Orain are aldaketa handiagoa dator munduko ekonomiara eta herritarren bizimodura; mundua erregai fosilak atzean uztera doa, eta eraldaketa sistemikoa dakarren trantsizioaren korronte handiak abian dira; askorentzat oraindik oharkabean, nahiz eta haren lehen zurrunbiloak jada ikusten diren, hala nola argindarraren prezio errekorra edota Tubacexeko kaleratzeak…
Etorkizunera begira, esan gabe doa zenbateraino izan daitekeen garrantzitsua trantsizio ekologiko, energetiko zein digitalaren joera nagusiak eta haiek hartuko dituzten norabideak ezagutu eta ulertzea. Edo gutxienez aldaketa handiak datozela jabetzea, ohartzea. Funtsezko lehen urrats bat da, fundamentuzko eztabaidak izan eta ganorazko erabakiak hartu nahi badira.
Ariketa horretarako lagungarriak izan daitezke EHUko Udako Ikastaroetan ostegun arratseko mahai inguruan aipatutako gaietako batzuk. Euskal Herriko industria-birmoldaketetatik zer ikasi dugu deskarbonizaziorako trantsizioari hobeto aurre egiteko? titulupean eta gazteleraz, sakoneko korronteak antzematen adituak eta arituak diren lau lagun jardun ziren gogoetan: Sara de la Rica, Euskal Herriko Unibertsitateko ekonomia katedraduna, lan merkatuan espezializatua eta Iberdrolako kontseiluko kidea; Juan Jose Ibarretxe, Agirre Lehendakaria Centerreko presidentea eta EAEko lehendakari ohia; Cristina Oion, Teknologia, Berrikuntza eta Iraunkortasuneko zuzendaria SPRIn; eta Jose Ignacio Hormaetxe Euskadiko Energia Klusterreko zuzendari nagusia.
Transformazioek irabazleak eta galtzaileak sortzen dituztela larrutik ikasitako lezioa izan zen euskal enpresa eta herritar askorentzat 80ko urteetako birmoldaketa industrialetan. Eta orain aldaketa askoz ere handiagoa izango denean, derrigorrezkoa da hori gogoratzea.
Deskarbonizaziorako trantsizioan sortuko dira lanpostu berriak, enpresa berriak, sektore ekonomiko berriak, aukerak egun dauden industrientzat ere. «Horregatik izango da oso garrantzitsua lehentasunetan asmatzea trantsizio energetiko horretan». Jose Ignacio Hormaetxearen ustez, euskal ekonomiak aukerak eta denbora mugatuak ditu. «Horregatik, batetik, ondo aukeratu behar dugu zein den karbono emisioak murrizteko herri gisa egin dezakegun ekarpen eraginkorrena; eta bestetik, teknologia eta industria apustuekin asmatu behar dugu. Ez dugu baliabiderik arlo guztietan apustuak egiteko».
Energia Klusterreko buruak, epe desberdinak aipatuz, irabazleak sorgailu eolikoetan, argindar sare adimentsuetan, hidrogenoan ikusten ditu. Baina oso epe motzean mehatxupean egon daitezkeen sektoreak ere ikusten ditu: argindarraren erabileran intentsiboak diren sektoreak eta karbono emisioak murriztea oso zail eta garesti duten sektoreak.
SPRIko Cristina Oionek ere aipatu zituen argindarrean intentsiboak diren enpresak. «Kezka Handia hori delako, nola enpresa batzuk izan daitezkeen lehiakorrak Europako Itun Berdeak ezarritako neurriak bete behar dituztenean, eta beste herrialdeetako lehiakideek ez».
Ezin da oharkabean pasa: galtzaileak asko izan daitezke. Asko, ez bada ezer egiten, Sara de la Ricaren aburuz: «Epe motzera, aldaketa disruptiboa izango dela uste dut, eta sektore osoak izango direla erabat kaltetuak klima aldaketa apaltzeko hartu beharreko neurriengatik, eta, aldiz, beste sektore batzuei mesede egingo diela. Eta sektoreez ari naizela, pertsonez ari naiz, langileez. Honekin [deskarbonizaziorako trantsizioarekin] transformazio digitalarekin antzematen den fenomeno bat are gehiago larrituko dela uste dut: desberdintasun sozialaz ari naiz. Galtzaileak eta irabazleak daudenean, gizartea polarizatuz joaten da, eta lan merkatua ere polarizatuko da. Egongo dira kolektiboak eta enpresak ondo lerratuta klima aldaketa apaltzeko beharrezko ekoizpen berrietara; baina beste batzuk lerrotik, jokotik kanpo, geldituko dira».
