Txinako banku zentralak bere webgunean egindako adierazpenean argudiatu du ether eta bitcoinen gisako kriptodiruak ez direla diru fiduziarioak eta, ondorioz, ez dutela merkatuetan zirkulatu behar. Banku zentralaren arabera, kriptodiruekin atzerrian egindako transakzioekin lotutako zerbitzuak ere legez kanpokoak dira, eta baita halako diruen merkataritza, jaulkipena eta deribatuak eskaintzen dituzten zerbitzuak ere. Txinako «finantza erakundeek eta ordainketa erakundeek ezin dute zerbitzurik eskaini diru birtualekin lotutako ekintza eta transakzioetarako».
Aurretik Txinak beste kolpe bat emana zien kriptodiruei, urte hasieran Pekinek kriptomeatzaritzari (diru birtuala irartzeko prozesuak) jazartzea erabaki zuenean, energia oso intentsiboa duen prozesu horrek deskarbonizazioari kalte egiten ziolako.
LABek uste du klima larrialdia eta, oro har, hondamendi ekologikoa langileei kalte egiten ari dela: «Milioika langileren bizi baldintzak okertzen ari da; migratzera bultzatzen ditu, eta prekaritatea eta lan esplotazioa errazten dituen egoera bat sortzen du». Europako funtsekin sustatzen ari den «kapitalismo berdearen aurkako jarrera» berretsi du, eta, «sostengaezina den ekoizpen eta kontsumo eredua aldatzearekin batera, zerbitzuak eta ondasunak banatzeko bidezko trantsizio ekologikoa» eskatu du.
Sindikatu abertzaleak azaldu du planetaren muga biofisikoak aintzat hartu behar direla, jarduera ekonomikoa murriztu behar dela, eta, horrekin batera, enpleguaren, zaintza lanen eta ondasunen banaketa parekidea egon behar dela. Bi prozesu horiek bateragarriak dira, Arroyoren arabera: «Hauxe litzateke ideia: denok eta gutxiago lan egitea, lehengaien ustiaketa eta zabor ekoizpen txikiena sortuz; beharrezkoa dena (ber)ekoiztu eta ekoiztutako guztia (bir)banatu».
Ekosozialista eta feminista
Kapitala erdigunean kokatzen duen eredutik herritarren eta planetaren bizitza erdigunean jarriko dituen eredurako «trantsizio ekosozialista eta feminista» bat nahi du LABek. «Euskal herritarrok ekonomiaren gaineko kontrol publiko eta soziala eskuratu behar dugu. Euskal Herrian estatu egiturak behar ditugu, ekoizpen eredua aldatzeko eta ekoiztutakoa birbanatzeko, hala nola Euskal Lan Kodea eta Gizarte Segurantza», esplikatu du LABeko arduradunak. Langileek zuzenean hautatutako Lanaren Kontseilua ere aipatu du, eta lan mundua euskalduntzeko plangintza nazionala ere bai; «Euskal Herriko hiru instituzio nagusiak eta eragile sozioekonomikoak bilduko lituzkeen garapen sozioekonomikorako erakunde publiko nazional bat» ere sortu beharko litzateke, sindikatuaren bide orrian zehaztutakoaren arabera.
Hala, banaketa giltzarri den proposamen oso bat garatu du LABek: Banaketa Hirukoitza deitu dio. «Administrazioak enplegu bat bermatu behar dio herritar orori, eta, hori egin ezean, hileroko kalte ordain mugagabea ordaindu behar dio, gutxieneko soldataren baliokidea eta kotizatzen duena. Enpleguaren bidez, sozialki beharrezkoak diren ondasunak (elikagaiak, azpiegiturak, tresneria) eta zerbitzuak (hezkuntza, osasuna, zaintza profesionalizatua, oinarrizko gaien hornikuntza) sortu behar ditugu».
