Hazkunde hori «erabat apartekoa» izan da, taldeko zuzendari nagusi Jose Ramon Fernandez de Barrenak onartu duenez, gastuaren zati bat «sektore batzuetatik bestera joan delako» koronabirusak bultzatuta; ostalaritzatik saltokietara, esaterako. Horregatik, 2021erako aurreikuspenean apartekotasun hori hartu du kontuan Uvescok: 910 milioi eurora jaitsiko da fakturazioa aurten, baina, hala ere, 2019arekin alderatuz %18 gehiago izango da.
Izan ere, Uvescok hedapenarekin jarraitu du. Zazpi supermerkatu berri zabaldu ditu, eta, dagoeneko, 5.664 langile ari dira taldeko supermerkatuetan eta zentro logistikoetan. Lantaldean beste 543 behargin sartu dira azken urtean. «Saltoki berriez gain, lantaldea berrindartzeko erabakia hartu dugu, segurtasunari lehentasuna emanez», esan du Fernandez de Barrenak. Denda berri horiek zabaltzeko, 38 milioi euroko inbertsioa egin du Uvescok, eta beste lau milioi euro gastatu ditu segurtasunerako ekipamenduetan: maskarak eta beste hainbat babesgarri. Gastuen esparruan ere, 7,5 milioi euro baliatu ditu enpresak lantaldeari ordainsari bereziak emateko. «Lan izugarria egin dute, eta bikain erantzun dute muturreko egoera batean. 2020an aurreko urteko absentismo mailari eutsi diogu», esan du zuzendariak. Horrez gain, beste zazpi milioi euro baliatu ditu enpresak lantaldea sendotzeko kontratazio berrien bidez.
Madrilera begira dago
Fernandez de Barrenak uste du oraindik «urrun» dagoela normaltasuna osasun arloan, eta «are urrunago» ekonomiari dagokionez, «baina 2021ean normaltasunera gerturatzen hasiko da». Taldeak bere hedapenarekin jarraituko du jokaleku horretan: beste hamar saltoki zabalduko ditu, baina bakarra Euskal Herrian: Sopelan (Bizkaia). Gainontzekoak Espainian irekiko ditu: zazpi Madrilgo erkidegoan, bat Castro Urdialesen (Kantabria) eta beste bat Logroñon (Errioxa).
Hala, enpleguak ere gora egingo du berriro banaketa taldean, baina 2021ean sortzen diren enplegu gehienak Euskal Herritik kanpo sortuko dira. Fernandez de Barrenak aurreikusi du 200 bat langile gehiago beharko dituztela guztira.
Uvescok %1,1 igo du bere merkatu kuota 2020an, eta Hego Euskal Herrian, %20 inguru da kuota hori. Iaz egindako salmenta guztien hiru laurden baino gehiago Euskal Herrian egin ditu. Bizkaian, 100 denda ditu taldeak; Gipuzkoan, 56; Nafarroan, 24; eta Araban, zazpi. Baina Madril da 2017tik taldeak hedapenerako begiz jota daukan eremua. Guztira, 240 saltoki ditu Uvescok, eta beste hamahiru frankizia gisa.
Zer moduz zaude?
Ondo, tira, pilulak eman dizkidate mina arintzeko. Herenegun aurpegia puztu zitzaidanean presio handia nabaritzen nuen buruan, baina orain, pilulei esker, hobeto nago. Medikuek ebakuntza baztertu dute, sudurreko hezurra ez delako asko okertu.
Nola oroitzen duzu kolpea?
Oroitzapena dut ez zela tentsio une handi batean izan: borrakada eman zidatenean eskirolen autobusa pasea zen. Ertzainak PCBko langile batzordeko kide bat bultzatzen hasi ziren, eta nik bati esan nion: «Zertan zabiltza? Autobusa aspaldi pasatu da». Eta hor hasi zen. Ertzain horrek deitu egin ninduen: «Etorri eta konta iezadazu zer pasatu den» esan zidan, eta borrarekin barrabiletan jo ninduen lehenbizi. Probokazio bat zen, eta nik esan nion ez nuela amua irentsiko. Urduri jarri ziren; ezkutuekin kolpeka hasi ziren, eta gero jo zidaten borrakada aurpegian. Ez nuen ikusi ere egin.
Irudiak ikusi al dituzu?
Bai, bortitza da. Aberrazio hutsa. Burua okertu izan banu, beste nonbait joko ninduen, eta ziur ondorioak larriagoak liratekeela.
Salaketa jarri duzue. Zertan oinarritu duzue?
Ertzaintzaren jardun bortitzean. PCBko langileek eta han bildu ginenok ez genuen bortizkeriarik erabili, eta ertzainak izan ziren probokatu zuten bakarrak. Irudietan ikus daiteke nola ibili ziren borrakadak, ukabilkadak eta ostikoak ematen. Zoritxarrez, lan gatazka bat ordena publikoko auzi bihurtu nahi dute, eta hori ezin da inolaz ere onartu. Kalitate demokratiko gutxiko egoera baterantz goaz.