De la Ricak ikuspegi soziala eskatu zien enpresei. «Beldur handia ematen dit, aldatzera behartuta egon daitezkeen enpresa horiek alde sozialaz ahaztuko direla, eta aldaketak kaleratzeen bidez egingo dituztela, formakuntzaren bidez talentua eta adina kudeatu beharrean».
Europaren egungo erabakitzeko moduez sinesgogor, Jose Luis Ibarretxek ere ikuspegi sozialaren garrantzia azpimarratu zuen. «Europa zaharra munduan jarriko duena ongizate estatua izango da. Munduari erakustea gai garela kudeaketa arrazoizko eta adimentsua egiteko sozioekonomiaz, eta, aldi berean, jenderik ez uzteko bide bazterrean. Hori da, gutxi asko, egiten saiatu ginena eta 80ko urte lazgarri haietatik atera genuen ikasgai nagusia».
Trantsizio hau hasi besterik ez da egin, baina presarekin jaio da, larrialdiak behartuta. Eta, ez dauka atzera-bueltarik, mahai inguruko entzuleen artean zen Antxon Olabe ekonomista eta klima aldaketan adituak ondoko hitzaldian azpimarratu zuen bezala. «Sistema fosila munduko ekonomiaren bizkarrezurra izan da duela 250 urtetik. Eta hori amaitzear da. Bizkorrago edo motelago joango gara, kontraesan ugari egongo dira, baina ontzi hori itsasoratu da, eta ulertu behar da erregai fosilik gabeko mundu baterantz goazela. Eta ez dagoela atzera-bueltarik, larrialdiak presio handia eragiten duelako gobernuetan, eta nahitaez erantzun egin behar zaiolako. Eta gurea bezalako herri txiki batek hor kokatzen jakin behar du, eta, gure deskarbonizazioa egiteaz gain, begiratu behar dugu nola baliatu joerak eta aukerak».
Horretaz jabetzen ez denari zer gertatuko zaion argi dauka Olabek.«Konturatzen ez denari eta garaiz kokatzen ez denari olatua gainetik pasako zaio, eta 20-30 urteren buruan jabetuko da aukera galduez». Ohartzerako berandu.
Iraila balantze garaia da turismoan. Nolakoa izan da uda?
Ona, aurreikuspenak hobetu egin dira: 2020ko datuak hobetu ditugu, eta 2019ko udakoetara asko gerturatzea espero dugu. Uztaileko datu ofizialak baditugu, eta positiboak izan ziren. Abuztukoak falta zaizkigu, baina sektoreak jakinarazten digunez, eta turismo bulegoetan izandako bisita kopuruarengatik, datuak hobeak izango dira. Are gehiago, landetxeei dagokienez, badakigu 2019ko datuak hobetuko ditugula.
Iazko langa ez zegoen oso altu.
Uztailean 292.000 turista iritsi dira aurten, eta 2019an iritsi ziren 320.000etatik gertu dago kopuru hori. Nazioarteko mugikortasunean muga handiak daude, eta aurten Espainiako turismoan oinarritu da jarduna. Bisitarien %70 gure merkatu nagusietatik etorri dira: Madril, Andaluzia, Katalunia eta Valentzia. Pandemian natura eta landa eremuko turismoaren aldeko joera bat egon da, eta gu erreferenteak gara hor.
Abuztuan jende asko ibili da hiriburuetako kaleetan.
Zantzuek diote abuztua hiri handietan ere ona izan dela, eta hor genuen gure ardura nagusia. Hiriburuetako hotelen okupazioa %53tik gorakoak izan da kasu guztietan, eta batzuetan %70etik gertu ibili da. Sektoreak ekainean espero zuenaren gainetik. Turismo bulegoetara jo duen jende kopurua iazko abuztuan baino %80 handiagoa izan da.
Abuztuan turistifikazioaren inguruko eztabaida berriz piztu da, bereziki Donostian. Jasangarria al da eredu hori?
