Mercedesen Gasteizko fabrikak bertan behera utziko du ekoizpena abenduko azken bi asteetan. Egun horietan, abenduaren 17tik aurrera, “piezak pilatuko ditu”; aurreikuspena da ekoizpenari urtarrilaren 3an berriro ekitea.

Proposatzen diren bost irizpideetatik gutxienez bi betetzen badira, ulertuko da plataformak pertsona hori enplegatzen duela eta pertsona hori enpresako plantillako kide dela, eskubide guztiekin. Uber edo Amazon bezalako plataformetan autonomo faltsuak ugaritzea saihestu nahi da.

PEKIN. Porrotaren zarata hedatzen ari da Txinako eraikuntza sektorean. Evergrandaren akzioek beste koska bat egin zuten behera atzo, beste zor bat itzultzeko gai izan ez delako. Udan hasi zen zorrak kitatzeko epeak ez betetzen, Txinako Gobernuak bankuak behartu zituelako higiezinen enpresa oso zorpetuei mailegu gehiago ez ematera. Nola edo hala lortu du zorrak atzerapenarekin ordaintzea, baina onartu du horrela jarraitzeko gaitasuna galtzen ari dela. Haren lehiakide Kaisak ere jakinarazi du likidezia falta zaiola zorrei aurre egiteko.

MADRIL. Sei hilean behin pentsioei buruz egiten duen azterketan, OCDEk kritikatu egin du Espainiako sisteman egindako aldaketa bat: jasangarritasun faktorea kentzea eta haren ordez belaunaldien arteko ekitate tresna jartzea. Azken horren bitartez, urtarrilaren 1etik aurrera eta hamar urtez, 0,6 puntu igoko dira Gizarte Segurantzaren kotizazioak, kotizazio oinarriaren %28,3tik %28,9ra. Horren bitartez diru gutxi lortuko dela dio OCDEk, BPGaren %2,3, kontuan hartuta pentsioen eguneraketa berriro inflazioari lotzeak urtero BPGaren %1,4ko gainkostua izango duela. «Tresnak oxigeno pixka bat ematen du epe laburrean, baina ez du konpontzen sistemaren epe luzeko arazoa. Neurri gehiago beharko dira». OCDEk uste du Espainiak «arazo demografiko serioak» izango dituela, eta pentsio sistema auzitan jarriko dutela.

Burua altxatu ezinda dabil ikerketa eta garapena (I+G) Euskal Herrian. Barne produktu gordinean (BPG) duen pisua Europako Batasunak nahiko lukeen %3tik oso urrun dago oraindik. Gobernuak enpresei berritzeko deia egiten ari zaizkie etengabe, baina haietako askok nahikoa lan izaten ari dira COVID-19ak eragindako krisiari eusteko. Eta instituzioek aldiro aipatzen duten alor bat izan arren, interes hori ez da hitzen intentsitate berarekin islatzen aurrekontuetan, azkenengo bi urteetan ahalegin berezia egin duten arren. Ikerketa eta garapenean Europara begira daude denak, hango diru laguntzen zain eta, bereziki, Next Generation funtsetik etor daitezkeenen esperoan.

2010eko hamarkadaren hasieran kolpe gogorra jaso zuen I+Gak Euskal Herrian, orduko krisi ekonomikoaren eraginagatik, bereziki. Enpresek eta gobernuek nabarmen murriztu zituzten horretara bideratutako inbertsioak, eta ez dira leheneratu. Zenbateko totalei erreparatuz gero, nabari da hazkunde txiki bat 2016. urtetik: diru gehiago jartzen dute euskal enpresek eta instituzioek, baina jarrera uzkurra nabari zaie oraindik. Hego Euskal Herrian 2013. urtetik lehen aldiz gainditu zen iaz %2ko langa: %2,02.

