2021eko lehen hamaika hilabeteetan, Araba, Bizkai eta Gipuzkoako ondasunen esportazioak aurreko urtean baino 4.358 milioi euro gehiago izan ziren: 23.584 milioi guztira. Eta 2019ko aldi berean baino 7,56 milioi gehiago.
Hazkunderik handiena Bizkaian izan da: %31,5ekoa. Araban %18,8koa izan da, eta Gipuzkoan, %16,2koa. Inportazioei dagokienez, hazkundea %25,7koa izan da hiru lurraldeetan. Bizkaian, %38koa; Gipuzkoan, %28,3koa, eta Araban, %24,1ekoa. Horiek hala, 4.483,3 milioi euroko saldo positiboa izan da.
Azaroa bereziki ona izan da: joan den urteko hil beraren aldean, sektore guztietan ugaritu egin dira esportazioak: %72,7 produktu energetikoetan, eta % 24 ez-energetikoetan (esportazio guztien %95 dira horiek).
Petrolio olio finduak, ontzigintza eta siderurgia nabarmendu dira; autogintzak ere gora egin du, horniduren krisia gorabehera: 2020ko azaroan baino %52,2 gehiago esportatu du sektoreak, Gasteizko Mercedesek bultzatuta, bereziki. Udatik, produkzioa eten behar izan dute han, baina 2020ko antzeko kopuruetan amaitu dute urtea, eta azaroan %52ko hazkundea izan zuten salmentetan. Hiru lurraldeetako esportazio guztien %8,6 izan ziren azaroan.
Inportazioei dagokienez, energiena (gasa, petrolioa, olioak) eta mineralena ugaritu egin dira urte batetik bestera, industriaren beharrengatik bereziki. %25,7 hazi dira kanpo erosketak 2021ean; azaroan %45,1ekoak izan ziren, aurreko urteko hil berarekin alderatuta.
Nafarroan, behetik oraindik
Nafarroa da salbuespena. %8 handitu dira salmentak 2021ean, eta inportazioak, %23,5, Nastatek jakinarazi duenez. Hortaz, esportazioak oraindik ez dira pandemia aurreko kopuruetara itzuli: %7,7 txikiagoak dira oraindik. Bereziki, autogintzaren eraginez gertatu da hori. Volkswagenek Landabenen duen plantak nabarmen murriztu zuen produkzioa iaz. Sektore horretan, salmenten bolumena %2,3 apaldu da, eta Alemaniara esportatuena, %30,8.
Eta Ortuzarrek ez du ulertzen zergatik duen CEOEk halako erreparoa lan itunen lehentasunak aldatzeko eta 2012ko lan erreformaren aurretik zeuden bezala ezartzeko. Esan gabe, PP sartu du ekuazioan. «Orduan ez zen hautsi Espainia. Honek guztiak lotura dauka egoera politikoarekin, CEOE estu hartu dutelako politikatik, eta hor ezin dute amore eman; presio horiengatik, ordea, eta ez aldaketaren edukiaren garrantziagatik».
Batera edo bestera, Espainiako Gobernuak ez du lortu abertzaleen arteko talde politikoak berera ekartzea lan erreforma berrets dezan Kongresuak otsailaren 7a baino lehen, eta aurrekontuak burutan atera gabe daude oraindik. Ortuzarrek berretsi egin du Radio Euskadin, hain zuzen, bere parlamentariek ezezkora joko dutela ez bada lan itunen lehentasuna aldatzen; alegia, testuak ez badu jasotzen erkidegoetako (edo herrialdeetako) itunak nagusi izango direla estatu mailakoen gainetik. «EAJk bakarrik baldintza bat jarri du erreformaren alde bozkatzeko, eta ez da zaila betetzea, eskatzen ari garena legean egon baitzen aldi batean, eta ez baitzen ezer gertatu».
