Hornigaien faltan, Gasteizko Mercedes lantegiak ekoizpena etengo du berriro. Fabrikak ekoizpena geldituko du datorren uztailaren 19an eta 20an, erdieroaleen hornidura-arazoak direla eta. Lantegia geldirik egon zen joan den ekainaren 21etik 25era, arrazoi beragatik.

Valentin Odriozola Azpeitiko Odriozola Harategiko jabea da (1968, Urretxu, Gipuzkoa). Inbertsio handia egin behar izan du Ticket Bai dela eta: duela urte eta erdi erositako balantza aldatu behar izan baitu.

Noiz ireki zenuen harategia? Nola egin duzu lan orain arte?

22 urte nituela hasi nintzen nire kontura lanean, eta denetik pasatzea tokatu zait. Azpeitira etorri nintzenean, hiru urte pasatu nituen alokairuan, eta gero nire denda ireki nuen. 2001ean labela sortu zen, eta horren barruan sartu ginen. Konpromisoa eskatzen zuenez, tiketak ematen hasi ginen. Beraz, guk denbora asko daramagu tiketekin lan egiten.

Zer informazio jaso duzu Ogasunaren aldetik?

Garbi esanda, Ogasunak ez digu ezer esan. Kasu honetan gaizki portatu da, gu garelako lehen kaltetuak eta azkenak jakiten. Enpresa txikiak hornituko dituzten enpresa handiekin hitz egin du Ogasunak; haiekin landu du dena, eta, prest zegoenean, martxan jartzeko epeak eman dizkigu. Gure hornitzaileek esan digute guri, ez Ogasunak.

Zer material behar duzu Ticket Bai martxan jartzeko?

Niri asko gustatzen zaizkit aurrerapenak, eta, horregatik, Interneta lehenago jarria nuen. Pisu elektronikoa ere duela urte eta erdi erosi nuen, eta orain aldatu egin behar izan dut berriro; 3.300 euroko balantza. Baina Interneta kontratatzen hasi behar banu, edo instalazioetan aldaketak egiten, inbertsioa handitu egingo litzateke. Gainera, federazio batzuetatik edo komertzio ganberatik esaten dute programa erraza dela, eta hori gezurra da. Haiek ohituta daude horrelako gailuekin, baina jende askorentzat zaila izango da datorrena aplikatzea.

Zuk ezarri duzu Ticket Bai?

Eskatzen dutena jarri dut data gerturatzen ari delako, eta eskaerak pilatuko direlako. Gero eskaera handia izango da, eta enpresek ezingo diote guztiari erantzun. Beraz, ezarri beharreko eguna iritsiko da, baina denda askok ez dute prest izango, eta Ogasuna isunak jartzen hasiko da.

Uste duzu ingurukoek Ticket Bai jarriko dutela?

Ni Azpeitiko dendartean eta harakinen Ederto taldean nago, eta informazio asko daukat. Denda ugarik itxiko dute, eta kale asko hustuko dira; tristea da Ogasunak badakiela, baina ez zaiola axola. Nire ustez Ogasunak izugarrizko hanka sartzea egin du, eta denbora izango da testigu: kaleak hutsak geratuko dira.

Nekane Ibarguren Errenteriako Kabul arropa dendaren jabeari (1959, Zaldibia, Gipuzkoa) hiru urte falta zaizkio erretiratzeko, eta Ticket Bai ezartzeko egin beharreko inbertsioak haserretu egin du.

Nola egiten duzu lana eta tiketak gaur egun?

Kutxa erregistratzailea erabiltzen dut; tiketa egin, eta bezeroari ematen diot. Gero, bezeroak normalean txartelarekin ordaintzen dit; beraz, datafonoa erabiltzen dut, eta dena erregistratuta uzten dut, Ticket Bai-k egingo duen lana eginez.

Badakizu zer den Ticket Bai? Ogasunak informazioa eman dizu?

Bai, badakit zer den. Ogasunak esan zigun jarri egin behar genuela, eta zer material erosi behar genuen. Baina ez genuen informazio gehiago jaso. Horren aurrean, herriko denda batzuk elkartu egin gara, eta informazioa bilatzen saiatu gara, baina kanpotik ez dugu ia ezer jaso.

Zer jarri behar duzu Ticket Bai dendan jartzeko?