Badago kopuru sinboliko bat: %3koa. 2007ko Lisboako Itunean estatu kide guztiek horra heltzeko helburua jarri zuten 2010. urterako; hori ezinezkoa izango zela ikusita, 2020ra atzeratu zuten; eta, orain, asmoa da 2030. urtean iristea. Kopuru sinbolikoa da, oso zaila izango baita iristea, Euskal Herrian eta are gehiago Europa osoan. Izan ere, kontinenteko 329 eskualdeetatik 25ek baino ez dute bete erronka: ia guztiak Alemaniako eta eskandinaviar herrialdeetako eskualde industrialak. Hego Euskal Herrian, soilik Gipuzkoa gerturatzen da kopuru horretara: iaz, %2,63koa izan zen I+Gko inbertsioa BPGarekiko. Bizkaian %1,95ekoa, Nafarroan %1,74koa eta Araban %1,35ekoa. Ipar Euskal Herriko datu berriturik ez dago; 2018an, %1,3koa izan zen, Akitania Berriko eskualde osoan.

Europako Batasunean oro har ez daude hortik oso gora: %2,3 da batezbestekoa. Beste bloke ekonomiko handienekin alderatuz gero, Txinaren pare dago: %2,2koa da han. AEBetan, duela urte batzuetatik, %2,7 inguruan dabiltza, eta Japonian %3,5ean.

Hazkunde geldoa

Eusko Jaurlaritzak, Patxi Lopez lehendakari zen garaian, hitzeman zuen Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan 2015ean iritsiko zirela %3ra. Baina laster ohartu ziren nekez lortuko zutela. 2015ean beste xede bat jarri zuen, kasu horretan Iñigo Urkulluren gobernuak: 2020rako gastu globala 1.900 milioi eurora iristea. Hori ere ez da lortu, eta nekez gertatuko da, epe ertainean behintzat. Horretarako, urtetik urtera %6 handitu beharko lirateke inbertsioak datozen bospasei urteetan.

Baina hortik oso urrun daude egungo datuak. Iaz, %0,6koa izan zen igoera, instituzioen eta enpresen inbertsioak kontuan hartuta. Hazkunde txiki hori COVID-19ak eragindakoa da, eta agerian uzten ditu enpresen kezkak eta lehentasunak, Jaurlaritzak %4,7 igo baitzuen I+Dra bideratutako gastua. Datorren urtera begira, %9,7ko hazkundea jasotzen da aurrekontuetan, eta hori handiagoa izango da EH Bildurekin egindako akordioan jasotzen diren 77 milioiak gehituta. Guztira, 605 milio izango dira I+Grako.

Nafarroan ere gobernua ari da hazkundea bultzatzen. Iaz, %3koa izan zen, baina, bereziki, gobernuaren bultzadagatik: %8,6 gehitu zuen aurrekontuetako I+Grako diru saila. Datorren urterako, %10,2 igo du: 64,7 milioi denera.

Laguntza publikoak

Bereziki enpresek tiratzen dute I+Garen gurditik, baina instituzioen babesa ezinbestekoa zaie. Innobasqueren arabera, Araba, Bizkai eta Gipuzkoako enpresek berrikuntzara bideratzen duten hiru eurotik bat administrazioetatik jasotzen dute.

Gobernuek espero dute datozen urteetan enpresen inbertsioek gora egitea, gastu ahalmena berreskuratzen eta ekonomiaren nondik norakoei buruzko konfiantza irabazten duten heinean. Baina aurrekariek beste joera bat erakusten dute. Deustuko Unibertsitateko Orkestra Institutuaren Lehiakortasunari Buruzko txostenetan jasotzen denez, I+Gko inbertsioak egiten dituzten enpresen kopurua jaitsi egin da azken urteetan, baita enpresetatik inbertsio horretan egiten den ahalegina ere. Eta murrizketa hori, batez ere, enpresa txikietan gertatzen ari da.

