Unidas Podemosek mesfidantzaz hartu zuen iragarpen hori. Gogoratu zuen «konpainia elektrikoen lobbyak» antzeko proposamen bat egin duela, eta gakoa dela «zein preziotan egonkortu» nahi den faktura. Gobernuko kidearen proposamen nagusiari buruz, energia enpresa publiko bat sortzeko aukeraz Riberak ez zuen atea erabat itxi; baina esan zuen hori zentral hidroelektrikoen kudeaketaz arduratuko litzatekeela soilik, egungo ustiapen kontzesioak iraungi ahala.
Ministroak bere hizketaldian gogoratu zuen argindarrarena Europa osoan gertatzen ari den fenomenoa dela, gasaren merkatuak eta CO2 isurketenak baldintzatuta. Adibidez, Erresuma Batuan 132,69 eurotan ordainduko da gaur megawatt-ordua, eta 108,17tan Frantzian. Espainiako Gobernuak aitortu du igotzen jarraituko duela, eta urte amaierako faktura %25 inguru garestiago izango dela aurreko urtekoa baino.
Dena den, Riberak azaldu duenez, argindarraren handizkako prezioa fakturaren zati bat da (%24 inguru), eta azpimarratu du gorabehera horien menpe dagoen tarifa arautua (PVPC) %20 merkeagoa dela oraindik ere librea baino —konpainiek eta bezeroek adostutakoa—.
Fakturari dagozkion beste atalei buruz —azpiegitura eta garraio kostuez, eta zergez— prest agertu zen proposamenak aztertzeko, baina ez zuen zehaztasunik eman. Gobernuak ekain amaieran %21etik %10era jaitsi zuen argindarraren BEZa urte amaierara arte, eta ekoizleek ordaintzen duten zerga (%7koa) bertan behera utzi zuen hirugarren hiruhilekorako.
Enpatia sozial eskasa
Bere agerraldian, konpainia elektrikoentzako mezu bat ere izan zuen Riberak; «enpatia sozial eskasa» leporatu zien, zentral hidroelektriko batzuk nahita husteagatik «irabaziak handitzeko». Hala, jakinarazi zuen Kongresuan batzorde bat sortuko dutela, horrekin batera, argindarraren prezioaren etengabeko igoeren bestelako arrazoiak aztertzeko. Era berean, Riberak nabarmendu zuen bere gobernuak bi lege proiektu aurkeztu dituela, datozen urteetan faktura %15 inguru merkatu ahal izango dutenak. Sistema Elektrikoaren Iraunkortasunerako Funts Nazionala sortu nahi du, horrela berriztagarrien erregimena finantzatzen laguntzeko eta gizarte bazterketa arriskuan dauden kontsumitzaileentzako bonu sozialak zabaltzeko. Horri buruzko argibide gehiago eskatu zuen oposizioak.
Kafe enpresa guztiek nozitu dute garestitzea, munduko kafe jatorri guztiak zipriztindu dituelako. Etxenikek aletu ditu batzuk. «Brasilgo kafe kiloa 2,20 euroan zegoen duela sei hilabete; orain, berriz, 3,84an dago. Kolonbiakoa, kalitate hobeagokoa, 3,40tik 5,21era igo da. Vietnamgoa, Robusta motakoa, 1,48an zegoen, eta %36 garestitu da. Hori, jatorrian; gero, ekarri egin behar duzu, txigortu, paketatu, banatu…».
Baina zer gertatu da? Arrazoi nagusia eguraldi aldaketa bortitz bat izan da. Uztailaren 20an izotza bota zuen Brasilen, kafeondo gehien dituzten lurraldeetan. 1994az geroztik Sao Pauloko eta Minas Geraiseko estatuetan egon den izozterik gogorrena izan da aurtengoa. Brasil da munduko kafe ekoizlerik handiena: uzta osoaren %38. Izozterako, uztaren hiru laurdenak bilduta zeuden, baina kalte handia egin dio biltzeko zegoen azken laurdenari, eta ikusteko dago zer eragin izango duen hurrengo urteko uztan.
