ESK-k Osakidetzaren “jarrera xenofoboa” salatu du, langile migratzaileak alde batera uzteagatik. Sindikatuak azaldu duenez, Euskal Osasun Zerbitzuak behin-behineko langileei jakinarazi die ezin izango dutela zerbitzuak ematen jarraitu, Europako herritartasunik ez dutela argudiatuta.

Espainiako Merkatu eta Lehia Batzordeak jakinarazi du hainbat konpainia elektrikok legez kanpo igo dutela argindarraren prezioa. Bezeroei dagokiena baino gehiago kobratzen ari zaizkien enpresak zigortzeko eta haien izenak publiko egiteko eskatu du Kontsumitzaileen Elkarteak.

Esnearen sektoreak bizi duen egoera larria salatu du Gipuzkoan martxa batek. “Publikoarentzako salmenta-prezioak (PSP) egokitzeko” eskatu diete banaketa-kateei, “gutxienez, kate osoaren kostuak estali ahal izateko, bereziki, sektore ekoizlearen errentagarritasuna bermatu ahal izateko”.

Hondakinetatik abiatuta hegazkinentzako bioerregaia ekoiztea lortu du Petronorrek. Ekoitzitako erregai lotea 5.300 tonakoa da, eta haren erabilerak atmosferara 300 tona CO2 isurtzea saihestuko du, Madril eta Bilbo arteko 40 hegaldiren baliokidea.

Bizkaiko pentsiodunek salatu dutenez, “pentsioen murrizketak larriagotu egingo dira”. Bilbon egindako manifestazioan, “Gizarte Segurantzako sistema publikoak bermatu beharreko pentsio publiko duinak eta nahikoak” eskatu dituzte.

Azken urteetako mobilizaziorik luzeenetarikoa izaten ari da Novaltiakoa. 2019an zuzendaritzak Bizkaiko biltegiko lan hitzarmena etetea erabaki zuenetik daude greban. Botika banaketan jarduten duen kooperatiba bat da Novaltia, eta farmaziak dira bere bazkideak. Bizkaiko lantaldearen %40 dago greba mugagabean, 20 langile. Horietako bat da Ibai Karranza (Bilbo, 1985), ELAko kidea.

Hego Euskal Herrian 2020an egindako grebek batez beste 11 egun iraun zuten. Zuek bi urte pasa daramazue. Zer dela eta?

Enpresaren jarreragatik. Greba eskubidea urratzen ari da, lana kanpora atereaz eta legez kanpoko edo muga-mugako beste neurri batzuk baliatuta, lan ikuskaritzaren babesarekin. Ez du zigorrik jasotzen eta eroso dabil horrela.

Eta zuen aldetik, zerk bultzatuta daramazue bi urte?

Greba hasteko arrazoiek hor jarraitzen dute: lan hitzarmen propiorik ez dugu, sartu berrien soldatek ozta-ozta gainditzen dute lanbide arteko gutxienekoa; eskala bikoitza dugu, %35eko aldearekin batzuon eta besteon artean lan bera egiteagatik…

Zuen borrokarekin fokua zabaldu nahi duzue zuen egoera zehatzetik haratago?

Ez zen gure asmoa, baina bi urte pasatuta, nahi gabe-edo, erreferente bihurtzen zara beste batzuekin batera: Tubacexekin, ITPrekin… Hainbatean elkartu gara haiekin eta, arrazoiak ezberdinak izan arren, konturatu gara, funtsean, aurrean arazo berbera dugula. Enpresa horiek denak ustez ekonomiaren ahuldade garaiak baliatu nahi dituzte langileak kaleratzeko edo egun indarrean dagoen lan erreformak jasotzen dituen beste neurri batzuk hartzeko. Asmoa argia da: garbiketa egin, gero, produktibitatea hazten denerako, langileak merke-merke hartzeko.

Uneren batean negoziaziorik izan al da?

Hasieran, 2019ko uztailetik azarora. Ordutik, ezer ez. Esaten digute ateak zabalik ditugula, baina soilik haien eskaintzari buruz hitz egiteko: produktibitate plus bat baino ez. Urte hasieran Lan Harremanen Kontseiluan bildu ginen, eta enpresak eskaintza hori berretsi zigun eta, horrez gain, eskatu zigun mobilizazioak uzteko; etorkizunean kaleratzeak baleude horiek ez erreklamatzeko, eta epaitegietan zabalik dauden auzibideei uko egiteko.

Zuzendaritzak dio zuek onartzen ez dituzuen baldintzak dituztela beste zentroetan.

