25 milioi euroko inbertsioa egingo du fabrika berrian; jada hura egokitzen ari dira. Egoineko zuzendari nagusi Unai Agirrek esan du «ekoizpen prozesuetan, industrializazioaren eta digitalizazioaren aldeko urrats handia» egin dutela, eta horrek lagunduko diela Europako merkatuetan bide berriak irekitzen.
Bizkaiko enpresak aspaldian egin zuen zuraren alde etxeak eta bestelako eraikinak egiteko. 1992an hasi ziren egurrarekin lanean. «Baserrikoak gara, eta beti izan dugu basoa alboan. Eraikuntzan sartu ginen: egiturak egin, piezak mekanizatu eta mekano bat balira bezala lekuetara eramaten ditugu, han bertan muntatzeko», azaldu zion enpresak BERRIAri, Hondarribian (Gipuzkoa) bost solairuko egurrezko etxe baten eraikuntzaren harira. Enpresak arrakasta handia izan du Europan, eta askotariko eraikinak egin ditu; esaterako, AstraZenecaren egoitza nagusiaren zurezko egiturak Egoinen ardura dira; eraikina Cambridgen (Ingalaterra) dago.
Enpresak dio bertako lehengaia baliatuko dutela aurrerantzean ere piezak egiteko. Bertako pinua erabiltzen du aspaldian. Europa iparraldeko izeiak inportatzen zituen, harik eta hemengo insignis pinua eraikuntzarako hobea izan zitekeela ohartu ziren arte. Gaur egun, Euskal Herriko radiata pinuarekin aritzen dira gehienetan.
Hain zuzen ere, baldintzarik gabeko oinarrizko errenta eskatzeko herri ekinaldi legegilea erregistratu zuen herritar talde batek Eusko Legebiltzarrean, iragan otsailean. Eta, orain, ekinaldiak beste urrats bat egin du aurrera: sinadurak biltzen hasi dira, ganberak eskaera aintzat hartu eta eztabaidatu dezan. Hori da proposamena lege bihurtzeko lehen pausoa, hain zuzen: 10.000 sinadura bildu beharko dituzte Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan lau hilabeteko epean. Atzo egin zituzten bilketaren hasierako lehen ekitaldi publikoak Gasteizen, Bilbon eta Donostian.
Ekinaldiaren sustatzaileen esanetan, pobrezia amaitzeko eta pertsona guztientzako eskubideetan aurrera egiteko tresna da oinarrizko errenta. Eta uste dute «orain inoiz baino beharrezkoagoa»dela tresna hori eskura izatea. Izan ere, irizten diote COVID-19aren krisiak inoiz baino ageriago utzi dituela sistemaren ahuleziak. «Kolpe bat eman dugu mahaian, eta nahikoa dela esan: pobrezia amaitzeko benetako lege bat behar dugu», adierazi du Iosu Balmaseda sustatzaileetako batek. «Presazkoa da, eta ezin gara beste alde batera begira egon. Ahalik eta azkarrena jarri behar da martxan».
Gutxieneko errenta
Proposamenak jasotzen du Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako herritar orok jasoko lukeela diru laguntza herritar izate hutsagatik. 900 euro litzateke errenta hori 18 urte baino gehiagoko herritarrentzat; 4 eta 18 urte bitartekoentzat 450 euro, eta 14 urtetik beherakoentzat 270 euro (errenta osoaren %30).
Euskal Herrian badago oinarrizko errenta gaur egun, baina ez da unibertsala, eta, are gutxiago, baldintzarik gabekoa. Herritar guztiei soldata bat ematera iritsi gabe, inor diru sarrerarik gabe ez geratzeko laguntza baino ez da, muturreko pobreziatik ihes egiteko sortutako gizarte laguntza bat, alegia. Hiru sistema daude indarrean: DSBE diru sarrerak bermatzeko errenta da Araba, Bizkai eta Gipuzkoakoa; gizarteratze errenta da Nafarroakoa; eta RSA gizarteratzeko gutxieneko diru sarrera Ipar Euskal Herrikoa.
Irizten diote, ordea, errenta horien ereduak «porrot» egin duela, eta bestelako neurriak behar direla. Bada, horregatik egiten dute oinarrizko errentaren aldeko hautua. «Gaur egungo politikekin alderatuz gero, gu ziur gaude, eta egin diren ikerketek ere hala adierazten digute, oinarrizko errenta neurri eraginkorra dela muturreko pobrezia amaitzeko», nabarmendu du Balmasedak. Aitortu du, halere, ez dutela non begiratu, munduan inon ez baitago martxan halako laguntza sistemarik. Baina argi du: egingarria izateaz gain, bideragarria ere bada. «Teknikoki ikusi da posible dela oinarrizko errenta EAEn martxan jartzea. Horretarako borondate politikoa baino ez da behar».