Nire ustez, ezin gara agertu ostalaritza eta merkataritza sektorearen defendatzaile gisa eta gero kritika hori egin turismoari, oso hertsiki lotuta daudelako. Egia da arautu beharreko egoera jakin batzuk daudela; hor dago, adibidez, Gaztelugatxeko kasua. Jende pila bat erakartzen hasi zen, eta arautu egin behar izan zen sarrera. Nik uste dut hori dela bidea. Zer egin dezakegu sailean? Lan egin. Batetik, turistak ailegatzea ez dadin izan udako kontua bakarrik; eta, bestetik, hiriburuetan gertatzen den jende kontzentrazio hori beste eremu batzuetara barreiatu dadin.
Zer moduzko harremana dago egun ostalaritzako eragileen eta Jaurlaritzaren artean? Murrizketei jarritako helegiteek baldintzatu al dute?
Ona, baina baita merkataritza eta turismo eragileekin ere. Sail irekia gara, eta etengabe ditugu bilerak sektoreekin. Argi dago batzuetan iritzi ezberdinak izan ditzakegula, baina atera ditugun neurri eta laguntza guztiak sektorearekin adosturikoak izan dira. Gaueko aisia lokalentzako laguntzek harrera ona izan dute, besteak beste sektorearekin berarekin landu ditugulako. Erabaki ahalmena eta erantzukizuna gurea da, baina etengabeko harreman hori dugu iradokizunak entzuteko.
Zu zara ostalari eta Jaurlaritzaren arteko lotura. Zer eskatzen dizute?
Jakina dena: edukiera eta ordutegi neurriak leuntzea. Guztiok dugun nahi bat da, eta uste dut norabide zuzenean goazela; intzidentzia datuek laguntzen dute.
Bizpahiru astean aldaketak egon daitezkeela esan du Jaurlaritzak.
Lan egiteko modua azken hilabeteetako bera da: osasun agintariek egoeraren jarraipena egiten dute, Labiren batzorde teknikoa astero biltzen da, eta, baldintzak daudenean, neurriak leuntzea espero dugu. Baina ez gure sektoreetan bakarrik, kulturan eta kirolean ere hala nahi dute.
Ostalariek diote inguruko beste lurraldeetan, antzeko datuekin, neurri ezberdinak hartzen direla. Kanpoan hartzen diren erabakiei begiratzen al diezu?
Guk erkidego autonomo guztiek hartzen dituzten neurriak monitorizatzen ditugu, baita beste herrialde batzuetakoak ere, eta guztiak norabide berean doaz. Egia da alde eta ñabardura txikiak daudela batzuen eta besteen artean, baina erkidego autonomo eta herrialde guztiak antzeko neurriak hartzen ari gara, adituek gomendatzen dizkigutenak.
Ipar Euskal Herrian COVID agiria darabilte.
Ez dago mahai gainean halakorik. Herrialde batzuetan hartu den neurri bat da, baina oso lotuta dago txertoaren aurkako jarrerekin. Hemen ez da halakorik gertatzen ari, ez Euskadin, ezta Espainian ere. Osakidetza lan bikaina egiten ari da, eta gizarteak oso ondo erantzun du.
Zer pasatzen zaizu burutik pintxo tabernen kanpo aldean ilarak ikusten dituzunean?
Egia da gertatu dela, baina neurriak malgutu egin dira irudi horiek ikusi zirenetik. Guztion nahia da neurriak murriztea, betiere datuek modua ematen badute.
Noizko barra kontsumoa?
Azaldu dizut zein den lan egiteko modua. Plan bat dugu, Biziberri IV, datu asko aztertzen dituena: intzidentzia, txertaketa maila… adituek esango dute.
Nolakoak izan dira sailburuen arteko bilerak? Sektore ezberdinen ahotsa zarete.
Batetik, Gobernu Kontseilua dago, eta, bestetik, Labi. Sailera iritsi nintzenean, Labin sartzea eskatu nion lehendakariari, sail honek ez zuelako ordezkaritzarik bertan. Lan egiteko dugun modua betikoa da, sektorearen eskaerak eramaten ditugu, baita sail barneko txostena zein iritziak, eta nik hor beti ikusten dut guztien ongizatea bilatzen dugula. Lehentasuna osasuna bermatzen duten neurriak dira, ezin da ahaztu bost olatu eta egoera zailak igaro ditugula. Eta egiten denari nik ez nioke eztabaida deituko, irizpide batzuetan oinarritu eta iritzi bateratuak adosten saiatzen gara.
Gaueko aisiarentzako laguntza zuzenak onartu berri dituzue.