Argudio hori oso inkoherentea da. Betidanik lan baldintza ezberdinak egon dira zentroen artean. Esaten digute eskatzen duguna ezin digutela eman kutsatze efektua sor daitekeelako, baina hori hala izan dadin besteek ere eskatu beharko lukete eta ez dute egin.

Zuzendaritzak esan du, halaber, zuen eskaintza zabalduz gero, enpresaren bideragarritasuna kolokan legokeela, hiru urtean itxi beharko lukeela.

Aurkezten dituzten datuak erabat puztuta daude. Guk eskatzen duguna ez da urtean 200.000 eurora iristen. Arazoa ez da dirua, enpresak bileretan agerian utzi duenez. Arazoa kontzeptuzkoa da: urteak daramatzate lanak kanporatzen, langileak 900 eurorengatik kontratatzen… Gure proposamena onartuta ere enpresak 2019an baino gutxiago gastatuko luke pertsonal gastuetan Bizkaian.

Zer balorazio egiten duzue epaitegietan egindako bideaz?

Zorte txarra izaten ari gara. Alde guztietatik eman digute. Enpresa gaur egun egiten ari den ezer inork ez du zigortu, ez lan ikuskaritzak ez epaileek. Irailean beste epaiketa garrantzitsu bat dugu: zuzendaritzak urte hasieran lan baldintzetan funtsezko aldaketa bat egin zuen bere kabuz. Horrez gain, hortik ondoriozta daiteke kaleratzeak etor daitezkeela.

Grebari buruzko epaiketetan jarraitzen duzue, oinarrizko auziari heldu gabe. Noiz arte iraun dezakezue horrela?

Epaitegien eta ikuskaritzaren esku dago hori. Ez dute ezer egiten gatazka konpontzeko. Ikuskaritza enpresaren interesen alde ari da, eta bera ari da zuzendaritzarekin batera hau luzatzen. Garaiz erreakzionatu izan balu, beste bat izango litzateke egoera.

Zuek baduzue epemugarik?

Greba uztea ez dugu planteatzen. Sindikatuen babes osoa daukagu. Harrituta daude nola hain agerikoak diren gaietan epaileek ez diguten arrazoia ematen edo nola ikuskaritzak ez duen ezer egiten. Gauzak asko aldatu beharko lirateke guk gure jarrera aldatzeko.

Eta zuzendaritzak bereak?

Oraingoz eutsi diote diru galera handirik gabe. Aurrera begira, ez dakigu zenbateko presioa duten. Baina badakigu, adibidez, ezin izan direla konkurtso garrantzitsu batera aurkeztu, zahar egoitzetako sendagaiak banatzekora, gu greban gaudelako. Horrekin guk eskatutakoa baino diru gehiago galduko dute. Badituzte beste egitasmo batzuk ere; ikusiko dugu.

Novaltia kooperatiba bat da, eta farmaziak dira bazkideak. Hitz egiten duzue haiekin?

Zuzendaritzarekin ezinezkoa da. Bazkideek, berriz, oso informazio gutxi dute. Askok ez dakite lan gatazka bat dagoenik ere. Kooperatiba hau bi-hiruk kontrolatzen dute eta besteak, funtsean, zerbitzua jasotzearekin konformatzen dira.

Oporraldiak emandako soseguarekin, lan astunik ez zuten hartu nahi izan Espainiako Ministroen Kontseiluan atzo, urte politikoari hasiera emateko bilkuran. Ondoko prentsaurrekoa ere bare joan zen Isabel Rodriguez ministro eledunarentzat, Pedro Sanchez presidenteak, Afganistan gorabehera, Europako Batasuneko buruzagiekin lortutako argazkiari esker.

Itzulerarako lan erraz horien artean zegoen, hain zuzen, pentsioen erreformaren lehen zatia, ekainean Elkarrizketa Sozialaren Mahaian patronalekin eta sindikatuekin adostutakoa. Atzoko bilkuran gobernuak oniritzia eman die akordio hartan hitzartutakoei, eta Kongresura bidean jarri ditu, lege proiektu batean bilduta.

Legearen arabera, 2022. urtetik aurrera, ezerezean geldituko da PPren erreformak ezarritako urteroko %0,25eko igoera finkoa; pentsioak berriz ere aurreko urteko KPIaren arabera eguneratuko dira; eta inflazioa negatiboa izango balitz urteren batean, pentsioak zeuden bezala geldituko dira.