Inbertsioetan 2016tik nabari den goranzko joeran, enpresa txikiak baino gehiago, ertainak —50 eta 199 langile artekoak— dira oraingoz protagonista nagusiak. Ez da ezer berria, oro har Europa osoan gertatzen delako hori. Baina enpresen tamaina txikiagoa da euskal ekonomiaren ezaugarrietako bat, Europarekin alderatuz.

Euskal Herrian ez daude enpresa handi asko; bai, ordea, haientzat lan egiten dutenak. Eta horrek asko baldintzatzen du haien jarduna berrikuntzaren alorrean: produktu propioa ez dutenez, gehienetan bezeroak definitzen du produktuaren berrikuntza. Bestela esanda: enpresa garrantzitsuek berrikuntzaren aldeko apustua egiten badute, horrek eragina izan dezake haien hornitzaileengan, baina ez beti.

Produktua baino gehiago

Badago adituak kezkatzen dituen beste faktore bat: teknologia ez den berrikuntzarena. Oro har, berrikuntza teknologikoan hobeto dabiltza euskal enpresak berrikuntza ez-teknologikoan baino. Hau da, arazo gehiago izaten dituzte teknologiarekin hain lotuta ez dauden berrikuntza motetan, produktu berritzaileak ekoizteko ahalmenean baino. Esaterako, antolakuntzakoetan edota lehiakideengandik bereizteko orduan eskaintzen dituzten zerbitzuetan. Adibide gisa jarri ohi da makina-erremintaren sektorea. Nazioartean prestigio handia izan dute Euskal Herrian ekoitzitako makinek, baina egun nazioarteko konpetentzia handiari egin behar diote aurre, eta bestelako zerbitzuak eskaini behar dituzte: besteak beste, makina horiek erabiltzen dakiten pertsonal kualifikatuak.

Adituen arabera, azken hamar urteetan euskal berrikuntza sistemaren erronka handienetako bat sistemaren beraren berrikuntza izaten ari da, eta aldaketa horiei egokitzeko ahalegin berezia egin beharko dute datozen urteetan.

Volkswagen taldeak bi auto elektrikoren ekoizpena eslei diezaioke Landabeni. Alfredo Morales Nafarroako Volkswageneko Enpresa Batzordeko presidenteak aurreratu duenez, modeloak modelo, “argi geratzen da lantegia bere osotasunean elektrifikatuko dela” etorkizun hurbilean.

ACB Sestaok ekoizpena etengo du, gaurtik hasi eta urtarrila bitartean. Enpresaren arabera, lan batzuk egiteko beharrak eta argindarraren prezio altuak bultzatuta etorri da etenaldia.

Pandemian egon arren, lehen arreta zerbitzuan murrizketak egitea aurpegiratu dio LABek Eusko Jaurlaritzari. Sindikatuak gogoratu du duela gutxi Osakidetzako lehen mailako arreta zerbitzuan 4.000 langile kaleratu zituztela.

MADRIL. Lan erreformaren negoziazioan patronalari keinu bat egin dio Espainiako Gobernuak. Atzoko bileran, kendu egin zuen enpresa bakoitzean behin-behineko lanpostuei muga bat jartzeko proposamena. Hasieran, lanpostuen %15eko muga eskaini zuen, eta gero kuota bat, enpresaren neurrien araberakoa.

Horren ordez, gehiegizko behin-behinekotasuna txikitzeko beste ildo bati heldu dio: aldi baterako kontratuak egiteko arrazoiak gutxitzeari, eta haien etengabeko luzapena galarazteari. Eskaini du enpresek «aldian aldiko kanpainetarako» kontratatu ahal izatea aldi baterako langileak, baina gehienez 90 egunekoak izatera behartuko du. Gobernuak iragarri du proposamen gehiago egingo dituela hurrengo bileran, etzi. Erreforma urtea amaitu aurretik onartuko duela agindu du.

