“Gehien kolpatutako sektoreetako batentzako” laguntzak eskatu dituzte ostalariek
Gehien kolpatutako sektoreetako batentzako laguntzak eskatu dituzte ostalariek. EAEko ostalariek elkaretaratzeak egin dituzte, eta Nafarroakoak manifestazioa.
2 Orduan geure agintariak izango dira, osasun sistema nahikoa ez prestatzeagatik pandemiaren bigarren olaturako… Hori ere izan zitekeen, baina ez da.
3 Zein izan da, orduan, barkamena eskatu behar izan duena? Google bera. Bai, AEBetako konpainia boteretsu eta ahalguztidunak hanka-sartze bat aitortu eta barkamena eskatu behar izan du.
4 Nori, baina? Thierry Breton Europako Batzordeko Barne Merkatuko komisarioari (irudian). Kontua da Googleren barne dokumentu batek aholkatu zuela Bretoni «kontraeraso» egitea eta, AEBetako Gobernuaren laguntzarekin, hark dituen babesak ahultzea. Frantziako Le Point astekariak eman zuen agiriaren berri, eta iskanbila sortu zuen. Ostegunean, Sundar Pichai Alphabet enpresako buruak —harena da Google— Bretoni deitu eta barkamena eskatu zion. Ziurtatu zion berak ez zuela ikusi barne agiri hori, eta, edonola ere, Alphabetek ez dituela agintari publikoen aurkako eraso pertsonalak egiten. «Google ez da hori». Gainera, aurrerantzean EBrekiko harremanak bere gain hartu zituen Pichaik.
5 Eta zer arazo du Googleko jendeak Bretonekin? Hura dagoela lehen lerroan Europako Batzordeak Interneteko enpresa erraldoiak arautzeko daraman borrokan. Abenduaren hasierarako espero dira Bruselaren proposamenak, eta Googlek ez du ezer onik espero beretzat.
6 Zer dela eta? Europako Batzordeak uste du Interneteko konpainiek beren irabazi ekonomikoari soilik erreparatzen diotela, eta informazio faltsuak eta legez kanpoko edukiak baimentzen dituztela. Gainera, monopolioei aurre egiteko eta enpresa txikiei lekua egiteko, Zerbitzu Digitalen Arauak nahi du konpainia nagusiek zenbait datu lehiakideei eta arautzaileei ematea. «Internetek ezin du Mendebalde Basatia izan; arau garbiak eta gardenak behar ditugu, ingurumari ulergarri bat, eta eskubideak eta betebeharrak orekatzea», azaldu zion Bretonek berak Prichairi.
7 Googleren aurkako arau bat dirudi horrek… Hala da neurri batean, Brusela oso kezkatuta dagoelako lortu duen boterearekin. Hori mugatu nahian, azken hiru urteetan 8.250 milioi euroren isunak ezarri dizkio Googleri, hiru auzitan: bere erosketa zerbitzu digitala hobesteagatik bere bilaketetan, Android sistema operatiboan Google-Alphabeten produktuei lehentasuna emateagatik, eta iragarki politikarengatik.
8 Normala da orduan AEBen babesa eskatzea. Egia da Donald Trumpekin, bederen, Washingtonek ez duela begi onez ikusten Bruselak bere konpainia teknologikoak mugatu nahi izatea; baina, aldi berean, neurriak hartu nahi ditu berak ere. Urriaren hasieran, Googleren aurkako ikerketa bat zabaldu zuen, lehiakideak baztertzeagatik .
Batek baino gehiagok galdetuko du ez al zegoen, bada, jada erabakita Europako funtsena; uztaileko bilera amaigabe haietan akordioa lortu zela, eta diruak badatozela, koronabirusak Europara ekarritako txikizio ekonomiko eta soziala arintzera, sare produktiboak transformatzera. Baina Vargak arrazoi du: oraindik ez, oraindik guztia ez dago adostuta. Horrela izaten dira etxepeko kontuak erabakitzeko bilerak, eta Europako Batasuneko negoziazioak.
