Ekonomia lurralde ezezagunean barneratu da 2020. urtean, 36ko gerra salbuesten bada. Aurtengoak bere kasa hobera egin dezakeela diote nazioarteko erakunde guztiek, baina 2021. urtea oso gaizki hasi da, pandemiak itota berriro, eta baikorregiak begitantzen hasi zaizkie joan den urte amaieraren jokaleku hobean egindako hazkunde aurreikuspenak. %8tik gorako errebotea aurreikusi du Eusko Jaurlaritzak, esaterako.

Errebote horren zain eta prest daude euskal enpresak, baina nazioarteko merkatuak ez dira normaltasun batera itzuli oraingoz —etxekoak are gutxiago—, txertaketa prozesua motel doalako. Edalontzia erdi hutsik ala erdi beteta ikusi behar da? Galdera hori egin die BERRIAk Bazkundea Gipuzkoako merkataritza ganberako zuzendari nagusi Javier Zubiari eta Mondragon taldeko Estrategiaren Planifikazioko arduradun Rafa Poli. Zuhurtzia handiz, baina esperantzarako arrazoiak badirela uste dute biek ala biek.

«Hirugarren olatuak urtarrila baldintzatu du, eta litekeena da lehen hiruhileko osoari eragitea. Txertoari esker euts diezaiekegu hazkunde aurreikuspenei, baina erabakigarria izango da zenbat denbora beharko den herritarren portzentaje handi bati txertoa jartzeko», azaldu du Javier Zubiak. Merkataritza ganberako zuzendariak oso argi dauka txertoaren erritmoaren araberako susperraldia egongo dela. «Gaur egun dakiguna aintzat hartuta, esan behar da ziurgabetasuna oso handia dela, baina txertoak iritsi direla, eta aldagai horrek ematen diola bidea esperantzari».

Mondragon taldeko Rafa Polek garbi dio «atzeratzen» ari dela hasiera batean finkatu ziren susperraldi aurreikuspenak. «Botiken irtenbideek eta konfinamendu adimentsuek salba ditzakete jarduera batzuk, eta hazkundearen bidean jarri ekonomia». Korporazioko kideak «erabaki politiko ez hain oldarkorrak» aipatu ditu konfinamenduak eta jarduerak ahotan hartzean. Dena den, Polek gogoratu du azaroan egin ziren aurreikuspenetan kontuan hartu zela oraindik eragina ez duen aldagai bat: Europako funtsak eta erakundeen beste laguntza batzuk. «Hazkundearen estatistika ereduak lautu egiten ari dira, egia da, baina Europako funtsen eragina ez da islatuko urteko hirugarren edo laugarren hiruhilekora arte».

Javier Zubiak, bestalde, azpimarratu du urte bukaeran egindako hazkunde aurreikuspenetan marraztu zela urteko lehen hiruhileko apal bat, «baina egia da uste baino kalte handiagoa egingo diola pandemiak urteko lehen zatiari»; «garrantzitsuena da txertoa azkar jartzea hiritarren kopuru jakin bati, eta horrela erietxeak husten hastea».

Urrutirago begiratu behar

Izan ere, Gipuzkoako merkataritza ganberako zuzendariak urrutirago begiratzeko eskatu du. «Orain sasoi txar batean gaude, eta epe motzera ikuspuntu ezkorrak nagusitzen dira, baina osasun adituek oso garbi esan digute txertoa dela konponbidea, eta analisi guztiek ondorioztatu dute susperraldia aurten iritsiko dela». Hori dela eta, eusteko aroan gaudela uste du Zubiak, nahiz eta atzeratu, iritsiko baita jarduerak biziberritzeko momentua.