Segurtasun Sailak ikerketa hasi du. Hitz egin al dute zurekin?
Ez, Loli Garcia CCOOren Euskadiko idazkari nagusiarekin jarri dira harremanetan. Josu Erkoreka sailburuak deitu zion, eta esan zion ikerketa hasiko dutela protokoloak bete ziren ikusteko. Dena den, guk uste dugu haratago joan behar dela. Salaketa honekin ikusarazi nahi dugu PCBko langileek hilabete daramatela greban, ia egunero egurtu dituztela, eta, gainera, pikete bortitza izatea egotzi dietela. Eta hori ez da egia. Lan arazo bat ezkutatu nahi dute. Enpleguaren etorkizunarengatik borrokan ari diren langile batzuk dira. Lan gatazka bat dagoen aldiro, piketeak bortitzak eta gatazkatsuak diren diskurtsoa normalizatzen ari da, eta hori ezin dugu onartu gizarte demokratiko batean. Iragan ostiralean langileek bilera bat zuten Jaurlaritzarekin, eta Jaurlaritzak bertan behera utzi zuen piketeen bortizkeriaren aitzakian. Indarkeria alde bakarretik etorri da: ertzainengandik.
Grebalarien eskaera argia da: 83 kaleratzeak aldi baterako neurriengatik aldatzea.
Hori da ukatzen digutena. Enpresek errazera jotzen dute: kaleratzeetara. Behin-behineko egoera zaila izan daiteke, enpresa askotan bezala, baina aldi baterako neurriekin konpon daiteke.
Epaitegietara jo duzue kaleratzeengatik. Zer espero duzue?
Negoziazio bide guztiak agortuko ditugu, baina salaketa jarria dugu. Bilera bat eskatzen ari ginen, eta biharko [gaur] lortu dugu. Negoziazio bidea berriz hartu ahal izatea espero dugu, eta kaleratzeen inguruan hitz egin ahal izatea. Hala ez balitz, berriz ere agerian geldituko litzateke enpresaren borondaterik eza.
Igoera handia den arren, 2000. urteaz geroztik hemezortzi urtetan handitu da gehiago langabe kopurua. Esaterako, 2012an 13.700 langabe gehiago erregistratu ziren hilabete horretan. Salbuespen bakarrak 2018. eta 2019. urteak dira, 1.700 eta 1.800 arteko igoerak izan baitziren. Iaz, oraindik koronabirusaren lehen eraginak iritsi ez zirenean, urtarrilak 4.161 langabe gehiago batu zituen.
Nafarroan, %23 handiagoa
Duela urtebete baino 20.934 langabe gehiago daude orain, SEPEren arabera. Horietatik %56 dira emakumeak, eta %44, berriz, gizonak. Ehuneko horiek ez dute aldaketa handirik izan 2020. urteaz geroztik, baina bai, ordea, azken hilean. Izan ere, abendutik urtarrilera 2.886 emakume gehiago erregistratu dira langabe gisa; gizonen artean, berriz, 208 gutxiago. Gabonetako kanpainarako zerbitzuetan kontratatutakoak dira orain enplegua galdu dutenetako asko, eta horien artean emakumeak dira gehienak. Horrela, zerbitzuen sektoreak 2.910 langabe gehiago ditu orain. Industrian, berriz, 435 langabe gutxiago daude, eta eraikuntzan, 115 langabe gutxiago; batean zein bestean, gizonak dira nagusi.
Horrenbestez, emakumeen %14,9 daude lanik gabe orain, eta gizonen %11. Batezbesteko horiek 1,6 puntu handitu dira azken urtean, sexu batean zein bestean.
Lurraldeei erreparatuta, oso nabarmena da azkenaldian daturik txarrenak Nafarroak eman dituela. Bitxia ere bada, lurralde horretan besteetan baino gutxiago jaitsi baitzen barne produktu gordina:%8,3 Nafarroan, eta %9,5 Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan. Edonola ere, azken urtean langabe kopuruak %23,2 egin du gora lurralde hartan, beste hiru lurraldeetan baino gehiago: +%14 Araban, +%12,5 Gipuzkoan, eta +%9,6 Bizkaian. Biztanleria aktiboaren inkestan ere, Nafarroak eman zituen daturik kaskarrenak.
Hamar mila gutxiago
Langabeen kopurua handiagoa zatekeen baldin eta aldi baterako erregulazioak ez balira ugaritu. Espainiako Gizarte Segurantzako Ministerioaren arabera, urtarrilaren amaieran 39.882 lagun daude aldi baterako langabezian edo lanaldi murriztuarekin. Abenduaren amaieran baino ia 10.000 gutxiago dira.