EAJren «ardura historikoa»
EAJko buruak garbi esan du Madrilgo gobernuak ezin duela espero EAJren «abstentzio taktiko bat», ez baitu testua «pasatzen utziko». «Enpresa itunetan desadostasunak daudenean, beti eduki behar da erreferentzia bat langileen gutxieneko babesari lotua, eta erreferentzia horrek izan behar du erkidegoko itunak, gure kasuan lanbide arteko euskal esparru akordioa; hark %100en bermea dauka sindikatu eta patronalaren aldetik».
Ortuzarrek abisu argia eman dio Sanchezen gobernuari, esplikatu baitu ez duela onartuko egungo testuari bide ematea eta gero, aurrerago, lege proiektu berriak aztertzen hastea. Erreformaren gaian, erantsi du EAJk informazioa «hedabideei esker» eskuratu duela.
EAJk azkenerako egingo duenaz asko hitz egiten ari dela eta, Ortuzarrek erantzun du «Euskadirekin duela ardura» haren alderdiak, eta ardura horrek eramaten duela alderdia «euskal lan harremanen esparrua defendatzera». «Ez bada hori bermatzen, EAJk ezezkoa emango du».
«EAJren ardura historikoa» inork ez erabiltzeko abisua eman du alderdiko buruak, «ardura historikoa gurekiko delako». Argitu du Confebask ez dela EAJ estu hartzen ari, «ezta ELA eta LAB sindikatuak ere». Eragile horien posizioak «oso errespetagarriak» direla esan du, baina ez diotela eragiten EAJri: «Bat gatozenean, onuragarria da herrialdearentzat».
Euskal eragile sozialek ez badute EAJ baldintzatzen, Espainiako CCOOko buruak are gutxiago baldintzatuko du, baina Unai Sordo saiatu da berriro ere euskal alderdiak estu hartzen. Esan du bi urte gelditzen direla legegintzaldia amaitzeko, eta beta nahikoa dela «aldaketak egiteko aurrerago». Orain, Sordoren esanetan, zera dagokie alderdiei: «erreforma berrestea, milioika langilek beren eskubideak hobeturik ikus ditzaten».
Zer iritzi duzu lan erreformaz?
Ona. Zailtasun uneak pasatu ditugu, eta ez da harritzekoa, luzatu egin baita. Elementu garrantzitsuak jaso ditu. Negoziazio kolektiboaren atal batzuk berreskuratu ditugu. Horiek gabe, galarazi egiten zitzaigun negoziazioan langileen defentsa egitea. Bigarrenik, galga jartzen zaio behin-behineko kontratazioari. Hirugarrenik, aldi baterako erregulazio espedienteen bitartez, enpresen barne malgutasunerako neurriak jaso dira. Gainera, kontratu motak murriztu dira, eta kontratazio mugagabea lehenetsi.
Zenbateraino dago oraindik indarrean 2012ko lan erreforma?
Mahai batean hiru alde esertzen direnean, zaila da zure aldarrikapen guztiak lortzea. Gobernu barruan lan erreforma aurrera ateratzeko, pitzadurak egon dira. Jakina, gauza batzuk kanpoan geratu dira. Ez du mundu guztia gogobete, baina uste dut 2012an Mariano Rajoyk alde bakartasunez bultzatutako erreformaren atal garrantzitsuenak ukitzen dituela.
2012an, PPk ez zuen arazorik izan sindikatuen iritziaren kontra lan erreforma inposatzeko. Oraingo honetan, akordioa blokeatzeko aukera hori ez al du baliatu CEOEk bere alde?
Nik uste dut patronalak, sindikatuokin eta gobernuarekin batera, erantzukizun ariketa bat egin duela. Ez dugu zerurik ukitu, ez dugu lortu, ez, nahi genuen guztia, baina enpresariak ere ez dira kontent. Barruan eragozpenak izan dituzte. Madrilgo edo Kataluniako patronalek edo laborantza edo automozioko enpresaburuek kritika asko egin dizkiete CEOE zein Cepyme elkartetako buruei. Negoziazioan patronalek zailtasun ugari planteatu dituzte, baina akordioa aurrera atera izanak balio du haren edukia egokiago islatzeko gero negoziazio kolektiboan, enpresetan eta kontratazioetan. PPk, berriz, uste dut lasterketa bat duela Voxekin, ea nork egiten duen okerrago.