Bat dator ikuspegi horrekin Mondragon taldeko Pol. «Edalontzia erdi beteta dagoela pentsatzea ez da okerra. Izan ere, azkartu egin dira esparru batzuekin lotutako dinamikak; adibidez, digitalizazioarekin lotutakoak, jasangarritasunarekin, osasunarekin… Garatzeko esparru berriak zabaldu dira». Arazoa da horrek guztiak ezin duela arindu orain arte pilatutako nekea eta zigorra, eta amaiera ez duen basamortuak biktimak utzi dituela eta utziko dituela oraindik ere. «Bidean galduko dira batzuk, hori segurua da». Eta benetako amesgaiztoa da ekonomiaren apnea gehiegi luzatzea, eta horrek eragin dezakeena: «Susperraldiak duen arriskurik handiena da oraingo krisi ekonomikoa finantza krisi bat bihurtzea».

2008. urtean, Atzeraldi Handiak era gordinean erakutsi zuen aldagai hori ez azaltzeak berebiziko garrantzia daukala suspertze azkar bat lortzeko, eta, horretarako, osasun arloko konponbideak lehenbailehen iritsi behar du. «Berankortasuna, zorra handitzea, dibisen gerra… arazo horiek kinka larrian jar dezakete finantza sistema».

Datozen hilabeteen kolorea marraztuko duen ariketan ez lukete azaldu beharko hitz larri horiek, 2021. urteak susperraldiarena behar badu.

Gauza bat da pandemiak eragindako krisi ekonomikoan inor ez atzean uzteko ahalegina, eta beste bat, krisitik denak batera irtetea. Adegi Gipuzkoako patronalak garbi azaldu du susperraldia hasi dela lurraldeko enpresentzat, baina ez sektore guztietan eta ez neurri berean enpresa denentzat. Patronalak helarazi duen mezu nagusia da «hazkunde handia» egongo dela 2021. urtean, besteak beste, industria dagoeneko islatzen ari delako «pandemiaren aurreko egoera» eta atzerriko merkatuak lehengoratzen ari direlako; baina hazkunde hori gertatuko da «datuak iazko beherakada historikoekin alderatuko direlako».

Eta hazkundearen neurria zehaztean eman du albistea Adegik: BPGaren %4,5 eta %6,5 artean kokatuko da ekonomiaren errebotea. Kontuan hartuta Araba, Bizkai eta Gipuzkoako barne produktu gordinak %9,5 egin duela atzera 2020an, errebote hori ez da urte amaieran espero zen bezain sendoa izango; are, Eusko Jaurlaritzak azaroan ezarritako %8,6ko hazkunde helburua erdian gera daiteke, Adegiren aurreikuspenak betez gero. Azken egunetan zenbait erakunde ematen ari diren aurreikuspenek tarte zabalak erakusten dituzte, bi punturenak patronalaren kasuan, txertaketa motelarekin eta birusaren mutazioekin hauspotu egin delako ziurgabetasuna. Baina abisua hor dago: errebotea BPGaren %5 baino apalagoa izan daiteke, iaz galdutakoaren erdia baizik ez, gutxi gorabehera.

Edonola ere, «tsunami ekonomikoa» atzean uzten hasteko prozesua abiatu da, Adegiren ustez. Salmentak eta eskaerak hazten ari dira, nahiz eta susperraldia sektoreka gertatzen ari den, eta sektoreen artean ere badiren aldeak enpresen artean. Sektore batzuek besteek baino kalte handiagoak izan dituzte, eta atzean geratuko dira. Jose Miguel Aierza Adegiko zuzendariarentzat, «albiste onak dira» enpresen konfiantza duela urtebetekoaren antzekoa izatea. Fakturazioa %1,2 igo da, eta eskaerak, %1,7, eta enpresa gehienek ez dute langileak kaleratzeko planik: hamar enpresatik ia bederatzik (%87) esan dute lantaldeari eutsiko diotela edo handitu egingo dutela. Bakarrik %13k uste dute lantaldea murriztuko dutela. Hala, aurten 2.000-3.000 enplegu sortuko dituztela aurreikusi du patronalak.

