Bada, behargin gehienek ez dute lortuko helburu hori, aintzat hartzen badira hiru aldagai. Lehena negoziazio kolektiboaren egungo egoera da; hots, langile gehienek berritzeko dituzte lan hitzarmenak. Bigarrena da negoziazio hori egiteko joko arauak ez direla haien aldekoak, lan erreforma berrian negoziazioa estatalizatzeko neurriek bere horretan segitzen dutelako. Eta azkena eta erabakigarriena da patronala garbi uzten hasi dela ez duela inolako asmorik %6tik gorako soldata igoerak onartzeko modu orokorrean.
Gutxi batzuen aukera
Zein langilek lortuko dute, baina, erosteko ahalmenari eustea? 2022an lan ituna indarrean dutenek eta behintzat KPIa bezainbesteko soldata igoera adostua dutenek eutsiko liokete; enpresek lan baldintzak beren kabuz aldatzeko pribilegioa baliatzen ez badute bederen. Espainiako Kongresuan bozkatzeko bidean den lan erreformak gaitasun hori gorde baitu enpresentzat. Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, langileen %22 baizik ez dira talde horretakoak, Tomas Arrieta Lan Harremanen Kontseiluko presidenteak esan duenez; Nafarroan handiagoa da ehuneko hori. «Horien artean, gehiengoak erosteko ahalmenari eutsiko dio, eta batzuek hobetu egingo dute gaitasun hori, baina langile gehienek soldatak izozturik izango dituzte inflazio handi baten jokalekuan».
Lan ituna berritzea lortzen dutenek eta hitzarmen berrian KPIa bezainbesteko igoera lortzen dutenek ere eutsiko liokete erosteko ahalmenari. Baina ez dira asko izango helburu hori betetzen dutenak, enpresa gehienak ez baitaude prest horretarako. Enpresen bideragarritasuna eta igoera handi hori ez direla bateragarriak argudiatzen ari dira patronalak.
Eduardo Zubiaurre Confebaskeko presidentearen hitzak argigarriak izan dira berriki: «Soldata igoeren inguruko itunak bilatu behar dira enpresen geroa bermatzeko». Zubiaurrek esplikatu du inflazioa «aurreikusi gabeko mailara» iritsi dela, eta hura «galgatzeko erronka bat» izango dela enpresetako negoziazioa. «Itunak behar dira oreka bat lortzeko erosketa saskia garestitzen dela ikusten dutenen artean eta garestitze hori sufritzeaz gain enpresaren geroa bermatzea bilatzen dutenen artean». Confebaskeko buruarentzat, «giltzarria» izango da «enpresa proiektu partekatu gisa ulertzea». %6tik gorako igoera orokorrak baztertu dituela esaten ari da formula horrekin Confebask.
Bada, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako langileen %80k kasik ituna iraungia edo berritzeko izango dute urte hasiera honetan, eta, beraz, soldata izozturik geratuko zaie, hitzarmen berriak egiten dituzten arte. Nafarroan, ituna berritzeko dutenen ehunekoa apalagoa da; edonola ere, enpresek negoziatzeko abantaila handia izango dute, eta gehienak saiatuko dira soldata igoerak inflazioaren azpitik egiten. Horregatik, lan gatazkak ugarituko direla ere aurreikus daiteke; ez alferrik ELAk eta LABek garbi utzi dute soldatapekoen erosteko ahalmena defendatuko dutela enpresetan. «Euskal Herrian KPIa da erreferentzia historikoa: ez dugu onartuko sinatuta dagoena errespetatzea ez den beste ezer; soldatak ez dira arazoa, soluzioa baizik», esan dio egunkari honi ELAko idazkari nagusi Mitxel Lakuntzak.
Adegi eta langile publikoak
Bestalde, ezin da ahaztu 70.000 baino gehiago direla itunik gabeko beharginak Hego Euskal Herrian, haien lan akordioak iraungi zirelako, eta, lan erreforma bere horretan onartzen badu Espainiako Kongresuak, arrisku handia izango dute Espainia mailako sektore hitzarmen batek harrapatzeko; bertako balizko akordio baten aldean lan baldintza apalagoak lortuko lituzkete, soldata txikiagoak tartean. Okerrago izango dira, berriz, SMI lanbide arteko gutxieneko soldata jasotzen duten 65.000 euskal langile inguru. Haiek 965 eurorekin jarraituko dute 2022an, eta iazko azken igoerak (hamabost euro, %1,5) inflazioaren laurden bat baizik ez du estaliko. SMIa mila euroraino igotzea negoziatzen hasiko dira aurki Espainiako eragile sozialak.
