Greba eguna Santurtziko San Juan de Dios ospitalean abenduaren…
Greba eguna Santurtziko San Juan de Dios ospitalean abenduaren 10ean. Protestak hitzarmen kolektiboa eta lan baldintzak hobetzeko negoziazio faltaren aurrean.
Taberna eta jatetxeetako arduradunek eta langileek manifestazioa egin zuten atzo Iruñean, auto karabana baten bitartez. Ordurako ziurtzat ematen zuten terrazak ireki ahalko zituztela, baina konfirmazioa falta zuten; iluntzean jaso zuten. Beatriz Huarte bozeramaileak adierazi zuen neurri hori eta gobernuak iragarritako laguntzak ez direla nahikoak —fakturazioan izandako beherakadaren araberakoak; 25.000 eurokoak gehienez—, eta «premiazko kalte-ordainak» behar dituztela azpimarratu zuen. «Gure negozioak eta gure enpresak errentagarriak dira, baina kontua da itxierara behartuta gaudela. Egoera horrek, beraz, konpentsazio ekonomiko bat eskatzen du».
Hoteletako eta kanpinetako jabeek, berriz, atzo kaleratutako ohar batean lurraldearen itxialdi perimetrala kentzeko eskatu zuten, Nafarroatik kanpoko bisitariak jaso ahal izateko. Hotelen kasuan, gogoratu dute uda eta udazkena «negargarriak» izan direla. Hoteletan ekitaldiak eta janariak egiteko ezintasuna gehituz gero, egoera are gehiago okertu dela azpimarratu dute. Azaldu dutenez, martxotik azarora bitartean fakturazioa %67 jaitsi da 2019ko epe berarekin alderatuta. Jakinarazi dutenez, Iruñeko sei hotel itxi behar izan dituzte aldi baterako, eta batzuek ez dute irekitzeko datarik.
Kanpinen kasuan, sektorea udan gehien kaltetuetako bat izan ez bada ere, kolpe «gogorra» dutela esan dute: %30 jaitsi dutela aurtengo fakturazioa. Gainera, gogorarazi dutenez, kanpin horietako asko udazkenetik aurrera ixten dira, eta udaberrira arte ez dituzte ateak berriro irekitzen.
Ostalariek bezala negozio horien jabeek ere «premiazko erreskate» bat eskatu diote gobernuari, eta, horrekin batera, beste neurri batzuk: zenbait zergaren eta mailegu batzuen ordainketak atzeratzea eta lege aldaketa bat errentamenduen kostuak murriztu ahal izateko.
Udazken iluna
Argazkia oso antzekoa da Euskal Herri osoan. Hegoaldeko beste hiru lurraldeetan urrunago dago taberna eta jatetxeen irekitzeko ordua, eta sektoreko arduradun eta langileen ezinegona handituz doa. Atzo, manifestazioa egin zuten Bilbon, eta Donostian ostiral eguerdirako iragarri dute.
Turismoan, berriz, Eustatek atzo kaleratutako datuek erakusten dute udazkenean okertu egin dela egoera. Urrian, % 63,1 jaitsi ziren bisitarien sarrerak Araba, Bizkai eta Gipuzkoako hoteletan. Udan %47,4 izan zen jaitsiera, eta irailean %60,2. Urrian, Bizkaian nabaritu da gehien: % 68,8 behera. Gipuzkoan %59,5 eta Araban, %53,2. Beherakada, batez ere, atzerriko bisitarien artean gertatu da: % 79,7 gutxiago.
Urrian, 501 hotelek jardueraren bat izan zuten, eta 127 hotel erabat itxita egon ziren, 2019an baino 88 gehiago. Establezimendu horien eguneko batez besteko tarifa 69,2 euro izan da; duela urtebete baino % 26,5 gutxiago.
