Enpresek eta autonomoek bihartik aurrera eskatu ahalko diote laguntza…
iru-sarrerarik gabe geratu diren autonomoek eta krisian sartu diren enpresek bihartik aurrera eskatu ahal izango dituzte Eusko Jaurlaritzaren diru-laguntzak.
LABek adierazi du kasu batzuetan —Sidenorren, adibidez— ez dutela «inolako planik» egin, eta tokian tokiko patronalek «aldebakartasunez erabakitako neurriak» ezarri dituztela. Beste kasu batzuetan —Michelinen esaterako—, sindikatu k nabarmendu du lanera itzultzeko «beharrik» ere ez zegoela, enpresak «stock nahikoa» baduelako bezeroen eskariei aurre egiteko.
Horren harira, LABek azaldu du patronalak «bizpahiru enpresa handi» erabili dituela «eredu moduan», prebentzio neurri «eredugarriak» ezartzen dituztela erakusteko, «babes mediatiko itzelarekin». Aldiz, azpimarratu du oso bestelakoa dela «enpresa gehienen» egoera, batez ere ertain eta txikietakoa. Horrekin bat datoz beste sindikatuak. CCOOk gogoratu du lantegi horietan eta eraikuntzan ere ezarri behar direla babes neurriak.
Horren harira, ELAk nabarmendu du sindikatuek ordezkaritzarik ez duten tokietan «ezinezkoa» dela oinarrizko prebentzio neurriak betetzen diren ala ez bermatzea, Osalanek eta Lan Ikuskaritzak horretarako «baliabide nahikorik» ez dutelako. Eta beste behin kritikatu du Jaurlaritzak aurreko astean egindako protokoloa, sindikatuekin ez zuelako adostu. Hala, salatu du gobernuaren «obsesio bakarra» dela enpresak «nola edo hala» martxan jartzea, hori modu seguruan egiteko «baliabide eta konpromisorik» hartu gabe.
«Salaketarik ez»
Maria Jesus San Jose Lan sailburuak, berriz, azpimarratu du Lan Ikuskaritzak eta Osalanek ez dutela salaketarik jaso «orain arte», eta gogorarazi du enpresek «asteak» daramatzatela planak prestatzen, lanean berriz hasteko «berme guztiekin». San Josek haserrea agertu du sindikatuen kritikekin. «Ez badute nahi enpresek irekitzea, hala esan dezatela, baina ez dezatela susmorik bota guztion konpromisoaren inguruan».
Sailburuak beste behin defendatu du gutxieneko jarduera bat mantentzeko beharra, «merkatuen susperraldiaren aurrean prest egoteko». Haren ustez, «seinale positiboak» daude alde horretatik. «Asia aktibatzen ari da, eta gure erreferentzia diren herrialdeetan, Alemania kasurako, urratsak egiten ari dira».
Osasun arrazoiengatik jarduna eten eta hilabetera Hegoaldeko enpresa asko lanera itzuli ziren, eta horietan handiena Michelin izan zen, Gasteizen eta Lasarte-Orian (Gipuzkoa): goizeko txandan hiru multzotan sartu ziren, ordu erdiz behin, denak batera egin beharrean. Bi lantegietan eremu komunak desinfektatzeko, garbitzeko eta egokitzeko prebentzio neurriak hartu zituzten. Era berean, prebentzio protokoloa langile guztiei eman eta azaldu zieten, eta langile bakoitzak norbera babesteko ekipo bat jaso zuen. Lantaldearen laurdena deituta zegoen atzoko —3.300 langileetatik 800 inguru, Gasteizen—, eta hilaren 20ra arte ez dituzte ekoizpen lerro gehienak irekiko, eta pixkanaka deituko dituzte langileak.
Ekoizpen txikiarekin ari dira beste enpresak batzuk ere. Irizar autobus ekoizleko langileek, adibidez, antzeko segurtasun neurriekin berrekin zioten Ormaiztegiko plantan (Gipuzkoa). Ekoizpen lerro bakarrarekin hasi dira, hilaren 20ra arte han ere.