Beraz, erraza da aurreikustea 2021eko inflazio handia jasoko duten soldata igoerak gutxiengoa izango direla, eta igoera horiek askotarikoak izango direla, baina %6,5ekoaren azpitik. Esaterako, Gipuzkoako patronal Adegik eskatu du 2021eko inflazio handia bi urtean banatzeko, edota, bestela, urteko batez besteko inflazioa aplikatzeko, hau da, urte arteko %6tik gorakoaren ordez, %3 ingurukoa ezartzeko.
Hego Euskal Herriko langile publikoek, berriz, %2ko igoera baizik ez dute izango. «Igoera eskuzabala da inguratzen gaituen errealitatea kontuan hartuta», esana du Andres Zearreta Jaurlaritzako Funtzio Publikoko sailburuordeak.
Alderantzizko errebotea
Iragan urtean galdu zena berreskuratzeko urtea izan da amaitu berri dena. Nolabait, alderantzizko errebotea jo du langabeziak. Hego Euskal Herriko langabezia tasak bi puntu egin du atzera: 2020aren amaieran %12,7 zen, eta orain %10,8. Izan ere, 2020an, langabeziak nabarmen egin zuen gora (22.514 langabe gehiago). Iaz, pandemiaren ondorioz ezarritako murrizketek jarraitu zuen zerbitzuen jarduera baldintzatzen, eta industrian hornidura arazoak izan ziren: hala ere, 23.006 langabe gutxiago egon dira abenduaren amaieran Nafarroako Lansareren eta EAEko Lanbideren bulegoetan.
Urrian alarma egoera kendu ostean, zerbitzuen alorrak hilabete ona izan zuen azaroan, eta, Eguberrien kanpainak hauspoturik, joera horri eutsi zion abenduan: 2.467 pertsona gutxiago zeuden lanik gabe, aurreko hileko datuekin alderatuta. Alderantziz, industriak aurreko hilabeteetako joera gelditu egin zuen, eta 612 langabe gehiago izan ziren sektore horretan. Azpimarragarria da bolada handi batez lana topatu ezinik ibili diren kolektiboan langabeziak nabarmen egin duela behera (-804), batik bat Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan.
Urtebete atzera eginez gero, jaitsiera nabarmena izan da lau lurraldeetan. Jaitsierarik handiena Nafarroan izan da, urtebetean %21,2 egin baitu behera, eta, guztira, 8.611 langabe gutxiago daude. 2019ko datuekin konparatuta, Nafarroan 1.172 langabe gutxiago daude. Araban, urtebetean %10,6 egin du behera langabeziak: aurreko urteko abenduan baino 2.313 langabe gutxiago daude. Bizkaian eta Gipuzkoan, %11,2 jaitsi da langabezia: 8.202 langabe gutxiago daude Bizkaian, eta 3.880 gutxiago Gipuzkoan.
Egiturazko arazoa
Pandemiak ez du aldaketa handirik eragin lan merkatuko egiturazko arazoetan. Hau da, pandemiaren aurretik langabe guztien %57 emakumeak ziren, eta gutxi gorabehera ehuneko horretan dago oraindik ere: abenduan langabeen %56 emakumezkoak ziren. Gazteen artean, orekatu egin da joera hori, 25 urtetik beherako langabeen %51 baitira emakumeak. Arrakala are handiagoa da sexu bakoitzeko biztanleria aktiboa aintzat hartuz gero: emakumeen artean %12,5ekoa da langabezia tasa, eta gizonezkoen artean, %9,2koa.
4.313 langile oraindik ere
Pandemiak lan merkatuan zulo handiagoa eragin zezakeen baldin eta aldi baterako lan erregulazioak (ABEE) aplikatu izan ez balira. Konfinamendua kendu zenetik, logikoki, espediente horien pean dauden langile kopuruak beherantz egin du nabarmen, baina ez da guztiz desagertu, oraindik ere egoera ekonomikoa jarduera batzuei eragiten ari zaien seinale. Hala, 2020ko apirilean, konfinamenduaren gordinean, 208.281 langile egon ziren batez beste aldi baterako erregulazio batean, eta abenduan 4.313 zeuden ABEE batean, Gizarte Segurantzaren datuen arabera. Adierazgarria da gobernuek alarma egoera kendu zutenetik, urritik (8.733), erdira murriztu dela erregulazioan zeudenen kopurua. Era berean, egun egoera horretan dauden langileen %64 emakumeak dira.