Halaber, sindikatu abertzaleak argi dauka enplegu ez diren zaintza lanek bizitza sostengatzen dutela, eta enpleguari eskainitako denbora murriztea proposatu du, 30 orduko lanaldia ezarrita. «Bi esparru horietan, langile oro gara ondasun sortzaile. Zaintza lanaldiaren inguruko eztabaida soziala proposatzen dugu: zaintzan ere finkatu beharko litzateke gehienezko lanaldirik? Gutxienekorik? Nola egin liteke zaintza lanaldiaren jarraipena?».
Bestalde, «kolektiboki sortutako ondasunak» jasotzeko eskubidea dute herritar guztiek, LABen agiriaren arabera. «Denok izan behar dugu oinarrizko errenta duin bat: 1.400 euroko gutxieneko soldata. Era berean, heren baten proportziora mugatutako gehieneko soldatarekin, ondasunen banaketa bidezkoagoa bermatuko genuke, esplotaziorik gabeko jendarte baten bidean», bukatu du Arroyok.
Hain zuzen ere, iragan astean, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan ekonomiak joera bera duela azpimarratu zuen Jaurlaritzak. Apur bat apalago bada ere, %2,2 handitu zen bertako ekonomia bigarren hiruhilekoan.
Eskaintzari erreparatuta, industria ari da hazten sektore ekonomikoen artean indartsuen. Iazko epearekin alderatuta, %26 handitu da industriaren jarduera martxotik ekainera. Dena den, oraintxe mehatxu batek baldintzatzen du sektorea. Iragan urtearen amaieratik, lehengaien eta energiaren garestitzeak bete-betean eragin die industriako azpisektore batzuei, eta hornidura arazoak izaten ari dira enpresak —tartean, VW bera, erdieroaleen krisia dela eta—.
Nastaten datuetan ez da islatu egoera hori, baina urtarriletik uztailera arteko industria produkzioaren jarduera indizeak jaso du eragin hori. Iazko uztailetik, Nafarroako industria jardueraren indizea %9,6 handitu zen urtebetean. Garraio osagaiek (%60), papergintzak eta zurgintzak (%23), eta metalgintzak (%21) joera hobea izan bazuten ere, energia sektoreak %20 egin zuen atzera, eta manufaktura eta elikagai industriek %3,8 eta %1,9 baino ez zuten egin gora, hurrenez hurren.
Beste sektoreei begira, lehen hiruhilekoarekin alderatuta, murrizketak arintzeak eta alarma egoera kentzeak mesede egin zien zerbitzuei —%21,4 handitu zen—; batik bat ostalaritzari, merkataritzari eta garraioari.
Nastatek hotelen abuztuko datua eman zuen atzo, eta joera hori udan ere izan dela baieztatu zuen: Nafarroako hoteletan eta ostatuetan 278.101 egonaldi erregistratu ziren iragan hilean, iaz baino %79 gehiago. Bidaiari kopurua ere%67,9 handitu zen abuztuan, eta, batez beste, 2,1 egun egin zuten Nafarroan. Iragan urtearekin alderatuta turismoaren datuek hobera egin badute ere, 2019ko datuetatik nahiko urrun jarraitzen dute, bidaiari kopurua %45 apalagoa izan baita.
Estatistika erakundeak duela gutxi egindako azterketa batek adierazten duenez, enpresen herenak —zehazki, %34,9— pandemia aurreko salmenta kopuruetara itzuli dira, eta beste laurden batek (%24,4k) urtea amaitu bitartean negozio bolumena berreskuratzea espero du. Haatik, oraindik orain %31,1ek uste dute 2022an itzuliko direla aurreko egoerara, eta %9,7k, 2023tik aurrera.
Suspertze ekonomikoa barne eskariak hauspotu du. Oro har %13,8 handitu zen kontsumoa bigarren hiruhilekoan, batik bat familien erosketek (%16,8) eta enpresen inbertsioek (%24,2) gidatuta. Atzo kaleratutako beste inkesta batek aditzera eman duenez, Nafarroako enpresen %29,4k inbertsioren bat egin zuten bigarren hiruhilekoan, iaz epe berean egindakoa baino gehiago —orduan %27,1ek inbertitu zuten—.
