2 Pilulen bidez elikatzen amaituko dugu! Ez dira pilulak. Animalia baten ama zelulak erabilita lortzen da, benetakoa da. Alde batetik, muskulu zelulak bereizten dira, eta, bestetik, koipe zelulak, eta biorreaktore batean hazten dira, haragia lortu arte.
3 Nolakoa den, hori beste kontu bat da. Gutxi batzuek baino ez dute probatu, eta, konfidentzialtasun klausulak tarteko, ez dute iritzirik eman. Printzipioz, teknologia horrek ia mota guztietako produktuak egiteko aukera eman dezake, nahiz eta orain arte barietate mugatua izan. 2013an lehen txahal hanburgesa aurkeztu zenetik, beste produktu batzuk garatu dituzte: hala nola txahal mokadutxoak eta xerrak, oilasko kurruskatua… Behi, txerri eta indioilar saltxitxak ere badaude, eta Euskal Herrian eginak, gainera.
4 Bai, eta euskal labelarekin, ezta? Iritsiko da hori ere; zeinek daki. Horretan ari dira Donostiako Biotech Foods enpresan. Erreferenteetako bat da nazioartean, eta diru asko lortzen ari da, Europako erakundeetatik bereziki. Aste honetan jakinarazi du Brasilgo JBS, munduko proteina ekoizlerik handiena, izango dela aurrerantzean bere akziodun nagusia, eta hark jarritako 36 milioi euroekin ekoizpen planta bat irekiko duela, Europako handienetako bat, Donostian bertan. Elikadurako multinazionalek interes handia dute: Nestlek, esaterako. Eta Europan eta AEBetan sortzen ari dira enpresa gehienak.
5 Baina legezkoa da merkaturatzea? Europan, ez. Etiketen eztabaida argitu behar da, landare jatorriko ordezkoekin gertatu den bezala. Estatu batzuetan debekatuta zegoen xerra, saltxitxa eta hanburgesa deitzea, edo jogurta, esnea eta esne gaina. Baina EBk, luze eztabaidatu ondoren, baimendu egin du.
6 Izenak bainoago, izanak sor ditzake kezka gehiago. Egia da Europako kontsumitzaileak eta erakundeak elikagaietan bioteknologia erabiltzearen aurkakoak izan direla historikoki. Ia ezinezkoa da genetikoki eraldatutako produktuak merkaturatzea, baina hori ere aldatzen ari da. Singapurren eta Israelen legezkoa da iaztik, eta jatetxe bana ireki dituzte, proba modura. Dena den, zalantza asko daude, ez baitakite halako produktuen kontsumoak zer albo ondorio sor ditzakeen, osasunekoak bereziki, eta bestelakoak ere bai: kulturalak, ekonomikoak…
7 Baina errentagarria bada, aurrera. Elikadura beharrak eta gosea modu jasangarriago batean arintzeko aukera gisa aurkeztu da haragi mota hau. Dena den, kontuan hartu beharko da modu masiboan ekoizteak ondorio larriak izan ditzakeela landa eremuetako ekonomietan. Gainera, ikusteko dago zein neurritan den dioten bezain jasangarria, biorreaktoreen erabilera dela eta. Eta prezioa: hasieran produktu garestia izango da. Egun, abeltzaintza intentsiboko animalien metano isuriak daude jopuntuan, baina munduko pertsona askok beste aukerarik ez dute horrela ekoitzitako haragi merkea erostea baino.
Nola liteke autorik saldu ez eta irabazirik ez duen konpainia batek gehiago balio izatea Volkswagenek, General Motorsek eta Fordek baino? Forden aurretik, kapitalizazioan zortzigarren gelditu da Lucid ere, bere lehen autoarentzako enkarguak jasotzen hasi berri den konpainia.
Dena esateko, Rivianek bere bultzatzaileen artean ditu Ford bera eta Amazon ahalguztiduna. Pick up eta furgoneta elektrikoen segmentuan kokatu nahi du, eta Amazon 100.000 banaketa furgonetarekin hornitzeko kontratua du. Lucidek ere ibilgailu elektrikoak egingo ditu, luxuzko autoak. Fordek baino gehiago balio du burtsan, nahiz eta hirugarren hiruhilekoan 524 milioi dolarreko galerak izan —Fordek aldi horretan 3.000 milioi dolarreko irabaziak izan ditu—. Nola liteke?
