EAJk eta PSE-EEk argudiatu zuten banku publiko bat ez dela beharrezkoa, haien ustez Jaurlaritzak badituelako finantza tresnak enpresa estrategikoetan parte hartzeko. Finantzen Euskal Institutua eta Finkatuz funtsa aipatu zituzten, eta nabarmendu zuten gobernuak handitu egin duela horien ahalmena.
Elkarrekin Podemos-IUk eta EH Bilduk, berriz, Jaurlaritzari leporatu zioten «funts putreei» bidea erraztea, eta azpimarratu zuten esku hartze publikoa beharrezkoa dela industria politikan, enpresei kapitalizazioaren bidez laguntzeko eta lurraldean errotuko direla bermatzeko.
Azkenean akordioa iritsi arren, itsaso barerik ez dago ziurtatuta, ez behintzat Mantxako kanalean. Azken ika-mika Jersey uharteko jurisdikziopeko uren inguruan piztu da. Deigarria da, ez uhartea eta ez ur horiek ez baitira sekula izan Europako Batasunekoak, eta ez dira Erresuma Batuarenak ere. Koroaren menpekoak dira, eta anglo-normandiar uhartearen atzerriko harremanak eta defentsa gobernu britainiarraren ardura dira. Hortik, Jersey inguratzen duten urak sartu ziren brexit-aren osteko merkataritza akordioan.
Hala, adostu zen orain arte ur horietan aritu diren Batasuneko arrantzaleek —bretoiak eta normandiarrak gehienak— jarrai zezaketela euren jardunarekin Britania Handiko sei miliatatik haragoko uretan eta kanaleko uharteetako hiru miliatatik aurrera. Horretarako, Jersey eta Guernsey uharteek lizentziak emango zituzten. Eta Jerseyren lizentziekin iritsi da ika-mika.
Uharteko uretan arrantzatzen jarraitu ahal izateko, ontziek frogatu behar dute 2017ko otsailetik 2020ko urtarrilera harrapaketa kopuru jakin batzuk egin zituztela. Baldintza hori betetzea zaila zen ontzi txikientzat, hamabi metro luzetik beherako ontziek ez daramatelako GPSrik. Guernsey uhartean hobetsi dute baldintzen inguruan negoziatzen jarraitzea, gutxienez ekainera arte. Baina Jerseyn maiatzarekin batera jarri dira indarrean Frantziako portuetatik datozen ontzientzako baldintzak berriak.
Jerseyko Gobernuak bezperan, apirilaren 30ean esleitu zituen lizentziak ontzi handienentzat, soilik 41. Horietan, gainera, desberdintasun handiak daude: ontzi batzuek arrantzarako 170 egun dituzte, baina beste batzuei ordu batzuk bakarrik utzi dizkiete. Kontinenteko arrantzaleak —Frantziako Gobernua eta Europako Batzordea bera ere bai—kexu dira adostu gabeko azken orduko baldintza berriak ezarri dizkiela Jerseyk baimenetarako.
Haserre, Normandiako eta Bretainiako arrantzaleek protesta ikusgarria eta baketsua egin dute. Atzo, 60 bat arrantzontzik Jersey uharteko portu nagusia blokeatu zuten ordu batzuetan: Saint Helier hiriburukoa. Uharteko agintariekin hitz egin ostean libratu zuten Saint Helierko sarrera, eta beren portuetara itzuli ziren.
Arrantzaleak haserre daude, baina ez dira bakarrak. Erresuma Batuko eta Frantziako agintariek ere altxatu dute ahotsa. Boris Johnsonek «ezin hautsizko sostengua» agertu dio Jerseyri. Horrekin batera, protesta aurreikusita, Erresuma Batuko itsas armadak bi gerraontzi bidali zituen atzo bertan Jerseyra.
