INE Espainiako Estatistika Institutuaren azkeneko datuen arabera, lan bera egiteagatik gizon batek emakume batek baino %22,4 gehiago kobratzen du Nafarroan, eta %19,5 gehiago Araba, Bizkai eta Gipuzkoan. Urtean 6.000 eurokoa da aldea: batez besteko soldata garbia 25.000 euro ingurukoa da andreetan, eta 31.000koa gizonetan. Alde hori gutxitu egin zen 2014tik 2015era: -7,3 puntu Nafarroan eta -4,5 puntu beste hiru lurraldeetan. Baina ez da hala izan kontratu mota guztietan, aldi baterakoetan aldea handitu egin baita: 4-5,3 puntu. Hala, arrakala handiagoa da orain: %26,1koa eta %23,9koa. Behin-behinekoekin batera, pentsiodunen kolektiboan dago alde handiena: %34 inguru.
Atzo soldata arrakalaren aurkako eguna izan zen; horren harira sindikatuek eginiko mobilizazioetan eta kaleratutako oharretan enpresa, patronal eta instituzioei zuzendu zitzaizkien, eta neurri zehatzak eskatu zizkieten arazoa lehenbailehen amaitzeko.
ELAk garbitzaileen sektorean dagoen arrakala «ikaragarria» nabarmendu zuen: %28,8koa Nafarroan eta %24,4koa Araba, Bizkai eta Gipuzkoan. Horrekin batera, azpimarratu zuen horretan ari diren langile gehienak azpikontratetakoak direla, bai enpresa pribatuetan, bai sektore publikoan, eta alde handia egoten dela lan jakin batzuetatik besteetara: adibidez, kalekoek eta errepideetakoek —non langile gehienak gizonezkoak izaten diren— eraikinetakoek baino gehiago kobratzen dute oro har. «Zuritze moreko politikak bogan daude, baina soldatetan benetako berdintasuna aldarrikatzen duten langileak mespretxatu egiten dituzte, kaleratu egiten dituzte edo lanpostuak galtzeko mehatxua egiten diete» salatu zuen, ohar batean.
LABek Eusko Jaurlaritzaren eta Confebasken Bilboko egoitzak «lotu» zituen manifestazio batekin. Han izan zen Garbiñe Aranburu idazkari nagusia, eta sektoreen artean egiten den sexuen araberako bereizketa salatu zuen: «Patronalarentzat eta instituzioentzat emakumeak bigarren mailako langileak dira, eta bigarren mailako hitzarmenak dituzte».
«Erabaki politikoa»
Aranburuk azaldu zuenez, patronalak «blokeatuta» dauzka eremu feminizatuetako hogei bat itun: besteak beste, zahar etxeena eta merkataritzarena. Aldiz, gogorarazi zuen nagusiki gizonezko langileak dituztenetako batzuk berritu egin direla azken hilabeteetan. Aranbururen arabera, hori gertatzea «ez da kasualitatea: erabaki politiko bat da»: «Confebaskeko buruak, inolako lotsarik gabe, askotan esaten du balio erantsi gutxiago dutela sektore feminizatuetako lanek». LABeko buruak instituzioei leporatu zien horri «ez ikusiarena» egitea eta horren «konplize zuzenak» izatea.
CCOOk eta UGTk, berriz, esperantza agertu zuten Madrilen onartu berri diren lan erreformak eta SMI lanbide arteko gutxieneko soldataren igoera baliagarriak izango direlakoan behin-behineko langileek pairatzen duten soldata arrakala murrizteko, baina nabarmendu zuten «lan asko» dagoela egiteko oraindik, bereziki instituzioen aldetik eta zehazki lan ikuskaritzan.
Idoia Mendia Eusko Jaurlaritzako Lan eta Enplegu sailburuak ideia bera azpimarratu zuen: «Baina, legeak ez ezik, enpresek ere aldatu behar dituzte beren jarrerak». Horri begira, 2022-2025erako plana aurkeztu zuen atzo Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiken sailburu Beatriz Artolazabalek. Azaldu zuen horren bitartez ikuskaritza lanak eta «sentsibilizazio kanpainak» indartuko dituztela, soldata arrakala murrizteko eta berdintasun politikak bultzatzeko enpresetan.