Kanpo merkataritzari dagokionez, Nafarroako enpresek iaz epe berean baino %31,4 gehiago esportatu zuten martxotik ekainera bitartean. Halaber, inportazioak %27,9 handitu ziren; Nastaten arabera, esportazioen eta inportazioen arteko alde horrek barne kontsumoaren «dinamismo handiagoa» adierazten du.
Suspertzeak eragina izan du enpleguan. Bigarren hiruhilekoan %15,7 handitu da lanpostu kopurua, iazko epe berarekin alderatuta. Industrian %16,5 handitu da; merkatuen zerbitzuetan, %22,8; eta eraikuntzan, %18.
Hornidura arazoak Europan
Lehengaien garestitzeak eta erdieroaleen krisiak ez du eragin handirik izan bigarren hiruhilekoko datuetan, baina urte amaiera artekoa bai, galgatu dezake. Europan, adibidez, iraileko lehen datuek hori adierazten dute: Alemaniako eta Frantziako industriaren jarduera baldintzatzen ari da, eta suspertzea moteltzen. Bi herrialde horietan, industria produkzioa uste baino motelago handitzen ari da. Alemanian lau punturena da aldea.
Negoziazioa gertutik jarraitu duten iturrien arabera, aldaketa handiena prozesuaren hasieran egin ziren borondatezko 22 kaleratzeren trataeran dago. Sindikatuen arabera, langile horiek egoerak behartuta onartu zuten kaleratzea, enpresak haien lanpostuak desagertuko zirela esan zielako. Batzordearen ustez, EAEko Auzitegi Nagusiak erregulazio espedienteko 129 kaleratzeak indargabetu zituenean, 22 kaleratze borondatezko horiek kaleratze behartuak bilakatu ziren. Sindikatuek esana zuten ez dutela onartuko kaleratze beharturik, eta ez dituzte atzean utzi nahi 22 kide horiek.
Tubacexeko zuzendaritzaren, langile batzordearen (ELA, CCOO, STAT, LAB eta ATAL) eta Lan Sailaren arteko bileren arteko giro ona hautsi egin da. Jaurlaritza enpresak hala eskatuta sartu zen, eta sindikatuek haren artekaritza onartu zuten. Iragan astean egoera azaltzeko bi bilera egin zituzten Elena Perez lan sailburuordearekin. Bi aldeak entzun ondoren, astelehenean, Jaurlaritzak sintesi proposamen bat jarri zuen mahai gainean ordezkariek eta zuzendaritzak azter zezaten. Langileen ordezkariek nahiko begi onez ikusi zuten.
Atzoko bileran, baina, sindikatuaren arabera, proposamena aldatu egin zen. Enpresak beharturiko kaleratzerik ez egitea onartu zuen, borondatezkoak bakarrik, baina 2022tik aurrera. Ondorioz, ez luke izango obligaziorik prozesuaren hasieran, aurten alegia, kaleraturiko 22 langileak berriz hartzeko. Sindikatuentzat hori marra gorri bat da. Berez ñabardura txikia da, baina egoera gaiztotzeko modukoa.
Lan Sailak, berriz, «diskrezioa» ezinbestekoa dela nabarmendu du. Ondorioz, ez du baloraziorik egin nahi izan enpresa eta zuzendaritzaren jarrerari dagokionez, ezta lehen eskaintzaren inguruan haiek eginiko«interpretazioei» eta azken hiru egunetan sarturiko «elementuei» buruz ere. Sailak gatazkarentzako konponbide adostu bat aurkitzeko asmoarekin jarraitzen du, baina egun ez dago bilera berrietarako datarik.
Lan Sailak interpretazio arazoak aipatu ditu, eta hala dirudi, bai behintzat enpresak atzo eginiko oharra irakurriz gero. Tubacexek Jaurlaritzaren eskaintza onartu zuen, eta «harriduraz» hartu zuen langile batzordearen ezezkoa. Enpresaren arabera, azken eskaintzak konponbidea ematen zien gatazkaren bi puntu «erabakigarriri». Batetik, beharturiko kaleratzeak egoteko arriskua alboratzen zuen, eta, bestetik, neurri batzuk ezartzen zituen kostuak murriztu eta Laudio eta Amurrioko (Araba) plantak bideragarri bihurtzeko.