Borondate hori badagoela uste du, eta azaldu du hala jaso zutela legebiltzarreko alderdiekin egindako bilkuretan. Galdera da, ordea, noiz emango den pausoa. «’Argi daukagu lehenago edo beranduago baldintzarik gabeko errenta errealitate bilakatuko dela. Ez daukagu argi edo ez gaude horren ados, ordea, martxan jartzeko unea hau denik’, esan ziguten bilera horietako batean. Beraz, hemen auzia ez da posible den edo ez; kontua da nahi den ala ez».
Helburua gainditzea xede
Ekinaldia lege bihurtzeko, baina, legebiltzarrean eztabaidatu beharko dute aurrena, eta, horretarako, herri ekinaldi legegilearen lehen oztopoa gainditu beharko dute: gutxieneko sinadura kopurua biltzea. Otsailean ekinaldia erregistratu ondotik, hauteskunde batzordeak onespena eman berri diete, eta lau hilabete izango dituzte orain. Internet bidez nahiz herriz herri egingo dituzten ekitaldietan sinatu ahalko da.
«Baikorrak gara, eta gure helburua ez da legeak ezartzen dituen 10.000 sinadura biltzea. Kopuru hori aise gainditu nahi dugu, legebiltzarrera indar handiagoz iritsi eta eztabaidari oinarri sendo batekin ekiteko», azaldu du Balmasedak. Eta, adierazi du, horretarako, herri, auzo eta izkina guztietara iristen ahaleginduko direla, proposamena azaldu eta ezagutarazteko. Bada, herritarrei dei egin die herriz herri egingo diren bilkuretan parte hartzeko.
2 Nola lotzen dira egungo Europa eta kanibalismoa? Kapitalismo neoliberal digitalaren bidez. Agian, errazago ulertuko duzu esaten badizut janaria eta beste produktu batzuk etxera banatzeko negozioak enpresen arteko lehia basatia eragin duela, eta batak bestea jateko lasterketa bat martxan dagoela Europan.
3 Eta nor dira parte hartzaileak? Glovo, Dija, Getir eta Gorillas; oraingoz, horiek dira beste zenbait start up jan dituztenak supermerkatuen ohiko erosketak etxera eramateko zerbitzuaren sektorean. Europako hainbat hiritan, hamar minutuko epean, erosketak etxera eramatea eskaintzen dute, epeak gero eta gehiago murriztuz. Inbertsio handiak egiten ari dira sektore gaztean, eta bat egiteak eta xurgatzeak azkar gertatzen ari dira, tartaren zati handiena norentzat izango den jokoan.
4 Enplegua sortuko dute orduan. Milaka langilek jarduten dute enpresa horientzat, baina lehiakideen artean Glovo ikusteak esango dizu zerbait, ezta?
5 Tamalez, bai… Hori da; tamalez, lanpostu prekarioez ari gara, algoritmo digitalen bidezko kontrolaz, bizikletaz eta motorraz, eta bezeroei zerbitzu handiak eskaintzeaz tarifa txikien truke, betiere eskulanaren bizkarretik.
6 Janaria partitzen dute bakarrik? Ez, ez gara ari Deliberoo edota Just Eat moduko enpresei buruz, supermerkatuen erosketa oso bat banatzen dutenei buruz baizik, nahiz eta lehengusuak izan. 2.000 produktu inguruko gama bat eskaintzen dute, tartean janaria, noski, baina baita garbitasunerako eta higiene pertsonalerako produktuak ere, esaterako. Hirietan barna biltegi txikien sare bat dute, eta bezero batek deitzen duenean produktu zerrenda bat eraman diezaioten etxera; harenetik hurbilen dagoen biltegiak hornitzen du eskaria. Azkartasuna eta gertutasuna hertsiki loturik daude. Hori da negozioaren funtsa.