Besteak beste, 2019ko martxotik dago indarrean berdintasun planei buruzko araudia Hego Euskal Herrian: 50 langile baino gehiago dituzten enpresak derrigortuta daude halako planak egitera, baina tamaina horretako lau enpresatik batek baino ez du egin Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, Jaurlaritzako Lan eta Enplegu Sailak iaz kaleratutako ikerketa baten arabera. Gainera, berdintasun klausulak dituzten hitzarmen kolektiboen erdiek baino gehiagok legeak ezarritako betekizunak bere horretan aipatu besterik ez dute egiten, eta heren batek baino ez du hobekuntzarik gehitzen.
Epaiketa atzo goizean izan zen, EAEko Auzitegi Nagusian. Florentino Eguaras epaileak zuzendu zuen saioa. Idigorasek azaldu duenez, abokatuek «baikor» bukatu dute epaiketa, batez ere fiskalak haien salaketa «bere osotasunean» kontuan hartzea eskatu dutelako. Ia lau orduko epaiketa izan zen, eta epaileak ez zuen lekukorik onartu. Dena den, salaketak larriak direla gogoratu zien IMQko abokatuei.
Baina zeintzuk dira akusazio larri horiek? «Garestiegiak direlako kaleratu dituzte», argudiatu du Idigorasek. «Ez da susmo bat; negoziazio mahaian enpresak berak horixe esan zigun: garbiketa zerbitzuak garestitu egin direla». IMQko garbitzaileek hainbat epai eta protestaldi egin dituzte azken urteetan, eta, horien eraginez, lan baldintzak duindu dituzte. Hobekuntza horietako bat, esaterako, arrisku gainsaria izan zen, eta hori epaitegietan lortu zuten. Sindikatuak salatu du IMQ taldeak iaz hamahiru milioi euroren dibidenduak banatu zituela bazkideen artean.
Kaleratzea zigor erantzun bat izan dela uste dute ELAn, soldata arrakalari aurre egiteko greba batera deitu eta bi egunera jakinarazi baitzuten erabakia. Orain arte, garbitzaileek azpikontrata ezberdinak kateatu dituzte, eta, subrogazio eskubidearen eraginez, antzinatasuna eta beste zenbait eskubide mantendu. Gizatzen izan zen azken enpresa, eta haren kontratua ez berritzea erabaki zuen IMQk. Klinikaren abokatuek garbiketa euren gain hartzeko eskubidea dutela defendatu zuten epaiketan. Era berean, argudiatu zuten ez direla garbiketa enpresa bat, osasun arlokoa baizik, eta langileak subrogatzearen obligazioak ez diela eragiten.
Langileek greba mugagabea hasi zuten abenduan, Gizatzenek IMQrekin zuen kontratua amaitzear zegoenean. Greba horretan gutxieneko zerbitzu guztiak bete zituzten, eta bitartean klinikak garbitzaile berriak trebatu zituen. Esan bezala, sindikatuek kaleratzeak baliogabetzeko eskatu dute: «Berriz ere onartuak izaten nahi dugu, lanpostua berreskuratzea. Ez digu ardura Gizatzenekin edo IMQrekin, baina 40 urtez han lan egin eta gero, lanpostu hori langileena da».
Are gehiago, sindikatuak uste du langileek kalte moralak eskatzeko eskubidea dutela. «Oinarrizko eskubide bat urratu dietela argudiatu dugu, eta horrek konponbide bat behar duela». Ondo bidean, aste pare batean egon beharko luke ebazpenak. Epaiketan beste garbiketa enpresa batzuetako abokatuak egon ziren ikusle bezala, ebazpena oso garrantzitsua baita sektorerako. Epaia galtzen duen aldeak helegitea jar dezake Auzitegi Gorenean.
