“Berreskuratu dezagun gure baliabideen kontrola!”. Esaldi horrekin aldarrikatu eta laburbildu dute Hernani Burujabe-ren oinarria. Ostiralean aurkeztu dute egitasmoa Hernanin, ekonomia desmerkantilizatu baterantz eta demokrazia sakonagorantz egiteko helburuz.
Eusko Jaurlaritzak egin ditu artekari lanak enpresaren eta langile batzordearen arteko azken bileretan. Enpresak hala eskatuta, Lan Sailak esku hartu zuen, eta Jaurlaritzak Bilbon duen egoitzan antolatu zuen sinadura ekitaldia. Sindikatuek, baina, ez zuten argazkirik nahi izan, eta kameren begiradatik kanpo sinatu zuten. «Langileek izan behar dute protagonismoa orain, ez kanpoko eragileek. Gatazka hau lehenago konpon zitekeen enpresak eta Jaurlaritzak borondatea izan balute», salatu zuen Edu Ibernia Tubacexeko langile batzordeko presidenteak (ELA).
Patua, izan ere, apetatsua da askotan. Atzo akordioa sinatu zuten eraikinaren alboan egin baitzen enplegu erregulazioaren negoziazio prozesuko azken bilera, atetik hamar metro eskasera. Hotel batean izan zen, martxoaren 10ean, eta egun hartan Ertzaintzak miatu egin zituen bilera hartara sartu ziren batzordeko kide guztiak. Sindikatuek tratu hura salatu zuten, eta atzo ez zioten argazkia oparitu nahi izan Jaurlaritzari.
Gas sektoreko eskariak
Ituna hain bizkor sinatzea goizeko bileraren ondorio izan zen. Gai bakarra zuen: iragan ostiralean ELA eta CCOOk sinatu zuten ituna langileen artean bozketa bidez berretsi behar zen edo ez. ELAk aurka egin zuen, galdeketa ordurako egina zegoela argudiatuta. STATek ere ez zuen onartu. LABek, berriz, asanblada eskatu zuen. Ondorioz, CCOOk eta independenteek bakarrik egin zuten bozketaren alde, hamahiru ordezkarietatik lauk.
Hortik aurrerakoak arrapaladan gertatu ziren, eta, eguerdirako, hiru aldeak Bilbon ziren. Itunaren xehetasunak ostiraletik ziren ezagunak: 129 kaleratzeak gelditu, soldatak izoztu, 40 lanordu gehiago… Enpresaren izenean, Celes Danis Arabako plantetako zuzendariak sinatu zuen: «Pozik nago akordioarengatik. Trantsizio energetikoaren erronkei lehiakortasunez ekitea ahalbidetuko digu». Neurriekin dirua aurreztea espero du Tubacexek, baina oraingoz ez du kenduko indarrean dagoen aldi baterako erregulazioa. Era berean, onartu zuen gasarekin zerikusia duten eskariak jaso dituztela.
Iberniak ere ontzat jo zuen: «Langile borrokaren eredu izan gara, grebek duten ahalarena. Aurretik inork lortu gabeko zerbait egin dugu: enpresa batek Auzitegi Gorenean jarritako helegitea kendu du». Enpresak uztailean jarri zuen helegitea, 129 langilerentzako lan erregulazioa indargabetu ziotenean.
Jaurlaritzaren izenean, Elena Perez Barredo lan sailburuordeak hitz egin zuen. Negoziazioaren garrantzia nabarmendu zuen: «Gatazka gogor bat amaitu da. Akordioa langileek eta enpresak nahi zutenaren erdibidean dago». Tubacexen izandako rol ekimentsua aurrekaria izango den ez zuen zehaztu, lan gatazka bakoitza ezberdina delako, eta gehienak sindikatuen eta enpresen artean konpontzen direla esan zuen.
Kongresu horretan eztabaidatuko duten txostenean jasotako bost ardatzetako bat da Estatu independentearen alde, kultura errepublikanoaren alde izenekoa. Bertan, sindikatuko arduradunek lehentasuntzat jo dute euskal estatu burujabe bat osatzea, eta «errepublika burujabe eta independente baten alde» lan egingo dutela adierazi, «nazio eta klase emantzipaziorako horizonte gisa».