Behin-behinekoak nagusi
Lan merkatuan, beste egiturazko joera batek bere horretan jarraitu zuen iragan urtean ere. Orotara, 1,2 milioi kontratu izenpetu ziren Hego Euskal Herrian: %91,3 behin-behinekoak izan ziren, eta gainerakoak, mugagabeak. Adierazgarria da 2020an baino 183.000 kontratu gehiago izenpetu dituztela administrazioek eta enpresek, baina 2019an baino 183.000 gutxiago.
%55, babesik gabe
Hegoaldeko lau lurraldeetako langabeen erdiek baino gehiagok ez dute inolako estaldurarik: zehazki, %55,5ek. Laurden batek langabezia sari arrunta jasotzen dute (iaz, %34.5eraino igo zen), eta beste %17k, subsidioa.
Taxonomia horren osaerari begira, eztabaida gori-gori dago herrialdeen artean. Izan ere, herrialde talde batek, Frantziak nagusiki, adierazi du nuklearrak zerrenda horretan egon behar lukeela; aitzitik, Alemania eta beste lau herrialde nuklearraren kontra irmo azaldu badira ere, gas naturalak zerrendan egon behar lukeela adierazi dute. Espainiaren edo Portugalen modura, badira bata zein bestea zerrendatik at egon behar luketela uste dutenak ere, baina Bruselak funtsean Frantziaren eta Alemaniaren eskakizunak aintzat hartzea hobetsi du. Aipatu du estatu kideen artean alde handiak daudela erabilitako energia iturrien artean. «Hain posizio desberdinetatik neutraltasun klimatikorantz joateko modua egingo du taxonomiak».
Oraindik ere sei hilabete geratzen zaizkio proposamen horri. Lehenik eta behin, aurretik, taxonomiaren osaeran parte hartu duen finantza iraunkortasunerako aditu teknikoen taldeak ekarpenak egingo ditu, urtarrilaren 12a baino lehen. Ekarpen horiek aztertu ostean, Bruselak EBko Parlamentura eta Kontseilura igorriko du. Bi erakundeek proposamena egiteko agindua eman zioten Europako Batzordeari, eta sei hilabete inguruko epea izango dute, egoki ikusiz gero, atzera botatzeko. Horretarako, baina, indar korrelazio berezia eskatuko zaie: kontseiluaren kasuan, biztanleen %65 eta gutxienez herrialdeen %72 ordezkatuko duten estatuak batu beharko dira —hots, 20 estaturen botoa beharko da gutxienez—; Legebiltzarrean, berriz, parlamentarien gehiengoa beharko da.
Horrek ez du esan nahi proposamena bere horretan onartuko dela, nuklearra berde izendatzeak hautsak harrotu baititu herrialdeen artean. «Erabateko hutsa deritzot Europako Batzordeak energia nuklearra jarduera ekonomiko iraunkorren taxonomian sartu izanari. Erreaktore baten istripu batek ingurumen hondamendi larriak eragin ditzake, eta erradioaktibitate handiko hondakin kopuru handiak eragiten ditu. Energia mota horri ezin zaio iraunkor deitu», adierazi du Steffi Lemke Alemaniako Ingurumen ministroak. Iragan astean, urte amaierarekin batera, hiru instalazio nuklear itzaltzeko prozesuari ekin zion, eta 2022an urrats bera egingo du beste hiru plantekin.
Alemania ez bezala, gas naturala ere berde izendatzearen aurka azaldu dira Espainiako eta Austriako gobernuak. Leonore Gesweller Austriako Ingurumen ministroak Bruselari egotzi dio bi energia iturri horiei «aurpegia garbitzea»: «Biak dira ingurumenarentzat kaltegarri; biek suntsitzen dute gure seme-alaben etorkizuna». Teresa Ribera Trantsizio Ekologikoko ministroak ez du kritikatzen bietan inbertsioak egitea, baina bai horiek berdetzat hartzea. «Ez du zentzurik».
Greenpeaceren kritika
Greenpeaceren arabera, energia mota horiek «toxikoak eta garestiak» dira, eta, horregatik, proposamena aurrera ateraz gero, «benetako mehatxua» izango da trantsizio energetikoarentzat. «Enpresa kutsakorrak pozarren egongo dira EBren zigilua lortuta dirua erakarriko dutelako planeta suntsitzen jarraitzeko».