KPIaren eske
Mobilizazio ugariko egunak dira garbikuntzaren alorrean. Besteak beste, atzo erantzun zabalarekin abiatu zuten lau eguneko greba Eulen enpresarekin Gipuzkoako Aldundiarentzat lan egiten duten garbitzaileek. ELA, LAB eta ESKren arabera, garbitzaileen %80k bat egin zuten. 120ren bat garbitzailek —emakumeak gehien-gehienak— egiten dute lan Eulenekin aldundiaren eraikinak garbitzen, besteak beste foru jauregian, Ogasunaren egoitza nagusian, Txara II eta Egogain zahar etxeetan, eta Koldo Mitxelena Kulturunean
Grebaren arrazoia lan hitzarmen berriaren negoziazioa da. Sindikatuek KPIaren araberako soldata igoerak nahi dituzte. Baina Eulenek garbi utzi die halakorik ez duela egingo, ELAk gaitzetsi duenez; aitzitik, 2021. urteko soldatak izoztea nahi du. Gipuzkoako Aldundiaren ardura ere galdegin dute elkarretaratzean. Sindikatuek gogoratu dute garbitzaileek azpikontratan lan egitea aldundiaren erabakia dela, eta erakundea dela zerbitzuaren «azken erantzulea».
Sindikatuak asaldaturik daude ikusita urtero-urtero exijitzen dituzten ikuskaritza zorrotzak ez direla nahikoak lan istripuen jario odoltsua eteteko, behar bezainbeste egiten ez direlako edo ez direlako beharko luketen bezain eraginkorrak. LAB sindikatuak aldamioekin lotutako araudiaren benetako aplikazioa jarri du miran: «Zalantza handiak sortzen zaizkigu: aldamioen araudia aldatu zenetik, babes perimetrala dutenak erabili behar dira, eta, hala ere, altuerako erorikoak behin eta berriro gertatzen ari dira. Prebentziozko arduradunaren lana guztiz desitxuratu du patronalak, Lan Ikuskaritza eta Osalanen utzikeriari esker, eta, egiazki, inork ez du ikuskatzen obretan lanak behar bezala egiten diren ala ez segurtasunaren ikuspegitik». Egoera horrek sortzen du, LABen arabera, lan istripuetan «egun dagoen emaitza beldurgarria».
Larunbata ez da lan eguna
37 urteko eraikuntzako langile bat aldamiotik erori zen joan den larunbatean, 6. solairuko altueratik, eraikin bateko zaharberritze lanetan ari zela, Bilboko Deustun. Otsailaren 8an, berriz, beste lan istripu hilgarri bat gertatu zen eraikuntzan, Barakaldon. 62 urteko behargin bat zendu zen makina handi bat gainera erori zitzaionean.
Euskadiko CCOOk «zigor eredugarriak» eskatu ditu, eta ohartarazi du Deustuko istripua gertatu zela «laneguna ez den egun batean, Bizkaiko eraikuntzaren lan hitzarmenaren arabera». Ikerketa zorrotz bat egin dezaten nahi du CCOOk, «irregulartasunak» agerian gelditzeko, «egon badira». Halaber, Euskadiko UGTk jakinarazi du «ikerketa zorrotzena» egitea exijituko diola Osalani. CCOOk protesta bat egingo du gaur, goizeko hamaiketan, Deustuko lan istripua gertatu den eraikinaren parean, Sancho Azpeitia kalean. UGTk Bilboko bere egoitzan egingo du elkarretaratzea, eguerdian.
Gehiengo sindikalak, berriz, 11:30erako deitu du protestara, baina biharko, Botika Viejako 17.ean. LABek salatu du zailtasunak izaten ari dela istripuaren inguruko «informazio teknikoa jasotzeko». Osalanek ez dio inongo txostenik iritsarazi, sindikatuak esan duenez. Istripua larunbatez gertatu zela eta, «gehiegizko ordu eta lan kargen arriskua» nabarmendu du LABek: «Kontrolatzen al du administrazioak lan orduak errespetatzen ote diren? Egoera horren aurrean, norbaitek sinets al dezake kasualitatea edo zorte txarraren aurrean gaudenik?», galdetu du sindikatu abertzaleak.
Aurreko astean, Arabako Batzar Nagusietan izan zen Emi Sanchez, eta han, federazioko bazkide ugarik «ezinegon handia» dutela azaldu zien batzarkideei. Elkarteak hamabi sektoretako 861 bazkide ditu, eta oro har lurraldeko negozioen %10 inguru ordezkatzen du. Batzar Nagusietan egin bezala, Sanchezek hasieratik BERRIAri argi utzi nahi izan dio ez daudela Ticket Bai-ren aurka. «Iruzurraren aurkako sistema bat da, eta Europan jada ezartzen ari dira. Bagenekien goizago edo beranduago etorriko zela. Gardentasunaren alde gaude, eta ez dugu inongo eragozpenik, baina hau ez da garairik hoberena inbertsio ekonomiko hori egiteko».