Bestalde, dosierrean argi eta garbi azaltzen dute zein izan beharko litzatekeen hura eskuratzeko bidea: «Alde bakarreko prozesu subiranista soziala». Izan ere, ELAren ustez, azken urteetan argi geratu da Espainiako Gobernua ez dagoela «prest eskuduntzen hobekuntza bat negoziatzeko, are gutxiago gure erabakitzeko eskubidea aitortzeko». Hortaz, sindikatuaren irudiko, geratzen den bide bakarra da «alde bakarreko indar metatzeari ekitea».
Agirian, elkarte sindikalak dio oraingoz ez dagoela «gehiengo instituzional nahikorik» estatus politiko berri bat lortzeko: «Gaur ez daukagu nahikoa indar estatuarekin hausteko, ezta gure aitortza nazionala lortzeko negoziazio politiko bat behartzeko ere». Horregatik uste dute aldebakartasuna dela «abiapuntu errealista eta egingarri bakarra».
Prozesu subiranista hori, beraz, «gutxiengoena» izanen da, ELAren irudiko, «atxikimendu zabalagorik lortu ezean eta beste eragileen posizioa mugiarazi arte». Halaber, izaera «soziala» izan beharko luke: «Alde bakarreko prozesu subiranista sozial batek klaseko bektorea, euskararena, bektore feminista, ekologista, demokratikoa, dekoloniala… bilaka ditzake indarrak metatzeko funtsezko bektore».
Txostenean irakur daitekeenez, «klase herrikoien beharrizanak» aintzat hartzeak «dinamika erakargarri bihur dezake subiranismoa, oinarri sozial zabal eta hedakorrentzat». Izan ere, ELAko idazkari nagusi Mitxel Lakuntzaren esanetan, «estatu propio eta independente baten aldeko arrazoiak» pilatu egin dira azken urteetan: «Krisi bat pairatzen dugun bakoitzean, autogobernua higatzen da. Estatua etengabeko zentralizazio prozesuan da, eta gero eta argiago erakusten du bere izaera errepresiboa. Arrazoi politikoak, demokratikoak eta kulturalak ditugu estatu propio baten alde egiteko».
ELA bera «autonomismotik» datorrela esan zuen Lakuntzak, «baina, honezkero, pantaila guztiak gainditu ditugu, eta geure buruari galdetu diogu: nora joan nahi dugu?». Galdera horren erantzuna iraganean bainoago egungo errealitatean dagoela uste du: «Herri honen etorkizuna ez dago 1839. urteko foraltasun horretan; herri honen etorkizuna errepublika batek ematen dituen eskubideetan dago».
Subiranistak, geldialdian
Egungo egoerari buruz, ELAren dosierrak dio Euskal Herriko erakunde subiranistak geldialdian daudela «auzi nazionalari dagokionez». Hori paradoxa bat dela aipatu dute, ETAk 2011. urtean ekintza armatua utzi zuenetik «zenbait gertakarik itxaropena piztu baitzuten autogobernu eta erabakitzeko ahalmen handiagoa izateko».
Espainiako eta Frantziako estatuek ordutik izandako jarrera gaitzetsi du sindikatuak, baita Eusko Jaurlaritzak hartu duen joera errepresiboa ere, «bereziki Ertzaintzak gatazka sozial eta laboralei ematen dien tratuari dagokionez».
Indar abertzaleek hauteskundeetan arrakasta izan arren, ELAren ustez nabarmenak dira haietan gertatzen ari diren aldaketa «ideologiko eta programatikoak». Aldaketa nabarmenenak «agintean den nazionalismoan» sumatu ditu sindikatuak, eta gaineratu du EAJrentzat autonomismoa dela gaur-gaurkoz «hipotesi politiko bideragarri bakarra». Hain zuzen, autonomismoa eta neoliberalismoa «txanpon beraren bi aldeak» direla azpimarratzen da agirian.
Kritikak, baina, ez dira horretara mugatzen. Ezkerreko indarrei «kemen handiagoa» eskatu die ELAk, «nazioaren eta klasearen auzian». 2017ko irailean ELAk eta LABek sinatutako Aldebakarreko prozesu subiranista sozial baten alde izeneko agiria aipatzen da dosierrean. ELAren ustez, baina, dokumentu horretan zehaztutako eskaeretatik «oso urrun» geratu da «EH Bilduren jokabide instituzionala».