Batasuneko prozedura bihurretan dago oraindik errekuperazio funtsa, baina azaroko lehen egun hauetan gainditu berri ditu bi langa zail. Europar Kontseiluak, kostata, baina lortu du Europako Parlamentuaren oniritzia 2021-2027 bitarterako Batasunaren aurrekonturako (harekin batera doa errekuperazio funtsa). Parlamentuak, trukean, nahi zuenaren zati handi bat erdietsi du: 15.000 milioi euroko gehigarri bat Batzordeak eta Kontseiluak aurreikusitako kopuruei, Europa mailako egitasmoetarako —besteak beste, hezkuntzako Erasmus eta ikerketako Horizon programetarako eta laguntza humanitariorako—.
Aurretik, EBko herrialdeetako enbaxadoreek eta Parlamentuko negoziatzaileek beste langa bat gainditu behar izan zuten, eta adostu zuten Rule-of-Law mekanismoa deiturikoa, zeinak arautzen duen aurrekontuko diruen esleipena nola baldintzatu EBren zuzenbide estatuari buruzko printzipioetara. Gaia ezaguna da: Batasuneko hainbat herrialde eta Batzordea bera ere kezkatuta daude herrialde batzuetako gobernuetan, batez ere Hungarian eta Polonian, ikusten diren joera autoritarioekin.
Halako jokaerei muga jartzeko bidea litzateke aipatutako mekanismoa. Harekin, Europako Batzordeak eskumena luke EBko arau eta printzipioak hausten dituen herrialde bati dirubideak etetea proposatzeko. Enbaxadoreek eta parlamentuak adostutakoaren arabera, Batzordeak etete hori proposatuz gero, aurrera ateratzeko nahikoa litzateke herrialdeen gehiengo kualifikatu bat. Eta, beraz, inork ez luke beto eskubiderik.
Baina, gogoratu: ezer ez dago adostuta guztia adosten den arte. Poloniak eta Hungariak badute oraindik betorako aukerarik. EBko luzera begirako aurrekontuek eta, adi, harekin errekuperazio funtsak ere, herrialdeen oniritzia jaso behar dute; besteak beste, horrela izango du Europako Batasunak baimena funts horretarako diruen bila merkatuetara jotzeko. Eta, hor, Hungariako eta Poloniako parlamentuak sartzen dira tartean.
Bi herrialdeetako agintariek salatu dute EBko herrialdeentzat «tratu desberdinak» eta «estandar bikoitzak» daudela. Eta mehatxu nahiko argia egin dute, esanez gauzak dauden moduan zaila dela beren parlamentuek EBko aurrekontua onartzea.
Hori bai, aurrekonturik gabe ez dago errekuperazio funtsik, eta diru horien balizko onuradun handienen artean daude, hain zuzen, Polonia eta Hungaria. Osasun eta ekonomia krisi betean, ezetz esango diete itzuli beharrik gabeko milaka milioi eurori?
Europako Batasunak badu halako egoerei aurre egiteko modu bat: luzamenduetan ibiltzea, joan-etorri eta negoziazio amaigabeetan, azkenean erdipurdiko irtenbide bat topatzeko. Baina gauzak ez daude luzamenduetarako. Batetik, pandemiaren ondorioei erantzun behar zaielako, eta, bestetik, zorpetze bateraturako lehen apustua, errekuperazio funtsa, ondo ateratzea garrantzitsua delako Bruselarentzat.
Aurrekontuak 2021. urtearen hasierarako egon beharko luke erabat onartuta. Lehen sei hilabeteetan funtsen %10 iritsiko lirateke herrialdeetara, eta beste zati bat urtearen amaieran banatuko litzateke. Nola banatuko diren eta zertarako? Hori etxepeko beste bilera bat izango da.
Europako Batasuneko Ekonomia ministroek batzarra egingo dute bihar, Trump osteko harremanei «hasiera berria» emateko. AEBekin negoziatzeko agenda zehaztu nahi dute, eta hori bateragarria egin asteon bertan iragarritako muga zergekin, AEBetako produktuen aurkakoekin. Valdis Dombrovskis EBko Ekonomia komisarioak oso argi utzi du Europak «soluziobide azkar bat» nahi duela Airbus-Boeing gatazkan. Gauza bat delako MME Munduko Merkataritza Elkartearen ebazpenaren itzalean tarifa bereziak ezartzeko tramitazioarekin jarraitzea, eta bestea odolkiak ordainetan ematea. Ezin baita ahaztu indarrean daudela Trumpek Europako hainbat produkturen aurka ezarritako tarifak.