Analista batzuen eta inbertsiogile askoren ustez, Rivian, Lucid eta ibilgailu elektrikoetan sartu berri diren konpainia gazteek aukera handiak dituzte arrakastarako. Behin martxa hartuta, haien izaera disruptiboari esker, uste dute merkatuan nagusitasuna, irabazi tarte handiak eta kapital intentsibitate txikia duten negozioak izango direla. Bateren batek ibilgailu elektrikoen merkatuarentzat iragartzen den jauzia ere izango du gogoan.
Aldiz, beste batzuen ustez, agerikoa da burtsako kapitalizazio horien atzean burbuila bat dagoela; dot.com burbuila haren antzekoa —gazteenek ziurrenez ez, baina oraindik bateren batek gogoratuko ditu Terraren akzioak—. Burbuilak eztanda egiten duenean, konpainia gazte horietako asko desagertu egingo dira, besterik gabe, eta irautea lortzen duten irabazle gutxi batzuen eskuetan egongo da auto elektrikoen merkatua.
Irabazle horien artean Tesla egongo dela gero eta garbiago dago. Hori dute buruan, ziurrenez, Rivianen edota Luciden akzioak erosi dituztenek. Elon Musken konpainia hainbat urtez egon da dirua galtzen, eta ez dira hainbeste urte autoak saltzen hasi zela, baina Tesla hasi da abiada hartzen. Hori nahikoa da autogileen zerrendaren buru egoteko, bilioi bat dolarreko —bai, 1.000.000.000.000 dolar— kapitalizazioarekin? Toyotaren, sailkapeneko bigarrenaren, kapitalizazioa 260.000 milioi dolar ingurukoa izanda? Elon Musken konpainia 2020an hasi zen irabaziak izaten.
Baina lehiakideek kezkaz begiratzen diote baita Europan ere, eta ez soilik automobilgintza enpresetako buruek, baita langileek ere.
Berlinen lantegia zabaltzear da Tesla. Eta hori behin eta berriz izan du ahotan Volskwageneko buru Herbert Diessek, taldeko langileen haserrerako. Orain aste gutxi, modu pribatuan, Diessek esan zuen Teslaren lan egiteko moduekin eta, oro har, auto elektrikoen ekoizpenarekin VWen 30.000 langile egongo direla sobran. Teslak hamar ordu behar omen ditu auto bat muntatzeko; VWek, berriz, 30 ordu, nahiz eta saiatzen ari den denbora tarte hori txikitzen Alemaniako lantegietan. Baina hori bai, VWeko langileen ordezkari boteretsuek ez dute enplegu murrizketez ezer entzun nahi, hain zuzen, taldea hurrengo bost urteetarako bere estrategia negoziatzen ari den honetan.
Automobilgintza zenbat aldatuko da, eta nola ibilgailu elektrikoen goraldia iristen denean? Zer da burbuila eta zer ez? Nor geldituko da sektorean? Zer gertatuko milaka eta milaka enpleguekin? Bihurguneak datoz automobilgintzaren ibilbidean.
Greba orokorrera deituko du ELAk datozen asteetan?
Erreformen edukien arabera izango da. Balizko greba horrek helburu zehatza eduki behar du: lan erreforma eta pentsioena baldintzatzea. Eta eragiteko dugun bide zuzenena da egungo gehiengoak baldintzatzea.
Nola?
EH Bilduk eta EAJk bozkatzen dutenaren arabera baldintza daitezke gehiengoak, Madrilen.
Edukien berri izan arte ez baduzue deitu behar, 2021. urtearen barruan ez duzue deituko, ezta?
Ez dakigu.
Ez al dira epeak estuegiak abenduan greba batera deitzeko?
Ez dakigu nolakoak izango diren Madrilgo epeak. Gure esku dagoena da mobilizazioak martxan jartzea, eta abiarazi ditugu, bakarrik eta beste eragileekin ere bai. Gizarteari datorrenaz ohartaraztea da gure helburua orain; horretan ezin dugu huts egin. Hortik aurrera, eduki zehatzak ezagutu behar ditugu ezer erabaki aurretik. Ez dakigu oso denbora gutxian erantzun beharko dugun edo epeak malgutuko dituzten. Bruselak eta Madrilek dakite hori.