Zehazki, «Uxue Barkosen gobernua osatzeko ituna, Maria Txibiteren gobernuari egonkortasuna emateko akordioa, Eusko Jaurlaritzari aurrekontuak adosteko egindako proposamenak eta Madrilen Pedro Sanchezen aurrekontuei eta Europako Funtsen Errege Dekretuari emandako babesa» txarretsi dituzte, besteak beste.
Beste protesta egun bat izan zen atzokoa Laudion, bai behintzat greba bertan behera utzi zutela jakinarazi zieten arte. Goizean goizetik elkarretaratzea egin zuten langileek enpresaren atarian, azken hilabeteetan egin duten moduan. Batzuk karta jokoan ari ziren bitartean, beste batzuk hitz aspertuan ari ziren, berriak noiz jasoko zain. Izan ere, aldi berean bilduta zeuden sindikatuetako ordezkariak, zuzendaritzarekin aurreko astean egindako akordioaren aurrekoa berretsi edo ez erabakitzeko.
Eguerdia iristerako heldu zen notizia, Bilbotik. Apenas egon zen erreakziorik, halere. Langile batzuek Borroka da bide bakarra leloa margotu zuten enpresaren sarreran, lurrean, «borroka» horren azken arrastoa utzi nahian.
Arrasto horietako batzuk ikusgai daude oraindik inguru horretan: pankartak, pintaketak eta egurrezko gurutzeak, esate baterako. Baina badira ikusi ez arren luzaro iraungo duten irudiak ere, hala nola buzo gorriak jantzita eserialdia egin zutenekoa, zuzendaritzaren autobusa babesteko argudioarekin Ertzaintza oldartu zitzaienekoa, edota EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak lan erregulazioa indargabetu ondoren kaleratze gutunak erre zituztenekoa.
Lasaitasuna herrian
Ia zortzi hilabete iraun du gatazkak, eta tarte horretan, Laudioko eta Amurrioko herritarrena ez ezik, Aiaraldea eskualde osoaren babesa ere jaso dute langileek. Merkatari, tabernari, elkarte, norbanako…: bere egin dute protesta guztiek, lehen egunetik hasi eta azkenera arte, nola manifestazio eta lanuzteekin bat eginez, hala elkartasun ekintzetan parte hartuz. Hori dela eta, begi onez hartu dute askok akordioa ere.
Hala aitortu zuen Carlos Escuzak esaterako: «Albiste ona da guztiontzat, bai langileentzat, baita herriarentzat eta bertako negozio txikientzat ere. Lanpostu asko zeuden jokoan, eta eskualdearen etorkizunari eragiten zion erabakia garrantzitsua zen». Escuza harategiaren arduraduna da, eta, adierazi duenez, behin baino gehiagotan lagundu izan die grebalariei. «Askotan etorri izan dira dendara erosketak egitera, eta ahal dugun heinean laguntzen saiatu gara beti. Saiatu gara gure aletxoa jartzen, protestetan parte hartzen…». Oraindik erakusleihoan dauka langileen aldeko afixa, hain zuzen.
Jorge Castellon Sever oinetako dendako arduradunaren hitzetan ere, «hilabete gogorrak» izan dira herriko merkatarientzat; pandemiaz gain, ziurgabetasun egoera bati aurre egin behar izan diotelako : «Luze joan da guztiontzat, eta behar genuen halako albiste bat. Kaleratzerik egongo ez dela jakitea oso pozgarria da, eta uste dut eskualde guztiarentzat albiste ona dela. Ea denon artean aurrera egiten hasten garen berriz».
«Normaltasunera» itzultzeko «beharra» azpimarratu zuen Jurdana Patiño Haitzulo Barri tabernako zerbitzariak, halaber. «Ohiko egunerokora itzultzeko beharra genuen guztiok, nik uste. Ziurgabetasun handia izan dugu denbora luzez, zuzenean eragin baitigu honek guztiak guri ere. Denoi lagunduko digu, baina bereziki langileei eta haien familiei, eta horrek zeharka guri, batez ere ostalaritzari eta gainerako negozioei».
Gaur beste egun bat izango da Aiaraldean. Tubacexen, langileak beharrera itzuliko dira ostera, baina enpresaren atariko kontagailuak ez du egun gehiago zenbatuko.