Bilboko portuko zamaketariek iragan astean jo zuten Jaurlaritzako Lan Sailaren atea. Erakunde publikoen eta enpresaren aldetik hainbatetan leporatu zaie negoziatzeko borondaterik eza; haiek, berriz, ukatu egin izan dute publikoki, eta hori erakusteko aukeratu zuten bitartekaritza publikoa. Lan Sailak ardura hori bere gain hartzea onartu zuen, grebaren ondorioz «sortzen ari den egoerarengatik, eta greba Bilboko portuan eta Euskadiko ehun produktiboan izaten ari den eraginarengatik».
Greba eskubiderako legeak arautzen duen formula bat da bitartekaritza, eta botere hori aitortzen dio lan agintaritzari. Formulak, baina, ez ditu bi aldeak negoziatzera behartzen, eta uko egin dakioke. Eta hori egin du, hain zuzen, Bilbo Estibak: ezetz esan. Asteak pasatu dira enpresa eta langileen arteko azken bileratik, eta, norbaitek behartu ezean, ez dirudi egoera aldatuko denik.
Bilbo Estibak Jaurlaritzari emaniko erantzunean argi utzi du ez duela negoziazio gehiago nahi, eta arbitraje loteslera jo nahi duela. Zamaketarien sindikatuek, baina, hori eragotzi nahi dute, susmoa dutelako enpresen alde egingo duela ebazpenean. Hori dela eta, azken aukera agortu dute: bitartekaritza Espainiako Lan Ministerioari eskatzea.
Zamaketarien langile batzordea osatzen duten sindikatu guztiek —Coordinadora, UGT, ELA, LAB eta KAIAk— eskutitza bidali zioten atzo Yolanda Diez Espainiako Lan ministroari. Negoziazio prozesuaren «blokeo egoera» ikusita, eta «negoziazio mahaian jardunik» ez dagoenez, ahalik eta goizen bitartekaritza prozesu bat martxan jartzeko eskatu diote. Trukean, eta borondate oneko keinu moduan, sindikatuak prest agertu dira greba bertan behera uzteko negoziazioak irauten duen bitartean. Orain ikusi behar da lehenik ea ministerioak eskaera onartzen duen, eta, gero, ea Bilbo Estibak onartzen duen.
Espainiako Gobernuak, izan ere, badirudi bide guztiak agortu nahi dituela arbitraje loteslea ezarri aurretik. Hedabide batzuetan zabaldu zenez, Jaurlaritzak esku hartzeko eskatu zion duela bi aste, eta formula hori saihestu zuen. Arbitrajea greba eskubidea urratzeko modu bat da, eta zamaketariak ezarri zaizkien gutxieneko zerbitzuak betetzen ari dira. Are gehiago, ELA sindikatuak helegitea jarri zien gutxieneko zerbitzu batzuei, gehiegizkoak zirelakoan, eta Bilboko Gizarte Arloko Epaitegiak arrazoia eman die behin-behinean.
Grebari dagokionez, gaurkoa hogeita lau orduko lanuzteen hamaseigarren eguna da. Zamaketariek hilabete daramate lau orduko, txanda erdiko eta egun osoko etenak egiten. Kontratu finkoa duten 320 zamaketariak eta behin-behineko egoeran hamabi urte daramatzaten beste 103 ari dira greba egiten. Lan hitzarmena berritzea eskatzen ari dira, eta finko kopurua handitzea.
Aernnova euskal industriaren abangoardiako ordezkariaren sorreraren nondik norakoetan arakatu behar da Tapiaren hitzen esanahia erabat ulertzeko. Arabako aeronautikaren aitzindari Gamesaren adar bat da Aernnova. 2006ko urte bukaeran enpresa berriaren zuzendaritza partzuergo berri batek hartu zuen; akordioa egin berria zuen Eusko Jaurlaritzarekin: «Taldearen egoitza sozialak, fiskalak eta zuzendaritza efektiboak Euskadin jarraituko dute». Konpromiso hori hartu zuen enpresak. Ana Agirre zen Industria sailburua orduan: «Proiektu honek Euskadin duen konpromisoa eta apustu sendoa» nabarmendu zituen akordioa sinatu zuten egunean. 2006 hartan, Aernnovak «enplegu mailari eusteko konpromisoa» hartu zuen, gainera. Zehatzago oraindik: «Enpleguari kalte egingo lioketen deslokalizazio larriak» ez egiteko konpromisoa agertu zuen jendaurrean.
