Banku zentralen hamar mandamentuetan lehenengoa hau da: inflazioa handitzen denean, interes tasak handitu behar dira, ekonomia pixka bat hoztu eta prezioak kontrolpean mantentzeko. Lehen estimazioen arabera, urrian inflazioa %4,1era iritsi zenez eurogunean, pentsa liteke diruaren prezioa igotzeko ordua jada hemen dagoela. Bada, ez. Interes tasa ofiziala %0 da, eta, ustekaberik ezean, hala jarraituko du aldi nahiko luze baterako. Analisten arteko apustua ez da hurrengo hilabeteetan igoko ote duten, baizik eta igoera 2022an iritsiko ote den. Eta oraingoz dirua mugimendu ezezkoaren aldekoa da.

Zergatik? Christine Lagarde presidentea eta EBZko beste kide gehienak aspertu arte esaten ari dira prezioen igoera aldi labur baterako dela, gas garestia dela arrazoi nagusia, eta 2022aren amaieran %2 inguruko maila onargarrira itzuliko dela. Onartuta ere sukarra uste baino gehiago irauteko itxura hartzen ari dela, «pazientzia» eskatzen ari da EBZ, «gehiegizko erreakzioa ez izatea», Phillip Lane banku zentraleko ekonomisten buruak aste honetan esan duenez. Lanek eta EBZko oraingo buruek gogoan dute 2011n gertatutakoa: Jean Claude Tricheten gidaritzapean, EBZk diruaren prezioa igo zuen, zorraren krisia lehertzen ari zela. Emaitza desastre hutsa izan zen, eta berehala zuzendu behar izan zuten. Oraingo taldeak ez du akatsa errepikatu nahi, are gehiago pentsatuko duelako interes tasak igotzeak ziur aski ez duela eraginkortasun handirik izango energiaren prezioa jaisteko.

Baina interes tasak ez ukitzeak ez du esan nahi EBZn ez dagoela kezkarik. Azken bileran, urrikoan, «inflazioa, inflazioa, inflazioa» izan zen gaia, Lagardek baieztatu zuenez. Baina energiaren garestitzea bainoago, banku zentralaren kezka nagusia da inflazio handia soldata igoera handia bilakatzea, uste baitu horrek inflazioaren sorgin gurpila elikatuko lukeela, bere burua elikatzen duen prozesu bat. «Garrantzitsua da soldatei buruzko negoziazioek bizitzaren kostua kontuan hartzea, baina baita lan kostuen igoera jasanezinak eragoztea ere», Laneren esanetan. Kezka ulergarria da, batez ere enpresa asko ahul daudelako pandemiaren eraginez , baina ez da kezka txikiagoa aurten beren erosteko ahalmenaren galera handia izango duten herritarrena. Baliteke negoziazio kolektibo gogorra izatea datorren urtean.

Beste garai bateko zenbakietara itzuli da inflazioa. Urrian, Hego Euskal Herrian, prezioak duela urtebete baino %5,2 garestiago zeuden. Halako igoera soilik behin ikusi da mende honetan, 2008ko udan —%5,2 2008ko uztailean—, petrolioaren gorakadak inflazioaren sukarra bat-batean igo zuenetik: orduan berehala jaitsi zen, Lehman Brothersen porrotak atea ireki ziolako Atzeraldi Handiari, eta harekin inflazio txikiaren eta inflazio negatiboaren aro luze bat zabaldu zuelako.

Orduan bezala orain ere energia izan da prezioak igotzearen erantzule nagusia. Petrolioa izan zen 2008an, eta gasa eta argindarra 2021ean. INE Espainiako estatistika erakundearen arabera, argindarra, gasa eta beste erregaiak %47,3 garestitu dira azken urtean Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, eta %49,6 Nafarroan. Argindarra bera %62 garestitu da azken urtean Espainian —INEk ez du ematen Hegoaldeko daturik—.