7 Supermerkatuen lehiakide bihurtu dira orduan? Maila batean, bai. Produktuak hornitzaileei erosten dizkiete zuzenean, baina batzuetan baita supermerkatuei ere. Kontua da sektoreko iturriak esaten ari direla supermerkatu kateekin akordioak lortzeko aukera gero eta argiago ikusten dutela. Supermerkatu askok eskaintzen dute erosketak etxera eramateko zerbitzua, baina ez enpresa berri horien azkartasunarekin, eta ez da zaila aurreikustea, azkenerako, supermerkatuek zerbitzu hori azpikontrata dezaketela, hain zuzen, Glovo, Dija, Getir eta Gorillasen bidez.
8 Merezi die banatzaile handiei enpresa txiki horiek elikatzea? Prekaritatearen ereduarekin ari diren banatzaile azkar horien ustez, bai, «arazo bat kenduko dutelako gainetik». Banatzaile tradizionalei «garesti» ateratzen omen zaie etxera partitzeko zerbitzua. Nekez ei da errentagarria.
Iazko azaroan jakinarazi zuen LEAk Bilboko 36 etxe agentziari zigor txostena irekiko ziela. Prezioak adosten zituztela erakusten zuten «arrazoizko zantzuak» aurkitu zituen. Zerrendan, Bizkaiko hiriburuko hainbat agentzia ezagun zeuden. Albisteak ikusmina sortu zuen. Horren eredu, egun hartan gehien irakurritako albisteetan bigarrena izan zen Berria.eus-en. Txosten irekieran ez zen zehazten alokairuen prezioak edo komisioak adostu ote zituzten, baina orain jakin da zerbitzuen prezioarengatik ikertu dituztela. Guztiek hilabetea kobratzen zutela, eta LEAren ustez, «tokian tokiko ohitura» bat izatea ez da nahikoa arrazoi guztiek salneurri bera izateko.
2019ko azaroan hasi zen ikerketa, eta lur gaineko lanak hiru hilabete iraun zuen. Bilbon 143 etxe agentzia daude, eta 36ri ireki zieten txostena. Ondoren, bere burua defendatu eta azalpenak emateko epea ireki zitzaien, eta hamar hilabete geroago ebazpena iritsi da: LEAk akordio bat lortu du, 28 etxe agentziarekin hilabete bateko salneurria alboratu dezaten —Ebazpenaren arabera, 2019an etxebizitza baten alokairu prezioa 742 euro zen batez beste, Bilbon—. Aurrerantzean, bakoitzak bere salneurri propioa izango du, eta ez du informazio hori partekatuko besteekin. Akordio batekin amaitzea agintaritzaren araudiaren barneko formula da.
Bilboko 28 agentzia horiek haien komisio berria zein izango den jakinarazi diote LEAri, eta denetarik dago: kopuru finkoak, alokairuen batezbestekoak… Bakoitzak bere irizpideen arabera zehaztu du, eta, agintaritzaren ustez, ez dago elkarren artean akordio bat lortu duten zantzurik. Borondate oneko keinu bat da, eta, agintaritzaren ustez, «arau hauste larri» batekin amaituko da, eta prezio lehiakor berriak ezarriko ditu, bezero eta maizterrentzat «mesedegarriagoak» izango direnak. Etorkizunera begira ere kate motzean lotu ditu agentzia horiek: hiru urtez ezingo dute salneurri hori aldatu, eta egiten dituzten alokairu operazio guztien fakturak bidali beharko dizkiete LEAri.
Hori bai, isunik ez dute jasoko, 28 horiek behintzat ez. Arauz kanpoko jardun bat egin arren, urte luzez gainera, ez dute zigor ekonomikorik izango. Akordioak duen beste ezaugarrietako bat da. LEA administrazio izaera duen erakunde autonomo bat da, eta Eusko Jaurlaritzako Ogasun eta Finantza Sailari atxikia dago. Isun ekonomikoak jartzeko ahala du: arau hauste arina bada, urteko negozio bolumenaren %1erainokoak; ertaina bada, %5erainokoak; eta larria bada, %10erainokoak. Beraz, pozik egon daitezke, eta horrela ulertzen da akordioa gehienek lehenetsi izana.