Inkestaren emaitzak
Haren ustez, «ez da garairik aproposena» sistema indarrean sartzeko. Bazkideen artean egindako inkesta baten emaitzak islatu du kezka hori. Galdetegia bidalitakoen artean, %30ek erantzun dute, eta horietatik %95ek epea urtebete eta 5 urte artean atzeratzeko nahia agertu dute. Halaber, %61ek oraindik ez dute aurrekonturik eskatu, eta ez dute ezagutzen horretaz arduratuko den enpresa hornitzailerik. Aurrekontua eskatua dutenen artean ere %8k soilik finantzatu dezakete inbertsio hori baliabide propioekin. «Ezjakintasun handia dago eta aurrekontua eskatu dutenen artean ere, ez dakite nola egin», laburbildu du Sanchezek.
Horren zergatiaz galdetuta, pandemiak sektore ugaritan eragindako anabasari egotzi dio errua. «Gure negozioaren iraupenak kezkatzen gaitu, eta gaur egun gure lehentasunen zerrendan azken tokian dago zein izan behar duen fakturazio sistema berria», azaldu du. Haren esanetan, ostalaritzan, esaterako, nahikoa esfortzu eskatu die murrizketen nondik norakoak ezagutu behar izateak ondoren fakturazio sistema berri baten xehetasunak ezagutzen hasteko.
Ticket Bai sistemak helburu bera badu ere, sektorez sektore hainbat aplikazio ditu, eta informazio orokorraz harago, negozioetako arduradunek zalantza ugari dituzte euren egunerokoan aplikatzeko orduan.
Fakturatzeko software aldaketak sektore guztien artean batez beste 500 euro eta 1.500 euroko kostua du, Sanchezen arabera. Ostalaritzaren kasuan, zenbait kasutan 2.000 eurotik gorakoa ere izan daiteke. «Ostalariek fakturazio programa osoak dituzte, eta inbertsio handiak egin dituzte azken urteetan. Askok ez dute oraindik amortizatua. Orain, inbertsio horrek ez die balio, eta aldaketak diru asko balio du». Diputazioak argudiatzen du luzarora sistema berriak zerga aholkularietan aurrezteko aukera emango diela enpresei; aldiz, Arabadendak federazioaren arabera, etorkizunean programa garatu eta biltegien gaineko kontrola ezartzean etor daiteke hobekuntza: «Orduan, bezeroak kontrolatu ditzakezunez, BEZa likidatu ahalko dugu, baina bitartean ez du abantailarik».
Kostu hori finantzatzeko ezarritako 200.000 laguntzak ez dira nahikoak, Sanchezen arabera. Orotara, batez beste enpresako 40-50 euro banatuko direla aipatu du, eta ohartarazi du ezarritako laguntza ez zaiela negozio guztiei iritsiko, eskaerak iristen diren ordenaren arabera banatuko delako dirua. Federazioak gaineratu du deialdi guztiok telematikoak direla, eta negozio askotako jabeak ez daudela digitalizatuta. Hori baita beste arazoa. Fakturazio sistema berriak negozioen digitalizazioa eskatuko du, eta sektore askotan ez daude oraindik prestatuta: inkestaren arabera, negozioen erdiek-edo oraindik kutxa irarleekin funtzionatzen dute.
Negozio txikien kexak entzuteko eskatu dio diputazioari Arabadendak-eko ordezkariak. Alta, salatu du orain arte eskaera horiei Itziar Gonzalez de Zuazo Finantza eta Ogasun diputatuak entzungor egin diela. Haren ustez, hiru foru lurraldeen artean epeak bateratu beharko lirateke, eta Bizkaiko epemugak trantsizio epe zabala eskaintzen duela deritzo: 2024ko urtarrilaren 1erako. Zazpi hilabete izan beharrean, bi urte.