Mehatxua argindarrarekin
Gozoa dago Frantziako Gobernua ere. Hark ere bidali ditu gerraontziak Jerseyko inguruetara, eta, joan den asteartean, Annick Girardin Itsas ministroak adierazpen gogorrak egin zituen Erresuma Batuaren jokaera gaitzesteko, eta iradoki zuen kontrako neurriak har zitzakeela: Jersey uhartea argindarrik gabe uzteko aukera aipatu zuen. Itsas azpiko kableen bidez, Normandiako kostaldetik jasotzen du Jerseyk behar duen argindarraren %95.
Europako Batzordeak ere ezetsi du Erresuma Batuaren jarrera. Bruselak dio Londresek ez duela bete merkataritza akordioan ezarritakoa, ez dituelako behar bezala justifikatu kontinenteko arrantzontzientzako baldintza berriak, ezta haiei buruz garaiz ohartarazi ere.
Panorama, edonola ere, ez da samurra, are gutxiago aintzat harturik oraindik adosteko daudela 2021erako harrapaketa kuotak Erresuma Batuak eta EBk arrantzarako partekatzen dituzten uretan.
Enpresak jakinarazi du ebazpenari helegitea jarriko diola Espainiako Auzitegi Gorenean, eta berriz onartu behar izan dituen langileak ez direla plantetan sartuko. Gizarte Segurantzan inskribatu ditu, eta soldata ordainduko die, baina ez dute lanik egingo. Egoera ikusita, langile batzordeak bilera eskaera bana egingo die zuzendaritzari eta Jaurlaritzari. Aurrenekoei, «epaia osorik» betetzea eskatzeko; eta bigarrenei, betetzera behartu ditzaten: «ITP Aero taldearen salmenta eta bertan parte hartzeko asmoa bultzatzen ari zareten honetan, ez al diezue eskatuko erantzukizunik?».
Goizeko txandan zeuden ITPko hainbat langile kanpora atera ziren lankideak agurtzera: «Irabazi dugu!», «borrokak merezi izan du» eta «laster zaudete barruan» bezalako agurrak izan ziren nagusi. Poza, baina, haserre bilakatu zen enpresari zuzendu zitzaizkionean. Angel Rodriguez langile batzordeko presidenteak egin zituen bozeramaile lanak: «Zuzendaritzak kaleratzeak egiteko bide orri bat zuen, eta prest zegoen horretarako eskura zituen mekanismo guztiak erabiltzeko». Mekanismo horiek ere izendatu zituen: datuen erabilera interesatua, Ertzaintza erabiltzea, langileen arteko liskarra… «Kaleratzeak nahi dituzte, eta ez zaie axola gizartearen gaitzespen orokorra, ezta EAEko instantzia judizial gorenaren epaia ere».
Zuzendaritzak aurkako hiru ebazpen jaso dituela gogoratu zuen: enplegu erregulaziokoa eta udako aldi baterako erregulazioko biak —helegitea barne—. Batzordeak uste du bere tesiak berretsi dituztela epaileek, eta hiru eskaera zehatz egin zizkioten Carlos Alzola ITPko zuzendari nagusiari. Aurrenekoa epaiak betetzea da, eta «iragarritako helegitean atzera egitea». Batzordeak bere esku dituen baliabide guztiak erabiliko ditu hori lortzeko: «Gure lankideak lanpostuan ez sartzeko erabakia mendeku ekintza da. Hausnarturiko erabaki bat kalteturiko familietan zauriak egiten jarraitzeko».
Zigor Aizpeolea LAB sindikatuko delegatuaren aurkako prozesu penala indargabetzea ere eskatu zuen, eta «lanpostuak defendatzeko protesten» inguruan ireki daitezkeen auzibide guztiak. Aizpeoleak ekainaren 24an joan behar du deklaratzera, greba garaian langileak lanera zeramatzan autobus bati ustez kalteak egiteagatik.
Azken eskaera Iratxe Las Hayas zuzendariaren eta Barakaldoko eta Sestaoko lantegietako buruen «berehalako dimisioa» da. Enpleguaren etorkizunagatik eta ITP Aero Castingsen bideragarritasuna bermatzeko eskatu zuten. Batzordearen ustez, ebazpenek eta langile guztiei eragindako kalteak «bermerik gabe» utzi dute zuzendaritza.