Murrizketak gogorrak izan dira ostalaritzan, baina negozioak apurka egokitu ahal izan dira. Gau aisiakoek, aldiz, ez dute horrelako aukerarik izan. Laguntza berri bat da. 100 milioi euro baino gehiago izan dira guztira laguntzetan. Alderatzen jarrita, gure sailak urte normal batean 40-42 milioi euroko aurrekontua du.
Aldi baterako erregulazioek arnasa handia eman diote zure saileko sektoreei. Haien amaieraren beldur al zara?
Orain arte luzatu egin dituzte, eta gero eta jende gehiago ateratzen ari da. Egoerak moduan ematen duen arte eutsiko zaiela espero dugu. Ahalegin handia egin da erakundeen aldetik, eta oinarrizkoak izan dira sektore askoren biziraupenerako. Espainiako Gobernua ulerbera izan da egoerarekin, eta bilakaeraren arabera hartu beharko ditu erabakiak.
Gazte antolakunde eta sindikatuek diote ostalaritza eta prekaritatearen arteko harremanak berean dirauela. Horrela al da?
Araudi garrantzitsua dugu alde horretatik, eta egia da egungoa erresistentzia fase bat dela ostalaritzan, baina igarotzen denean lan ereduaren hobekuntzak lantzen jarraitu behar dugu. Guk profesionalizazioaren eta formakuntzaren alde apustu egiten dugu, eta ez bakarrik soldatetan.
Guggenheim museoko garbitzaileak ulertzen al dituzu? Ia 100 egun daramatzate greban.
Nire aldetik errespetu osoa langileen aldetik egiten den edozein aldarrikapeni. Ez dut auzi hori sakonean ezagutzen, ez dagokio gure sailari, baina errespetu osoa eskatzen dituzten hobekuntzei.
Turismo ikono nagusietako bat da, diru publiko asko jasotzen du… Eta garbitzaileek mila euro inguru irabazten dituzte.
Zuk arreta puntu batean jarri duzu, baina sektorean, kelly-ek ere, esaterako, egoera zaila dute. Nik hor biztanleriaren kontzientziari egiten diot dei. Hotel horiek erabiltzen dugunok ere arduratsu izan behar dugu eta kontzientzia izan. Orain gutxieneko soldataren igoeraren inguruko eztabaida dago, eta igotzearen aldekoa naiz.
Argindarra asko garestitu da, gasa ere bai… Hasi al zarete kexarik jasotzen Kontsumobiden?
Guk eskatzen dugu fakturak ahalik eta argienak izan daitezela, eta araudia bete dezatela. Polemikak ez digu zuzenean eragiten. Fakturen inguruko kexak irits daitezke, baina argindarraren prezioaren ingurukorik ez.
Bankuak bulego fisikoak ixten ari direla salatu dute hainbat elkartek. Kontsumobidek zer egin dezake eragozteko?
Banku sektorea eraldaketa batean murgilduta dago, digitalizaziorantz, eta egia da prozesu horiek gertatzen ari direla hala biztanle gutxiko eremuetan nola hiriburuetako auzo batzuetan. Gu kontsumitzailearen oinarrizko estatutua lantzen ari gara orain, eta alderdi politikoekin neurriak aztertuko ditugu, gure eskumen mugatuen artean.
Baina ezin daitezke bankuak behartu arreta hori ziurtatzera?
Formulak daude, eta ekintza batzuk egiten ari dira beste lurralde batzuetan. Oinarrizko estatutu berrian kontsumitzaile zaurgarrian pentsatuko dugu.
Pandemiarekin asko ugaritu dira Internet bidezko erosketak. Denda fisikoengan eta haien itxierak hirietan izan dezakeen eraginaren beldur al zara?
Barka kontra egitea, baina datuek diote gorakada pandemiaren aurrekoa dela. Pandemian igo dira, baina baita herri mailako kontsumoa ere. Prozesu hori mundu mailan gertatzen ari da, eta guk gertuko merkataritzaren aldeko apustuarekin behar dugu. Baina merkataritza horrek digitalizazioren bidea ere urratu behar du, eta lagunduko diegu. Esaterako, itxialdian denda asko Whatsappez hasi ziren lanean; halako gauzak. Nik horri beste arazo bat gehituko nioke: zahartzea. Gertuko merkataritzan lekukoa hartuko dutenak ere falta dira.