Zein zen lehen eskaintza?
Baina zein zen lehen eskaintza? Zer zioen? Sindikatuek herenegun azaldu zizkieten baldintzak langileei, eta BERRIAk hainbaten berri izan du. Lehenbiziko biak, oinarrizkoenak: enpresak 129 kaleratzeen indargabetzeari Auzitegi Gorenean jarritako helegitea kendu behar du, eta langileek greba bertan behera utzi behar dute. Sindikatuentzat berebiziko garrantzia zuen helegitea kentzeak, epaitegiak ebatzi zuelako enpresak ez duela «erabaki traumatikoak» hartzeko arrazoirik.
Enpresak ezingo du egin beharturiko kaleratzerik, baina bai borondatezkoak. Lana nahita utzi nahiko lukeen langileak bidegabeko kaleratze trataera jasoko luke, eta haren araberako kalte ordaina. Kaleratzerik ez egiteko konpromisoa 2024ra artekoa da, baina hasiera ez dago zehaztua. Hor katramilatzen da prozesu hasierako 22 kaleratzeen egoera.
Hortik aurrerakoak hiru urterako lan hitzarmen berri batean oinarritzen dira. Langileek soldata hiru urtez izoztea onartu beharko lukete —2021ean ere izoztea erantsi zuen atzo Lan Sailak—, eta urtean berrogei ordu gehiago lan egitea. Jarduna astebetez luzatzea litzateke hori. Baldintza orokorren okertze hori hiru urtez emango litzateke bakarrik, 2025ean lan itun berria negoziatzeko garaia iritsiko litzakeelako.
Gainera, ELAk azaroaren 24an eta 25ean egingo du bere kongresu nagusia, non Mitxel Lakuntza idazkari nagusi izendatuko duten berriro beste agintaldi baterako. Sindikatu biek greba orokorrera deitzeko borondate argia dute, pandemiaren ostean atzera begiratu, eta aurrera egiteko ezarriko diren oinarrien fase garrantzitsu bat abiatzen ari delako; besteak beste, lan eta pentsioen erreformak erabakiko dituzte. Baina egutegia arazo handi bat bilakatu zaie ELAri eta LABi; hain handia, ezen gaur-gaurkoz ezin baita baztertu azkenerako deialdi hori ez egitea 2021. urtearen barruan.
BERRIAren iturrien arabera, Espainiako Kongresuan erabakiko diren lan eta pentsio erreformetan eragin nahi du ELAk greba orokorrarekin, erreforma horiek baldintzatzeko inoizko aukera onena ikusten duelako. Mitxel Lakuntza idazkari nagusi duen sindikatuak badaki EAJren, EH Bilduren eta Elkarrekin Podemosen botoak beharko direla euskal langileei eta pentsiodunei eragingo dieten erreforma horiek onartzeko, eta araudi berriak bozkatu aurreko egunetan egin nahi du protesta handia, alderdi horiek estu hartzeko. «Grebaren eguna tentuz aukeratu behar dugu», ohartarazi du Lakuntzak uda honetan.
LABek, ordea, ez du itxaron nahi. Madrilen gerta daitekeena grebarekin bat egiteko akuilu garrantzitsua gerta daitekeela onartuta ere, uste du protestari oinarri subiranistagoa eman behar zaiola, eta «Euskal Herritik Euskal Herrirako greba bat» egitea proposatu du. Begi bat Madrili begira edukita ere, protestaren funtsa etxean dagoela sinetsita dago LAB. Garbiñe Aranburu idazkari nagusiak berak azaldu du «erasora» egindako protesta nahi duela, pandemiaren ostean beste agertoki bat zabaltzen ari dela oso kontuan hartuta; hau da, LABek ez du ulertzen greba orokorra Madrildik etor daitekeenaren aurrean erreakzio mugimendu gisa, alegia, greba defentsibo gisa.
