Gutxieneko diru-sarrera Euskadira transferitzeko akordioa, airean oraindik. Jaurlaritza eta Espainiako Gobernua berriz bildu dita asteazken arratsaldean, baina ez dute akordiorik lortu, goizean lehendakaria “itxaropentsu” agertu bazen ere.

Sindikatuetako ordezkariak EAEko ospitaleen aurrean protesta egin dute, Osakidetzan deituta dauden bi greba egunen atarian. Ez dute deialdia bertan behera uzteko arrazoirik ikusten.

Jaurlaritzak 590 milioi euro bideratuko ditu aurten enpresa txiki eta ertainei laguntzeko programetara. Ekonomiaren Garapen, Jasangarritasun eta Ingurumen Sailak informazio-jardunaldi telematikoak egingo ditu otsailaren 23, 24 eta 25ean enpresei laguntza-planeko 74 programen edukia azaltzeko.

Energia da pandemia osteko hitz giltzarrietako bat. Argindarraren sokari loturik, energiaren prezioa gora eta gora hasi zen duela zortzi hilabete, suspertze globalaren ondorioz, eta, betiere, eskaintza eta eskariaren legearen itzalean. Gero gasa iritsi zen, eta azken asteetan, batik bat Ukrainako krisiaren hauspoarekin, kezkarako arrazoi nagusietako bat bihurtu da, baina ez nagusia. Zergatik ez den nagusia? Gasolinak kendu diolako kontsumitzaileen kezkarako motiboen urrezko domina azken asteotan.

Brent upela ez da egon 2012az geroztik orain bezain garesti. 95 dolarren langatik hurbil ari da kotizatzen azken orduetan, eta kezkagarriena da oraindik baduela tartea gora egiteko, Ukrainatik datozen gerra hotsak bultzaturik hura ere. Bada, gasolina eta gasolioa inoizko preziorik garestienean daude Euskal Herrian, eta adituek diote oraindik ere gehiago garestituko direla. Araban, Bizkain eta Gipuzkoan, gasolina litroa 1,62 euroan saltzen ari dira batez beste, eta, Nafarroan, 1,58 euroan. Gasolio litro baten truke 1,52 eta 1,47 eskatzen dute. Ipar Euskal Herrian, berriz, 1,72 euro inguruko batezbestekoa dago gasolinarentzat, eta 1,68koa gasolioarentzat. Energiaren salneurri horiek bridatu gabe nekez jaitsiko da inflazioa indarrez.

Brent upelaren mugarriak

Konfinamenduen ondoren ekonomiak berriro martxa hartu zuenetik ari da gora egiten petrolioaren prezioa, LPEE Lurralde Petrolio Esportatzaileen Erakundeko kide nagusiek iturria gehiago irekitzen ez dutelako batez ere. 2020ko udaberrian 30 dolarretik behera salerosi ondoren, azken astean 95 dolarreko marka hautsi du, lehen aldiz 2012ko martxoaz geroztik. Atzo, 93,04 dolarretara apaldu zen.

Gasolinaren igoerak badu lotura Brent upelaren garestitzearekin, noski, baina inondik ere ez da automatikoa. Iazko urrian, esaterako, 72,5 euroan zegoen upela, eta gasolina, berriz, petrolio upelaren 2012ko errekor garaietan baino %25 garestiagoa zen. Orain beste koska bat egin du gora, baina Brent 90 euroko langan zegoen aurreko aste hasieran, eta, gasolina, berriz, 1,55etik gora zegoen jada, errekorra ezarrita.

Ondorio bat atera daiteke datu horiek guztiak aintzat hartuz: lehenago gainditzen ari dira gasolina eta gasolioaren prezioen errekorrak Brent upelarena baino. Alegia, ez da behar izan inoizko upel garestiena inoizko gasolina garestiena edukitzeko. Horrek ez du esan nahi ezinbestean petrolio konpainien irabazi tartea berriro ere handitu denik, baina azalpenaren zati bat bada. Besteak dibisen arteko gorabeherekin du lotura; gainera, zerga igoera bat egon da, eta kostu batzuk handitu egin zaizkie konpainiei -soldatak, tarifak…-. 2012ko martxotik, esaterako, inflazioa %12,1 handitu da Hegoaldean.