Konfinamenduaren eraginez izugarri egin zuen gora etxeko lanerako eta aisiarako produktu teknologikoen eskariak: ordenagailuak, pantailak, bideo jokoetarako kontsolak, sakelako telefonoak… Horren ondorioz, fabrikatzaileek produktu horietarako txipen ekoizpenean jarri zuten arreta, produkzioa gelditu zuten beste sektore batzuek behar zituztenen kaltetan. Baina horien jarduna —autogintzarena, adibidez— itzuli denean, inbutu efektu bat sortu da merkatuan, eta txip ekoizleek lehenengoak lehenetsi dituzte, errentagarriagoak zaizkielako.
Urte hasieratik auto fabrikatzaileak borrokan aritu dira txipak eskuratzeko; batez ere ABS edo blokeoaren aurkako balazta sistemetarako eta aurreko paneleko pantaila digitaletarako, baina ez daude. Eskasia hori dela eta, autoen ekoizpena murrizten ari da. Acicae EAEko Automozio Klusterrak azaldu duenez, sektoreak aurten ezarritako estrategia eta hazkunde erritmoa berrikusi behar izan ditu; izan ere, fakturazioa %9 eta %11 artean handitzea aurreikusten zuen, iazko %18,5eko beherakadaren ondoren. Orain artekoa, baina, iazkoaren oso antzekoa izaten ari da, eta, klusterrak ohartarazi duenez, hilabeteek aurrera egin ahala egoera okertzen ari da.
Ziurgabetasuna
Hego Euskal Herrian, sektoreak 62.000 pertsona enplegatzen ditu, eta enpresak aspalditik ari dira neurriak hartzen. Euskal Herriko lantegi handienek, Gasteizko Mercedesek eta Iruñeko Volkswagenek —5.000 behargin bakoitzak—, enplegua aldi baterako erregulatzeko espedienteak ezarri dituzte, eta ekoizpenean ere geldialdiak ari dira egiten, bereziki udatik. Neurri horiek gutxienez urte amaierara arte mantentzea adostu dute zuzendaritzek eta sindikatuek.
Gasteizen, adibidez, 19.500 furgoneta gutxiago egingo dituzte: azken urteotan aurrekaririk izan ez duen ekoizpen maila bat da hori; iaz lortutakoarekin baino ezin da alderatu. Gertatzen ari denarekin kezkatuta daude beharginak. «Enpresak esaten diguna sinistu behar dugu, ez baitugu lehen eskuko informaziorik», azaldu du Igor Gebarak, langile batzordeko buruak (ELA).
Aldi baterako erregulazioan daude, eta astero biltzen dira zuzendaritzarekin, jakiteko hurrengo astean lanera joan behar duten ala ez, eta joatekotan, zein egunetan eta zein baldintzatan. Kexu dira, «inprobisazioa» handia delako eta «kontrolik ez» dagoelako administrazioen aldetik.
Gauza bera gertatzen da Iruñeko VWen: 23.000 auto gutxiago egingo dituzte aurten: aurreikusitakoa baino %8,8 gutxiago. Orain arte, hamasei egunetan eten dute produkzioa. Azaroan, ostiralero geldituko dute, eta abendura begira, zuzendaritzaren asmoa da jaiegunetako lan txandak etetea. Dena den, Mercedesen bezala, astero berrikusten ari dira hurrengo egunetako plangintza.
Etorkizuna «zalantza handiz» bizi dute langileek; halere, ez dute espero sektoreak neurri gogorragoak hartzea. Haien ustez, mikrotxipen krisia koiunturala da. Gebarak azaldu duenez, orain produkzioa gutxitu den arren, eskariak egon badaude, eta, beraz, lan faltarik ez dute izango. Noiztik aurrera? Ez dakite. «Konponbidea ez dago gure esku, eta, neurri batean, ezta enpresaren esku ere».
Fabrikatzaileek 2022ko udaberrirako espero dute egoera «normalizatzen hastea», baina Thierry Breton Europako Barne Merkatuko komisarioa ezkorrago azaldu da, eta ohartarazi du 2023ra arte luza daitekeela. ELAko ordezkariak argi du gertatzen ari denaren «errua» norena den: «Europako enpresek Asiako ekoizle gutxi batzuen esku utzi dute txipen fabrikazioa, ahalik eta merkeen erosteko eta etekinak handitzeko».