Soldata kontuan sartzen didatenean, den-dena eurotara trukatzen dut. Ikusiz gero lira asko erortzen dela, kopuru txiki batzuk lira bihurtzen ditut. Horri esker, truke tasarekin jokatuta, hilabete honetan 500 lira aurreztu ahal izan ditut», azaldu du Ceylanek, Istanbulgo arkitektura ikasle eta zerbitzariak. Badira hiru aste emakume gazte horrek aplikazio bat deskargatu zuela Turkiako liraren eta euroaren eta AEBetako dolarraren arteko truke tasaren jarraipena egiteko. «Adiskide guztiek gauza bera egiten dute. Lirekin geratuz gero, ikusten duzu egunetik egunera diru gutxiago daukazula».

Liraren amiltzea hasi zenetik, truke tasa elkarrizketarako gai arrunta da Turkiako kafeetan, azoketan eta etxeetan. Urtea hasi denetik, bere balioaren %45 galdu du euroarekiko eta dolarrarekiko, eta galera %30ekoa izan da azaroan soilik. Ondorioa latza da langileen soldatetan. «Duela hilabete, nire soldata 340 euroren adinakoa zen; orain, 250 euro eskas dira», kexu da Ceylan.

Turkiako Banku Zentralaren hainbat erabakik, Recep Tayyip Erdogan presidentearen presiopean hartutakoak, eragin dituzte Liraren etengabeko gorabehera hauek. Presidentea makroekonomiari buruzko bere ikuspegi heterodoxoa inposatu nahian dabil, eta, horren eraginez, banku zentralak azken hiru hilabeteetan portzentajean lau puntu txikitu ditu interes tasak, %19tik %15era. Inflazioa nabarmen handiagoa da %21,3 azaroan, jakin berri denez, eta ekonomista gehienek uste dute interes tasek inflazioaren mailan edo gorago egon behar dutela, bestela interes erreala negatiboa delako, eta horrek maileguak neurri gabe haztea eta inflazioa bera puztea ekarri ohi duelako.

Bere erabakiak justifikatzeko, banku zentralak argudiatu du diru politika zorrotzak «uste baino gehiago» jaitsi dituela mailegu komertzialak —hori da berez interesak igotzearen arrazoietako bat—, eta kontuan hartu behar zuela ekonomia errealaren «sufrimendua».Neurri horiek, baina, liraren balio galera bizkor bat eragin dute, merkatuak ez baitira fio inflazioari diru merkearekin erantzuten dion politika batez. Eta lira ahuldu ahala indartzen ari da inflazioa.

Korrontearen aurka

Kontrako eragina espero zuen Erdoganek. Interes tasei «gaiztoa den guztiaren sorburu» deitu die, eta behin eta berriro aldarrikatu du interes tasak jaisteak prezioen igoera etengo duela. Halaber, ziurtatu du lira merkeagoari esker gehiago esportatu ahal izango dutela Turkiako enpresek, nahiz eta ez duen kontuan hartu haietako askok kanpotik ekarritako —eta debaluazioaren ondorioz garestiago ordaindutako— lehengaiak eta osagaiak behar dituztela beren ekoizpenerako.

Argi antzematen da presidenteak zer presio egin duen banku zentralaren buruzagitzan, azken urte eta erdian hiru gobernadore izan baititu. Erdoganek dekretu bidez aldatzen ditu gobernadoreak, baita zuzendaritzako beste kide batzuk ere; horietako azkena, aurreko astean, merkatuen arduradun.

Erdoganen esku hartzeak merkatuen mesfidantza ekarri du, eta, ekonomiaz hitz egiten duen bakoitzean, lira gehiago ahultzen da. Azken jaitsiera handia azaroaren amaieran iritsi zen: Erdoganek adierazi zuen ez zuela utziko interes tasa handiek« geure jendea zapaltzen», eta, saio bakar batean, lirak bere balioaren %11 galdu zuen ziztu bizian.