Argitzeke dagoena da zer gertatuko den akordioaren bidea hartu ez duten zortzi agentziekin, haientzat zigor espedienteak aurrera jarraituko baitu. Eta, garrantzitsuagoa dena, ea ikerketa Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako beste lurralde batzuetara zabalduko den. LEAk ezin du halakorik zehaztu, ikerketak sekretupekoak direlako, baina lupa pixka bat zabalduz gero, ikerlariek erraz aurkituko dute ohiko jarduna dela. Adostu gabeko akordioa ala oso zabalduriko ohitura den zehaztea ez da erraza, baina ikerketa gehiago badatoz, agentziek ezingo dute ezagutza falta argudiatu. Isuna zorrotzagoa izan balitz, auziak sona handiagoa izango zukeen, eta gaiak izu txikiren bat barreiatuko zukeen agentzien artean. Pandemiaren ondotik jendearen mugikortasuna berriz aktibatuko da, eta harekin, ondo bidean, alokairuaren merkatua. Denborak esango du kasu honetan ebazpenak ondorio erregulatzailea izan duen, eta hilabete bateko komisioaren ohitura desagertuko den ala ez.
Asteazkenean bete zituen 30 urte nekazarien Enba sindikatuak, eta Enba: 30 urte, 1991-2021, baserritar profesionalak babesten lelopean ospatu zuten urteurrena. Xabier Iraola koordinatzailearen esanetan (Legorreta, Gipuzkoa, 1966), pandemiaren eraginez, bertako produktuek garrantzia hartu dute, baina oraindik ere prezioari begiratzen zaio gehien.
30 urte bete ditu sindikatuak. Urte hauen zer balorazio egiten duzue?
Zatiketa batetik sortu zen Enba. EHNE bakarrik zegoen orduan, eta jende batek pentsatu zuen, batetik, baserritar profesionalen interesak alboratzen ari zirela, eta, bestetik, estrategia politikoa estrategia sektorialari gain hartzen ari zitzaiola. Horiek izan ziren sorrerako bi gakoak. 30 urteren ondoren, uste dugu gure helburu nagusia dela gizartearen eta administrazioaren aurrean baserritar profesionalen lana aldarrikatzea eta haiek babestea. Kontuan izan behar dugu antolatzeko modu asko dituela sektoreak: sindikatuak, kooperatibak, gestio etxeak, txakolin elkarteak, sagardozaleak, basozaleak… Bakoitzak bere lan eremuan jorratzen ez dituen gai transbertsalak lantzeko, interes guztiak elkartzeko eta ahots komun bat plazaratzeko beharra dago, eta hori lortu dugula uste dut.
Gaur egun, nolako harremana duzue EHNErekin?
Harreman ona dugu. Urteen poderioz ikusi da baserrietan dagoen aniztasuna zilegi dela, eta momentu hauetan giro jatorra dugu. Bakoitza bere ikuspegiarekin, lehentasunekin, lan egiteko erarekin eta abar, baina azken urteotan gai askotan ari gara elkarlanean.
Urteurrenerako Enba: 30 urte, 1991-2021, baserritar profesionalak babesten leloa aukeratu duzue. Zer nabarmendu nahi duzue “profesionalak” aipatuta?
Argi utzi nahi dugu baserritar profesionalak ez duela esan nahi baserritar handia. Profesionala izateak esan nahi du lanak ondo egitea, eta horrek eskatzen du prestakuntza izatea, arretaz lan egitea, denbora eskaintzea, inbertsioak egitea, eta abar. Horiek guztiek bat egiten dutenean, normalean baserritik bizi den jendearengana iristen gara. Batzuek jarduera bat baino gehiago dituzte; mistoak esaten diegu guk. Gure lehentasun nagusia baserritik bizi direnak dira, baina badakigu lehen sektorean mistoak ere ezinbestekoak direla. Beraz, profesionala izateaz ari garenean, gauzak ondo egiteaz ari gara, jarduera bakarra izan edo gehiago izan.
Asteazkenean egin zenuten ospakizun ekitaldia, eta, besteak beste, Nekazaritza Politika Bateratuari (NPB) buruzko mahai ingurua egin zenuten. Gipuzkoako nekazarien ezaugarrientzat egokia al da politika hori?
Gune menditsuetako abeltzaintza oso zaila da, gastu handiak ditugulako ekoizpenerako. Gure ustialekuak, batez beste, 10-15 hektarearen bueltan ibiltzen dira, eta NPBaren laguntza guztiak hektarea kopurura ari direnez zuzentzen, zailtasunak ditugu. Iruditzen zaigu NPBak ez dituela behar adina lehenesten mendiko abeltzaintza eta nekazaritza.
NPBko diru laguntzek zenbateko garrantzia dute Gipuzkoako baserritarrentzat?