Industriaren indarra

Beraz, «enpresa gehienek» konfiantza berreskuratu dute, eta %75ek espero dute urtebete baino lehen lortzea erabateko susperraldia. Mugikortasunarekin eta aisiarekin lotutako sektoreak dira salbuespena: hotelak, ostalaritza, merkataritza, hegazkingintza, kultura… Horientzat laguntza zuzenak eskatu ditu Adegik: «Ahalegin guztiak egin behar dira inor ez atzean uzteko, ez pertsonarik, ez enpresarik».

Aiertzak industria jotzen du ekonomia bere onera ekartzeko sektore nagusitzat: «Ia erabat osatu dela esan daiteke». Eraikuntzarako eta industriarako zerbitzuak ere suspertzen ari dira, patronalaren arabera, «eta, neurri handi batean, leheneratu zaie jarduera maila», iazko bigarren hiruhilekoan izandako beherakada itzelaren ondoren. Baikortasunerako beste arrazoi bat ere badu Adegik: «Munduan eta Europan jokaleku ekonomiko berriak marrazten ari dira, eta Gipuzkoako ekonomia atzerriko merkatuetara oso irekita dago». Hau da, 2008ko Atzeraldi Handian bezala, orain ere espero duela enpresa esportatzaile handiek rol garrantzitsua jokatzea susperraldia indartzeko lasterketan.

Baikorregi ez ote dagoen galdetuta, Adegik uste du ez dituela aurreikuspen oso positiboak egin, gogoratu behar delako 2020ak ia %10eko zuloa egin duela Araba, Bizkai eta Gipuzkoako BPGan. Jadanik argi dago 2022ra arte ez dela lortuko pandemiaren aurreko egoerara itzultzea, betiere indize makroak aintzat hartuta. Eusko Jaurlaritzak ere laster doitu beharko du 2021erako egindako hazkunde aurreikuspena (%8,6), aurtengo bigarren zatirako espero baitute erakunde gehienek jarduerek abiadura egoki bat hartzea, ez lehenago. Dagoeneko esan daiteke hirugarren olatu oldarkorrak zapuztu egin duela errebote handi baten teoria.

Baina Adegik industrian jarriak dauzka itxaropenak. «Urriaz geroztik, munduko merkataritza osatu egin da, COVIDaren eraginak atzean utzita. Europarako esportazioek iazko urtarrileko datuak gainditu dituzte aurten», azaldu du Adegiko zuzendariak. Martxo-apiriletan %29 gutxitu ziren esportazioak. «Europako Batasuneko industria ekoizpenari, berriz, bakarrik hiru puntu falta zaizkio aurreko mailara bueltatzeko». Patronalaren arabera, eskaerak gora egin du nabarmen Alemanian eta Europako Batasuneko merkatu gehienetan. «Iazko amaieran asko handitu dira».

Patronalarentzat kutsatzeak kontrolpean hartzea da lehentasuna orain, «eta txertaketak bizkortzea». Aldagai horiek gabe «ezin da bermatu ekonomiaren eta enpleguaren susperraldia». Gainera, Adegiko zuzendari nagusiak ez ditu ahantzi Europako funtsak enpresak bultzatzeko tresna gisa. «Aukera bat da guztientzat, eta ez dira ahaztu behar enpresa txiki eta ertainak. Digitalizazio eta jasangarritasun handiagoak lortzeko erabili beharko genituzke.

ITP Aero taldeko PCB enpresako batzordeak iragarri du greba mugagabea bertan behera geratuko dela astelehenetik, hilaren 8tik, aurrera.

Zaldibarko lan eta ingurumen hondamendiaren lehen urteurrena bete da. Urtebete geroago Joaquin Beltran beharginaren gorpuaren bila jarraitzen dute.

Lan baldintza gogorrak eta zailak izan ohi dituzte etxeko langileetako askok, eta koronabirusaren pandemiak ez du askorik egin haien egoera hobetzeko. Kontrara, egoiliarren baldintzak asko okertu direla ohartarazi du Bizkaiko Etxeko Langileen Elkarteak. Handitu egin dira kontraturik gabe lan egin dutenak, langile askok segurtasun neurri egokirik gabe lan egin behar izan dute, eta kaleratzeak ugaritu dira.