Ulertzekoa da Tapiaren haserrea 2015eko iragarpenen ostean. «Aernnovaren jokaera salatu nahi dugu, bai Jaurlaritzarekiko, bai instituzioekiko, bai langileekiko»; «ezin gara neutral egon»; eta «xantaia da» esaldiak bota zituen orain dela bost urteko azaroan. Hegazkinen sektorean aritzeari utzi zion Gamesak 2006an, berriztagarrien alorra lehenetsita —orain Alemaniako Siemensen esku—, eta negozio aeronautikoa inbertitzaile talde baten eskuetan geratu zen, Iñaki Lopez Gandasegi buru. Eragiketa aurrera eramateko finantza bazkide bat bilatu zuten Euskal Herritik kanpo: CCM Caja Castilla La Mancha. Harrezkero inbertsio eta jarduera ugari Gaztela-Mantxan kokatzea erabaki du zuzendaritzak. Garai horretan Euskal Herriko finantza bazkide bat lortu izanak enpresaren norabidean nolako ondorioak izango zituen erantzunik gabeko galdera izango da beti.
Orain, berriz, mende batean aurrekaririk gabeko pandemia bat iritsi da mundu globalizatura, eta hegazkinak lurrean geratu dira; leher egindako konpainien inbertsioak eten dira. Eta Tapiak krisi gogor bati buruzko azalpen soilak baizik ez ditu eman gaur arte, enpresei «ahal diren enplegu guztiei eutsita» jarduerarekin jarraitzeko esatearekin batera; «lau edo bost urte» aipatu ditu aeronautikaren merkatuak normalizatzeko beharko duten epeari erreparatuz, eta, bien bitartean, euskal industriaren sektore preziatuenetako bat odolusten ari da, lehen biktimak, beti bezala, langileak direla.
Berantevillan, «galera historikoak» direla eta, ehun kaleratuko dituzte 2021eko hasieran, langileek topatzen ez badute erregulazio prozesua geratzen lagunduko lukeen erakundeen babes sendo bat. Ez du ematen Ekonomiaren Garapeneko sailburua duela bost urteko hordagoa botatzeko tenorean denik, baina ezin da ahaztu hainbeste aldiz goratzen duten kolaborazio publiko-pribatu horren magman urtzen direla batzuetan nahitaezkoak ematen duten erabaki traumatikoak, kasurako 2015ean Aernnovak egin ez zituen kaleratzeen iragarpen hura.
Eta zenbatekoa da Aernnova pribatuak jaso duen kolaborazio publikoaren zenbatekoa? Zazpi milioi eurokoa azken urteotan, EH Bilduk asteon salatu duenez. Horregatik eskatu diote gobernuari, hala koalizioak nola Berantevillako langileek, enpleguaren alde esku hartzeko.
Nola edo hala, baina «eusten» ari direla esan du Martinezek, zabalik dauden negozio txikiei esker, batez ere. Langile gehienak aldi baterako enplegu erregulazioan ditu, halere; komertzialak izan ezik. «Supermerkatu txikiekin, mintzategiekin eta halakoekin ere egiten dugu lan. Lau lata saltzen ditugu, baina nahiago dugu geldi egon baino kalean egon, hemen gaudela esateko bada ere. Egoera etsigarria da bestela ere».
Jatetxeak itxi izana ere «kolpe latza» izan da Guikar enpresarentzat. «Behi haragia besterik ez dugu saltzen, eta ostalaritzari lotuta dago gure negozioaren %95 inguru, hau da, ia dena. Aurten gainera, Espainiako txuleta haragirik onenaren saria jaso dugu, laugarren urtez. Marketin aldetik, sekulako bultzada zen hori, eta dena ixtea oso gogorra izan da», azaldu du Asier Goikoetxea enpresako saltzaileak.