Elkarrizketa Sozialeko Mahaitik adostuta datozen beste neurrien artean, aipatzekoak dira helburu dutenak egiazko erretiro adina —64,6 urte— hurbiltzea adin ofizialera —66 urte orain, 67 2027an—. Erretiro aurreratua hartzen dutenen pentsioak txikitzeko neurriak dira, betiere kotizatutako epearen arabera, eta kontuan izanik pentsiodunari zenbat falta zaion erretiroko adin ofizialera iristeko.

Beste neurri batzuk, berriz, erretiro atzeratua saritzera etorriko dira; besteak besteak, pentsioetan hobariak aurreikusiz (%4koak gehienera), edo ordainketa bakarreko sari bat.

Tresna berriaren bila

Kongresuan eztabaidatuko den lege proiektuak ezeztatu egiten du jasangarritasun faktorea, 2013. urtean pentsio berriak txikitzeko helburuarekin Mariano Rajoyren gobernuak onartutako mekanismoa. Neurri horrekin, pentsioen zenbatekoa murriztuz joan behar zen bizi itxaropena handitu ahala; baina ez zen indarrean ezarri, pentsiodunen protestak eta gobernu aldaketak tarteko.

Dena den, jasangarritasun faktorea desagertzeak ez du esan nahi sistemaren gastua kontrolatzeko tresnarik egongo ez denik. Jose Luis Escriva Gizarte Segurantzako ministroak berak aipatu zuen uda aurretik «belaunaldien arteko berdintasuna» bermatzeko tresna bat izango dela. Baina hari buruzko adostasunik ez dago, oraingoz, Elkarrizketa Sozialeko Mahaian.

Jarri beharko dira negoziatzen, tresna berriaren inguruko akordioa azaroaren 15a baino lehenago nahi duelako gobernuak. Adostasunik ez badago patronalen eta sindikatuen artean, gobernuak bere proposamena ezarriko du, eta zuzenketa gisa sartu lege proiektuan. Izan ere, Europako Batzordeak urtarrilaren 1erako indarrean nahi du pentsioen erreformaren lehen zatia.

Bigarren zati baterako geldituko dira adosteko oso zailak diren beste gai arantzatsuak; hala nola pentsioen kalkulurako kotizazio epeak, autonomoen kotizazio sistema berria, eta soldata handien kotizazio oinarriak.

Gutxieneko soldata

Pentsioen erreformaz gain, izango dira beste gai batzuk datozen hilabeteetan eztabaida piztuko dutenak Elkarrizke ta Sozialeko Mahaian, hala nola lan erreforma. Hala ere, lehenago etorriko da SMI lanbide arteko gutxieneko soldataren gaia. Nadia Calviño Ekonomia ministroa SMIa igotzeko prest agertu zen, lehen aldiz, uztail bukaeran, eta irailean gaia atzera piztuko dute sindikatuek. Gaur egun, gutxieneko soldata 950 eurokoa da, baina sindikatuek batez besteko soldataren %60ra igotzea nahi dute —1.011 eta 1.049 euroko tartera 2023. urtean—. Patronala, berriz, igoeraren kontra dago.

Gaiari buruz galdetuta, Isabel Rodriguez ministro eledunak atzo erantzun zuen gobernuak «guztientzat bidezkoa izango den suspertzea» duela helburu.

Ministroen Kontseiluak pentsioen erreformaren lege-proiektua onartu du. Lehen neurri-sorta onartuko du, besteak beste, jasangarritasun-faktorea indargabetzea, lan-bizitza borondatez zabaltzeko neurriak edo hitzarmen kolektiboetan hitzartutako nahitaezko erretiroa mugatzea.

Euskal industriaren hainbat sektoretan bero handiak eragiten dituzten ekoizpen prozesuekin aritzen dira, eta bero soberakina atmosferara igorriz galtzen da gehien-gehienetan. EHUko Ingeniaritza Eskolako Enedi taldeak azterketa bat egin du jakiteko zenbat energia ari den alferrik galtzen, eta ondorioztatu du asko dela berrerabil daitekeen beroa horretarako sistemak ezarriko balituzte. Trantsizio ekologikoaren helburua aurrez aurre dagoen honetan, Pello Larrinaga irakasleak (Bilbo, 1984) uste du sistema horiek errentagarri liratekeela urte gutxi barru, eta hala enpresei nola administrazioari benetako urratsak egiten hasteko eskatu die.

Zein da beroaren berrerabilpena aztertzen duen lanaren jatorria?