«Administrazioen aldetik erabat alboratuta sentitu gara». Etxeko langileen babesgabetasunaren berri eman zuen atzo Isabel Otxoa ELEko ordezkariak. Urtero bezala, etxeko langileen erradiografia bat egin du elkarteak, bere aholkularitza zerbitzua erabili duten beharginen testigantzetatik abiatuta.

Guztira, 468 langile artatu zituen ELEko aholkularitzak, eta horietatik %98 ziren emakumeak, eta %43, egoiliarrak. Azken horietako ia guztiak ziren atzerrian jaiotakoak, %28k Espainiako herritartasuna ere bazuten arren. Egoiliarren artean , %31k ez zuten lan egiteko baimenik: kopuru hori bikoiztu egin zen 2017tik 2019ra, eta beste 0,4 puntu igo zen iaz. EBtik kanpoko herrialdeetako etxeko langileen artean, %46k ez dute paperik (hiru puntu gehiago); haien artean, Paraguaikoak, Nikaraguakoak eta Honduraskoak nabarmentzen dira.

Otxoak azaldu zuenez, etxeko langileen prekaritatea «bere gordintasunean» utzi du agerian pandemiak. Horrela, administrazioek ez diete enplegatzaileei «kasu bakar batean ere» jakinarazi etxeko langileak segurtasunez lan egiteko jantziak eta materiala hornitu behar zituztela. Gainera, «kasu askotan» COVID-19a zuten pertsonak zaintzen geratu dira langileak, «beste aukera kalean geratzea zelako». Kontrakoa gertatu eta kutsatua langilea izan denean, haietako asko berehala bota dituzte kalera. Halaber lana galdu zuten haurrak zaintzen zituzten langile asko, ikastetxeak itxi eta berehala.

Lehen aldiz, Espainiako Gobernuak sari berezi bat sortu du lana galdu duten etxeko langileentzat, baina Otxoa kexu da gutxik jaso dutela, eta berandu gainera. Horrela, sari hori Gizarte Segurantzan kotizatzen dutenek soilik eskatu ahal izan dute. Maiatzera arte ez zuten eskatu ahal izan, lehen sariak uztailean iritsi ziren, «baina batzuek oraindik ez dute eskuratu».

Sektorean lege hausteak ohikoak direla nabarmendu du ELEk, eta horregatik «arau hobeak, eta betearazten direnak» eskatu dizkiete Eusko Jaurlaritzari eta Espainiako Gobernuari.

Aurreikus daiteke adinean sartutakoak direla gizartean kezka handiena dutenak koronabirusa dela eta; bada, Ekonomistak elkargoak bere kideen artean egiten duen Ekonometroa inkestak joera hori berretsi du. Zer lehenetsi behar da, osasuna ala ekonomia? Galdera horri erantzunez, ekonomisten %20k egin dute osasunaren alde, eta horien artean gehienak erretiroa hartutakoak izan dira. Bakarrik %3,7k egin dute, berriz, ekonomiaren alde; eta galdekatuen gehien-gehienek (%75) esan dute osasunaren eta ekonomiaren arreta bateratu eta paralelo bat egon behar duela. Baina, esan bezala, ehunekoak aldakorrak dira kolektibo batzuetan: 30 urtetik beherakoen %15ek eta langabeen %10ek uste dute ekonomia lehenetsi behar dela. Aldiz, erretiratuen artean, inork ez du lehenetsi ekonomia osasunaren aurretik.