Denda handiak ixten ari dira. El Corte Inglesek, adibidez, Eibarko saltokia biltegi bihurtu du.
Ez da Euskadiko prozesu bat bakarrik. Merkataritza txikiari egokitzen lagundu behar diogu.
Ekainean arropa dendetako langile batzuek greba egin zuten eta udazkenean gehiago etorriko zirela iragarri zuten.
Ez dugu informaziorik alde horretatik. Edozeinekin hitz egiteko prest gaude, sail irekia gara.
Noizko elkarrizketa euskaraz?
Nik bi seme-alaba ditu, eta primeran egiten dute euskaraz. Gaur-gaurkoz errazago abestuko nituzke ume kantak euskaraz elkarrizketa bat eman baino. Elkarrizketa batek gehiago eskatzen du.
Euskara ikasten ari al zara?
Bai.
Argindarraren prezioarekin gertatu denak aztoratu egin ditu herritarrak azken hilabeteotan. Gorako bidean, goia jo du udako asteotan, eta agerian gelditu da atzean dagoen errealitatea: egungo energia eredua enpresa handien esku dago, eta haiei egiten die mesede prezioen kontrolik gabeko igoerari bide eman dion sistemak. Endesak, Iberdrolak eta Naturgyk, adibidez, 6.000 milioi euro baino gehiago irabazten dituzte urtean.
Enpresa handien ereduaren ordez, badira bertzelako alternatibak: enpresen tokian pertsonak jarri nahi dituen bertzelako eredu bat, sistemak herritarrei -eta, aldi berean, planetari- mesede egin diezaien.
Espainiako Gobernuak energiaren sektorea liberalizatzeko prozesu bat hasi zuen 1997an; ondorioz, 2009tik, argindarra saltzen duten ehun enpresa baino gehiago daude Espainiako Estatuan. Merkatu librean ari direnek kontratuan zehazten dute bezeroari zer prezio eskaintzen dioten; araututako merkatuan, berriz, egunero zehazten da prezioa, ekoizleen eta saltzaileen artean.
Araututako merkatu horretan gertatzen ari da azken hilabeteotako prezioen gorakada, hain zuzen. Merkatu horretan gertatzen denak, halere, bertzean ere badu eragina; bai eta Energia Gararen gisako irabazi-asmorik gabeko kooperatiba baten jardueran ere -Goiener eta Emasp ere badaude Nafarroan-.
Som Energia kooperatibaren Nafarroako taldea da Energia Gara, eta hamar urteko bidea egin du jada, pertsonak erdigunean jarriko dituen eredu jasangarri baten alde; ia 1.600 bazkide eta ia 2.800 kontratu ditu Nafarroan.
“Maiatzean egin genuen prezioa zehazteko batzar nagusia. Aurretik erositako energiari esker, irailera arte ez dugu beharrik izan merkatura joateko; merkatuaren egungo egoerak eragin du gure prezioak eguneratu beharra”, azaldu du Energia Gara taldeko kide Borja Barredok.
Merkatura joateak erran nahi du egungo energia ereduan nagusi diren ekoizle handiengana jo beharra. “Gu ere bagara energia sortzaile, gure proiektu propioen eta sustatzen ditugunen bidez”, zehaztu du Barredok. Ekoizten duten hori, halere, behar dutenaren %5 inguru baino ez da, oraingoz. Bezeroek kontsumitzen duten energia guztia berdea izatea bermatzen dute.
Energia ekoizteko egungo eredu nagusiak zerikusi handia du prezioaren gorakadarekin, hain zuzen, enpresa handiak eta ekoizpen zentro handiak direlako nagusi ekoizleen artean. Enpresa horien eragina nabaria da, gainera, energia herritarren etxebizitzetara ailegatu bitarteko urrats guztietan. Nafarroan agerikoa da hori: ekoizle nagusien artean dagoen Iberdrola da herrialdeko energia banatzaile nagusia, bai eta energia saltzailea ere.
‘Zikinak’ dira garestienak
Ekoizten den energia guztia Espainiako Sare Elektrikoak kudeatutako goi tentsioko lineetan sartzen da. Enpresa pribatu bat da hori, gaur egun. 1985ean sortu zuten orduko enpresa elektriko publikoek eta pribatu batzuek. Kapital publikoak behera egin du geroztik, baina Espainiako Estatuaren esku da, oraindik ere, kapitalaren %20.