Erreformen aurkako manifestazioetara deitu du sindikatuen gehiengo zabal batek. Greba orokorraren deialdi bat egituratzen hasi zarete?
Guk hor ez dugu hitz egin greba orokorrari buruz. Alor horretan ELAk eta LABek ez dute ikuspuntu bera. Guk erreformekin lotu dugu, argi eta garbi, eta orain zera egin dugu: mobilizatzeko beharra konpartitu sindikatuen artean. Eta bada garrantzitsua gai izatea batera mobilizatzeko, desberdintasunak desberdintasun.
Lan erreforma forma hartzen ari da. Entzuten den musika horretatik, zer atsegin duzu gutxien eta zer gehien?
Agiriak irakurri nahi ditugu, Europako funtsekin egin genuen moduan. Hura irakurri eta gero, inork esaten ez zuena esan genuen: erabat baldintzatuta etorriko zirela, murrizketen truke. Orain argi geratu da.
Erreformaren negoziazioaren gorabeherak esanguratsuak dira ELArentzat?
PSOEk eta Unidas Podemosek sinatutakoak jasotzen duena dakigu erreformari buruz; gero zenbait gauza gertatu dira, eta ez norabide onean: PSOEk pisua hartu nahi izan du negoziazio mahaian, eta Calviño jarri du, Bruselarekin lotura egiten duen ministroa. Lehen abisu horren ondoren, beste agiri bat adostu dute gobernuko bi alderdiek, eta kontraesan handi bat jaso: «lan erreforma indargabetuko dugu, eta patronalarekin egingo dugu», esan dute. Hori ezinezkoa da: gezurra da.
CEOEk betoa dauka erreformaren negoziazioan?
Bai, jakina. Erreforma indargabetu behar badute, patronala gabe izan beharko du. Eta konplexurik gabe egin beharko lukete hori, PPk egin zuen bezala. CEOEk esan zuen espero zuen baino gehiago eman ziola PPk. Zergatik egin beharko lioke uko orain horri? Eskuinak egin zuen hori zergatik ez du orain egiten ezkerrak, PSOE horrela izendatzerik badugu? Hain zuzen, nire ustez ezin dugulako PSOE ezker gisa izendatu.
ELAk bi marra gorri ipini ditu, eta, behintzat, horietako bat gurutzatuko du erreformak: kaleratze erraz eta merkeena.
Estatalizazioa eta kaleratze kolektiboak azpimarratu ditugu. Kaleratzeak tramite bat bihurtu dira, eta oztopo bakarra sindikatuak gara. Batzuetan, epaileek geratzen dituzte, baina aurretik erresistentzia sindikala dagoelako. Araudi hori ez aldatzea marra gorri bat gurutzatzea da. Bestea lan itunekin lotua dago. Prebalentzia aldatzera doa, baina ez dakigu nola. Eta hemen arrisku handi bat dago euskal langileentzat: enpresa itunak azpiratzea estatuko itunak gainetik jarrita. Euskal alderdiek ontzat eman behar dute hemengo itunak Espainiakoek azpiratzea?
Esaten ari zara sektoreko itunei lehentasuna ematen badiete ez direla herrialdeko hitzarmenak aplikatuko, estatukoak baizik?
Horretarako arriskua badela esaten ari gara, gerta daitekeela erreformak estatuko itunak lehenestea, argi, edota edukien arabera erabakitzea prebalentziak: soldatak, ordutegia eta abar. Zer sektore itunetan eta zer edukitan ezarriko dituzten lehentasunak, hori da gakoa hemen.
Estatalizazioak indar hartzeko aukera ere bada, orduan?
Ez da sekretua CCOOk, UGTk eta CEOEk beti nahi izan dutela negoziazioaren monopolioa.
Unai Sordo gai ikusten duzu Espainiako ituna ezartzeko Araba, Bizkai eta Gipuzkoako metalgintzan, adibidez?
Zertarako egin genuen lanbide arteko euskal esparru akordio bat? Estatuko itunei muga bat jartzeko. Espainiako sindikatuak gai dira, noski.
Eragiteko eskatu diozue EAJri. EH Bilduri ere aldiro erreparatzen diozue; zertarako?