Domino efektua
Auto ekoizleen erabakiak domino efektu bat ari dira eragiten sektoreko enpresa laguntzaile eta hornitzaileetan: Hego Euskal Herrian 50.000 langile daude, 700 lantokitan banatuta. Hainbatetan hasi dira enplegua aldi baterako erregulatzeko espedienteak ezartzen: besteak beste, Gestamp taldeko batzuetan. Gasteizko Michelinen, berriz, produkzio etenekin hasiko dira hil honetan. Aitortu dute pneumatikoen eskaerak gutxitu egin direla autoen produkzioa gutxitu delako; urte amaiera eta 2022aren hasiera «zailak» izatea espero dute.
Mondragon korporazioko Batz da sektoreko beste enpresa nagusietako bat. Nazioarteko berrogei auto ekoizlerentzat egiten du lan, segurtasun, arintze eta ergonomia ezaugarriak dituzten produktuen diseinuan eta fabrikazioan. 1.300 langile inguru ditu taldeak. Berez, ez dituzte txipak zuzenean erabiltzen, ezta erosten ere; haiek produzitutako osagaietan integratzen dituzte gero auto ekoizleek.
Dena den, Jokin Laspiur Batzeko proiektu zuzendariak azaldu duenez, taldearen ekoizpen bolumena %20 gutxitu da aurten. «Auto ekoizleek beren produkzioa gelditzen badute, guk ezin diegu irteera eman haiekin aurretik adostutako osagaiei; beraz, gure stockak handitzen dira, eta gure jarduera gutxitu egiten da. Horren guztiaren batuketak diru galera ekartzen du». Laspiurrek azaldu duenez, martxotik nabari dituzte mikrotxipen krisiaren ondorioak, eta, ordutik, taldeko lantegietako planifikazioa eta ekoizpena auto ekoizleenari egokitzen ari dira, «astez aste».
Batzen ere kezkaz begiratzen diote sektorearen etorkizunari. Laspiurrek azpimarratu du mikrotxipen krisiari autoak ekoizteko erabiltzen diren lehengaien garestitzearena gaineratu behar zaiola. Horrekin batera, nabarmendu du autogintza aldaketa garaian dagoela, elektrifikazioak eraginda eta ibilgailuei eman nahi zaizkien erabilera berriengatik. «Ziurgabetasun handia dago sektorean, eta balio kate osoan nabarmen handitzen ari da estres maila».
Mikrotxipena ez ezik, lehengaien hornidura osoa ari da urritzen. Joera behin-behinekoa al da, pandemiaren ondorioz?
Lehengaien prezioen gorakadak eta hornidura faltak erro komun bat dute: hots, material horien eskaeraren hazkunde esponentzial bat gertatzen ari dela. Arazo hori COVID-19ak larritu du, baina lehendik zetorren egiturazko arazo bat azkartu du. Hau da, baliabideak mugatuak dira, eta ekoizpen industriak ezin dio erantzun eskaeraren hazkundeari, izan mikrotxip, egur edo edozer… Halako egun batetik aurrera, mugak ez dira fabrikak izango, baizik eta planetaren muga fisikoak.
Zergatik uste duzu arazo hau egiturazkoa dela?
Denbora asko daramagu aztertzen nola ari garen agortzen mineralen meategiak. Petrolioaren ekoizpenaren gainbehera aspaldi ari gara aztertzen, baina joera bera dago planetaren baliabide guztietan. Gero eta gehiago ekoizten baduzu mugatua den baliabide bat, halako batean topo egingo duzu horma batekin. Horrek ez du esan nahi baliabideak agortuko direla, baizik eta ustiategiak degradatuz joango direla, eta askoz ere energia handiagoa beharko dela, ingurumen inpaktu handiagoa… Horren ondorioz, ustiatzea garestitu egingo da, eta pixkanaka gutxituz joango da.
Azken urteotan Txinak munduko ekonomian duen rola ere giltzarria da, ezta?
Lehen Munduko herrialdeek industria erauzle eta energian intentsiboa lekuz aldatu dute, eta prozesu horren emaitza izan da gaur egun ia dena Txinan ekoizten dela. Beraz, Txinak erabakitzen duenaren menpe gaude.