«Izoztearena ziur egia dela. Baina pandemia betean, Brasil Txina bezalako merkatu berrien bila dabilenean… Ziur zerbait gehiago dagoela igoeraren atzean», zabaldu du susmoa Etxenikek. Eta arrazoi du; Fernando Etxabe Cafes Baqueko zuzendari nagusia da, Euskal Herriko kafe erosle handiena, eta hark luzatu du azalpena: «Bi arrazoi daude: inbertsio funtsen jarduna eta eguraldia». Banaka azaldu ditu: «Urtarriletik ekainera kafearen kotizazioak %40 igo ziren. Arabica kafeak (Brasil, Kolonbia…) New Yorkeko burtsan (AEB) du merkatua, eta Robustak, Londresekoan. Aktibo erakargarririk gabe, inbertsio funtsak nekazaritza lehengaietan babestu dira pandemian, eta prezioak igo dituzte. 2007ko krisian gauza bera egin zuten. Urte hasieran, baina, pandemiaren arrastoaren atzetik gindoazen, eta iaz saldu gabeko kafe asko genuen biltegietan. Baina hura agortu egin zaigu, eta gehiagoren bila joan garenean prezio hauek aurkitu ditugu».
Garraioa, espekulazioa…
Gero iritsi zen izotza, eta haren eskutik prezioen bigarren gorakada: «Inoiz gertatu gabea zen. Izozterik ez zen espero jada; kafe nekazariak izotz arriskua zuten lurretatik joanak ziren», azaldu du Etxabek. Bi aldagaiak batuta, Brasilgo kafea %116 garestitu da iazko uztailetik aurtengora, eta Kolonbiakoa, %68. «Jatorri nagusiaren galerak besteei eragiten die, mundu osoko eskaera bera delako. Gure kasuan, Brasilgo kilo bakoitzagatik Kolonbiako lau erosten ditugu», gehitu du Etxenikek. «Gure itxaropena hurrengo urteko uzta ona izatea da. Orain ari da loratzen, eta euria egitea behar dugu. Brasilen euria egin dezan behar dugu; bi uzta txar jarraian hondamendia litzateke», iragarri du Etxabek.
Kafearen ekaitz perfektuak, baina, hari mutur gehiago ditu. Lehengaien salerosketan adituak diren enpresen txostenek nazioarteko garraioan dagoen krisia ere aipatzen dute. Itsasontzi eta eta edukiontzien gabeziak garraioa garestitu du, eta kafea itsasoz mugitzen da. Munduko kafe kontsumoaren bilakaera ere beste aldagai garrantzitsu bat da: urtez urte goraka doa, eta espekulazioa bilakaera horri lotuta doa.
Kafea dolarretan salerosten da —dolarrak librako (453 gramo) da neurri ofiziala—, eta ekoizle diren herrialdeetako txanponek dolarrarekiko izan duten debaluazioak ere eragina du prezioan. Burtsetan prezio iragarpenak egiten dituzte etorkizunera begira, eta ez dirudi, luze gabe behintzat, kafea asko merkatuko denik. BERRIAk kontsultatu dituen lehengaien salerosketa enpresak ere iritzi berekoak dira: «Testuinguru honetan, litekeena da kafearen prezioa maila altuetan mantentzea edota igotzen jarraitzea».
Bi euro kiloko
Uzta bakarra dago urtean, eta kafezaleek egoera honetan erosi dituzte aurten txigortu eta salduko dituzten aleak. «Lehengaia %100 garestitzen badizute eta zuk ez baduzu ezer egiten, zeure buruaz beste egiten ari zara. Guk erosi dugu dagoeneko, eta guk gure gain har dezakegu galera horren zati bat, baina iaz guk ere izan genituen komeriak; koltxoi mehea dugu», azaldu du Etxabek. «Irailean aztertuko ditugu zenbakiak berriz, eta bezeroei azaldu beharko diegu. Garrantzitsua da hori: ezin dugu igoera guztia eraman azken preziora, baina guztiek mugitu beharko dugu. Urteak egin ditu antzeko prezioan», gehitu du.
Etxenikek ere ez du beste erremediorik ikusten: «Kafea produktu egonkorra da, eta prezioa gutxi aldatzen da, askotan ezta KPIa ere. Baina, egoera honetan, ez igotzeak pertsiana bota behar izatea eragin dezake. Guk kalitatearen aldeko apustua egiten dugu; agian beste batzuek horrekin joka dezakete, kalitatea jaitsi eta prezioa mantenduz. Guk pandemiaren ondoren eskari bana oparitu genien gure bezeroei; ahalegin handia eginikoak gara». Kopuruetan sartzea ez da erraza, baina, kalkulu bizkorrak egiten jarrita, baliteke hogei euro inguru balio duen kilo bateko kafe poltsa bat 1,50-2 euro garestitzea. Gero, ostalariak azken produktura eraman beharko luke %15 inguruko igoera hori, eta baliteke horrek gerturatzea barrako prezioa bi eurotara.