Edonola ere, ez dago sobera gogoratzea inoizko Brent upel garestiena 2008ko uztailaren 3an erregistratu zela, Lehman Brothersen porrotaren harira, eta Atzeraldi Handiaren atarian: 143,96 dolar. Inoizko merkeena, berriz, 1998ko abenduko 10ean izan zen: 9,1 dolar. Dibisen arteko gorabeherak oso ongi atzematen dira petrolioaren merkatuan, ordea, eta 2008ko 140ko upel hori 80 eurokoa zen moneta aldatzean, dolarra ahulago zegoelako garai hartan.

Hain zuzen, 2012ko martxoan jo zuen goia berriro upelak, egungo markaren inguruan: 96 euro; hilabete horretan, batez beste, 1,445 euroan salerosi zen gasolina, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, eta 1,369 euroan gasolioa. Nafarroan, berriz, 1,429 eta 1,342an, hurrenez hurren. Egun baino merkeago.

2008ko errekorra urrun dauka oraindik LPEE karteleko petrolio upelak, baina ez ehun dolarren langa, eta, hura gurutzatuz gero, bi euroko gasolinara daraman bidea zabalduko litzateke.

Energiak garesti jarraitzen du, baina pixka bat apaldu da abenduko zenbateko ikusgarrietatik, eta hori antzeman egin da urtarrileko kontsumo prezioen indizean. Gasa eta gasolina garestitu egin dira, baina argindarra zerbait merkatu. Urteko inflazioa, Hego Euskal Herrian, %6,4ko tasa ikusgarri batean kokatu bazen ere abenduan, %6,1era apaldu da urtarrilean. Hilabetean, abendutik urtarrilera 0,3 puntu txikitu da urte arteko tasa.

Horrek, jakina, ez du esan nahi kopuru merkeak ikusten dabiltzanik kontsumitzaileak. Etxebizitzaren alorrean sartzen dira argindarraren eta gasaren gastuak, eta talde horretan prezioak ia %20 handiagoak dira iazkoak baino. Oro har, energia produktuak iaz baino %32 inguru gehiago ordaindu dira urtarrilean ez alferrik.

Aipamen berezia egin behar zaie erregaien prezioei ere. Garraioaren alorreko salneurriak iazkoak baino %10 garestiago zeuden abenduan, eta horrela jarraitu dute urtarrilean ere. Horren arrazoi nagusia erregaiak dira: iaz baino %25 inguru garestiago daude Hego Euskal Herrian, hilabetean tasak %4ko igoera izan ostean.

Elikagaiak ere iaz baino %5 garestiago daude, eta aurten merkealdia ez da gai izan kontsumo prezioen indizean beheranzko indarra egiteko, iazko merkealdian baino gutxiago merkatuko direlako jantzi eta oinetakoak. Alor horretan, iazko urtarriletik %3 inguru garestitu dira prezioak.

Pentsa daiteke, dena den, energia eta erregai garestien eragina hasia dela zabaltzen beste alorretara. Hori antzeman daiteke gai aldakorrenak, energia eta elikagai freskoak, kontuan hartu gabe osatzen den azpiko inflazioaren eboluzioan. Abenduan, jadanik %2,2an zegoen aurreko urtearen aldean, eta urtarrilean %2,6ra igo da. Energiak beste sektoretan duen isla nabarmena da.

Datu horri adi egoten dira, besteak beste, diru politikez arduratzen direnak, joera baten erakusle argiagoa izan daitekeelako, datu orokorra baino, gertakari puntualagoak izan daitezkeenak alboratuta.