EH Bilduri esan diogu ez gaitzala saldu Madrilen. Erreforma indargabetzeko akordioa egin du gobernuarekin, eta koherente izateko baizik ez diogu eskatzen. EAJri eskatzen diogu 1994an egin zuena egiteko: orduan eragin egin zuen, mehatxu hori gauza ez zedin. Egin dezala berriro.
Gizarte kotizazioak handituko dira baby boom-aren auziari aurre egiteko. Konforme?
Ez da nahikoa pentsio publiko duinak bermatzeko. Bukatu gabe dago erreforma, eta argi dago zein den haren norabidea. Eraso koordinatu baten aurrean egon gaitezke, Bruselak funtsen baldintzak direla-eta zer dioen ere entzun behar baita. Belaunaldien arteko Ekitate Tresna onartu dute, eta azken helburua pentsioak murriztea da. Pentsioen kalkulua egiteko epea gehiago luzatzeko aukera dagoela berretsi dio Madrilek Bruselari. Hamabostetik 25era pasatu gara, eta 35era luzatzeko atea zabalik dago.
Eta nola konpondu behar da sistemaren bideragarritasun arazoa?
Diru sarrerak handituz, noski, orain erabaki duten neurri horri, kotizazioak igotzekoari, beste hainbat lotuz. Eta aberastasunaren banaketa oinarrizkoa da pentsio sistema publikoa sendotzeko. Murrizketa egin beste biderik ez dagoela zabaltzen dute etengabe, eta ez da egia.
Diru sarrerak handitu behar direla diozu. Nola?
Beste herrialdeetan egiten duten moduan: zergen bidez.
Baby boom-aren ondorioz, asko ugarituko dira pentsiodunak. Zein da ELAren proposamena: politika fiskala aldatzea?
Irakurketa osoa egin behar da. Demografia hor dago, baina jarduera tasari eta beste aldagai batzuei ere erreparatu behar zaie. Aurrekontu orokorrak dira erantzunaren zati handi bat, eta, horiei lotuta, politika fiskala, jakina.
Inflazioa %5etik gorakoa da. Enpresetan ez ote dira arazoak egongo soldatak koska hori guztia igotzeko?
Hitzartuta dagoena errespetatuko den ala ez, hori da kontua. Euskal Herrian, KPIa da erreferentzia historikoa. Ez dugu onartuko sinatuta dagoena errespetatzea ez den beste ezer. Soldatak ez dira arazoa, soluzioa baizik.
Lan gatazkak areagotuko dira enpresa ugari saiatzen badira itunaz besteko igoerak egiten?
Egoera hori gertatzen bada, bai. Badakigu batzuek zer-nolako saioak egiten dituzten aldiro. 2022an zenbait hitzarmen handi berritu behar dira, gainera…
Zer esan nahi duzu horrekin?
Guretzat ez dela negatiboa konfrontazio hitza; etsipena, isiltasuna… horiek dira hitz zakarrak gure hiztegian.
Iceta legeak atea zabaldu die ordezko langile publiko batzuei funtzionario izateko, oposizio arrunt bat gainditu gabe. Bidezkoa da soluzio hori?
Auzi honetan arduradun bat dago: administrazioa. Behin-behinekotasuna alor pribatuan halako bi da kasik alor publikoan. Nola konpondu behar da hori? Kalera joan behar dute behin-behineko langile horiek guztiek, orain? Une jakin batean konponbide bat eman behar zaio auziari, eta halako formula batek emango lioke irtenbidea, hein batean behintzat. Baina hemen asko dago konpontzeko oraindik. Ikusteko dago ireki den ate horretatik aurrera egingo duten administrazioek, eta nola. Berme nahikorik ez dugu ikusten.
Orozkoko Galletas Artiachen ere lanuzteak hasiko dituzte astelehenean: lau orduko geldialdiak txanda bakoitzean, azaroaren 30era arte. Bi urte daramatzate lan hitzarmenik gabe. Sindikatuen ustez, zuzendaritzak langileen bizkar utzi nahi ditu enpresan egindako inbertsioak. Gogoratu dute Adams Foods konpainia dela lantegiaren jabea eta «irabazi handiak» izan dituela azken urteetan.
Bi enpresa horietako beharginek ez ezik, beste batekoek ere ekin diete mobilizazioei: Bilboko Calor Bizkaikoek. Greba mugagabean daude lantaldeko 26 beharginak. Galdarak instalatu, eta mantentze lanak egiten dituzte; batez ere Vaillantentzat lan egiten dute. 2021eko urtarriletik, lan hitzarmen berri bat negoziatzen ari dira.