Ordenagailu bat, Interneterako konexioa, datafonoa eta Ticket Bai programa berria behar ditut. Dendan ez dut ia ezer; beraz, datafonoa ezik dena erosi beharko dut. Gainera, ikastaro bat ere egin beharko dut ordenagailua eta Interneta ulertzeko. Denbora eta inbertsio handia da, eta nire adinarekin eta erretiratzeko hain gutxi falta zaidala, ezin dut inbertsioa egin.

Pentsatu duzu programa dendan ezartzea?

Ez dut planteatu ere egin geratzen zaizkidan urteak kontuan hartuz. Gainera, atzo diputaziora deitzen aritu nintzen hainbat duda nituelako. Hiru aldiz deitu ondoren eta zazpi departamenturekin hitz egin ondoren, inork ez zidan ezer argitu. Haiek sortu dute arazoa, eta ez dituzte erantzunak.

Zer iritzi duzu Ticket Bai-az?

Ez dut beharrezkoa ikusten; erabat kontrolatuta gaude jadanik: argiaren erabilerarekin badakite zenbat denbora egoten garen dendan; egiten ditudan erosketak kontrolatuta daude, eta saldutakoa datafono bidez kontrolatzen da; kontrol gehiago behar dute? Urte gutxi geratzen zaizkien dendei utziko nieke Ticket Bai ez jartzen, ez delako posible horrelako inbertsioa egitea; hilabete batzuetan ez duzu soldatarik izaten. Beldurra ematen du aurrera aterako ote naizen pentsatzeak; badakit gaizki pasatuko dudala. Hau denda txikientzat azken iltzea izan da; honekin denda txikiak galtzea lortuko dute. Hiru urtez gaizki pasatzen egoteko, denda itxi eta etxera noa.

Hiru foru aldundiek eta Eusko Jaurlaritzak abiatutako proiektu bat da Ticket Bai, iruzur fiskala eragozteko egindakoa. Jokin Perona Gipuzkoako Ogasun eta Finantzetako foru diputatuak esan du proiektuak enpresa txiki eta handien jarduera ekonomikoak gertatzen diren momentutik kontrolatuko dituela. Hala, indarrean jartzen den unetik aurrera, jarduera ekonomiko bat egiten duten pertsona fisiko eta juridiko guztiek fakturazio-software bat ezarri beharko dute beren enpresetan.

Lurralde bakoitzean komertzioek epe ezberdinak dituzte programa instalatzeko: Bizkaian, borondatez, 2020ko urriaren 1etik ezar zitekeen, eta derrigorrezkoa izango da 2022ko urtarrilaren baterako; Gipuzkoan, aurtengo urtarrilaren batetik ezar zitekeen, eta 2022ko urtarriletik sektoreka gradualki ezarri beharko dute; azkenik, Araban, pixkanaka ezarriko dute, 2022ko apirilean hasita, baina oraindik ez dago data zehatzik. Horrez gain, Peronak azpimarratu du Gipuzkoa, Bizkaia eta Araba lehenak izango direla proiektu hau ezartzen Espainiako Estatuan.

Enpresek derrigorrezkoa dute Ticket Bai ezartzea, eta, ez badute ezartzen, zigorrak jar dakizkieke, eta arau haustearen araberakoak izango dira: Enpresen eta autonomoen kasuan, aurreko ekitaldiko fakturazioaren %20ko isuna ezarriko da, eta gutxieneko isuna 20.000 eurokoa izango da. Arauak berriro hautsiz gero, isuna aurreko ekitaldiko fakturazioaren %30ekoa izango da, eta gutxieneko isuna, 30.000 eurokoa. Gainera, dokumentazioa aldatzeagatik, suntsitzeagatik edo ezabatzeagatik ere zigorrak ezarriko dituzte. Kasu horietan, aurreko ekitaldiko fakturazioaren %20koak izango dira, eta gutxieneko isuna 40.000 eurokoa izango da. Arauak berriro hautsiz gero, isuna aurreko ekitaldiko fakturazioaren %30ekoa izango da, eta gutxieneko isuna, 60.000 eurokoa.