Txina, arazo bat bientzat
Ez, Batasunak ez du abian jarri nahi hauteskundeak galdu berri dituen presidenteak egindako txikizioaren parekorik, baina Bruselak gerra komertzialaren hurrengo urrats hori gauzatu ez dezan, ezinbestekoa da Bidenek keinu bat egitea, eta arin ibiltzea keinu horrekin. Europaren azken helburua da reset botoiari sakatzea azken lau urteotako eraso komertzialen ondoren. Trump altzairuarekin hasi zen, «segurtasun nazionala» aitzakia hartuta; Europako autogintzako handiei mehatxu argia egin zien ondoren, eta MMEk herrialdeen auzi komertzialei irtenbidea emateko duen sistema ixtea lortu zuen, hein batean. Gero, Airbusen laguntzen harira, 6.900 milioi euroko muga zergak iritsi ziren, orain urtebete.
Labur esanda: Europa ez da salbuespen izan Trumpek mundu mailan egindako aldebakarreko politikan. 2016an Etxe Zurira eraman zuten manufakturako behargin eremu etsiak saritzeko, garaipen azkarrak bilatu ditu agintari errepublikanoak: zigorrak ezarri eta ondoren negoziatu estatus berri baten gainean.
Eta Europak zer aldagai sar ditzake ariketan Bidenek bake komertzialaren alde egin dezan orain? Bada, potentzia bientzat mehatxu argi bat dena: Txina. Bruselan ere ikusten dituzte teknologiaren transferentziaren alorrean Pekinek ezarritako arauen arriskua, eta estatua atzean duten Txinako konpainien abantailaz ere aspaldi ohartu dira. Txinaren hedapenari mugak jartzeko akordio posible berriek EBren eta AEBen arteko aliantza sendotu dezakete. Segurtasunaren izenean, teknologia berrien esparruan ere, batera aritzea nahi du Washingtonek, 5G teknologia eta Huaweibegiz joak dituela. Beharbada, urrats bat egin beharko dute hor Europako herrialdeek.
Edonola ere, Trumpen aurreko normaltasun zaharrera itzultzea baztertu dute Bruselan. Bidenek AEBetako manufaktura hauspotzea agindu du kanpainan; agentzia federalek bertako produktu gehiago erosteko arauak agindu ditu, eta hornidura katea atzerrira daramaten industrien aurkako isunak.
Horrez gain, bada beste auzi gatazkatsu bat bi potentzien artean: Google tasa. Frantzia izan da lehena AEBetako konpainia teknologiko handientzako zerga berezia onartzen. Google, Amazon, Facebook eta Apple konpainiei eragiten die batez ere; erraldoi horiek ez baitute behar bezainbeste zerga ordaintzen Europan, zerga saihestea dela medio. Trumpek muga zergak jarri dizkie Frantziako produktuei presio neurri gisa, baina OCDEren eremuan zerga bat adostea lortu ez dutenez, Parisek aurrera egingo duela esan du datorren urtarrilean, eta herrialde gehiagok iragarri edo onartu dituzte antzeko neurriak, Espainiak barne. Bidenentzat ez da erraza izango auzi hori, eta litekeena da tasa bateratu bat adosteko negoziazioei berriro ekitea.
Betiko normaltasuna ez dute lortuko beharbada, baina AEBek aurrerantzean ere lehen mailako bazkide komertziala izateko oinarriak ipini nahi ditu Europak. Merkatu garrantzitsua da EBrentzat, bereziki Alemaniarentzat, autogintza dela eta. AEBek ere badute interesa harreman oparo bati eusteko, ekonomikoa eta geopolitikoa. «Gorabehera handiko aro honetan gure lagunak gertu izan behar ditugu, benetan lagungarriak zaizkigun aliantzei eutsiz», esan du Dombrovski komisarioak. Biden ez dago oraindik Etxe Zurian, baina zauriak osatuz joateko urtea izan daiteke 2021a. Eskarmentuko politikari demokrata, ordea, zabaltzeko dagoen liburu bat da.