Turkiako ekonomistek uste dute oraingo krisia Turkiak 2018an jasandakoa baino okerragoa dela. Gatazka diplomatikoa izan zuen orduan Ankarak AEBekin; Washingtonek zigor komertzialak jarri zizkion, eta lirak balioaren %34 galdu zuen aste gutxiren buruan. «Oraingo arazoa ez da soilik debaluazio larria dagoela, baizik eta gorabeheratsua dela. Enpresek ez dute erantzuteko denborarik, ezta beren prezioak egokitzeko tarterik ere. Gainera, ekoizpenari ere eragiten dio», azaldu du Emre Deliveli ekonomistak. «Azken egunotan ikusi dugu zer gertatu den Applerekin. Liraren gorabeherak direla eta, bi egunez dendak itxi behar izan zituzten, ez baitzuten astirik izan beren produktuen prezioak egokitzeko».

Gainera, egunotan, gasolindegietan eta supermerkatuetan ilara luzeak izan dira, herritarrak erosketa orgak eta autoetako erregai deposituak bete nahian dabiltzalako prezioak igo aurretik.

Ekonomista gehienek uste dute Turkiako Gobernuaren asmoa dela lirak balio galtzea esportazioei eta turismoari bultzada emateko. «Eredu ekonomiko berriak ez du zentzurik. Uste dute esportazioak lehiakorragoak izango direla eta, ondorioz, kanpo merkataritzaren defizita eta inflazioa txikituko direla», azaldu du Delivelik, «Paperean, teoria horrek funtziona dezake, baina errealitatean, ez. Turkian, asko inportatu behar dugu zerbait ekoitzi ahal izateko, eta, lira erortzen bada, orduan ekoiztea ere garestiagoa da. Gainera, enpresa askok atzerriko dibisetan dituzte zorrak, eta gero eta garestiago eta zailago zaie zor horiek kitatzea».

Egia da Turkiaren esportazioak %34 handitu direla iaztik, baina Delivelik adierazi du haiekin lortutako irabazia oso eskasa dela, ekoizpen kostuak ere handitu direlako, eta atzerriko dibisetan dagoen zorra BPGaren %40 delako.

Pobrezia hedatzen ari da

Enpresentzat egoera latza bada, zer esanik ez herritar arruntentzat. Aurrezkiak zituztenek ikusi dute inflazioak gordetako diruaren balioa gutxitzen ari dela, eta herritar guztiak ohartzen ari dira gero eta diru gehiago behar dela erosketa saskia betetzeko. Estatistika ofizialak aintzat hartuta, azaroan inflazioa %21,3ra iritsi zen, baina azterketa independente batzuek ohartarazi dute benetakoa inflazio hori halako bi izan daitekeela.

Sevval Senerrek, Pobrezia Sakona gobernuz kanpoko erakundeko kideak, salatu du azken urtean prezioak bikoiztu egin direla, eta gero eta nekezagoa dela pobreziaren mugan dauden familiei laguntza ematea. «Familia baten hilabete bateko beharrak asetzeko, barazkiak, garbiketarako produktuak eta pixoihalak dituzten saskiak egiten ditugu: 2020ko martxoan, 250 lira behar genituen saski bakoitzerako; orain, 500 lira dira».

Senerrek ohartarazi du gero eta ohikoagoa dela familiek auzoko dendan zorrak izatea, eta gero eta gutxiago erostea. «Batzuetan, edalontzi bat olio erosten dute, botila bat erosi beharrean. Edo hiruzpalau pixoihal erosten dituzte, supermerkatuan pakete osoa erosi beharrean».

Istanbulgo denda txiki baten jabe da Umit Azcan, eta Senerrek dioena baieztatu du. «Lehen, auzotarrei uzten nien zorretan egotea, baina, orain, dozena bat familiari bakarrik uzten diegu, larrien dabiltzanei. Jabetu gara derrigorrezkoak ez diren gero eta produktu gutxiago erosten dituztela. Saiatzen gara prezioak askorik ez igotzen, baina oso zaila da; guk ere sufritzen dugu inflazioa».