Txuletak eta azpizunak dira Guikarren produktu nagusiak, eta, beraz, produktu horiek saltzea zailagoa zaie ostatuak itxita diren garaiotan. «Zabalik diren jatetxe gutxietan ez da horrenbeste saltzen, eta eramateko janaria prestatzen dutenentzat gure produktuak ere ez dira aproposenak». Hanburgesak, bai, badituzte, eta haiei esker ari dira fakturazioa apur bat txukuntzen. «Zeinek esango zigun orain dela bost urte-edo hanburgesak egiten hasi ginenean, negozioa salbatuko zigutela?».
Euskal Herritik kanpo dute merkatu zati handi bat; Espainian, Madrilen bereziki, «ezagunak» direla adierazi du Goikoetxeak, eta hara begira ari direla egunotan. Baina zerumugan laino beltzak ikusten ditu. «Ahal duguna egiten ari gara. Baina, egia esan, aurreikuspenak ez dira onak: ez dugu arnasa hartzeko tarterik ikusten epe motzean».
Ekoizleak arinago
Tabernak, jatetxeak, hornitzaileak eta ekoizleak: ostalaritzaren itxieraren ondorioak kate guztian ari dira nozitzen. Ekoizleen kasuan, halere, kolpea apur bat arinagoa izaten ari da, merkatu zabalagoa dutelako gehienek. Hori da Amurrioko (Araba) Acha destilatze lantegiaren kasua, adibidez. Gina, rona, vodka, whiskia eta antzerako likoreak egiten dituzte. «Zorionez, bezero txiki asko ditugu toki askotan, nola Espainian hala nazioartean. Eta horrek modua eman digu bertako fakturazioan izan dugun %30eko jaitsiera hori konpentsatzeko», azaldu du Agustin Martin kudeatzaileak.
Taberna txikietatik hasi eta jatetxe kate ezagunetaraino, ostatu asko dira Acha destilatze enpresaren bezero, hornitzaile eta banatzaileez gain. Establezimendu handiekin eta supermerkatuekin ere egiten dute lan, baina, orain, alor horretan ez dute salmentarik. Martinek adierazi du merkatuan ziurgabetasuna eta «beldur handia» dagoela, eta egoera asko aldatzen dela «kilometro gutxiren artean». «Zer esan nahi du horrek? Ahalegin hirukoitza edo laukoitza egin behar dugula orain arte saltzen genuenaren laurden bat saldu ahal izateko».
Bastidako (Araba) Tierra upategian ere esportazioei esker ari dira «arnasa hartzen». «Zorionez, pandemia iritsi aurretik, gure negozioaren %80 esportazioetara bideratuta zegoen. Beraz, ez gaitu bete-betean jo», azaldu du Carlos Fernandez upategiko arduradunak. Europan eta AEBetan saltzen dute ardoa bereziki. «Bizkaian eta Gipuzkoan ere egiten dugu lan, eta hor bai, bat-batean geratu da dena, eta nabaritu dugu».
Fernandezek azpimarratu du, ordea, etxeko kontsumoa dela gakoa. «Hemen ez dago ohitura handirik Europako herrialde batzuekin edo AEBekin alderatuta. Begira Belgika, adibidez: egoera larria da han ere, eta, halere, ardoa bidaltzen jarraitzen dugu. Eta berdin Suitzara edo Alemaniara: etxean kontsumitzeko ohitura handiagoa dute. Hemen garagardoa agian bai, baina ardoa gehiago kostatzen da».
Oso bestelako egoera du Laukote upategiak. «Fakturazioa %75-80 inguru jaitsi zaigu bat-batean. Gure negozioaren zatirik garrantzitsuenetarikoa da ostalaritza», esan du Norberto Miguelek, upategiaren arduradunak. Guardiako (Araba) upategiaren kasuan, esportazioak ez dira zuloa estaltzeko adina izaten ari. «Esportazioek konfinamendu garaian arnasa eman ziguten; udan, batez ere. Baina guk saltzen dugun eremuan, AEBetan, oraintxe arazoak izaten ari dira COVID-19arekin, eta ostalaritza ixten ari dira han ere. Gure nazioarteko salmentak %10-20 inguru izango izango dira orain».