Igoera horren zati handi bat urrian gertatu da, eta elektrizitateari lepora dakioke hilabetean izan den inflazioaren igoeraren (%1,8) erdia.

Are gehiago, bere eragina handiagoa izango zatekeen baldin eta Espainiako Gobernuak argindarraren faktura jaisteko zenbait neurri hartu izan ez balitu: hala nola BEZa eta argindarraren gaineko zerga jaistea. Neurri horiek gabe, Espainian %6,1era iritsiko zatekeen inflazioa (%5,4an geratu da).

Gas eskari handiaren eta eskaintza txikiaren ondorioz garestitu da nagusiki argindarra, baina baita petrolioa garestitu izanaren ondorioz ere, hura ordezkatu duelako argindarra sortzeko iturri gisa. Petrolioaren prezioa bikoiztu egin da azken urtean —40 dolarretan salerosi zen iazko urrian, eta 80tik gora aurtengoan—, eta, horren ondorioz, gasolina inoizko garestien egon zen urrian: 1,50 eurotik gora salerosi zen Euskal Herriko zerbitzugune gehienetan.

Energia garestitzeak bete-betean eragiten die ekoizpen kostuei, baina oraingoz ez du isla zuzenik izan beste produktu eta zerbitzu askoren inflazioan. Horrela, elikagaiak duela urtebete baino %1,1 garestiago daude Araba, Bizkai eta Gipuzkoan, eta %2,1 garestiago Nafarroan. Jantzien prezioa, berriz, %0,8 handitu da Nafarroan, eta %1,1 beste hiru lurraldeetan.

Soldatak, azpitik

Hurrengo hilabeteetan iazko mailaren oso gainetik jarraituko dute prezioek, neurri handi batean iaz koronabirusak eragindako krisiaren errebote baten ondorio direlako: iaz asko jaitsi zen eskaria, eta, aurten berreskuratu denean, ekoizpen sistema ez da gai izan hari erantzuteko. Baina ez da baztertu behar igoera pixka bat apaltzea; izan ere, badirudi energiaren prezioak goia jo duela. Gasa merkatu egin da Errusia Europa mendebaldeko biltegiak motel betetzen hasi denetik, eta argindarra ez da urriko marketara ailegatu.

Edonola ere, ez da jaitsiera ikusgarririk espero, eta litekeena da horrek erosteko ahalmenaren galera ekartzea herritar gehienentzat. Horrela, 2021ean indarrean dauden lan hitzarmenetako langileen soldatak %0,91 igo dira batez beste irailera arte Araba, Bizkai eta Gipuzkoan. Aurten berritutakoen batezbestekoa apur bat handiagoa da: %1,27, hain zuzen.

Igoera apala da, eta Tomas Arrieta Lan Harremanen Kontseiluko presidenteak urriaren amaieran BERRIAri eskainitako elkarrizketan nabarmendu zuen iaz inflazio negatiboa izatearen ondorio dela hori. Izan ere, hitzarmen gehienetan aurreko urteko KPIa hartzen da erreferentzia gisa, eta, hortaz, aurtengo gorakada handia ez lukete datorren urtera arte berreskuratuko. Eta hor sor daiteke arazo bat datorren urteko negoziazio kolektiboan, litekeena baita enpresa eta sektore askotan erresistentzia handiak egotea soldaten igoera handi baterako. Pentsioak %2,5 dira igotzekoak, eta %2 soldata publikoak.

Aerotaxiak eta konektatutako errepideak, mugikortasun “iraunkor eta seguru” berriaren parte. Euskadiko Mugikortasun eta Logistika Klusterrak garapen-prozesuan dauden proiektu berriak aurkeztu ditu, garraio “iraunkorrago, seguruago, garbiago eta eraginkorrago” baterako bidean.

Erresidentzietako langileak Gipuzkoako Aldundiaren egoitzan sartu dira bilera bat eskatzeko. Azkenean, ELAk eta LABek deitutako protestaren ostean, Aldundiaren egoitzan sartzen utzi diete lau ordezkari sindikali, eta astelehenean eskaerari erantzungo diotela hitzeman diete.