Energia mota guztiek egiten dute bide bera: berdin eguzkiaren, uraren edo haizearen bidez ekoitzitako energia berriztagarriek, zentral nuklearrek edo ziklo konbinatuko zentralek ekoitzitakoak. Hain zuzen, azken horietan erabilitako gasak eragin du argindarraren prezioak gora egitea, neurri handi batean.
Gero eta baliabide eskasago bat da, eta gero eta garestiago saltzen dute gas hori dutenek. Energia zikinek, gainera, kopuru bat ordaindu behar dute eragiten dituzten CO2 isurketengatik. Beraz, energia mota horiek dira garestienak, eta, aldi berean, horiek zehazten dute Espainiako Sare Elektrikoak kudeatutako energia garraiatzeko sistemara sartzen diren energia mota guztien prezioa.
Espainiako Sare Elektrikoak goi tentsioan garraiatzen du energia, baina, kontsumitzeko, erdi edo behe tentsio bilakatu behar da. Hori da banatzaileen zeregina. Legez zehaztuta dago prozesuaren zati hori noren esku dagoen. Nafarroan, salbuespen batzuk bazter utzita, Iberdrola da banatzaile nagusia. “Logikotzat jo dezakegu etxera kable bakarra ailegatzea, bost izan beharrean; baina ez da hain logikoa enpresa pribatu bat izatea kable bakar horren jabe”, azaldu du Borja Barredok.
Autokontsumoa da jarraitu beharreko bidea, hain zuzen, Energia Garako kideen ustez. Nork berea ekoiztea, eta kontsumitzeko gunetik ahalik eta hurbilen, norbanakoen eta haien artean osatutako energia komunitateen esku egon dadin ardura. “Gutxiago kontsumitzea da egin beharreko lehen urratsa; autokontsumoa bigarrena”. Berriztagarrien alde eginez, betiere. Ez, ordea, nolanahi. Izan ere, eguzki eta haize parke handiak egiteko proiektuak ugaritu egin dira, eta eztabaida piztu da halakoek ingurumenean eragin dezaketen kalteari buruz. “Enpresa handiak eguzki plakak eta haize errotak jartzen ari dira erregai fosilak zeuden tokian, dirua irabazten jarraitzeko”, erran du Barredok. “Eredua da, baina, aldatu behar dena”.
Garesko Udalak talde bat sustatu du autokontsumo kolektiborako
Energia berriztagarriak oinarri dituzten proiektu txikiak sortzen ari dira Nafarroan, enpresa handiek zuzentzen duten egungo ereduari aurre egiteko. Autokontsumoa dute oinarri: tokian sortzea, eta tokian kontsumitzea. Urruzko Udalarena da gisa horretako egitasmoetako bat. Erakunde horren bide bera egin dute bertze zenbaitek ere, eta tokian tokiko autokontsumoa bultzatzeko komunitateak sortu dituzte.
Garesen, adibidez, aspaldi hasi ziren urratsak egiten. 2014an, inkesta bat egin zuten herritarren artean, eta ondorioztatu zuten bazela energiaren esparruan bide propio bat egiteko aukera. 2015ean, martxan jarri ziren: eguzki plaken bidez udalaren autokontsumorako egitasmo bat jarri zuten martxan. “Helburutzat hartu dugu udalak bere burua hornitzea; utopikotzat jo dute zenbaitek asmo hori; gure ustez, ordea, orain arte bezala jarrai dezakegula pentsatzea da benetako utopia”, erran du Garesko Udaleko alkate Oihan Mendok.
Frontoi estalia baliatu du Garesko Udalak behar dituen eguzki plakak jartzeko; herritarren esku ere utzi ditu bertze zenbait, haiekin batera sustatutako energia komunitatea hornitzeko asmoz. “Donejakue bidean gara, eta gure etxeetako teilatuetan ezin dugu jarri eguzki plakarik”, azaldu du. Mendok garbi erran du “zaila” izan dela eguzki plaken azpiegiturak behar zituen baimen guztiak lortzea.
Garesko Udalak badu energia sortzeko bertze asmorik: zentral hidroelektriko zaharra lehengoratu nahi du horretarako. Ez dute ahaztu nahi xedea zein den: “Herritarrak ahalduntzea, ekoizpen gune txikiak oinarritzat dauzkan eredu jasangarri baten alde egin dezaten”. Energia “lehen mailako behar bat” dela gogoratu du.