Lan erreformari buruzko beste bilera bat egin zuten atzo, Madrilen. «Oso emankorra izan da. Adostasunak lortzen ari gara», ziurtatu zuen Yolanda Diaz Lan ministroak. Gaineratu zuenez, enpleguaren egonkortasunaz aritu ziren. Lan erreformaren beste gai batzuk —lan hitzarmenen aurrerako eragina eta prebalentzia, eta kaleratzeak— gutxiago agertu dira azken negoziazioetan.
Datorren asteazkenean jarraituko dute elkarrizketek, eta helburua da urtea amaitu aurretik erreforma BOE Estatuko Aldizkari Ofizialean argitaratzea, 2022. urtearen hasieran indarrean egongo dela agindu baitio Espainiako Gobernuak Europako Batzordeari. Ahal duela, sindikatuen eta patronalaren sinadurarekin onartu nahi du erreforma, baina ohartarazi die haien baiezkorik gabe ere egingo duela. Dekretu bidez onartuko du, eta, behin indarrean jarrita, hilabeteko epean berretsi beharko du Espainiako Kongresuak.
Hauek dira azken astean eztabaidatu dituzten gaiak:
Enpresa bakoitzean aldi baterako kontratua dutenak gehienez %15 izatea proposatu zuen gobernuak, baina kopuru hori alde batera utzi du, patronalaren ezezkoaren ondoren. «Arazoa ez da konpontzen ehuneko batekin», aurpegiratu zion Antonio Garamendi CEOEko presidenteak. Horren ordez, Espainiako Gobernuak proposatu du araua kontratu mugagabea izatea, eta mugatua gauza jakin batzuetarako besterik ez erabiltzea, lan karga handiak daudenerako, esaterako. Aldi baterako kontratu horiek gehienez hiru hilabetekoak izango dira, nahiz eta sei hilabetera luzatzeko aukera onartzen duen ekoizpenari lotutako arrazoiak badaude.
Aldi baterako jarduera baterako lanpostuetako bat urtean bost hilabetez edo gehiagoz bete denean, gobernuak uste du lanpostu horrek egiturazkoa bilakatu beharko lukeela, eta orduan betetzen duenari kontratu mugagabea egin beharko litzaiokeela.
Gainera, aldi baterako kontratu horien gehienezko kopuru batzuk ezarri nahi ditu, enpresen neurrien arabera. Horrela, bost langileko enpresetan, bakar bat izan ahalko da aldi baterakoa: bi, berriz, hamar langile artekoetan; hiru, 11 eta 30 artekoetan; bost, 31 eta 100 artekoetan; hamabost edo %7, berriz, 101 eta 500 langile artekoetan, eta 30 edo %4 gehienez 500 langiletik gorakoetan.
Aldian aldiro egiten diren kanpainetarako —Gabonetakoa, merkataritzan—, gobernuak nahi du aldizkako kontratu finkoak erabiltzea.
Gaixo egoteagatik edo beste arrazoi batengatik langile bat ordezkatu behar denean, berriz, ordezkapenaren neurriko kontratuak onartuko lituzke.
Behin-behinekotasunaren aurpegirik txarrena dira egun gutxitako kontratuak. Ohikoa bilakatu da enpresa batzuek bost eguneko kontratuak egitea langileei, astelehenetik ostiralera, asteburua ez ordaintzeko. Gaur egungo legediak zigortu egiten du ostiraleko efektua deitutakoa, zazpi egunetik beherako iraupena duten kontratuek %40eko gainkostua baitute Gizarte Segurantzaren kotizazioan. Baina Espainiako Gobernuak zigor hori handitzea erabaki du. Gainera, joan den asteazkenean sindikatuei eta patronalei erakutsitako azken proposamenak dio amaitzen diren kontratu guzti-guztiek gutxienez 25 euroko zigor bat jasoko dutela.
Nekazaritza salbuetsita geratu da behin-behinekotasunaren aurkako neurri gehienetatik, Espainiako Gobernuak onartu egin duelako sektore horren ezaugarriei lotuta daudela aldi labur baterako kontratuak, gehienak uzta jakin bat bildu behar direnean egiten direlako.