Eta etxeko kontsumoa?
Prezioak igotzeko garai onik ez dago. Txarrak eta okerragoak daude, eta pandemia betean are latzagoa da. Ostalaritza txikiak asko sufritu du, baina baita kafe saltzaileek ere. 2019a inoizko urterik onena izan zen Baquerentzat, baina 2020an, ostalaritza itxita zegoela, hondoa jo zuen. Ekoizpenaren %75 ostalaritzara zuzentzen du, eta iazko apirilean, esaterako, bide horretatik ohikoa duen kopuruaren %2 fakturatu zuen. Urteko balantzea, berriz, %45-%50ekoa izan zen. La Casa del Cafen ere antzera ibili ziren. Bi enpresek aldi baterako erregulazioetara jo behar izan zuten. «Oraingoa gogorra da, baina hura latzagoa izan zen. Zenbat bezerok eutsiko zioten jakin gabe. Urduritasun handia zegoen sektorean», ekarri du gogora Etxenikek.
Aurten, ostalaritza apurka lozorrotik ateratzen ari da. Baquek aurtengorako iragarpenetan pandemia aurreko urteetako salmenten %80 aurreikusi zuen. La Casa del Cafen ere %80-%85 inguruan egotea espero dute. Etxeko kontsumoa beste mundu bat da. Bi etxeek diote gaur-gaurkoz ez dela negozio iturri handiena, baina litekeena dela aldatzea. Etxenike: «Kafezaletasuna asko handitu da pandemian, eta gustua findu egin da. Jendea ikasten ari da: jatorriak, teknikak… Etxean ere kafe oso ona egin daitekeela ikusi du, eta baliteke joera hori ugaltzea».
Arrantzaren esparruan brexit-arekin duen arazoa nahikoa ez, eta beste fronte bat ireki zaio modu horretan Europako Batasunari. Auzia aspaldiko aliatu batekin da, gainera: Norvegiarekin, hain zuzen, merkataritza itun berezi bat duen estatu batekin. Oslok erabaki du uharteen arrantza kala historikoaren subiranotasuna beretzat hartzea, Savalbardeko Itunaren zehaztapenak alboratuz. Horren guztiaren emaitza da Pasaiako Arosa Nueve-ko eta dagoeneko eremuan arrantzan ari den beste euskal ontziko arrantzaleak —Laurak Bat enpresako Egunabar— beldurrak hartuta ari direla, jakin badakitelako auzi geopolitiko baten biktimak direla, eta Norvegia soka tenkatzeko prest dagoela.
«Bi enpresa baizik ez dira geratzen bakailaoaren sektorean, 40 urteko berregituraketa luzearen ondoren. Ehundik gora ontzi zeuden 1976an; 1981erako, soilik 79 geratzen ziren, eta gaur egun bi besterik ez daude Euskal Herrian», dio Pasaiako Velaspex enpresako zuzendari kudeatzaile Ignacio Urkolak. Europako Batasuneko kideen ontzidi osoa hamalau ontzik baizik ez dute osatzen, Svalvarden, eta datu hotzek diote Batasuneko arrantzontzi horien ekarpena ez dela inolako arazoa Oslorentzat, arrantzaren alorrari dagokionez: Norvegiak egun bakarrean Batasunera esportatzen duen bakailaoa da Batasuneko ontziei urte osorako murriztu dien kopurua.
Eta orduan zertarako jarri du martxan EBko herrialde aliatu batek neurri horretako desafio bat orain? Bruselari zabaldu dion fronte horren atzean dagoen arrazoia arrantzarena ez beste esparruko batekoa da, itxura guztien arabera. «Norvegiak ospe ona lortu du politika berdearen aldeko propagandarekin, eta moralki besteen gainetik jarri dela ematen du, baina bestela da errealitatea», azaldu du Urkolak. «Petrolio, gas eta lur arraro asko daude Svalbarden, eta haien bila abiatu nahi du, baina ezin du Batasuneko hamalau bakailaontziek uharteen kalan jarraitzen duten bitartean».