Eizmendiren hitzak Gorka Ganboarenak ere izan zitezkeen. Hogei urte daramatza bazkidearekin batera Bordatxo taberna gobernatzen, Bilboko Deustu auzoan. Aste honetan jarri du martxan enkarguz janaria eramateko sistema. «Duela hamar bat urte izan genuen buruan, baina orain kolpean hasi behar izan dugu. Hasi berri gara, eta lan gutxi dugu; geure burua ezagutarazi behar dugu. Konponbide gisa ez digu balio: kafetera pizteko ere ez dugu ateratzen». Ganboa, baina, baikorra da; «bestela ez nintzateke enpresari izango» bota du, umoreko. «Sistema honekin lan egiten ikasteko balioko digu behintzat. Susmoa dut etorkizunean goraka egin dezakeen eskaintza bat dela. Geurearen moduko negozioen oinarria ez da izango inoiz, baina zutabe bat gehiago izan daiteke».
Lekunberrik (Nafarroa) antz gutxi du Bilborekin edo Durangorekin. Geografikoki zein demografikoki. Bertan dago Amairu ostatua. Nafarroan, ostalaritza ixteko agindua Araba, Bizkai eta Gipuzkoan baino lehenago iritsi zen, eta aste batzuk daramatzate telefonotik eskegita. «Ezin genuela itxi argi nuen: tipula bat saltzeko bazen ere, martxan egon behar genuen», azaldu du Ana Ojerrek. «Kutsatze baten ondorioz, irailean hiru astez egon ginen itxita, eta, berriz ixtera behartu gintuztenean, bikotekideak eta biok ikusi genuen zerbait egin behar genuela, eta eramateko eskaintza indartu genuen. Etxera guk eramango genuen». Afarien txandan «tankera guztietako pizza nafarrak» eskaintzen dituzte, jana eramateko ohiturarekin harreman zuzenagoa duen produktu bat, eta esperientzia horrek lagundu egin die. «Neroni joaten naiz banatzera, autoz. Ostiraletan eta larunbatetan, itxi aurreko fakturaziotik gertu antzean gabiltza, eta bada zerbait. 21:00etan itxi behar dugula kontuan hartuta. Astean zehar, aldiz, ez gara inguratu ere egiten».
Ojerrek ere, Ganboak bezala, gora egin dezakeen eskaintza bat dela uste du. «Ikasten ari gara; lan egiteko modu berri bat da. Guk inguruan herri txiki asko ditugu, eta han asko eskertzen dute etxean jasotzea. Ez daude ohituta banatzaileak haraino iristera. Landetxe asko ditugu inguruan, eta haiek ere eskertu dezakete. Susmoa dut Eguberrian jende dezentek eskatuko dituela bazkari-afariak kanpoan».
Ohiko martxa, baina, urrun dute hiru negozioek. Lau edo bost langile aldi baterako erregulazioan dituzte, eta kostako zaie luze gabe guztiak ateratzea. «Adabaki txiki bat baino ez da. Etxean ez egotearren etortzen zara lanera», aitortu du Ganboak.
Herri askotako udalek eta merkatari elkarteek enkarguz lan egiten duten taberna eta jatetxeen zerrendak eratu dituzte. Era berean, ostalariek Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak ezarritako arauak betetzen dituztela bermatzea udalen ardura da, baina informazio falta egon dela salatu dute. «Nik, askotan, udaltzainak ere zorabiatuta ikusi ditut; egun batetik bestera aldatu dizkiete arauak», azaldu du Eizmendik. Ganboa ados dago: «Hedabideetan ikusitakoa dakit nik. Ordutegi aldaketen aro hori kaotikoa izan da, eta udaltzainek ere askotan ez zekiten zer egin, Eta orain? Kafea eman al dezaket? Enkargua lokalean egin al daiteke? Ala telefonoz bakarrik? Gu galduta gaude, eta bezeroa, are gehiago».