Dendariek betebehar horren berri izan zutenean, merkatariek Euskal Dendak elkartera jotzea erabaki zuten, beldurrak eta ezjakintasunak bultzatuta. Euskal Dendak Gipuzkoako, Bizkaiko eta Arabako merkatari, ostalari eta zerbitzu enpresen elkarteen konfederazioa da. Elkarteko Gipuzkoako arduradun Xabier Aldalurrek azaldu du hasieran informazio saioak egin zituztela ia herri guztietan, dendarien zalantzak argitzeko. Dendariei software eskaintza asko iristen zaizkie, eta, horren aurrean, elkarteak eskaintzak aztertu, eta katalogo bat sortu du egokienak izan daitezkeenekin, laguntzeko asmoz. Peronak argitu du softwarea eros daitekeela, baina enpresaren batek inbertsio txikiago bat egin nahi badu aukera izango duela beharrezko paketea hilero ordainduz eta hodeitik jaitsiz.

Azalpenak eta informazio berria badiren arren, Ticket Bai-k «ondorio gogorrak» izan ditzake, Euskal Dendak-en ustez; batez ere lehendik kili-kolo zeuden dendariengan: «Negozio horiei inbertsio bat egin beharra gehituko die proiektuak, eta batzuei ixteko erabakia hartzea ekarriko die, eta beste batzuei erretiroa aurreratzeko erabakia hartu beharra». Aldalurrek argitu du normala dela erretiratzeko gertu dauden dendariek denda ixtea, batez ere orain arte inoiz ez badute modu digitalean lan egin, eta ez badaude inbertsio bat egiteko prest.

Inbertsio maila aldatu egingo da dendatik dendara, bakoitzak material ezberdina behar baitu bere negozioarekin aurrera jarraitzeko. Batzuek nahikoa dute datafono batekin, eta hori eskaintzen ari dira hainbat banku eta informatikari. Hala, datafono zaharra dutenek berri batengatik aldatuz, edo oraindik ez dutenek bat jarriz, Ticket Bai-ren sistema beteko lukete.

Baina beste hainbat komertziok inbertsio handiagoa egin behar dute; horren adibide da balantza bat behar duen edozein denda, balantzak 3000 euro inguru balio duelako, eta, horrez gain, programa eta beste osagai batzuk ordaindu behar dituztelako. Balantza gutxi erabiltzen duten dendek, berriz, orain arte erabili dituzten balantzak erabil ditzaketela argitu du Aldalurrek, balantza zaharrarekin pisua kalkulatu ondoren, nahikoa litzatekeelako Ticket Bai instalatua duen ordenagailuan informazioa sartzearekin. Peronak, berriz, azaldu du Interneterako konexioa jarri beharrak Gipuzkoako denda gutxiri eragingo diela, 2020. urtean langileen %97k baino gehiagok konexioa jarria baitzuen dendan.

Inbertsio horretarako, sistema ezartzeko laguntza ekonomikoak izango dira borondatezko aldian: Bizkaian, PFEZ edo sozietateen zerga %30 jaitsiko da; Gipuzkoan, %60ko beherapena egingo da PFEZn edo sozietateen zergan, gehienez 5.000 eurokoa, borondatezko aldian eta 2021eko azaroaren 1a baino lehen ezarriz gero. Eta, jarri beharreko epean ezarriz gero, %30eko beherapena. Oraingoz, Araban ez dute zehaztapenen berri eman.

Digitalizazioaren kontrola ikusita, dendari asko haserre daude, eta Aldalurrek azaldu du Euskal Dendak elkarteari kexak iritsi zaizkiola: «Ticket Bai inposatu egin digute; derrigortu egiten gaituzte sistema hau jartzera, eta, gainera, guk bakarrik egin behar dugu dena; ez dator Ogasuneko inor komertzioei laguntzera; etor dadila Ogasuna laguntzera». Dirua aurreratu beharra ere ez dute ongi hartu dendariek: «Nahiz eta gero diruaren zati bat berreskuratzeko aukera dugun, horrek ez luke horrela izan behar».

ELA, LAB, Satse, Steilas eta ESK sindikatuek Espainiako Kongresuan ordezkaritza duten «euskal alderdiei» eskatu diete enplegu publikoaren dekretuaren aurka egiteko hurrengo asteazkeneko bozketan. Ohartarazi diete aurrera ateratzen bada «milaka langileren kaleratzeak babestuko» dituztela. Era berean, Eusko Jaurlaritzari eta Nafarroako Gobernuari eskatu diete neurria publikoki arbuiatzeko eta auzitara jotzeko, hor jasotakoak autogobernuaren aurkako «erasoa» direlako.