Baina beste hainbat alderdik eta sindikatuk irmo kritikatu dute lan erreforma honen edukia.
Ikusteko dago errege dekretu honek zer bilakaera duen Kongresuan, baina ez dut uste akordioaren aurka erabateko aurkakotasunik dagoenik. Erakunde sindikal edo politiko bakoitzak berea defenditzen du. Hainbat erakundek espero zuten lan erreforma honekin dena lortuko zutela, eta ez da hori gertatu, negoziazioetan ez baituzu %100 lortzen. Oraingoan ere alboratu egin behar izan ditugu gauzak; batik bat, patronalak akordioan egon zitezen behartzeko.
Xede nagusietako bat behin-behinekotasunari aurre egitea da. Kontratu mota murrizteak noraino alda dezake egiturazko arazo hori?
2012ko lan erreformak enpresen eskuetan utzi zuen abusuz erabili izan den obra eta zerbitzu kontratua, baina hori desagertu egin da. Behin-behineko kontratuak, batik bat, produkzio arrazoiei edo arrazoi pertsonalen ondoriozko ordezkapenei erantzuteko izango dira. Ez dut kristalezko bolarik jakiteko zenbat behin-behineko kontratu bihurtuko diren finko. Bigarren zatia geratzen da. Enpresetara eta sektoreetara eraman behar dira aldaketak. Gure zeregina izango da aldi baterako kontratazioa mugagabe bihurtzea dekretuak zehaztutako epeetan. Hori betetzen ez denean, salaketa jarri beharko dugu.
Baina ez al dago arriskurik sindikatuek presentzia urria duten sektoreetan hori ez betetzeko?
Horren aurretik, beste zailtasun bat gehituko nioke. Hamar enpresatik bederatzi txikiak eta mikroenpresak dira. Sindikatuok ahalegin bat egin beharko dugu sektoreen esparruan jarraipena egiteko langileen ordezkaririk gabeko enpresa txiki horiei. Sektore hitzarmenen bidez, bete behar hori ezartzeko erantzukizun ariketa egin beharko dugu. Abusuak, egon, egongo dira. Betidanik egin izan dira, eta saiatuko dira orain ere egiten, baina legeak ezartzen duenez, behin-behineko kontratuak mugagabe egiteko aldaketa hori hitzartzen ez den kasuetan, lan ikuskaritzaren eta agintaritzaren eskuetan egongo dela isunak jartzea. Dekretuak markatzen ditu isunak. Gure ustez, abusu hori egitea eragotziko du. Lan Ministerioak baliabideak jarri beharko ditu lurraldeetako lan ikuskaritzek baliabideak izan ditzaten.
Maiz hori da arazoa. Negoziazioan konpromiso horri buruz hitz egin da?
Ez da jaso lan ikuskari gehiago jartzea, baina guk jarraituko dugu salaketak egiten, funtsezkoa baita legea bete dadin.
Behin-behineko kontratuak mugagabe egiteko helburua kalte-ordainak merkatzearen truke egin da?
Nik ulertzen dut ezetz. Egia da zenbaitek nabarmendu dutela ez dugula kalte-ordainen kopurua handitu, eta lan egindako urteko 33 egunekoari eutsi zaiola. Egia da hori, baina enpresa batean modu iraunkorrean behin-behinean den langile bat kaleratu behar izanez gero, hamabi eguneko kalte-ordaina baino hobea izango du, kaleratua izanez gero.
Kontratu mota murrizteak euren beharrak hobeto planifikatzera beharko ditu enpresak?
Planifikazio hobea exijituko du, baldin eta hiru hilabete baino gutxiagoko behin-behineko kontratuak egitera bazoaz. Horrek exijituko du langileen ordezkariei garaiz jakinaraztea, behar horien berri izan dezaten. Enpresa ezingo da etorri otsailean esatera 60 lagun gehiago beharko dituela. Lehenik, urte amaieran esan beharko du hori. Bigarrenik, ezingo du 90 egun baino gehiago erabili kontratu hori. Azkenik, produkzio arrazoiengatik egindako kontratuak lan agintaritzari jakinarazi beharko zaizkio.