Handia. Batez beste, diru sarreren %20 inguru NPBtik jasotzen dute ekoizleek. Beti esaten dugun bezala, baserritarren nahia da diru sarreren %100 merkatutik lortzea, baina ikusten da ezinezkoa dela. Eta batzuetan, merkatutik jasotakoari diru laguntzak gehitu, eta, hala ere, ez da nahikoa izaten aurrera jarraitzeko. Jardueraren errentagarritasun falta da arazo nagusia: merkatua dagoen bezala dago antolatuta, eta jendeak elikadura osasuntsuari eta gertuko elikadurari ez dio behar adinako garrantzirik ematen.
Pandemia hasi zenetik hona, nabaritu al duzue joera aldaketarik?
Bai. Bertako produktuek garrantzia hartu dute, baina jendeak nahi du bertakoa izatea, modu jasangarrian ekoiztea, animalien ongizatea zaintzea eta langileen eskubideak errespetatzea, baina hirugarren munduko prezioak ordaintzea, eta hori ez da posible. Prezioak baldintzatzen du erosketa oraindik.
Orain aste batzuk esnearen prezio apala salatzeko atera zineten kalera. Zer sektore ikusten dituzu okerren?
Behiekin aritzen direnak, esnetako behiak dituztenak nahiz haragitakoak dituztenak. Esnearen egoera zein zen esan genuen: %92 banaketan saltzen da, hortik %56 marka txuria da, eta erdia 60 zentimo azpitik saltzen da. Banatzaileak badu erruaren zati bat, esnea amu gisa erabili izan duelako bezeroak irabazteko, baina argi dago kontsumitzaileek ere badutela erantzukizuna. Jendea denda horietara joaten da erostera, eta guretzat oso zaila da haietatik ihes egitea: esne makinak eta beste aukera batzuk badaude, baina jendeak ez ditu erabiltzen, eta kendu egin dituzte gehienak. Helburua da 10 zentimoko igoera lortzea, eta marka zuria gutxienez 70 zentimoan egotea.
Eta haragi sektorean?
Harakin txikiak desagertzen ari dira, eta geratzen direnetan ere prestatutako produktuak-eta saltzen dira gero eta gehiago, behi haragia ez hainbeste. Harakinez aparte, banatzaileak daude, eta horietan ez ditugu prezio txukunak lortzen.
ELAk SMIaren inguruko orain arteko aldarriak ekarri ditu gogora: «Gutxieneko soldata hamabost euro igotzea oso urrun dago PSOEk eta Unidos Podemosek 2019ko akordioan agindutakotik. Izan ere, akordio horretan 2020an 1.000 eurora iristeko konpromisoa hartu zuten, eta are urrunago dago iazko urtarrilaren 30eko greba orokorraren eskaeratik, zeinetan 1.200 euroko gutxieneko soldata eskatzen zen».
ELAren aburuz, «beste behin ere agerian geratu da elkarrizketa sozialak eta hura osatzen duten sindikatuek ez dutela balio benetan langileen baldintza materialak hobetzeko. Elkarrizketa soziala, bai Hego Euskal Herrian, bai Espainiako Estatuan, lan eta gizarte eskubideak murrizteko erabiltzen den tresna bat da». Era berean gezurtatu egin du gutxieneko soldatak enpleguari kalte egiten dionik.
LABen eskaera: 1.400 euro
LABen ustez, garaia da euskal gehiengo sindikalak 2020ko greba orokorraren ondoren Confebaski egin zion proposamena sendotzeko. Pandemiarengatik, ez zen garatu, baina Euskal Herriak gutxieneko soldata propioa behar duela gogoratu du. Alde horretatik, bere egin du Europako Eskubide Sozialen Gutunaren irizpideen araberako aldarria; hots, izan dadila batez besteko soldataren %60. Hortik, urteetan 1.200 euroko SMIa eskatu izan dute, baina, irizpide berari jarraituz, LABek uste du garaia dela kopurua eguneratzeko. «Hego Euskal Herriko gutxieneko soldatak 1.400 euro gordin izan beharko luke, hamalau pagatan».
Espainiako patronalarentzat (CEOE), aldiz, goizegi dator igoera. Antonio Garamendi elkarteko presidentearen ustez 2022an aztertu behar zen, «urtarrilean egoera ezberdin batean egongo garelako». Iragarri duenez, ehunka lanpostu desagertuko dira igoerarengatik. Yolanda Diaz Espainiako Lan ministroaren balorazioa oso ezberdina da, hura «oso pozik» dago, eta 2023an SMIa batez besteko soldataren %60 izatera iritsiko dela iragarri du: «Lan txirotasunari aurre egiteko erremintarik onena da».