Emaitza hauekin zer aurreikuspen egiten duzue sektorean?
Oso latza da gure egoera. 2020an, COVID-19a etorri zenean bagenekien urte txarra izango genuela, baina nahiko ondo salbatu genuen, aldi baterako enplegu erregulazioekin. Gurean, langileena da gastu nagusia, baina 2021ean ezin izan dugu egin erregulaziorik. 2022a ere oso txarra izatea espero dugu. Hiru urte txar asko dira sektore batentzat. Laguntzak beti izaten dira erosleentzat eta ekoizleentzat; bada garaia banatzaileak ere babesteko.
Lehen aldiz, motor alternatibokoak gehiago saldu dira dieselekoak baino. Zergatik?
Hori ez da gertatu bezeroek auto horiek nahiago dituztelako, baizik eta fabrikatzaileak nagusiki halako autoak egitera behartuta daudelako: auto horien produkzioa handitu behar dute; bestela, isunak jartzen dizkiete.
Auto berriak erosteko gobernuek eginiko planek zer eragin izan dute salmentetan?
Orokorrean, ez dituzte erakarri bezero berriak, eta autoen parkea berritzeko helburua ere ez da bete. Hainbat arrazoi daude: gasolinako auto gutxiago egin dira, lehen aipatutakoagatik eta, bereziki, produkzioan egon diren arazoengatik: lehengaien garestitzeagatik eta hornidura arazoengatik. Horrek guztiak eragin du bezeroak auto berria jasotzeko 5-6 hilabete itxaron behar izatea, eta horrek atzera bota ditu erosle asko, edo bigarren eskukoetara jo dute; alegia, auto zaharretara.
Eta hibridoen eta elektrikoen erosketan ez dute lagundu?
Diru laguntza horiek ez dute bultzatzen jendea halako autoak erostera. Halako auto bat nahi duenak egoera hori aprobetxatzen du. Agian hibridoetan izan dezakete eragina, baina ez gaitezen engaina: gehien saltzen denak (Toyota) %95 konbustioko bultzada dauka. Elektrikoak, berriz, oso-oso gutxi saltzen dira.
Zergatik?
Arrazoi asko daude. Kargatzeko azpiegiturak ez daude prest, ez kalekoak, ez etxeetakoak; Euskal Herrian auto gehienek kalean lo egiten dute, gainera. Gaur egungo auto elektrikoak hirietan ibiltzeko eginda daude, eta hemengo herritarrek, oro har, beste behar batzuk dituzte.
Baina fabrikatzaileak eta instituzioak horrekin dabiltza gora eta behera.
Elektrikoa iritsiko da? Bai. Iraungo du? Bai. Baina, gure ustez, ez da izango teknologia nagusia. Beste teknologia bat agertuko da segur aski, eta elektrikoarekin batera jarraituko du.
Eta zer gertatzen ari da dieselarekin?
Bazegoen joera bat diesela erosteko horren beharrik ez zutenen artean, eta trantsizio natural bat egon da dieseletik gasolinara. Benetan behar duten autoa erosten dute orain bezeroek.
Prezioak igo izanak eragin al du salmentetan?
Prezioak zertxobait garestitu dira, bai, baina produkzio kostuak handitu egin direlako. 2022an ere nabarituko da beste igoera txiki bat. Matrikulazio zerga berriak indarrean sartuko dira, eta markek hiru urteko bermea eskaini beharko dute derrigor; horrek guztiak ere garestituko du produktua. Horrekin batera, eta auto berrien eskaintza txikiagoa denez, jendeak bigarren eskukoetara joko du, gutxiago egongo dira, eta, beraz, horiek ere garestitu egingo dira.
Autoaren erabilerari eta jabetzari buruzko eztabaida zabaltzen ari da. Zer hausnarketa egiten duzue saltzaileok?
Sektorea goitik behera aldatzen ari da, teknologia aldetik eta distribuzio aldetik. Denak ari gara egokitzen, saioak egiten. Fabrikatzaile askok esan dute agentzien moduko harremana izango dutela bezeroekin. Ez dakigu oraindik guk zer toki izango dugun hor. Auto partekatuak eta halako formulak ere sartzen ari dira, baina hiri handietan bereziki; beste leku batzuetan gehiago kostatuko zaie.