Energia termikoa biltegiratzeko materialen ikerketa zabalago batetik abiatu dugu; izan ere, berriztagarrietan ekoizpenaren eta eskaeraren arteko desoreka handia izaten da, eta energiaren biltegiratzea funtsezkoa bihurtu da. Bada, beroarekin hori gertatzen da: ez bada berehala erabiltzen, galdu egiten da.

Ez dago modurik beroa berrerabiltzeko?

Badira moduak, baina garatzeko bidean daude; ikerketa asko egin behar da sistema zehatzak diseinatzeko bero iturri bakoitzean. Guk aztertu dugu euskal industrian ba ote diren bero iturri handiak mereziko luketenak berrerabiltzeko sistemen bidez hornitzea galtzen den beroari beste erabilera bat emate aldera, eta emaitzak argiak izan dira.

Zein dira emaitzak?

Uste dugu euskal industriaren zenbait sektoretan bero asko alferrik galtzen dela: papergintzan, porlana egiteko fabriketan, altzairugintzan… Industria prozesu horietan gradu askoko beroak eragiten dituzte,eta ematen du bistakoa dela energia hori aprobetxatu egin beharko litzatekeela gero, baina ez da erraza: hor dago koska. Hasteko, enpresa gehienek ez dakite zenbateko bero jarioa galtzen duten. Beren produktuak egiteko beroa sortzea baizik ez dute helburu; gero galtzen denari ez zaio erreparatzen. Guk jakin nahi genuen zenbat bero galtzen den, eta merezi ote zuen sistemak ezartzea hura berreskuratzeko.

Eta merezi du? Bero kantitate nahikoa dago enpresa batzuetan sistemak ezartzen hasteko?

Bai, nahikoa dago. Enpresa bakoitzak ikusi beharko luke zer-nolako sistema ezarri beharko lukeen eragiten duen beroari beste erabilera bat emateko. Ikerketa falta da, inbertsioa, baina sektore askotan bost urteren buruan errentagarri litzateke inbertsio hori, energia fluxu handia alferrik galtzen ari baita. Badakigu zaila dela beroa berreskuratzeko sistema osoak ezartzea, baina badira ikerketak munduan, eta hainbestekoa da alferrik galtzen den beroa industrian, ezen saio serio bat egitea merezi duen, asko baitago irabazteko.

Zer-nolako beroaz ari gara, gradutan?

Gure azterketak ondorioztatu du 400 gradutik gorako beroei dagokienez, enpresa gehienek urte gutxiren buruan lortuko luketela errentagarritasuna beroa berrerabiltzeko inbertsioarekin, hamarretik bederatzik gutxi gorabehera. Bada beste enpresa talde bat, 200 gradutik beherako beroa aprobetxatu dezakeena, kalitate gutxiagokoa, alegia; bada, horietatik %40 inguruk lortuko lukete errentagarritasuna, gure ustez. Dena den, berriro diot, ez da erraza sistema egokiekin asmatzea. Adibidez, Sestaoko kiroldegiko igerilekuko ura berotzeko Arcelorrek sortzen duen beroa erabiltzea aztertu zen bere garaian, eta erabaki zuten ez zela bideragarria.

Baina zer-nolako inbertsioak egin beharko lituzkete orduan? Oso garestiak?

Litekeena da, ekoizpen prozesuetan aldaketak egitea ekarriko luketelako gehienetan. Hau da, enpresek anbizio handia eduki behar dute alferrik galtzen ari diren energia horri balioa emateko eta errentagarri bihurtzeko. Eta anbizio horretan, politika publikoak bidelagun beharko lituzkete. Trantsizio ekologikoaren garaian gaude: gaur egun ezagutzen dugun energia iturrien sistema erabat aldatuko da, oraindik funtsezkoak diren energia batzuk bukatu egingo direlako, edo bukarazi egingo dituztelako, besteak beste. Energia garbia lortzeko bide guztiak ikertu behar dira, eta euskal industriak aukera on bat du hor.

Enpresaren batekin hitz egin duzue honi buruz?

Bai, bai, aritu gara batzuekin, eta esan digute bost urteko epe hori ez dutela oso gustuko; errentagarritasuna epe laburragoetan bilatu ohi dutela diote, baina aukera hori kontuan hartzen dutela, hala ere.

Landa-ostatuetako sarrerak eta gaualdiak % 35 baino gehiago igo dira uztailean, 2020ko datuekin alderatuta. Euskadiko apartamentu turistikoetako ostatu-gauak, aldiz, % 40 hazi dira iazko uztaileko datuekin alderatuta.