Bost sindikatuek deituta, ehun bat lagun mobilizatu ziren atzo eguerdian, Bilbon: agiri bat irakurri zuten, eta protestak iragarri zituzten datorren asterako. Espainiako Gobernuak CCOO, UGT eta CSIF sindikatuekin adostu ditu dekretuaren edukiak. Enplegu publikoaren behin-behinekotasuna murriztea dute xede, %8tik behera jartzeko, Europako Batasunak eskatu moduan.

Bereziki deigarria da Hego Euskal Herriko administrazioen egoera. Sindikatuen arabera, beharginen %40 behin-behineko kontratuekin dago, 60.000 langiletik gora. Haiek ere uste dute egoera eutsiezina dela, baina azpimarratu dute Madrilek proposatutakoak ez duela arazoa konpontzen: «Langileen prekarizazioak eta azpikontratazioak berdin jarraituko du, sektore publikoaren pribatizazioaren aurreko urrats gisa».

Administrazioko egungo behin-behinekotasun tasa handiak lotura zuzena du aurreko hamarkadako krisi ekonomikoaren ondorioekin: sindikatuek gogorarazi dutenez, urteotan aldi baterako kontratazio formulak ugaritu egin dira, eta apenas egin den lan eskaintza publikorik, Espainiako Gobernuak erkidegoei eta udalei ezarritako debeku eta mugengatik, besteak beste.

Madrilen «menpe»

Horietako bat azpimarratu dute, birjartze tasari lotutakoa. Espainiako Gobernuak ezartzen du funtzionarioek erretiroa hartu ondoren hutsik utzitako zenbat eta zein postu bete behar diren langile finkoekin; horietako asko konkurtsora atera gabe geratu dira, eta behin-behinekotasuna handitu egin da. Sindikatuek gogorarazi dutenez, dekretu berriarekin erabaki horrek Madrilen esku jarraituko du: «Espainiako Estatuak gure herrialdean behar ditugun langile publikoen kopurua ezartzen eta mugatzen jarraituko du».

Erakundeok salatu dutenez, dekretuak, halaber, ez du neurri berezirik jasotzen oposizioetara aurkezten diren behin-behineko langileentzat. Gogorarazi dute horietako askok hamar urtetik gora daramatzatela egoera horretan, eta haiek bete duten postua konkurtsora ateratzean, gainerako hautagaiak bezala lehiatu beharko direla, orain arte bezala. Horrekin batera, salatu dute kanpoan geratzen direnentzako kalte ordainak ere eskasak izango direla. «Behin-behinekotasunaren abusua jasan duten langile horiei ez zaie benetan bermatzen poltsetan sartzea, ezta urteko 20 eguneko kalte ordaina ere».

Oposizioei begira, aldaketa bakarrenetakoa eskaintza orokorretan izango da: esperientziak orain arte baino balio handiagoa izango du (%40), baina sindikatuek uste dute horrek ez duela konpontzen oinarrian dagoen arazoa. Jaurlaritzak ere egina du saioa deialdi berezituak egiteko zortzi urtetik gorako antzinatasuneko langileek soilik azterketa teorikoa egin dezaten, baina Auzitegi Konstituzionalak galaraziak ditu gisa horretako neurriak, konkurrentzia askearen oinarrizko printzipioaren kontrakoak direlako.

Koronabirusak ezusteak ematen jarraitzen du Europan, bosgarren olatu oldarkor batekin, baina ekonomiaren susperraldiak ez du bidea galdu Euskal Herrian, eta kanpo merkataritza da motor nagusia jarduera ekonomikoak indarra galdu ez dezan urte bukaera arte. Esportazioen maiatzeko datua bikaina izan da, eta Araba, Bizkai eta Gipuzkoako osotasunean COVID aurreko mailan kokatu da dagoeneko erakuslea. Nafarroan oraindik ez, baina han ere igoera handia erregistratu dute atzerriko salmentek, industria erakusten ari den bizitasunaren isla, inondik ere.

Hala, Araba, Bizkai eta Gipuzkoako ondasunen esportazioek %39,2ko igoera izan dute maiatzean, aurreko urteko hil berarekin alderatuz gero; 2.171,6 milioi euroko marka soilik 2019ko abendukoa baino apalagoa da, Eustaten arabera, eta, beraz, inoizko handienetakoa. Esportazio ez-energetikoek %41,9 egin dute gora, eta energetikoek, %3,5 behera. Alegia, industriak motorrak berotu ditu, eta eskaeren jarioa nabarmen azkartu da munduko merkaturik sendoenetan. Nafarroan, berriz, Volkswagenek indarrez bultzatu ditu gora esportazioak, eta lurraldeko igoera %58,6ra iritsi da iazko maiatzarekin alderatuta. 837,7 milioi euroko balioa izan dute kanpo salmenta horiek guztiek.