Svalbardeko Ituna
Mende bat atzera egin eta Svalvard uharteen kudeaketa finkatu zuen itunaren funtsari erreparatu behar zaio egungo egoera azaltzeko. I. Mundu Gerraren ondoren, Norvegiari eman zioten Savalbard uharteen subiranotasuna, baina akordioak oso argi utzitako baldintza batzuekin. Lehena eta garrantzitsuena da 1920 baino lehen jarduera ekonomikoak egiten zituzten herrialdeek haiekin jarraitu ahal izango zutela. Trukean, kudeaketa administratiboa Norvegiarentzat izango zen; ingurumena eta bestelako esparruak Oslok erabakitzen ditu. Bada, Norvegia aspaldian ari da Svalbarden erabateko subiranotasuna inposatu nahian, 1920ko itunaren baldintzak alboratuz. Artikoko eremu hori oso aberatsa da energia iturriei dagokienez; besteak beste, uranioa dago han.
Kontua da Europako Batasuneko estatu kideen hamalau arrantzontziak Svalbarden dauden bitartean ezingo duela abiarazi petrolioa eta gasa ateratzeko prozesu bat, eta, gainera, han egiten den arrantzari eta beste edozein jarduerari ezin die ezarri zerga sistemarik. «’Atxilotu egingo zaituztegu EBk ezarritakoa betetzen baduzue’; horixe esan digute gerra barkuekin guregana etorri direnean. Nola ez gara beldurturik egongo, ba?», galdetu du Urkolak.
Eta zertan ari da Brusela? Erantzunik eman al du? Oraingoz, ez du posizio argi bat erakutsi, eta ez dio altoa eman Oslori. Beharbada, benetan gertatzen badira atxiloketak eta ontziak atzematen badituzte, Bruselak epelkeriak alde batera utzi beharko ditu, baina orain arte zain egotea erabaki du, egoerak nolako bidea hartuko duen ikusteko.
Duela 300 urteko tradizioa
«Norvegiaren jarduera ekonomikoaren gehien-gehiena, lurrean, arrantzari lotua dago, eta Batasuneko merkatuetan saltzen ditu produktu horiek. Bruselak garbi utzi beharko lioke indarrean dagoen ituna errespetatu behar duela, tradizio historikoa jasoa dagoelako hor». Urkolak ekimena eskatu dio Batzordeari; «Norvegia estatu gisa existitzen ez zenean ere, bakailao bila joaten ziren Savalbardera Kantauriko arrantzaleak, duela 300 urte baino gehiago».
Velaspex enpresako zuzendari kudeatzaileak gogoratu du Norvegiak «oraindik» baleak harrapatzen dituela, berdelaren arrantzan zigortu dutela berriki Artikoko legedia urratu duelako, eta skrei bakailaoan ziurtagiri ekologikoa galdu duela: «Ez dira ingurumenaren zaintzaileak, inolaz ere».
Datorren ostegun-ostiralean iritsiko da Arosa Nueve Svalbard uharteetako uretara, 27 arrantzalerekin, eta Velaspex enpresan tentsio handia pilatu da. «Ez dakigu zer gertatuko den», dio Urkolak. Bi euskal bakailaontzietan 60 bat arrantzalek dute enplegua, baina zeharka 300 enplegu baino gehiago ematen dituzte. «Gure amaiera litzateke ontziak atzematea; ez dugu pentsatu ere egin nahi. Gure eskubide historikoen %35 lapurtu egin nahi dizkigute. Horrekin dena esanda dago».
Aurreko itsasaldian, hamar egunetik behin ontzia ikuskatzera joan zitzaizkien. Iazko abendutik ari da Norvegia eraso berri honekin, eta EBko arrantzontzietan gero eta beldur handiagoa dago. «Gerra barkuak ditugu aurrez aurre, eta nazioarteko uretan gaude, nahiz eta Norvegiak bereak direla esan. Horregatik, Batzordeari babesa eskatu diogu,behar den mailakoa, militarra bada ere bai. Afrikako adarreko piratak izan ala Artikoko gobernu bat, berdin dio; babesa behar denean, Bruselak eman egin behar du babes hori».
Urkolak garbi utzi du Pasaiako enpresako langileei ondo lan egiteko eskatzen diela, baina ezin diela eskatu hori ez badaude segurtasun baldintzak bermaturik. «Ezin ditut behartu lan egitera indarkeria gerta baldin badaiteke, eta, orain, aukera argi bat da hori Svalbard uharteetan».