Izaba, energia sortu, banatu eta saltzen duen Pirinioetako herria
Euskal Herrian aitzindari izan da Izabako Udala, Ezka Ibaia enpresaren bidez energia sortu, banatu eta saltzen duen lehenengo udala baita. «Bakarrenetakoa», zehaztu du Izabako zinegotzi Aitor Perezek. Ezka ibaiaren ura baliatzen du udalak energia sortzeko. «Udan emaria ez da nahikoa, eta, ondorioz, energia erosi egin behar dugu».
1960ko hamarkadakoa da Izabako zentral hidroelektrikoa. Udala da haren jabe, eta udalarena da, halaber, Pirinioetako herriko linea elektrikoa. Banaketaren esparruan Iberdrolak duen nagusitasunari ihes egiten dion salbuespen bakarrenetakoa da Izabakoa, Electra Valdizarberekin batera, bertzeak bertze.
Sortzeko eta banatzeko gaitasuna izanda, energia saltzeko urratsa izan da Izabako Udalak egindako azkena. «Duela hiru urte egin genuen urrats hori, herritarrentzat garrantzitsua delako. Eskura ditugun natura baliabideak erabiltzen ditugu energia sortu eta diru iturri bat lortzeko. Gurearen gisako herri txikietan, baliabideak beti dira eskasak, eta halako aukerak altxor bat dira».
Perezek nabarmendu du herrira itzultzen dela energia salduz lortutakoa. Egun, 520 bezero dituzte. Herrian sustatzeko, gainera, badute energiarekin lotutako bertze egitasmorik. «Frontoia erabili nahiko genuke eguzki plaken bidezko energia lortzeko, eta energia komunitate bat abiatze- ko». Asmo hori gauzatzea «zaila» dela onartu du Perezek, halere, eta erantsi du «poliki» izanda ere aurrera eginen dutela «autokontsumoa» helburu duen eredu baten alde. Oraingoz, Energiaren Gela sortzeko bidean da Izabako Udala, Aste Zurian ibarrera eskiatzera joaten diren haur eta nerabeen artean energiaren gaia jorratzeko, bertzeak bertze.
Begoña Izquierdo Hacendera elkarteko kideak adierazi zuenez, Nafarroako parlamentariei «irregulartasun larrien» eta «ingurune delituen» berri eman nahi diete. Behin informazioa edukita, Nafarroako Gobernuari hiru eskaera egin dizkiete, klima larrialdiari aurre egiteko: abeltzaintza intentsiborako lizentzia berri gehiagorik ez ematea, eta dagoeneko daudenak berrikustea; abeltzaintza estentsiboa bultzatzen duten Europako politiketan oinarritzea, horretarako ukuilu txiki eta ertainak sustatuz; eta hondakinen lekualdatzea geldiaraztea.
Makroetxaldeak ingurumenean «izugarrizko kalteak» eragin dituela azpimarratu zuen Izquierdok. Besteak beste, kontatu zuen Valle de Odieta enpresari hemeretzi zigor jarri dizkiotela eta hala ere «inpunitatez» jokatzen duela. Horrez gain, gehitu zuen kalteak eragin dituela Bardeako natura erreserban.
Horrekin batera, azaldu zuen makroetxaldeko hondakinen lekualdatzeak eragina izan duela ondoko udalerrietako ur horniketan: «Nitratoek gora egin dute, eta Alesbesen, esate baterako, ura ez da edangarria». Kaltetuak izan diren batzuek ere hitz egin zuten; horren adibidea da Javier Fabo Alnus talde ekologistako kidea: «Martzilla beti egon da oso lotua urarekin, eta ikusi dugu nola jaisten zen kutsadura errekatik». Horren aurrean, Nafarroako Gobernuaren erantzuna kritikatu zuen: «Ez kezkatzeko esan ziguten, Nafarroako ubidetik edo Itoiztik har dezakegula ura».
Gainera, Valle de Odietak are behitegi handiago bat jarri nahi du Nafarroako Erriberatik ez oso urrun, Noviercasen (Soria, Espainia). Makroetxalde horretan 20.000 behi sartu nahi ditu kooperatibak.
Izquierdok behien egoerari erreferentzia egin zien: «Hil arte esplotatzen dituzten objektuak dira». Hala ere, deus gutxi aipatu zituzten bertan esplotatzen dituzten behiek sufritzen dituzten ondorioak, eta batez ere ingurune kalteetan jarri zuten arreta.