Sidenorren (Basauri, Bizkaia) ere atzo hasi ziren, langile gutxirekin, dozena bat inguru. Bidalketen lerroa ireki du oraingoz, dagoeneko fabrikatuta dagoen materiala bezeroen esku uzteko. Altzairutegia hilaren 27an hasiko da ohiko martxan, eta langile batzordeak hurrengo astean espero du zuzendaritza eta lan ikuskaritzarekin biltzea. Batzordearen ustez, «fisikoki ezinezkoa da» ohi bezala jardutea eta Eusko Jaurlaritzak ezarritako segurtasun baldintzak betetzea. 400 langile inguruk dihardute altzairutegiko txanda bakoitzean.
Siderurgia sektore osoa erdizka dabil, enpresa gehienak lan erregulazioan: Tubacexen, Tubos Reunidosen, Guardianen. Sestaoko ACBk (Bizkaia), adibidez, irekiera datarik ere ez du, eskarien jaitsiera dela eta. Enpresa horietako asko FVEM Bizkaiko Metalgintzako Federazioko kide dira, eta, haren datuen arabera, elkarteko kideen %25 itzuli ziren atzo lanera. Arcelor Mittalen Olaberriko eta Zumarragako (Gipuzkoa) plantetan, berriz, zerbitzu minimoetan ari dira.
Mondragon taldeko kooperatiben jarduera ere %20 eta %25 artekoa da, eta «zorrotz» betetzen ari dira «langileen osasuna bermatzeko segurtasun protokolo guztiak». Korporazioko iturriek adierazi dutenez, taldearen industria atalaren zati handi bat autogintzara bideratuta dago, eta arlo horretako lantegi gehienak oraindik itxita daude, Europan bereziki. Hala ere, espero dute datorren astean bezeroen eskaria berraktibatzea, industria jarduerak pixkanaka areagotzearekin batera. Azalpen horren eredu da Batz taldeak Igorren duen 700 langileko fabrika (Bizkaia): bi atal nagusi ditu, trokelgintza eta autoen osagaiak; aurrenekoa jardunaren ia %100ean itzuli zen, eta bigarrena, %10 inguruan.
Merkatua geldirik
Industria guneetan mugimendua nabari bazen ere, enpresa denek ezin izan zuten ireki. Itzuleran gakoa izaten ari da eskarien jaitsiera; askok ezin diote ekin esportazioek geldirik jarraitzen dutelako eta beste herrialdeetako lantegiak itxita daudelako. Egoera horretan daude, adibidez, Hego Euskal Herriko bi enpresa handienak: Iruñeko Volkswagen eta Gasteizko Mercedes. Lanera itzultzeko, «auto merkatuaren berpizkundearen zain» daude.
Volkswagenek ohar batean berretsi du hilaren 27an hasteko asmoa duela. Mercedesek egun berera atzeratu du itzulera; langileek behartu zuten itxiera, behar bezalako segurtasun neurririk ez zegoela argudiatuta —47 langilek eman dute positibo koronabirusaren proban—, eta, gaur egun, aldi baterako lan erregulazioan daude.
Gestamp, Bridgestone eta autogintzan ari diren beste enpresa handi batzuek ez dituzte oraindik ateak ireki, eta egoera horretan dago CAF ere. Tren egileak itxiak ditu Beasaingo eta Irungo (Gipuzkoa) plantak, hilaren 20ra arte, baina 44 langile ari dira zerbitzu minimoetan, presazko eskariei erantzuteko.
Eraikuntza, lanean
Obra publikoari dagokionez, AHT abiadura handiko trenaren lanei berrekin dietela azpimarratu zuen Arantxa Tapia Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapeneko eta Azpiegituretako sailburuak. Lan horrek lehentasuna duela berresteko nahikoa zen Durangaldeko zatietara gerturatzea, hondeamakina eta kamioiak bete-betean ibili baitziren.