Horrek esan nahi du Txinak erabakitzen badu material batzuen hornidura beretzat bakarrik izatea, Europa harrapatuta geratuko dela.
Orain arte Txina munduko fabrika merkea zen, baina dagoeneko Europako edozein herrialderen maila berean dago. Lur arraroen krisiarekin gertatu zen, 2010. urtean. Haize errotak egiteko ezinbestekoak dira, eta haien hegemonia ia osoa zuen Txinak. Bada, zergatik esportatu behar ditu lur arraroak, haize errotak esporta baditzake? Gauza bera gertatzen da txipekin. Barruko eskaera horren handia izanik, lehenengo bere burua ase egin behar du. Txinak indarrean du lehengaien kontrol osoa eskuratzeko politika bat. Lur eremuak erosten ari da Latinoamerikan eta Afrikan. Meategietako kapitala erosten ari da Australian… Eta ez badu meategien kontrol zuzena, bada, mea erosi, findu eta gero esportatzen du. Adibidez, hori egiten ari da litioarekin: Txilen erosi, findu eta munduari saltzen dio, bateria elektrikoetan erabiltzeko.
Gasa garestitzea ere beste seinale bat da?
Eskaera gero eta handiagoa da, baina badago desinbertitze bat erregai fosiletan aritzen diren enpresen aldetik, zeren uste dut mundu guztiak ulertu duela deskarbonizaziora jo behar dugula eta ezin dugula jarraitu klima aldaketaren fenomenoa okertzen. Berriztagarriek, baina, badute arazo bat: oso urriak diren lehengaien beharra daukate.
Posible da energia trantsizio hori, saltzen ari diren moduan?
Gure ikerketen arabera, inbutu efektu garrantzitsuak egongo dira hamar lehengaitan baino gehiagotan. Horrek esan nahi du, edo irtenbide alternatiboak bilatzen dira azkar samar, edo litekeena dela aurrera ezin eramatea energia trantsizio hori aurreikusi bezala. Halako zerbait gertatzen ari da autogintzarekin. Sekulako salmentak dauzka aurreikusita, baina ezin ditu gauzatu hiru gramoko txip bat falta zaiolako. Teknologia horiek oso urriak diren osagai askoren menpekotasuna daukate, eta bat falta bada, dena geratu egin behar izaten da. Alternatibak bilatzeko denbora eta ikerketa ezinbestekoak dira.
Gailu teknologikoen ordezkapen azkarra ere ataka estuan jar liteke materialen eskasiagatik. Zaharkitze programatuaren aroa bukatzear egon liteke?
Hala nahiko nuke, zeren eta ezin dugu onartu ondare itzelak diren gailu teknologiko horiek denak, balio handiko lehengaiak dituztenak, bizpahiru urtez behin ordezkatu behar izatea. Eta, bide batez, hor sortzen den zabor teknologiko hori dena Afrikara bidaltzea. Produktuak indartsuak eta iraunkorragoak izan beharko lirateke, eta konpontzeko modukoak… Horretarako, modularrak izan behar dira. Azkenean, urte askoan erabilia izan ostean, haren osagaiak birziklatu egin behar dira. Hori dena, gaur egun, ezinezkoa da.
Sistema ekonomiko honen funtsa horixe baita: produktuak erabili eta botatzea.
Hori ez da iraunkorra, ez direlako mugagabeak ez Lurrak eman ditzakeen lehengaiak, ez hondakinak jasotzeko duen ahalmena. Sistema hori aldatu egin behar da.
Europako Batasunaren asmoak, teorian, horretara joko du; esate baterako, ekonomia zirkularraren ekintza planaren bidetik.
Europan, edo ez ditugu lehengai horiek edo ez ditugu ustiatu nahi, horrek daukan inpaktuarengatik. Litioa baldin badago Espainian, ez dugu atera nahi, ez dugulako nahi meategi bat etxetik gertu… Horrek zeharo menpeko bihurtzen gaitu beste batzuen aldean. Meategiak eta lehen kanporatutako industriak berrirekitzen ari da Europako Batasuna, eta, bestetik, ekonomia zirkularreko politika garatzen, produktuen bizitza luzatuz, berrerabilera sustatuz… Baina dena oso eragin mugatuarekin ari da egiten. Hau da, metal astunak eta altzairua berreskuratuko direla agintzen du, baina tantaloa, teluroa, kobaltoa…? Horiek oso kantitate txikietan daude pieza batzuetan mikrotxipetan, adibidez eta ez dago modurik haiek berreskuratzeko.