Kritika Jaurlaritzari
Langileen iritziko, dena den, «tamalgarriena» Jaurlaritzaren jarrera izan da. «Entzungor egin dio lanpostuen defentsari eta Segurtasun Saila aktibatzera mugatu da». Alde horretatik, galdera egin diote Arantxa Tapia Garapen Ekonomikoko sailburuari: «Epaitegiak kaleratzeak indargabetu dituen honetan, zer gehiago behar duzu ITPn lanpostu guztiak mantentzearen aldeko jarrera izateko?». Azaldu zuenez, 2016-2020 epean enpresak 6,8 milioi euroko diru-laguntza publikoa jaso zituen, eta egun Jaurlaritza Ianean ari da euskal enpresa batek ITP Aero erosi dezan. Azkenik, eskerrak eman zizkieten borrokan lagundu dieten elkarteei, alderdi politikoei eta, bereziki, beste enpresa batzuetako batzordeei.
Eusko Jaurlaritzak ontzat hartu ditu datuak. «Euskal ekoizpen sarearen erresistentzia eta harekiko konfiantza sendotu egin da», nabarmendu du Alfonso Gurpegi Enplegu sailburuordeak. Edonola ere, langabe kopurua «milaka pertsonarentzat oso errealitate gogorra» dela onartu du. Nafarroako Gobernuak ere pozik hartu ditu datuak, bere iritziz, «suspertze garrantzitsu» bat adierazten baitute.
Sindikatuek, berriz, irakurketa ezkorragoa egin dute. Apirileko jaitsiera gorabehera, langabezia «krisiaren aurreko mailatik urrun» dagoela azpimarratu du ELAk, eta bi eskaera egin ditu: azken lan erreformak indargabetzea eta Jaurlaritzak «enplegua sortzeko estrategia bat» egitea, «langile publikoak finkatzetik hasita».
LABek «atseden txiki bat» ikusi du apirileko datuetan, eta onartu du txertaketak aurrera egin ahala enplegua «modu iraunkorrago batean» sortuko dela. Edonola ere, eskatu du ez gertatzea azken krisiaren irteeran gertatutakoa: «Orduan, susperraldi ekonomikoaren kostua langileriak jasan zuen, 2012ko lan erreformaren babesean soldata jaitsiera handiak eta lan baldintzen okertze larria jasan baitzituen, eta muturreko kasuetan, lan esklabotzarekin alderatu zitezkeen egoerak gertatu ziren».
CCOOk eskatu du «agindutako erreforma sozialak» indarrean jartzea: «Orain, kalitatezko enpleguaren eta kontratazioen egonkortasunaren txanda da, ez murrizketena eta kaleratzeena».
2020ko otsaileko datuetatik urrun oraindik
Lehen aldiz azken hamahiru hilabeteetan, urte arteko konparazioak positiboak dira. Hau da, aurtengo apirilean iazkoan baino langabe gutxiago daude (-10.538). Baina kontuan hartu behar da iazko apirilaren konfinamenduaren garairik zorrotzena izan zela, eta hilabetearen amaieran baizik ez zirela arintzen hasi jarduera ekonomikoa mugatzeko neurriak. Horregatik, ikuspegia zabaltzeko, egokiagoa da konparazioak egitea pandemiaren aurreko datuekin, hau da, otsailekoekin. Kasu horretan, argi ikusten da oraindik egoera nabarmen okerragoa dela: 2020ko otsailean baino 17.513 langabe gehiago daude, eta orduan baino 15.035 kotizatzaile gutxiago Gizarte Segurantzan.
Aste Santuaren eraginez, batez ere zerbitzuetan jaitsi da langabezia (-2.795), baina ekonomia osoaren hobekuntza bat erakuts dezake langabeziaren jaitsiera nabarmena izateak industrian (-696) eta eraikuntzan (-207) ere. Lehen sektorean ere, langabe kopurua jaitsi egin da (-177), baina igo, aldiz, aurretik lanik ez zutenen artean (+94). Nolanahi ere, esanguratsua da Araban handitu egin dela industrian lanik gabe daudenen kopurua (+26). Lurralde horretako industria handi askotan pilatu dira kaleratzeak azken hilabeteetan; apirilean, esaterako, Tubacexeko 124 langile geratu ziren lanik gabe.