Bizkaiko Foru Aldundiak, berriz, jakinarazi du gauza bera egin dutela Bilboko hegoaldeko saihesbidearen errepideko lanetan, Ezkerraldeko etorkizuneko parke teknologikorako sarbideetan, Ondarroako pasabideetan, Artxandako tunelen hobekuntza obretan eta Bilboko autobus geltoki gaineko lanetan, besteak beste. Aldundiak azaldu duenez, itzulera progresiboa izango da lurraldeko beste obra publikoetan.
Donostiako metroaren saihesbideko lanetan ere ohiko erritmora itzuli ziren. Kasu honetan, baina, berrindartze bat izan zen, beharturiko etenaldian lanean ibili baitira, baina erritmo apalagoan. Amara eta Antigua auzoko hainbat bizilagunek tuneletan zarata entzun dutela salatu dute.
Herri lanez gain, etxebizitza eraikuntza asko aktibatu ziren, baita fatxaden zaharberritzeak ere. Igeltseroek etxebizitzetako bizilagunekin kontakturik ez dutenez, lan egiteko baimena dute.
«Nik bezero batzuk galdu ditut, baina, bestetik, irabazi egin dut tiketak luzeagoak direlako. Etortzen direnek erosketa askoz handiagoak egiten dituzte. Horrek galerak konpentsatu egiten ditu, eta ni berdintsu edo hobeto nago». Oiartzungo (Gipuzkoa) bere harategiko mostradoretik mintzo da Bittor Lizarribar, Euskal Dendak dendari txikien elkarteko presidenteak. Elkarteko teknikariarekin harreman zuzena du, eta hark esan dio bezero berriak sartzen ari direla janari denda txikietara. «Ez dakit zein izan daitekeen arrazoia: beldurra, hurbiltasunak ematen duen konfiantza… Baina, alde horretatik, bezero berri batzuk irabazten ari gara».
Azalpena badu Jokin Arrospidek, Mahala baserriko arduradunetako batek. «Autoa hartu eta saltegi handietara joateko arazoak daude, eta iruditzen zait horrekin herri txikietako dendek irabazi egin dutela. Zero kilometro erosketa da, gertukoa, konfiantzazkoa».
Etxeetara banatzen
Mahalak ez du dendarik, baina dendari askoren hornitzailea da, eta krisi garaian «zerbait gehiago» saltzen ari da. Txerrikiak ez, azokak itxita daudelako, baina esnekiak bai, eta horiek dira normalean dendetan banatzen dituzten produktuak; haien bitartez daki Arrospidek gertuko dendak «hobetoxeago» dabiltzala.
Gertuko merkataritza dira merkatu plazak ere. Iruñeko Alde Zaharraren bihotzean dago San Domingo azoka, eta han du bulegoa Susana Frommknecht plazako kudeatzaileak. Jende kopurua gutxitu zaie krisiarekin, baina plazara joaten direnen artean bezero berriak detektatu dituzte. «Gure bezeroaren profila adineko jendea da, baina orain familiak eta sartzen ari dira. 40 urte inguruko jendea da, eta erosketa guztia egiten du, beste egoera batean, agian, supermerkatuetan egingo lukeena».
Jende gutxiago dute merkatuan, eta postu batetik bestera alde handia egon daitekeen arren, salmentek «antzera» jarraitzen dutela dio. Nolatan? «Asko ari gara etxeetara banatzen. Esango nuke banaketa kopurua bikoiztu egin dugula. Banatzaile bat dugu, eta bere ordutegia luzatu egin behar izan du, lau bat ordu gehiago egunero».
Telefono bidezko eskaerak
Denak bat datoz joera hori asko handitu dela, baita supermerkatuetan ere. Pedro Galdos Uvesco taldeko marketin arduraduna da (Super BM, Super Amara, Ercoreca…), eta etxeko eskaerak «izugarri» igo direla dio: «Izurrite egoera honetan lan egitea erronka bat izaten ari da gure langileentzat, eta euren jarduna goratu nahiko nuke».