Bestalde, inportazioek, EAEko hiru lurraldeetan, %62,2 egin dute gora maiatzean (guztira 1.733,8 milioi); igoera hori produktu energetikoek eragin dute batik bat (%169,9), nahiz eta ez-energetikoetan ere eskaera handiagoa izan den (%45,2). 2021eko maiatzean, balantza komertziala esportazioak ken inportazioak positiboa izan da, 437,8 milioi eurorekin. Nafarroan ere, inportazioek igoera nabarmena izan dute, %78koa, betiere urte arteko tasan, eta 482,6 milioi euroko balioa izan dute. Edonola ere, pandemiaren aurreko egoerarekin alderatuz gero, esportazioak %12,2 apalagoak dira oraindik; inportazioak, ordea, maila berean daude jadanik. Balantza komertzialak, dena den, 355,1 milioi euroko emaitza positiboa dauka.

Esportazioen jomuga

Horiek horrela, laugarren hilabetez jarraian balio negatiboak izateari utzi diote Arabak, Bizkaiak eta Gipuzkoak, eta igoera hauek izan dituzte: %29,7 Gipuzkoan; %35,7 Araban; eta %50,6 Bizkaian. Azken lurralde horretan, esportazio energetikoek %4,5eko beherakada izan dute.

Bost herrialde izan dira euskal esportazioen bezero nagusiak: Alemania, Frantzia, AEBak, Erresuma Batua eta Norvegia. Esportazio guztien ia erdiak (%48,8) haiengana bidali dituzte enpresek, 1.060,2 milioi euro. Bi herrialdek esportazio guztien %59,3 jaso dituzte: Alemania eta Frantzia. Portzentaje hori %65,2 da Erresuma Batua gehituz gero. Brexit-ak ez ditu askorik galgatu momentuz euskal esportazioak.

Zazpi helmuga nagusietara bideratzen diren salmentek esportazio guztien %53,9 hartu dituzte maiatzean. Belgikara zuzendutako salmentak %63,8 handitu dira, eta beste herrialde batzuetako hazkundeak hauek dira: Frantziara %36, Erresuma Batura %35, Italiara %25, Alemaniara %23, Belgikara %22 eta Herbehereetara %17. Europako Batasunetik kanpo, hiru herrialde nabarmendu behar dira: AEBetara bidalitako esportazioek %57ko igoera izan dute; Norvegiakoek, berriz, %703koa; eta Txinakoek %39koa.

Bestalde, inportazioen erdiak baino gehiago Europako Batasunetik etorri dira Hego Euskal Herrira (%54,4), eta, Erresuma Batua gehituz gero, %57,1era iristen da portzentaje hori. Maiatzean betiere, Alemaniak EAEko inportazioen %28 pilatu ditu, guztira 264,9 milioi euro, eta %34,7ko igoera izan du; ondoren daude Frantzia, 158,7 milioi eurorekin (+%66), eta Italia, 100,1 milioirekin (+%66,4). EB27tik kanpora, baina Europako eremuan, Erresuma Batua nabarmendu behar da berriro, %68,6ko igoerarekin (47,9 milioi euro).

Laudioko eta Amurrioko lantegietan grebari eutsiko dio Tubacexeko ELAk. Sindikatu abertzaleko afiliatuek lanuztearekin jarraitzea erabaki dute batzarrean. 120 langilek aldeko botoa eman dute, 48k aurkako boza eta 6k zuri bozkatu dute.

Europako funtsetako 40 milioi euroko transferentzia sinatu dute Chivitek eta Belarrak Nafarroarako. Horiekin, mendekotasunari, iraupen luzeko zainketei eta gizarte-zerbitzuen modernizazioari lotutako 11 proiektu jarriko dira martxan.

Morrokotudak egitasmoak prestakuntzarako 800.000 euro izango ditu, eta beste 1,2 milioi euro kontratazioak egiteko. Gaur egun, industriako lanpostuen % 20 baino ez dute emakumeek betetzen.