Uste duzu larritzen ari den egoera honek eragingo duela ekonomia kapitalistaren neurgailu nagusi den BPGaren hazkundea baloratzeko garaian?
Ni termodinamikoa naiz, eta badakit edozein ekintzak baliabideen suntsitze bat dakarrela. Ekonomiaren aburuz, fisikak dioenaren aurka, edozein ekintzak dirua dakar eta positiboa da. Nire ustez, baliabide bat degradatzeagatik dauden ordezkatze kostu horiek ekonomiaren bukaerako kontuetan ezarri beharko lirateke. Hala balitz, ekintza batzuk onartezinak lirateke. Sute batek edo istripu batek BPGaren hazkundea dakarte, baina argi dago ondorioa kaltegarria dela gizartearentzat. Hori dena ekonomian kontuan hartzen ez den bitartean, naturari bizkar emanda segituko dugu, eta baliabideen gehiegizko erabilera egiten. Ondorioz, halako batean naturak aurre egingo digu.
Globalizazioa sakondu egin da azken hamarkadetan: esan daiteke orain birlokalizazio batera itzultzen ari garela?
Europako Batasunaren politika da iraganera itzultzea. Orain arte industria guztia kanporatu dute, lehiakorrago egiteaz gain kutsadura besteentzat uzten zuelako. Baina horrek dauzkan ondorioak orain ikusten ari gara txip erdieroaleen krisiarekin. Beraz, industriak ekartzen hasi behar da atzera ere, hornidura kateak bermatzeko, jatorrizko meategietatik.
Materialen krisi honek zalantzan jartzen du egungo kontsumo eredua ere, ezta?
Kontsumoa gutxitu egin behar da. Ekonomia birpentsatu egin behar da. Alternatibak badaude. Aurrerapena ez dago lotuta hazkundearekin. Pandemiak erakutsi digu hainbat erosotasun bazterrean utz daitezkeela, eta horren garrantzitsutzat ez genituen gauza batzuk inportanteak direla… Desazkunderako beharra dago. Elkarlan komunitarioagoak bilatu beharko dira eta kontsumorako beste bide batzuk, non ekoizlea izango den produktuaren jabea hasieran eta bukaeran. Hala balitz, produktu sendoak, modularrak, berrerabilgarriagoak eta birziklagarriagoak egingo lituzke.
Elikadura industriara ere iristen ari dira hornidura arazoak.
Bizi liteke autorik eta telefonorik gabe, baina ezin dugu bizi elikagairik gabe. Lur zoruen degradazioa izugarri handitzen ari da. Populazioa hazten doa. 2050erako 10.000 milioi gizaki izatea espero da. Nola elikatuko dugu horrenbeste jende, lurren emankortasunaren galera horrekin? Produktibitatea handitzeko erabilitako ongarri kimikoak eragin itzela izaten ari dira, eta, gainera, fosforoarekin arazoak sortzen ari dira, urria delako eta bakarrik aurki daitekeelako ezegonkorrak diren munduko zenbait eskualdetan. Fosfato horiek akuiferoak kutsatzen ari dira, eta lur emankorrak antzutzen doaz. Horri gehitu behar diogu globalizazioa, zeren produktuak ekartzen dira planetaren beste muturretik. Noski, erregai fosilen prezioen garestitzeak ere horri eragingo dio. Zein da irtenbidea? Tokiko elikadura.
Itsasontzietako edukiontzietako garraioa ere bost bider garestitu da, eta horrek eragiten dio orain arte oso merke mugitu den salgai pila bati.
Gaizki ohituta gaude. Nire semearen eskolako jantzia eskatu dut berriki, eta esan didate gutxienez abendura arte ez dela izango, zain daudelako Txinatik noiz helduko. Baina itsasontzi hori ez da itsasoratzen. Hornidura falta hori gertatzen ari da gero eta kontu gehiagorekin, eta eguneroko ogi bihurtuko zaigu aurrerantzean.