Pandemian erabili izan diren Aldi Baterako Erregulazio Espedienteak (ABEE) barne doikuntzarako erreminta gisa erabili nahi dira orain. Nork hartuko du bere gain finantzaketa?
Ustez, zati bat enpresek eta beste bat Estatuko Aurrekontu Orokorrek. 30 egunetik beherako kontratuak egiten dituzten enpresentzat zigorrak ezartzen ditu dekretuak, eta, halaber, neurri sorta bat jasotzen du enplegu mugagabeari eusten dietenentzat, hainbat ordainketa egiteari uzteko. Langileen Estatutuen garaitik zegoen erreminta hori, baina ez zen erabiltzen, errazagoa eta merkeagoa baitzen langileak kaleratzea. Atzera begiratu besterik ez dago ikusteko zer ondorio izan duten ABEEek enpleguan. Orain, beste arrazoi batzuk aurkeztu ahalko dira. Langileen ordezkariekin akordiorik ez den kasuetan, lan agintaritzaren esku egongo da baimentzea edo ez.
Negoziazio kolektiboan zalantzak daude sektoreko hitzarmenen gainetik lehenetsiko ote diren estatukoak. Ba al da bermerik hori gerta ez dadin?
Sektoreko itunek lehentasuna dute enpresetako itunen gainetik. Sindikatu abertzaleen aurrean, guk estatuko lan itunak babesten ditugu, langileen negoziatzeko ahalmena ez baita berbera EAEn, Nafarroan, Katalunian edo Galizian eta Extremaduran edo Andaluzian. Estatuko hitzarmenak adosten ditugu gutxieneko estaldura bat emateko.
Eta sektoreko ituna blokeatuta egonez gero, estatukoa nagusituko al da?
2012an aurrerako eragina indargabetu egin zen, eta, behin sektoreko lan itun bat berritzeko epea amaituta, estatukoa sartzen zen indarrean. Eta hura izan ezean, langileen estatutua; oinarri-oinarrizko baldintzak, alegia. Orain aurrerako eragina indarberritu dugu. Funtsezkoa zen guretzat. Sektore hitzarmen bat berritzeko epea amaituta ere, aurrekoaren lan baldintzek jarraituko dute indarrean. Dena den, akordiorik izan ezean, beti okertuko dira baldintzak, soldatak ez baitira igoko.
Orduan ez al dago estatuko lan itunen lehentasunik?
Ez. Lan itunen iraupenari buruzko lege artikulu multzoa irauli egin da. Orduan, negoziazio epeak amaituta, aurrekoak jarraituko du indarrean.
Kongresuan, hil honetan bozkatuko da ea dekretua onartzen den, eta, negoziazioaren arabera, ikusteko dago hortik aurrera zer tramitazio izango duen. Gobernuak ez du gehiengorik. Nola ikusten duzu egoera?
Argi dago gobernuak ez duela nahikoa babesik. Zailtasunak daude, eta gobernuaren esku dago negoziatzea gutxiengo hori babesten duten taldeekin. Ikusiko dugu zer emaitza ematen duen. Ez dakit zein diren talde bakoitzaren jarrerak eta proposamenak. EAJk argi utzi du lan itunen lehentasunarena, baina uste dugu patronalen mesederako dela sektoreko itunen gainetik izatea enpresetakoak. Sektoreko enpresak oro har enpresetakoak baino hobeak dira. Guk uste dugu dekretua aurrera ateratzen ez bada, 2012kora itzuliko ginatekeela, egoerarik okerrenera. Azkenean onartua bada, ondoren legeak garapen bat izan dezake. Herritarren ordezkaritza Kongresuan dago, eta haiek erabaki beharko dute ondo dagoen edo ez.