Horiek horrela, gutxienez 2022ra arte itxaron beharko da egoera ekonomikoak koronabirusak eragindako krisi ekonomikoa gaindi dezan. Hala uste dute Ekonometroan parte hartu duten 508 ekonomistek. Elkargoak sei hilean behin egiten du azterketa hori. Krisi ekonomikoa gainditzeko prozesua mantsoa izango dela islatu du abenduko txostenak. Erantzunen %49,2ren arabera, 2022an suspertuko da ekonomia, baina lautik batek behintzat (%28,8) uste du 2023ra arte itxaron beharko dela. Erantzunen laurdenen arabera, berriz, krisia 2021ean konponduko da. Soilik %2,6k uste dute susperraldia 2021eko lehen seihilekoan izango dela, baikorrenek, eta %19,4k uste dute 2021eko bigarrenean izango dela.

Hala, datorren seihilekorako, %43,1ek uste dute bilakaera ekonomikoak negatiboa izaten jarraituko duela; aldiz, %41,2k uste dute egoera ekonomikoa hobetu egingo dela. Ezkorragoa da enpleguaren bilakaerari buruzko aurreikuspena; izan ere, gehiengoak (%67,4) uste du langabezia handitu egingo dela datozen sei hiletan. Gazteenak dira ezkorrenak, eta talde horren barruan inork ez du espero 2021ean susperraldirik izaterik. Are, %42,7k uste dute susperraldia 2023an izango dela.

Langabezia, gora

Langabeziaren bilakaerari dagokionez, inkestan parte hartu duten ekonomisten %67,4k uste dute langabeziak gora egingo duela datozen sei hilabeteetan. %38,4k uste dute hazkunde txiki bat izango dela, eta %29k esan dute hazkunde hori handia izango dela. Aldiz, %19,4k uste dute langabezia apur bat murriztuko dela, eta %2,6k diote langabeziaren murrizketa handia izango dela. 2020ko ekaineko Ekonometroaren aldean, datuak ez dira hain ezkorrak langabeziaren bilakaerari dagokionez.

Europako funtsen bidez bideratu beharreko egiturazko erreformei buruz ere galdetu du elkargoak. Hamarretik zazpik uste dute osasun sistemaren erreforma dela lehentasunezkoa; hamarretik seik, hezkuntza sistemak duela lehentasuna, eta erdiek baino gehiagok diote lan merkatua dela garrantzitsuena. Ekonomisten iritziz, Europako funtsak osasun publikoa sendotzera bideratu beharko lirateke, zuzenean, eta lehentasun moduan. %31k uste dute hori izan behar dela lehen aukera, eta %28k uste dute industria sarearen modernizazio eta digitalizazioa lehenetsi behar dela.

Eremu gorrian dauden herrietan ostalaritza ixtearen aurkako helegitea jarri dute ostalariek. EAEko Justizia Auzitegi Nagusiari kautelazko neurriak eskatu dizkiote.

BILBO. «Brexit‘-arekin edo gabe, mugitzeko askatasunarekin edo aduanaren burokraziarekin, zailtasunak gaindituz eta aukerak aprobetxatuz, Erresuma Batuarekin lanean jarraituko dugu», esan die Eusko Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapeneko sailburu Arantxa Tapiak 250 euskal enpresa esportatzaileri. Nazioartekotzeko Euskal Agentziaren jardunaldi birtual batean, Tapiak azaldu du «brexit gogorra saihesteko akordioa Europako Batasunaren arrakasta» dela, eta gogorarazi du euskal enpresak eta Erresuma Batua beti egon direla oso lotura estuan. «Erresuma Batua tradizioz izan da gure bazkide komertziala, eta gaur egun ere nazioarteko merkataritzarako dugun bazkide nagusietako bat da; lehentasunezko merkatua da gure ekonomiarentzat».

