuen behera: 725 milioitik 721era. Zifra hori baina, ez da erreala, 794 milioiko eskaerak zituen eta aurtengo lehen hiruhilekoan asetuko ditu eskaerak. Zentzu horretan ikusi beharko da Solarisen Poloniako langileak egiten ari diren grebak eragiten dion ala ez.
Aurrera begira jarrita, egungo eskari zorroa duela hamabi hilabete baino handiagoa da. Trengintza eskariak %9 handitu dira eta autobusen arlokoak %10. Emaitza onei esker, CAF finantza zor-garbiaren kopurua murrizten ari da: 2019an 433 milioi eurokoa zen, 311 milioikoa iaz, eta 278 milioikoa egun. Azkenik, iaz dibidenduak banatu zituen akziodunen artean: akzio bakoitzak 2,51 euroko irabazia sortu zuen, eta CAFek euro bat banatu zuen. 2020n ez zuen dibidendurik banatu eta 2019an 0,84 zentimo akzioko.
Solaris, hilabete greban
CAFek Polonian duen enpresako (Solaris) langileak greba mugagabean daude urtarrilaren 24tik. Lan baldintzak hobetzea eta, bereziki, soldatak igotzea galdegin dute. Azaldu dutenez, hamabost urteko lan esperientzia duten langileek 660 euro irabazten dituzte hilean. Sindikatuek eskatu dute soldatak %12 igotzeko (88 euro hilean); enpresak, aldiz, langile guztientzako %5eko igoera proposatu zuen. Hil honen hasieran, beste eskaintza bat egin zuen: %8,5eko igoera, baina soilik soldata txikienak dituztenentzat. Sindikatuak ez daude ados, eta grebak jarraitzen du.
Poloniako sindikatuek salatu dute enpresak ez duela hitz egin nahi, eta haiek langileekin harremanetan jartzeko bideak oztopatzen ari dela. CAF, bere jarrerarekin, Poloniako eta nazioarteko lan araudiak urratzen ari dela salatu dute. CAFeko zuzendaritzak, kazeta honek egindako galderari erantzunez, esan du ez duela ezer esatekorik gaiari buruz.
Bizkaiko autoeskoletan gaur amaitzen zuten astebeteko greba, eta, gutxienez, beste lau egunez luzatu dituzte lanuzteak: datorren asteko asteartetik ostiralera. ELAk salatu duenez, lan hitzarmena berritzeko eginiko deiei ez die erantzun oraindik APAVI patronalak. Autoeskoletako langileek ekainean hasi zituzten mobilizazioak eta lanuzteak. Gaurkoarekin 29 greba egun egin dituzte langileek. Bizkaian 400 langile inguru ditu sektoreak; 80 autoeskola daude, 120 bulegotan banatuta.
Duela 11 urte iraungi zen lan ituna. Langileek, besteak beste, hau eskatu dute: soldatak «erregularizatzeko», urteotan galdutako erosahalmena berreskuratzeko, ordutegiak hobeto antolatzeko eta sexu arrakala amaitzeko.
ELAk gogorarazi du ia autoeskola guztietan irakasleek soldata ofizialak osatzen dituztela «modu irregularrean» ordaindutako beste kopuru batzuekin. Gainera, azpimarratu du mila eurora ez direla iristen irakasle ez diren langileen soldatak, batez ere administraziokoenak, gehienak emakumeak. Beharginen lan baldintzei buruzko xehetasunak eman zizkion BERRIAri Ana Alonsok, ATAB Bizkaiko autoeskola irakasleen elkarteko presidenteak.
Luza daiteke
Sindikatuak azaldu duenez, otsailaren 9an bidali zion bere «kontraproposamena» patronalari, eta ordutik ez du bilerarik egin ez langileen ordezkariekin, ez hura ordezkatzen dituen bazkideekin. ELAk dioenez, patronala hurrengo asteartean da biltzekoa enpresekin, eta egun horretarako manifestazio antolatu du Bilbon. «Argi dago gatazka bideratzeko etengabeko mugimenduak egiten ari garen bitartean, patronalak negoziazioa blokeatzen eta denboran luzatzen jarraitzen duela», salatu du sindikatuak. Bilera horren ondoren erantzunik jasotzen ez badu, grebarekin jarraitzeko asmoa agertu du ELAk.
Dimisio eskaeraren zergatia azaldu zuen Angel Rodriguez batzordeko presidenteak. Langileek iritzi diote zuzendaritzak ez duela «egoerak eskatzen duen maila» eman Gorenak berretsi ondoren egin nahi zuen lan erregulazioa baliogabea zela. Era berean, nabarmendu zuten lanik ez dela falta, eta zuzendaritza ordu poltsa delakoa husten ari dela: «Malgutasun erreminta bat da, eta han pilaturiko orduak husteak esan nahi du lana gora egiten ari dela».
Emaitzen berri emateko oharrean, ITPk ere nabarmendu du joera ona. Turbina enpresaren ustez, aeronautika komertziala «berrindartzen» ari da, eta militarra «egonkor» dago, «joera positiboarekin». Guztira 915 milioi euroren fakturazioa izan zuen iaz, 2020an baino 180 milioi gehiago (%24,5). 2020an hamahiru milioi galdu zituen; galerak izan dituen urte bakarra izan da.
PCBk kaleratu nahi zituen langileek 15-20 egunetan itzuli beharko lukete lanera, hori baita sententziak betetzeko tartea. Asteazkenean batzordeak bilera du zuzendaritzarekin, eta orduan lotu beharko lituzkete xehetasunak. Oraingoz ez dute zuzendaritzaren deirik izan, baina komunikaziorik ez egoteak ez du batzordea harritu: «Bere erabakiek, malgutasun neurriak adosteko ezintasunak eta langileen aurkako irizpideak ezartzeko ahaleginek arriskuan jarri dute PCBren bideragarritasuna».
Jaurlaritzak izandako jarrera ere kritikatu zuten langileek: «Hitz politak esan ditu, baina erantzukizunik hartu gabe. Beste lan gatazka batzuetan bezala, gauza bakarra egin du: errepresioa erabili eta patronalaren jarrerekin bat egin.». Era berean, ITPren gisako taldeek duten «inpunitate instituzionala» salatu zuten. Langileak akusazio faltsupean jasotzen ari diren zigorrak bertan behera uzteko eskatu zuten. Era berean, martxoaren 12rako esker ona adierazteko mobilizazio batera deitu dute Sestaon.
Zer jurisprudentzia?
Gorenak berretsi zuen PCBko erregulazioa baliogabea dela, baina goizegi da zer jurisprudentzia ezarri duen jakiteko. Gorenak ebazpenaren laburpena ezagutarazi zuen, ez osoa, eta hura jaso arte ezingo da zehaztu. Hori bai, laburpenean ez zuen aipatu COVID-19arengatik kaleratzeak egitea debekatzen duen dekretua, EAEko Auzitegi Nagusiak bere ebazpenean gehituriko arrazoi subsidiario bat baizik: enpresako 2020ko enplegua aldi baterako erregulatzeko espediente bat baliogabetu ondoren egin zuela lan erregulazio berria, eta berme printzipioa urratu zuela. Alegia, ezin dela jakin ebazpenak eragina izango duen Aernnovaren epaiketan.