Oinarri berria

INE Espainiako Estatistika Institutuak bost urtean behin egin lez, aldatu egin du bere indizearen oinarria, hark hobeto har ditzan aintzat kontsumo ohituren aldaketak. 2021eko oinarria izango du orain KPIak. Hobekuntza teknikoak egiteaz gain, aldaketa baliatu da saskiaren azterketa berria egiteko, eta baita haztapenen egitura berritzeko ere, hots, alorren pisua egokitzeko. Adibidez, erosketa saskian sartu dira Internet bidezko egunkarietarako harpidetzak, eta desagertu egin dira DVD irakurgailuak.

Hego Euskal Herriko etxe merkatua %24,2 hazi zen iaz. 2020an, pandemiaren eraginez, higiezin salerosketak beherakada nabarmena izan zuen eta iazko igoera errebote efekturen ondorioa izan zen. Batezbestekoak, baina, ez ziren modu berean banatu, eta Nafarroan handiagoa izan zen gorakada: %31,7. Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako igoera bateratua, berriz, %15,8koa izan zen.

27.180 etxe saldu ziren iaz Hegoaldean: 3.233 Araban; 10.864 Bizkaian; 6.604 Gipuzkoan; eta 6.479 Nafarroan. Azken hamalau urteetako kopuru handiena da, baina 2018koaren eta 2019koaren oso antzekoa: 26.352 eta 26.416 saldu ziren, hurrenez hurren. Beherakada nabarmena 2020an iritsi zen: 21.870 saldu ziren (%17,2 gutxiago). Itxialdiaren urtea izan zen, eta udaberrian merkatua erabat geldirik egon zen. Halere, haren osteko susperraldia ez da izan espero bezain handia. Esan bezala, iazko kopurua aurreko urteetatik gertu egon baitzen. Alegia, pandemiak eragindako zuloa ez zen estali.

Datuak Espainiako estatistika institutuak ematen ditu, eta, alderatzen hasita, Espainian %34,6 igo ziren salmentak. Alde estatistiko nabarmenena Araba, Bizkai eta Gipuzkoako datuekiko dago. Dena den, hiru probintzia horietako iazko datuak ez daude pandemia aurrekoetatik oso urrun: 17.876 etxe saldu ziren 2020an; 20.530 etxe 2019an; 19.931 etxe 2018an; eta 17.324 etxe 2017an.

Estatistikek beste entresaka bat egiten dute: saldutako etxe berriak eta bigarren eskukoak. Bigarren eskuko 20.701 etxe saldu ziren hegoaldean, eta 6.479 berri. Berrietan datu deigarri bat dago, Nafarroan 2.039 saldu ziren, eta Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, 3.455. Etxe berrietako aldeen proportzioa 1,72koa da; bigarren eskukoetan, berriz, halako lau. Azken proportzio hori populazio aldearen isla errealagoa da.

Hilabetez hilabeteko bilakaerari dagokionez, irailean saldu ziren etxe gehien: 2.641. Eta urrian gutxien: 1.877. Azken hilabeteetako joera beheranzkoa izan da, batez ere Nafarroan. Abenduan saldu ziren etxe gutxien: 1.991, iaz hilabete berean saldutakoak baino 163 gehiago (%8,6 gehiago bakarrik). Alde horretatik, deigarria da Nafarroako hilabete horretako datua: 389 etxe saldu ziren, 2020ko abenduan saldutakoen kopuru bera.

INEk etxeen prezioari ere erreparatzen dio, baina iazko azken neurketa egiteke du. Gauzak hala, iazko hirugarren hiruhilekoko datua da salneurriei buruzko erreferentzia gertukoena. Irailera arteko kalkuluen arabera, Nafarroako etxeen prezioa %3,28 garestitu zen; Araba, Bizkai eta Gipuzkoakoen bateratua, berriz, %2,6.

Ibex 35ek % 1,24ko igoera izan du saio erdian, Ukrainari begira. Espainiako burtsak % 0,41eko beherakadarekin hasi du astearteko saioa, Ukrainako tentsioak gora egiten jarraitzen duen testuinguru batean.