Administrazio publikoetako bitarteko langileen erregularizazioari buruzko ituna baloratu dute sindikatuek. ELAk eta LABek esan dute ituna ez dela nahikoa eta CCOOk legezko trabarik ez izatea espero du.

«Europako funtsak Damoklesen ezpata direlako», eta «etorkizuneko bizi eta lan baldintzak» urte bukaerarako Madrilen hartzekoak diren «erabakien araberakoak izango direlako», euskal sindikatuek protesta eraginkorrak egin nahi dituzte. Aldarri multzo bat osatu eta horiek lortzeko, mobilizazio bateratuari ekitea erabaki dute ELA, LAB, Steilas, ESK, Etxalde, Hiru, CGT eta CNT sindikatuek. Lehena abenduaren 1ean izango da: Hegoaldeko hiriburuetan manifestazioak antolatu dituzte.

Ez dute argitu greba orokorrera ere deituko ote duten mobilizazio sorta horretan, baina azaldu dute «garrantzi handiko garaia» dela hau, eta Europako funtsak «Damoklesen ezpata» bilakatzen ari direla. Horren aurrean, elkarrekin aritzea erabaki dute Madrilen erabakitzen ari diren lan eta pentsioen erreformen aurka. «Urte bukaerarako hartu nahi dituzten erabakien araberakoak izango dira etorkizuneko gure bizi eta lan baldintzak. Lan erreforma eta pentsioen erreforma ezinbesteko baldintza dira beltzez jantzitako gizon berriek atea zabal diezaioten Espainiako Estaturako funtsen transferentziaren bigarren zatiari».

Esplikatu dute murrizketak ezarri nahi dituztela erretiro aurreratuan, pentsioen erreformarako lege proiektuaren barruan; ez dela bermatzen 1.080 euroko gutxieneko pentsiorik, ez eta genero arrakala apaltzea ere. «Gutxi dakigu, baina, dakigun horren argitan, orain arteko murrizketak ez dira indargabetuko. Lan erreformaren nondik norakoak are ilunagoak dira, baina ez dirudi Euskal Herrian gure lan hitzarmenak negoziatzeko eskubidea bermatuko denik, edota indargabetuko direnik aurreko erreformen funtsezko puntuak: esaterako, kaleratzeko erraztasuna».

Erreforma horiek «baldintzatzeko» deitu dute manifestazioetara.«Estatuak bere irizpideak inposatzen ditu». Izan ere, sindikatuen arabera, Hego Euskal Herriko erakundeek «ereduaren oinarrizko zutabeak aldatzeko aukera» baztertu dute: esaterako, osasun, hezkuntza eta zaintza sistema publikoari dagokionez. «Premiazko zerga erreformari ekitea ere» baztertu ei dute gobernuek. «Confebaskek eta CENek erabakitzen dituzte politika horiek». Uste dute zerbitzu publikoen pribatizazioa sustatzen duen eredua ezarri dutela. «2008ko krisialdian eta koronabirusaren pandemian ikasitakoa ez dute aintzat hartu nahi». Halaber, uste dute krisi sanitarioaren kudeaketak agerian utzi duela «sistema autonomikoa zein hauskorra den: estatuak bere irizpideak inposatzeko ahalmena dauka».

ELA, LAB, Steilas, ESK, Etxalde, Hiru, CGT eta CNTk beharrezkotzat jo dute bat egitea; esaterako, Euskal Herriko Pentsiodunen Mugimenduak biharko deitutako mobilizazioak babesteko. «Greba orokor baten erreferentzia ere aipatu izan dugu; horri buruz, bakoitzak bere iritzia eman du. Gaur esatera gatoz testuinguru honetan beharrezkotzat jo dugula abenduaren 1ean mobilizazio egun bat antolatzea». Egun horretan, Hego Euskal Herriko lau hiriburuetan izango dira martxak, eta, arratsaldean, eskualdeetan, erreibindikazio hauekin: «Lan, pentsio eta bizi baldintza duinen alde; lan eta pentsio erreformei, ez; bizi duin baterako burujabetza».