Erreibindikazio zehatzak
Baina greba orokor baten deialdia egiteko gehiengo sindikalaren adostasuna behar da, eta ELA ez dago prest greba orokor bat antolatzeko, ez bada erreibindikazio zehatzekin eta argiekin, eta proiektu zehatzetan eragiteko. Badaki Espainiako Gobernuaren esku dauden erreformen epeak ez dituela ezagutzen, baina balizko lanuzte orokor baten deialdia agenda horren mende kokatu du.
Espainiako Lan ministro Yolanda Diezek sarritan esan du urtea amaitu aurretik egon behar duela lan erreformak Espainiako Aldizkari Ofizialean argitaratuta: «Kongresuan esan dut, eta, beteko ez balitz, jakingo nuke zer egin»; bere kargua jokoan jarri du Unidas Podemoseko ministro izarrak. Besteak beste, Europako Batzordearekin hartutako konpromiso bat da lan erreforma, pentsioena bezala, eta, hortaz, abendua gerta daiteke euskal langileak kalera deitzeko hilabete egokia, protesta handia lege berrien prozesuekin batera egin nahi bada. Kontua da lan erreformaren negoziazio mahaia abiatu besterik ez dela egin, eta, oraindik, zaila dela aurreikustea erreformaren tramitazioa noiz izango den Espainiako Gorteetan. Baina ELAk garbi dauka tramitazio epe horiei begira egin nahi duela deialdia, lanuzteak ondorio zehatzak izan ditzan.
Dena den, lege berriei dagokienez, bozkatzeko proposatzen diren edukiak aztertu beharko dituzte sindikatuek, jakiteko zer aldatuko den, eta zein neurritakoak izango diren langileei eta pentsiodunei datozkien kalteak eta onurak. Alegia, zalantzak ez dira gutxi deialdi baten eguna erabakitzen hasita, kontuan hartzen bada Kongresuan ordezkaritza duten euskal alderdiak estu hartu nahi dituela ELAk, baina aurretik lege aldaketa horiek aztertu beharko dituela. Hasieran zubi luze bat eta bukaeran Gabonak dituela, abenduak behar bezainbeste egun izango al ditu greba orokor bat hartzeko?
Denbora agortzen hasi da
Beste galdera garrantzitsu bat da denbora nahikoa geratuko ote zaien sindikatuei greba orokor batek behar duen azalpen ziklo bat gauzatzeko, hau da, behar bezalako girotzea egiteko, eta protestarekin bat egingo luketen beste sindikatu eta eragile sozialekin batera deialdia egituratzeko. Esaterako, pentsioen erreforma tartean egonda, pentsiodunen mugimenduek zein jarrera hartuko duten erabakitzeko denbora beharko dute. Azken greba orokorrean, 2020ko urtarrilaren 30ean, rol garrantzitsua jokatu zuten. Pandemia lehertu baino aste batzuk lehenago egindako greba hartara Eskubide Sozialen Gutunak deitu zuen, eta, orain ere, hark egingo luke deialdi ofiziala, seguruenera.
Baina urria ate joka dago, eta greba abendurako deitzeko, betiere Espainiako erreforma handien agendarekin batera, denbora agortzen ari da deialdia garaiz egiteko; horregatik, ELAren eta LABen arteko negoziazioak asko azkartu beharko luke egun gutxian, lehen-lehenik erreibindikazio taulari dagokionez. Taula horrek zerrenda bat jaso beharko luke gai litzatekeena sindikatu bakoitzari tarte nahikoa eskaintzeko protestaren bere analisia gizarteratzeko. Hori lortuz gero, grebaren eguna erabakitzea errazagoa litzateke, eta, egutegi malkartsua kontuan hartuz, ELAren Kongresuaren ondoren beharko luke, hau da, azaroaren amaieratik abenduko zubi luzera doan tarte horretan. Urrian sartu arren, sindikatuek deialdia egin gabe jarraitzen badute, greba orokorra 2021. urtean egiteko aukera gutxi leudeke.