Galdosek azaldu duenez Internet bidezko eskaerak «%200 baino gehiago igo dira», eta zerbitzu hori ematen duten denden kopurua asko handitu behar izan dute. Hori, baina, ez da eskaerak egiteko modu bakarra, telefono bat jarri baitute 70 urtetik gorako bezeroentzat: «Lehen, Bizkai aldean mantentzen genuen zerbitzu bat zen, baina ohartu ginen aproposa izan zitekeela egoera zaurgarrienean zegoen jendearentzat, eta dei pila bat jasotzen ari gara. Ezin dira kalera atera, edo beldurra dute … Zerbitzu berezi gisa planteatu dugu, eta asko handitu behar izan dugu arretan lanean ari den jendea. Oro har, jende berri asko kontratatu dugu, eta kontratatzen ari gara».
Lizarribarrek ere sumatu du mandatuen gorakada. «Asko ditut, eta nahiko handiak. Gainera, bezeroak etortzen dira bila, nik ez baitut etxez etxeko zerbitzurik. Izan daiteke ez dutelako zain egon nahi, mantendu beharreko metroko distantziaren kontu hori dela-eta asko kalean geratu behar direlako, eta hotza egiten duelako».
Mahalan, aldiz, bide hori ez dute urratu nahi, eta, etxez etxekoan hasteko «aukera» izan duten arren, ez dute dendarien bidez saltzearen katea hautsi nahi izan.
Onerako gutxi
Erabat ezohiko egoera da krisia, eta erabaki estrategiko asko eragin ditu elikadura industrian: antxoaren kanpainaren atzerapena, etxez etxeko salmentan hasi diren haragi banatzaileak, uzta batzuen data aldaketa… Erreportaje honetan iritzia eman duten saltzaileek esan dute kolpeari eutsi diotela, baina bat datoz krisiak ezer gutxi on utziko duela sektorean. Arrospide da ezkortasunaren artean argi izpi txiki bat ikusten duen bakarra: «Iruditzen zait krisietan jendearen sentsibilitatea piztu egiten dela, eta bertako produktua gehiago erosten du. Gu beharrezkoak garela ikusten ari da orain, eta normalean ez gaituzte horrela baloratzen. Baina, oro har, abantaila gutxi utziko du honek».
Frommknechten ustez, beren egungo egoera «ez da hondamendi bat», baina ikusi behar da oraindik euren bezeroei nola eragiten dien. «Guk, adibidez, asko nabaritu dugu elkarte gastronomiko eta peñen itxiera. Alde Zaharrean daude, eta bezero oso onak dira. Eta haiek bezala inguruko ostalariak. Ea nola irteten diren hemendik».
Uvescon ere ez dira epe luzerako aurreikuspenik egiten ari, lanez gainezka ari direlako. Galdosek onartu du ez dakitela nolakoa izango den uda. «Orain zaila da esaten, baina badakigu bezeroa zaindu beharko dugula». Era berean, sare sozialetan dabilen zurrumurru bat ukatu nahi izan du: «Ez ditugu prezioak igo, mantendu egin ditugu. Adibidez eskaintza bereziak mantendu ditugu, baina ez dugu publizitaterik egiten, egoera honetan friboloa iruditzen zaigulako».
Lizarribarrek uste du elikadura sektoreak hainbestean eutsiko diola, baina ezkorra da beste sektoreekin: «Salatu nahiko nuke Internet bidez ari direla salmenta handiak egiten dekretuak ixtera behartzen dituen sektoreetako produktuetan: arropa, oinetakoak, etxeko tresnak… Horiek ari dira lehiatzen baldintza hobeekin. Gure egoera berean egon beharko lukete Amazon eta gainerako horiek. Beharrezkoak diren produktuak saltzea, bai, baina beharrezkoak ez direnak, ez. Jendea, gainera, ohitu egiten da, eta hori ez da ona guretzat».