Euskadik % 15,8ko igoerarekin itxi zuen 2021a etxebizitzen salerosketan, kopururik handiena 2011tik. Hala eta guztiz ere, Euskadi autonomia erkidego guztien atzetik kokatu zen horrelako higiezinen eragiketen hazkundean, Espainia osoan % 34,6 igo baitzen.

Arantxa Tapia Eusko Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapen, Jasangarritasun eta Ingurumen sailburuak deitoratu duenez, Europako Next Generation funtsak “apurka-apurka” heltzen ari dira, eta gainera, ez EAEri dagokion kopuruan.

Maxam lehergai multinazionalak Galdakaon (Bizkaia) duen fabrikako langileek greba mugagabea hasiko dute bihar. Enpresak ehiza materiala ekoizteko bertan duen fabrika itxiko du martxoan, eta sindikatuei jakinarazi die ezingo dituela beste postu batean jarri bertan diharduten 70 langileetako batzuk. Hari erantzunez, langile guztiek, lehergaiak eta kartutxoak ekoizten dituztenek, lanuzte mugagabea hasiko dute bihar. Langile batzordeko lau sindikatuek babestu dute deialdia (UGT, CCOO, SIX eta ELA).

Maxamek Euskal Herrian duen fabrika nagusian hasiko da greba. Zuhatzun dago, trenbidearen alboan, eta inguruan dinamitera esaten diote. Zuzendaritzak Nobel Sport Frantziako enpresari saldu dio Maxam Outdoors ehizarako materiala egiten duen enpresa, eta jabe berriek itxiko dute Galdakako ekoizpen lerroa. Maxamek beste kartutxo fabrika bat du Euskal Herrian, Iruña Okan (Araba), eta Nobel Sportek eutsi egingo dio.

Guztira, 320 langile dira Galdakaon, eta lanuzte mugagabea hasiko dute bihar. Sindikatuek, halaber, auzitara joko dute kartutxo arloaren salmenta legezkoa den aztertzeko. Haien iritziz, posible da hura irekita edukitzea, eta, hala ez balitz, langile guztiak Maxamen beste fabrika batzuetara eramatea. Era berean, erretiro aurreratuak edo irteera ordainduak bideratu daitezkeela uste dute. Enpresak, berriz, akordiorik ezean, kaleratzeak lan erregulazio baten bitartez egingo dituela esan zien langile batzordeko kideei.

Hau ez da Maxameko langile batzordeak abian daukan salaketa bakarra. Aurretik behin-behineko langileen egoera salatua zuen lan ikuskaritzaren aurrean. Haien datuen arabera, ehundik gora dira, eta gehienek sei eta bederatzi urte artean daramate aldi baterako kontratuekin. Maxam lehergai sektoreko munduko enpresa handienetako bat da; 150 urte ditu. Egun, 6.000tik gora langile ditu, eta 1.139 milioi euro fakturatu zituen 2019an, 21 milioi euroko irabazi garbia lortuz. Fakturazio zifra horretatik 64 milioi euro izan ziren Maxam Outdoorsenak (%5,8).

Grebalarien aldeko epaia

Bestalde, Novaltiak langileen greba eskubidea urratu zuela ebatzi du EAEko Auzitegi Nagusiak. Grebalarien oporrak ordezkatzeko langileak kontratatu zituen, eta, epailearen ustez, hori legez kanpokoa da. Ondorioz, 35.000 euro ordaindu beharko ditu isunetan eta kalte ordainetan, hamazazpi grebalarien artean banatzeko. Grebalarien aldeko antzeko laugarren ebazpena da.

Novaltia botika banaketako hamazazpi langilek 940 egun daramatzate greban. Lan ikuskaritzan salatua zuten enpresak grebalarien balizko oporrak erabiltzen ari zela ordezkoak kontratatu eta haiek lanean sartzeko. ELA sindikatuak jakinarazi duenez, enpresak egun horietako soldata ordaindu beharko die grebalariei, eta 1.000 euroko ordainsari berezia bakoitzari, «kalte moralengatik». Aurretik ere langileen aldeko beste hiru ebazpen egon dira.