Velaspex enpresan ondo baino hobeto gogoratzen dute 2007an Svalbarden izandako afera. Bahia de Guipuzcoa bakailaontzia atzeman zuten Norvegiako militarrek, harrapaketekin lotutako ustezko lege hausteak tarteko, eta hamar egunez eduki zuten Tromsoeko portuan, 190.000 euroko bermea ordaindu arte. Laurak Bat enpresako bi ontzi ere atzeman zituzten eremuan 2006an, Olaberri eta Olazar, eta Pasaiako enpresak 169.000 euro ordaindu behar izan zituen.
Aurten, urteko bigarren hiruhilekoan, Hego Euskal Herrian 8.586.429 metro koadrori oniritzia eman diete obra berriak eta birgaitzeak egiteko, Espainiako Arkitektoen Elkargoaren arabera, 2019ko bigarren hiruhilekoan baino %1,66 gehiago.
Konfinatuta egoteak obra berriak egiteko eskaerak gutxitu zituen, baina behargin askok aldamioetan lanean jarraitu zuten, aurretik hasitako lanak egiten eta amaitzen. «Gu hamar egun egon ginen geldirik. Baina, gero, obra batzuk hasita genituen, eta, bezeroak oraindik ez zirenez hor bizi, ez zenez kontakturik egongo, horiekin jarraitu ahal izan genuen», azaldu du Axun Senperenak, Bianditz Etxegintzako administratzaileak.
Iñaki Urresti Bizkaiko eraikitzaileen eta sustatzaileen elkarteko (ASCOBI) idazkari nagusia ados dago Senperenarekin: «Eraikuntzari ez dio kalte handirik egin pandemiak. Hasieran ziurgabetasuna egon zen, bai, baina gero berriro egoera nahiko normalera itzuli ginen joan den udan». Hala ere, Urrestik azaldu du egoera horrek izapide administratibo batzuk atzeratzea eragin zuela, eta, beraz, hainbat enpresak proiektu batzuk atzeratu behar izan zituztela. Aurten lan horiek aurreratzea espero du Urrestik: «Gaur egun, lana normal doa, baina, atzeratuta dagoena egunean jarriz gero, lan berri gehiago hartzeko aukera emango lieke enpresei».
Iristen zaizkien proiektu berrien artean, azkenaldian zaharberritzeak izan dira gehienak. «Azken urtean gehiengoa izan dira, nire ustez jendeak denbora gehiago pasatu duelako etxean eta akats gehiago ikusi dituelako; horiek konpondu nahi dituzte askok», dio Senperenak. Gainera, Urrestik azaldu du etxe asko zaharrak direla, eta beraz horiek mantentzeko lanak garrantzitsuak direla.
Zaharberritzeez gain, birgaitzeak ere indar handia hartzen ari dira: eraikin asko ez daude adinekoentzat edo aulki gurpildunentzat moldatuta, eta horiek aldatzen ari dira. «Leku askotan igogailua jartzen duten kanpotik, eta beste leku batzuetan lurraren mailaraino jaisten dituzte, eskailerak kendu ahal izateko», kontatu du Urrestik. Gaineratu du batez ere etxebizitza blokeetan ari direla lan egiten, horietan baitago behar handiena. «60ko eta 70eko urteetako etxe asko daude berritzeko. Etxe berriak eraikitzeko promozioak, berriz, oso motel dabiltza azken urteetan», azaldu du Urrestik, eta Senperena ados dago horrekin.
Etxebizitzen eraikuntzaz gain, azpiegitura lanak ere pandemia baino lehenagoko egoeran daude, eta geldirik zeuden hainbat lan berriro hartu zituzten.«Ikusgarriagoak dira metroa edo zubi bat, baina udaletxeko lanak, kaleen zainketa eta obra txikiak ere azpiegitura dira, eta horiek programetan jarraitzen dute», esan du Urrestik.
Lana bai, arazoak ere bai
Lanen kopurua berriz igo bada ere, arazo batzuk berriz ere agertu direla kontatu dute eraikuntzaren sektoreko bi kideek. «Beti dago egoera aprobetxatzen duen jendea egindako lana ez ordaintzeko. Pandemiaren aitzakiarekin, ordaintzeko nahiko diru ez duela esan, eta obra bukatuta ez digute ordaintzen, edo merkatzeko eskatzen dute», azaldu du Senperenak.
Urrestik beste arazo bati buruz ere egin du oharra: «Oraintxe bertan pixkanaka lana igotzen ari da, baina, gero eta lanpostu gehiago sortzen badira ere, ez dago langile kualifikatu nahikoa postu horiek betetzeko».