Lanpostu publiko berean bost urte edo gehiago daramaten bitarteko langileak finko izatera pasatuko dira lanpostu horrek eskatzen dituen baldintzak betez gero, baina oposiziorik egin gabe. Hala adostu dute PSOEk, Unidas Podemosek, ERCk eta EAJk.

Gasolina eta gasolioa hamar astez jarraian garestitu dira, eta markak hausteko zorian daude. Gasolinaren kasuan, erregai-tanga betetzea duela urtebete baino % 32 garestiagoa da aste honetan, eta % 36 garestiagoa gasolioaren kasuan.

Osakidetzak 3.535 lanpostuko eskaintza publikoa egingo du, lehen fasea abenduan. Lehen deialdian, 19 kategoriako 1.499 plaza eskainiko dira, eta gainerakoak 2022ko udaberrian. Ezohiko Sektore Mahaiak lan eskaintzaren oinarri orokorrak onartu ditu, baina “ez du sindikatuen babesik izan”.

Lan merkatua malgutuz kontratazioa errazteko» onartu zuen PPko gobernuak lan erreforma, Espainian, 2012aren hondarrean. Azalpen ofizialaren ifrentzuak beste arrazoi batzuk islatzen ditu: Atzeraldi Handiaren gordinean, erreforma tresna nagusi bihurtu zen krisiaren kosturik handiena langileen bizkar jartzeko; enpresei erabateko malgutasuna eman zien kaleratzeak egiteko eta soldatak debaluatzeko, eta negoziazio kolektiboa irauli zuen, abantaila guztia enpresari emanez.

Datorren urtean hamar urte beteko lituzke lan erreformak; lan araudian «inoiz ez bezalakoa», sindikatuen arabera. Baina ez da hamargarren urteurrenera iritsiko, Espainiako Gobernua beste dekretu bat onartzekoa baita urtea amaitu aurretik. PPren lan erreforma ez dute indargabetuko, ordea, egungo gobernu bazkideek beren itun politikoan hori jaso duten arren. Lan araudia aldatu egin dute soilik, «modernizatu», PSOEren hitzetan, eta «orekatu», Unidas Podemosenetan. Hau da, PPk onartutako zenbait edukik bere hartan jarraituko dute, eta beste hainbatek aldaketa arinak izango dituzte. Orduan zer aldatu zen eta eduki bakoitza nola gera daitekeen aztertzeko lerroak dira hauek.

KALERATZEAK

Urteko 33 eguneko kalte ordaina ezarri zen kaleratuentzat, 45 egunekoa alboratuta, eta 24 hileko gehienezkoa jarrita, gainera. Baina kaleratzeak objektibo gisa hartzeko aldaketak jaso zituen araudiak, hogei eguneko kalte ordainak orokortzeko, hamabi hileko mugarekin. Arrazoi ekonomikoek, teknikoek, antolaketakoek eta ekoizpenekoek egiten dute ordutik kaleratze bat objektibo. Kaleratze kolektiboak ere arrazoi horietara lot ditzakete enpresek hogei eguneko kalte ordainak ezartzeko, eta ez da behar administrazioaren baimenik (lan ikuskaritza). Enpresa batek nahikoa du esatea datozen hilabeteetan ez diola salmenta mailari eutsiko langileak kaleratzeko. Langileek auzitara jo dezakete, borroka sindikalarekin batera, eta hori gertatu da azken urteetan: kaleratze kolektibo ugari auzitegietan gelditu dituzte epaileek, sindikatuen eskaeraz, hain izan dira ahulak kaleratze horien aitzakiak.

Lan erreforma berriak ez du hori guztia aldatuko. Kaleratzeak egiteko menu zabala bere hartan jarraitzekoa da, gobernuak onartu baitu kaleratzeen esparrua ez dela aldatuko, eta, hortaz, kalte ordain argalduak ere ez.