Bigarrenez itxita
Hiru ostalariak ernegatuta daude, haien sektorea ari delako jasaten neurririk zorrotzenak. Udaberrian, luzaroan egon ziren itxita; gero, murrizketekin jardun zuten uda osoan; eta azaroan, berriz ere itxi egin behar izan dute. «Guk udan ondo egin dugu lan, eta iazkoa ere urte ona izan zen, ingurune pribilegiatu bat dugulako», aitortu du Ojerrek. «Turismoa ibili da Nafarroa iparraldean, eta urteko kontuak oraindik ez ditugu egin, baina arnasa eman digu. Hirietakoak okerrago ibiliko ziren, ziur». Halere, beste itxialdi luze bat etorriko balitz, nekez eutsiko liokete.
Eizmendi kritikoagoa da. «Jendeari beldur handia sartu diote gorputzean, eta hori da pandemiarik txarrena. Baina, tira; hala ere, irail aldera martxa hartzen hasiak ginen. Iazkoaren %50era iritsi gabe, baina lana behintzat, eta berriz ere neurri gogorrenak. Nik uste dut tabernariek oro har gauzak ondo egin ditugula: lokalak egokitu, neurriak hartu, tarteak zaindu… eta zapla! Eman digute berriz».
Sektoreari buruz hitz egiten dute behin eta berriz, badakitelako kinka larrian dagoela. «60.000 langile dituen enpresa bat gara, eta hala hartu behar gaituzte kontuan. Latza da aholkulariari deitzea, zer etorriko den galdetzea, eta haiek ‘ez dakigu’ esatea», salatu du Ganboak. Kontuan hartuak izateko haren eskaerak hari mutur asko ukitzen ditu: erakundeak, errentadunak, bankuak… Haren kasuan, esperientzia gogorra izan du bankuekin. «Martxoan, berritze lan handia egin genuen lokalean. Irailean ireki genuen berriz. Enpresa kaudimentsua gara, zorrik gabekoa, ibilbide luzekoa… Urtarrilean, mailegua eskatu genuen, eta ez zegoen arazorik. Martxoa iritsi zen, eta trabak. Kolpean ‘arrisku enpresa’ ginen. Gu? Ez, ostalaritza osoa. Azkenean lortu genuen, modu onean gainera, baina kosta zitzaigun, etxebizitzaren gaineko hipoteka mailegu eta guzti».
Abuztutik, kotizazioak
Eizmendik kritika egin die erakundeei: «Pandemiarik handiena agintariak dira. Askotan badirudi ez direla gure munduan bizi; eta bankuak, antzera». Azalpena luzatu du: «Pandemiak bigarren olatua izango zuela jakin, eta ez gara batere prestatu. Europatik milioiak etortzekoak direla esan, eta non daude? Osasungintzako langileak esaten ari dira ez direla iristen». Laguntza ekonomikoak eskatu dituzte iazko diru sarreren %25 baino gutxiago izan dituztelako, baina, aldi baterako erregulazioetarako baldintza bigunez gain, ezer gutxi jaso dutela kexatu dira.
«Urteko zenbakiak negargarriak izango dira. Esaterako, abuztuaz geroztik langileen kostu sozial osoa ordaintzen dugu, 600 euro bakoitza. Horri gehitu errenta, maileguak… Oso justu dabiltzanek ez dute jasango», iragarri du Ganboak. Ojerrek jarri dio azken puntua gaiari: «Eskatzen dut ez gaitzatela erortzen utzi, laguntzen babesean koman eduki gaitzatela gutxienez. Erori diren batzuk ezagutzen ditugu. Lokalen alokairuena salatzeko modukoa da».
Dena, baina, ez da lainoa, eta animoso daude hirurak. «Bezeroena izugarria da», goratu du Ganboak. «Bezero txarrarena mito bat da: gehien-gehienak oso onak dira. Ezagutzen ez genuen jendeak bonuak erosi zituen gu laguntzeko, eta ‘aurrera, behar zaituztegu’ esaten ziguten». Ojer ere gogotsu dago. «Udaberrirako zuzen daitekeela uste dut, baina txertoaren bilakaerak zeresan handia izango du». Eizmendik, berriz, nahiago du luzera ez begiratu: «Egunez egun noa. Itxia banu agian eskubide gehiago nituzke, baina lan egin behar da. Egia esan, lantalde oso ona dut alboan, eta horrek asko laguntzen du».