Langabeen %56 dira emakumeak eta %44 gizonezkoak.
2.500 gutxiago
Espainiako Gizarte Segurantzako Ministerioaren azken datuek diote apirilaren amaieran 32.474 langile zeudela aldi baterako enplegu erregulazioan, martxoa bukatu zenean baino 2.522 gutxiago. Aldi baterako erregulazioan daudenetatik, bi herenek ez dute batere lanik egiten, eta beste bat erregulazio partzialean dago.
Mugagabeak, %9,3
Martxoan, zoritxarrez, ezohikoa izan zen kopurura iritsi ziren kontratu mugagabeak, %12,3ra. Lan ikuskariek finko egitera behartutako kontratu iruzurtien ondorio izan zen. Apirilean, %9,3ra jaitsi dira. Azken urteetan %7 eta %8 artean izan da portzentaje hori.
Batzordeak bere egitasmoan ez du esplizituki aipatzen Txina, baina agerikoa da neurri horren bitartez Bruselak mugatu egin nahi dituela herrialde horretako enpresek azken urteetan Europan egindako erosketak eta bestelako mugimenduak. Adibidez, Txinako kapital publikoarekin hainbat negozio erosi dituzte, logistikaren arlokoak bereziki; besteak beste, Grezia, Espainia eta Italiako portu batzuetako azpiegiturak.
Gainera, pandemia dela eta, Bruselak bere burua behartuta ikusi du bere estrategia industriala berrikustera; besteak beste, osasun krisiak agerian utzi duelako Asiarekiko mendekotasun handia duela funtsezko produktu batzuetan; azken adibidea autogintzaren sektorekoa da, txip elektronikoen faltagatik produkzioa mantsotu edo eten behar izan baitute Europako lantegi batzuek.
Brusela eta Pekinen artean tentsioa handitu den garai batean iritsi da, beraz, Vestagerren iragarpena. Gainera, 2020ko azken-aurreko egunean iragarritako merkataritza akordioa berresteko daukate oraindik. Testuinguru horretan, fitxa mugimendu gisa uler daiteke Bruselaren egitasmoa, baina testuan Batzordeak azaldu du haratago doala, laguntza publikoak jasotzen dituzten enpresen auzian irtenbide multilateral bat lortu nahi duela. 2020ko urtarrilean, AEBekin eta Japoniarekin adostu zuen arau horiek indartzea Munduko Merkataritza Erakundearen esparruan, baina «zentzuzko denbora batean irtenbide multilateral bat aurkitzea zaila denez», Bruselak bere kabuz jokatzea erabaki du.
Kontrola eta isunak
Araudia indarrean jartzen denean, Batzordeak enpresen erosketa edo bat egite guztiak jakinaraztera behartuko du, Europatik kanpoko enpresa bat dagoenean inplikatuta eta horrek azken hiru urteetan 50 milioi euro edo gehiagoko laguntza publikoak jaso baditu. Horrez gain, Europan eskuratuko duen enpresaren fakturazioa gutxienez 500 milioi eurokoa izan beharko du. Batzordeari jakinarazi beharko zaio, halaber, kontratazio publikoko prozeduretan, laguntza publikoak jaso dituzten Europatik kanpoko enpresak daudenean tartean eta lehiaketa publikoak 250 milioi euroko edo gehiagoko balioa duenean.
Bi kasu horietan, batzordeak gaitasuna izango luke ofizioz ikerketa bat hasteko eta kautelazko neurriak hartzeko, baldin eta diru laguntza bat merkatua desitxuratzen ari den zantzuak baditu eta uste badu merkatuan kalte egiteko arrisku larria dagoela. Halaber, fakturazioaren %10erainoko isunak ezartzeko aukera izango luke.