LAN ITUNEN PREBALENTZIA

Negoziazio kolektiboan iritsi ziren 2012ko erreformaren egiturazko aldaketak. Hasteko, lan itunen arteko lehentasunak aldatu ziren, eta enpresako ituna jarri zen sektorekoaren gainetik. Enpresa ez sindikalizatuetan soldatak nabarmen debaluatzea ekarri du horrek; enpresa itunik gabeko langileei sektorekoa aplikatu zaie, baina, ez dagoenean, iraungi delako, Espainiakoa ezarri zaie —okerragoa da ia beti—; eta, hura ere ez dagoenean, Langilearen Estatutua. Egun, 100.000 langile inguru daude itunik gabe Hego Euskal Herrian, baina duela urte batzuk hori halako bi ziren.

Itunen lehentasuna aldatzea da erreforma berriaren helburu nagusietako bat, sektoreko hitzarmenek izan dezaten lehentasuna atzera, eta enpresa guztietan aplika dadin hura, gutxieneko bat bezala. Enpresakoak, egingo balitz, sektorekoa hobetzeko izan beharko luke. Baina gobernuak ez du berretsi aldaketa hori oraindik. CEOE patronalaren beldur handienetako bat da: azpikontratazioan aritzen diren multizerbitzu enpresek ezingo lukete sektoreko itunen gutxienekoa apurtu, prekario aritzen diren beharginak eskainiz konpainia handiei, eta enpresa txiki ez sindikalizatuetan ere sektoreko gutxienekoa eskaini beharko lukete.

ULTRAAKTIBITATEA

Epemuga igaro arren, lan hitzarmen bat indarrean geratzen zen aldeen arteko beste akordio bat egin arte; harik eta 2012ko erreformak ezarri zuen arte ituna iraungi eta urtebetera indargabetzen dela. Horren ondorioz dozenaka sektoreko hitzarmen erori ziren 2014rako Hego Euskal Herrian. Patronalak ez du zertan negoziatu sektoreko akordio berria; izan ere, ituna erortzen bada, Espainiakoa iritsiko da (enpresa itunik ez bada), lan baldintza okerragoekin, edota Langilearen Estatutua, legezko zorua. Hain da nabarmena neurri horrek negoziazio kolektiboan egin duen txikizioa, ezen enpresa askotan adostu baitute ultraaktibitate luzeagoak ezartzea, baita mugagabeak ere kasu askotan.

Aurrerako eragina luzatuko du erreforma berriak, baina dagoeneko ez da segurua berriro mugagabea egingo duenik. Ezin da baztertu erdibideko erabaki bat: bi edo hiru urteko aurrerako eragin bat, adibidez. Hala balitz, langileek ez lukete osotasunean berreskuratuko eskubide hori.

ITUNA BETETZEARI UZTEA

Aurreko neurriak nahikoa ez balira bezala, enpresari komeni zaizkion lan baldintzak ezartzeko, 2012ko erreformak erraztu egin zien indarrean dauden hitzarmenak betetzeari uztea. Ordutegia, soldatak, antolaketa… enpresa batek esparru ia guztietan erabaki dezake ituna ez betetzea, horretarako baimena merkea delako: adibidez, salmentak gutxituko dituela aurreikustea. Beraz, alde batek bakarrik du bi aldeek sinatzen dutena betetzeko derrigortasuna praktikan. Langileak ez badaude ados enpresak aldebakarrez hautsi duenean ituna, epaitegien bidea geratzen da, gutxitan ematen baitie irtenbidea bitartekaritza lana egiteko sortu ziren organoek. Dena den, ez dira asko izan urteotan ituna ez betetzeko aukera baliatu duten enpresak.