Proiektuak kezka geopolitiko handiak eragin ditu azken urteotan, batik bat Polonian eta Ukrainan, azpiegitura berriak apaldu egingo duelako handik doazen beste gasbideen (Jamal eta Brotherhood) jarduera. Batera edo bestera, amaitu dute Gazpromek zuzendu eta nazioarteko beste zenbait konpainiarekin batera eraikitako azpiegitura. Frantziako Engie, Alemaniako Unuper eta Wintershalll, Austriako OMV, eta Erresuma Batuko Shell dira eraikuntza lanetan aritu diren Europako konpainia horiek. 10.000 milioi euro inguruko kostua izan du. 2021. urtean jadanik, 5.600 milioi metro kubiko gas eraman dezake hodiak, Gazpromen arabera, eta, urtero, Europa osora 55.000 milioi metro kubiko gas garraiatu ahal izango du Narvako badiatik (Errusia).
Europa ekialdean larritasun handia dago, ez Europak Errusiarekin duen mendekotasun energetikoarengatik, baizik eta Poloniako eta Ukrainako gasbideen jarduera apaltzeak galera ekonomiko handia eta, batez ere, galera geopolitiko bat eragingo dielako herrialde horiei. Haien lurretatik igarotzearen truke, tasa bat ordaindu behar du esportatzaileak, Errusiako Gazpromek, alegia. Gas hori Nord Stream 2tik igaroz gero, diru sarrera horiek galtzeko bidean daude hala Polonia nola Ukraina. Izan ere, Vladimir Putinek burdinazko eskuz zuzentzen duen potentziak atzean utziko baitu batik bat Ukrainako gas hodiaren mendekotasuna.
Urtebeteko geldialdia
AEBak proiektua geratzen saiatu dira, uste dutelako Nord Stream 2 gasbideak Errusia indartzen duela, eta Ukrainaren segurtasun energetikoarentzat arrisku handitzat jotzen dutelako. Era berean, Washingtonek sarritan azpimarratu du Europa «Errusiaren mendeko handiagoa» bihurtuko duela gas hodi berriak. Dena den, Joe Bidenen administrazioak uztailean aitortu zuen jada ezin zela gerarazi proiektua, eta amore eman zuen Angela Merkel Alemaniako kantzilerrarekin batera egindako agerraldian. AEBek konpromisoa hartu zuten azpiegituraren lanak ez oztopatzeko, eta Alemaniak neurriak hartuko zituen trukean, Errusiak Europan duen nagusitasun energetikoa «murrizteko». Gainera, Berlinek finantzaketa bideratuko du Ukrainan energia berriztagarriak sustatzeko.
AEBek, ordea, gasbidearen lanak geratzea lortu zuten 2019ko abenduan, isun ekonomikoak tarteko. Suitzako Allseas konpainiak uko egin zion proiektuari, eta hura zen itsaso azpiko tartea eraikitzearen arduraduna. Orduan, Putinek iragarri zuen Gazpromek eta Errusiak hartuko zutela proiektuaren ardura osoa, baldin eta beste enpresen ukoak iristen baziren. Nord Stream 2 urtebete egon zen geldirik, haren alternatibak aztertzen ziren bitartean; baina, azkenerako, Moskuk hartu zuen bere gain eraikuntzaren azken fasea, eta Nord Stream 2 bukatutzat jo zuten atzo.
Gas merkeagoa, ustez
Gas hodiak bost herrialderen lurrak edo urak zeharkatzen ditu: Errusia, Finlandia, Suedia, Danimarka eta Alemaniarenak. Gazpromeko kontseilari ordezkari Millerrek esan du gasa merkatu egingo duela Europako erabiltzaileentzat, gasbidearen ibilbidea laburragoa delako Ukraina zeharkatzen duenaren aldean. Gasak 2.000 kilometro gutxiago egin beharko ditu Greifswaldera (Alemania) iristeko, Nord Stream 2 bideari esker.
Berlin izan da, Moskurekin batera, gasbide berria egitearen defendatzailerik handiena; haien interesek bat egin dute Nord Stream 2 proiektuan. Orain, zalantza nagusia da Ukrainako Brotherhood gasbidea zer-nolako egoeran geratuko den eta horrek nola eragingo dion Errusiaren aurrean Mendebaldeko aliatuaren rola jokatzen duen herrialde estrategiko bati: Ukrainari.