Begien bistakoa da euskal enpresa esportatzaileak harreman esparru berrira egokitu beharko direla, eta egokitzapen hori abiatu dela dagoeneko; «Adiskidetasun eta negozio harreman historikoa berreraikitzeko gai izan behar dugu», esan die Tapiak; «Erresuma Batuaren eta Euskadiren arteko lotura ekonomikoak are gehiago indartzea eta negozio-aukera berriak sustatzea izan behar du helburua». Gasteizko gobernuak lehentasun hori duela eta, Jaurlaritzak laguntza emango diela jakinarazi die enpresei. «Eskura jartzen ditugu BTI, Basque Trade and Investment eta SPRI taldeko Nazioartekotze Agentzia, eta, bereziki, Londresko bulegoa».

Iñigo Urkullu Eusko Jaurlaritzako lehendakariak barkamena eskatu du joan den astelehen goizean Barakaldon (Bizkaia) gertatutakoagatik. ITP Castings garai bateko Precision Castings Bilbao enpresaren kaleratzeengatik protestan ari ziren langileei oldartu zitzaien Ertzaintza, eta CCOOko ordezkari sindikal bati sudurra hautsi zioten borra batekin. Urkulluk barkamena eskatu die sindikatuko bi idazkari nagusiei, Loli Garcia Euskadikoari eta Unai Sordo Espainiakoari, eta poliziak zauritu zuen kideari.

Urkulluk nabarmendu du «zorigaiztoko gertaera bat» izan zela, eta Ertzaintzak izandako jokaera defendatu du. Lehendakariaren iritziz, operazioan parte harturiko ertzainek proportzioz jokatu zuten, eta jokaera desegokia «pertsona bati, ertzain bati» dagokio. Gaineratu du Ertzaintzak parte hartzen duen operazio guztietan jokatzen duela neurriz.

Istiluak astelehenean gertatu ziren. Hilabeteetako greba eta negoziazioen ondotik, iragarritako kaleratzeak gauzatu zituen ITP Aero Castings enpresak Sestaon eta Barakaldon (Bizkaia) dituen plantetan. Guztira 83 kaleratze dira, eta, neurri hori salatzeko, greban dauden langileek giza harresi bat egin zuten goizean Barakaldoko lantegiaren aurrean. Lurrean eseri ziren, greba egin ez duten langileen autobusaren sarrera oztopatzeko asmoz. Ertzaintza oldartu egin zitzaien, eta istiluak piztu ziren orduan. Istilu horietan hainbat zauritu egon ziren, eta ertzain batek sudurra hautsi zion Javi Gomez CCOO sindikatuko industria arloko arduradunari.

Hauek «tentsio handiko uneak» direla esan du Urkulluk bere barkamen eskaeran, eta adierazi du koronabirusak maila guztietan, «baita lan arloan ere», duen eraginagatik gertatzen ari direla «horrelako zorigaiztoko gertaerak». Era berean, berretsi du Gomez jo zuen agenteari ikerketa txosten bat ireki diola Ertzaintzak, «polizia demokratikoa den heinean, dagokion bezala».

Bilera, bihar

ITP Castingseko eta langile batzordeko kideak bihar elkartuko dira berriro. Asteak zeramatzaten mahai beraren inguruan eseri gabe, baina asteleheneko liskarrek bide bat ireki dutela dirudi. Langileek argi utzi dute zein proposamen eramango duten: kaleratzeen erabakia atzera bota, eta aldi baterako erregulazio bilakatzea. Alde horretatik, Bizkaiko Batzar Nagusietako alderdi guztiek agiri bat sinatu zuten atzo enpresari eskatuz «elkarrizketa bideak» manten ditzala.

Era berean, zuzendaritzari ahalegin bat eskatu zioten plangintza bat abian jartzeko langile horiek duten «ezagutza zehatza» balia dadin. Ordezkari politikoen ustez, langileei esker lortu du enpresak «nazioartean duen maila aipagarria», eta haiei eusten ahalegindu behar da. Halaber, nabarmendu dute sektoreak diru laguntza publiko asko jaso dituela.

EAJk eta PSE-EEk gehiengo osoa baliatu eta atzera bota dituzte oposizioko taldeek 2021eko aurrekontu proiektuari aurkeztutako 1.300 inguru zuzenketa partzialak.