Arabako Errioxako upategiek upelak ardoz beteak dituzte; uzta bikaina izan da aurtengoa, eta horri zein irtenbide eman asmatu ezinik dabiltza gehienak. Laukoteren kasuan, inguruko bezeroen artean aurkitu dute irtenbide bat, salmenta zuzenaren bidez: «Bertako jendeari esker ari gara datuak apur bat txukuntzen, zuzeneko salmenta bidez erosten hasi baitira Eguberrietarako ardoa. Eta kanpaina horri esker, uste dut zerbait saltzerik izango dugula».
Salmenta zuzenaren bidea
Asko dira, hain zuzen ere, zuzeneko salmentaren bidea hautatu dutenak beren produktuak saldu eta diru sarrera batzuk lortu ahal izateko. Konfinamendu garaian negozio askoren irtenbidea izan zen, eta ikasgai hura baliatu nahi izan dute orain ere, ostalaritzaren itxierari aurre egiteko. Eta hori izango da Eguberriei begira erabiliko duten estrategia.
Interneten aurkitu dute horretarako erakusleihoa. Tierra upategiaren kasuan adibidez, dagoeneko martxan diren askotariko plataformen bidez saltzen dute ardoa. «Plataforma askotan gaude, eta bai, saltzen dugu. Baina batez ere upategian bertan ari gara saltzen, betiko eta gertuko bezeroei. Etxera eramateko erraztasunak ematen dizkiegu. Baina hemen asko falta zaigu oraindik ohiturak aldatzeko. Pentsa, ezagutzen dut ardo ekoizlerik etxean ardorik ez duena. Imajinatu zein den etxeko ardo kontsumoaren maila hemen».
Urte zailak datozela ohartarazi du Fernandezek. «Egoerak hobera eginda ere, bi uzta elkartuko dira mundu osoko upategietan. Ardo kontsumoa nabarmen handituta ere ez dugu hori guztia merkatura aterako. Uste dut gutxienez bi urte oker datozela».
ABRA Arabako Errioxako Upeltegien Elkarteko kideek alavawines.com webgunea ireki dute, bestalde; tresna hori baliatu nahi izan du Laukotek bere ardoak saltzeko. «Aukera ona izaten ari da, eta eskaera asko ari gara jasotzen», azaldu du Norberto Miguel arduradunak. «Baina ez pentsa erraza denik, egun denok baitugu webgune bat, eta jendeak ez du ohitura handirik Internetez erosteko».
Bat dator Fernandezekin, halere: «garai zailak» datozela uste du hark ere. Jatorri izen propio baten beharra galdegin du estrategia gisara. «Argi dago ardoa prezio duin eta justuan saldu nahi badugu marka propio bat behar dugula. Orain etorriko den prezio gerra ikaragarria izango baita».
Ardoa baino zailagoa dira saltzen Acha destilatze enpresak ekoizten dituen produktuak, Martinek azpimarratu duenez. «Hornitzaile guztiek esaten digute gehien saltzen ari dena ardoa, garagardoa eta bermuta direla. Eguraldiak ere eragiten du, baina whiskia, vodka, rona… oso gutxi saltzen dira». Baina pandemiak hala behartuta, Interneterako jauzia egitea erabaki dute, beste negozio bide bat irekitzeko asmoz.
Sarasti Edariak-ek ere pandemiaren bigarren olatua baliatu du webgune bat atontzeko. «Astigarragako Udalaren diru laguntza baten zain nago, webgunea amaitu ahal izateko. Ez dugu eskaera handirik espero, baina sinetsita nago gutxienez zulo batzuk estaltzeko balioko digula. Probatu nahi dugu», esan du Martinezek.
Guikarrek, ordea, lehendik ere saltzen zuen Internet bidez, eta izurritearen itzalean, nabarmen igo zaizkie eskaerak. «Konfinamenduan izugarria izan zen; orain, ordea, gutxiago ari gara saltzen». Gabonak gertu daudela eta erosketak egiteko «garai aproposa» dela gogorarazi du Goikoetxeak. «Eta, gainera, guri arnasa emango ligukete».