CEOE tematu den arren pribilegioari eusteko estrategian, erreforma berria aldatzekoa da itunak betetzeari uzteko neurria. Espero da hitzarmena bertan behera geratzeko hura sinatu zuten alde biek egon beharko dutela ados, eta aldebakarrez hartutako erabakiek soilik muturreko salbuespen batzuetan edukiko dutela legezko heldulekua.

BEHIN-BEHINEKOTASUNA

2012ko erreformak bide eman zuen trebakuntza eta ikasketa kontratuak harilkatzeko. Kontratu horiek 30 urtetik beherakoei egin ahal zaizkie langabezia tasa %15etik gorakoa bada, eta 25 urte bitartekoei %15etik beherakoa bada. Hezkuntza alorreko kontratuez gain, beste hainbat egin daitezke, betiere aldi baterako, finkoa egin behar izateari izkin egiteko. Horrek Europako behin-behinekotasun tasa handienetako bat ekarri du Hegoaldean.

Orain, gobernuak ezarri nahi du enpresa batek dituen kontratuen %15 baizik ez izatea aldi baterakoak. CEOEk esan du sektore batzuek sasoikako jarduera dutela, eta finkoen kupoak sektoreka ezarriko dira. Edonola ere, Madrilgo gobernuak malgutu egingo du gehienezko %15 hori. Kontratuen menua murriztu egingo du, eta kontratu finko etenak sustatuko ditu, aldi baterako kontratuen abusua zigortuz.

Eta gobernuak atzo bertan jakinarazi zizkion patronalari zigor horien nondik norakoak. Iraupen oso laburreko kontratuen kotizazioak halako hiru pagatu beharko dituzte enpresek langile baten kontratua haustean. Langile horietako asko berriro kontratatzen dituzte sarritan hurrengo egunetan, egun gutxiko dozenaka kontratu harilkatuz, betiere asteburu eta jai egunetako kotizazioak pagatzeari izkin egiteko. Zigor horretatik salbuetsita geratuko lirateke nekazaritza alorreko enpresak; sasoikako biltzaileen jarduera aterako dute arau horretatik, alegia.

Zazpi egunetik beherako iraupena duten kontratuek badute gaur egun zigor bat kotizazioari dagokionez, %40ko gainkostua ezartzen baitzaie, baina zigor hori ez da nahikoa izan egun gutxiko kontratuen uholdea geratzeko. 2019an, 27 milioi kontratu hautsi ziren Espainiako Gizarte Segurantzan, eta, horien artean, bost kontratutik batek egun bakarreko iraupena izan zuen. Bost egunetik beherakoak, berriz, herena izan ziren; ostiral efektua esaten diotenak azaltzen du auzia: langileen asteburuko kotizazioak pagatzeari uzteko praktika.

ALDI BATERAKO

ERREGULAZIOAK

Kaleratze kolektiboak egiteko bezala, 2012ko erreformak atea zabal-zabalik utzi zuen enplegua aldi baterako erregulatzeko espediente bat onartzeko, arrazoien menu zabal batekin, eta erregulazio bat gelditzeko auzitegien bidea baizik ez zaie geratzen beharginei gaur egun, borroka sindikalarekin batera.

Lan erreforma berriak aldi baterako erregulazioak sendotuko ditu, RED esan dioten egitura baten barruan. Enpresa batek edo sektore oso batek arrazoi kointuralak tarteko egiturazko aldaketak egin behar dituenerako onartuko ditu aldi baterako erregulazio berriak gobernuak, baita jarduera ekonomikoa halabeharrez geratu behar den kasuetarako ere: adibidez, pandemia bat.

Sindikatuak eta patronala ez daude ados haiek finantzatzeko moduarekin. Madrilek nahi du aldi baterako erregulazio batek harrapatzen dituen langileei lanpostu berria emateko ardura hartzea enpresak, trebakuntza emanez, besteak beste, eta proposatu du langileak berak lanpostu berri bat lortzen badu jatorrizko enpresak Fogasari pagatuko diola haren kaleratzearen kalte ordainaren erdia. Langilea kaleratuko balute, gero, kalte ordain hori jasoko luke.