Enplegua aldi baterako erregulatzeko espedienteek apirilean jo zuten goia, 230.000 langile izan baitziren egoera horretan konfinamenduaren asterik gogorrenetan. Ondoren, hilabetez hilabete kopurua gutxituz joan zen, jarduera ekonomikoa berriro zabaldu ahala. Urrian, 25.000 besterik ez ziren, baina, orduan, goranzko joera hartu zuen berriro, batez ere ostalaritzaren eskutik, debekuek haren jarduera asko mugatu zutenean.
21.600 afiliatu gutxiago
Urtarrilean ohikoa izaten den beste mugimendu bat da milaka afiliatu galtzen dituela Gizarte Segurantzak. 2021eko urtarrila ez da salbuespena izan, eta apaltze handia izan da kotizatzaile kopuruan: abenduan baino 10.925 gutxiago dira. Beherakada handia da hori ere, baina azken urteetako batezbestekotik behera dago, agian aurten kontratazio gutxiago izan direlako Gabonetarako. Iaz, esaterako, 13.500 lanpostu desagerrarazi zituen urtarrilak.
Urte batean 21.593 kotizatzaile galdu ditu Gizarte Segurantzak Hego Euskal Herrian. Ia guztiak erregimen orokorreko langileak izan dira (-20.136), tartean etxeko langileen atalekoak (-1.821), baina autonomoetan ere izan da jaitsiera (-1.393).
%91,6, aldi baterakoak
Ez jaitsierarik, ez igoerarik; ez da aldaketarik Hego Euskal Herrian egiten diren kontratuen izaeran. Iazko urtarrilean egindakoen %91,3 izan ziren aldi baterakoak, eta %91,6 izan dira aurten.
22.459, autonomoentzat
Abendukoak dira azken datuak, eta, horien arabera, 48.824 lagunek jaso zuten langabezia sari arrunta, eta beste 29.741ek, berriz, subsidioa. Horiei batu dakieke autonomoen langabezia sari berezia jasotzen dutenak: urtarrilean 22.459 izan ziren.
Egoera salatzeko, giza harresi bat egin zuten atzo goizean Barakaldoko lantegiaren aurrean. Langileak lurrean eseri ziren, protesta gisara, baina Ertzaintza oldartu egin zitzaien, eta istiluak piztu ziren orduan. Istilu horietan hainbat lagun zauritu ziren, langile batzordearen arabera. Esaterako, sudurra hautsi zioten CCOO sindikatuko industria arloko arduradunari, Javi Gomezi.
Langile batzordeak eta sindikatuek Ertzaintzaren jarrera «bortitza» salatu dute, eta azalpenak eskatu dizkiote Josu Erkoreka Eusko Jaurlaritzako Segurtasun sailburuari. CCOOk auzitegietara joko du gertatutakoa salatzeko, gainera. Segurtasun Sailak iragarri du, hain zuzen, Ertzaintzak barne ikerketa bat abiarazi duela gertatutakoa ikertzeko.
Hasieran, 136 behargin kaleratzea zuen asmoa ITP Aero Castingseko zuzendaritzak, baina langile batzordeak ez zuen onartu, eta, azkenean, enplegu erregulazioaren negoziazioan akordiorik lortu gabe etorri dira 83 kaleratzeak. «Tamalgarria da, egoera hau saihesteko alternatibak egonda, enpresak 83 familiari kalte tragikoa egiten dien irtenbidea aukeratzea», esan zuen Oihana Guenaga batzordeko kideak.
Beste zazpi langileren kasuak ere mahai gainean ditu zuzendaritzak, eta horiek kaleratu edo ez erabakitzeko martxoaren 31 arteko epea dauka, batzordearen arabera. Langileen ordezkariek azpimarratu dute, halere, krisia aldi baterako dela, eta gogorarazi dute hori bera berretsi duela Lan Ikuskaritzak joan den astean argitaratutako txostenean ere. Txostenak dio krisia behin-behinekoa dela, ez dagoela kaleratzeak justifikatzeko arrazoirik, eta aldi baterako lan erregulazioa nahikoa izan daitekeela egoerari aurre egiteko.
Hori horrela, batzordeak bilera bat eskatu dio zuzendaritzari, asteazkenerako, konponbidea negoziazioa dela sinetsita: «Elkarrizketan sinesten dugu», adierazi zuen Guenagak. «Konfrontazioa eragotzi behar dugu, eta lanpostuak eta enpresaren etorkizuna bermatuko dituzten topaguneak prestatu». Abenduaren 23az geroztik ez dute hitz egin.
Langileen ordezkariek auzitara eraman dute lan erregulazioa, eta hainbat mobilizazio egin dituzte azken asteetan, grebak barne. Eusko Jaurlaritzaren bitartekaritza ere eskatu zuten, baina ostiralean egitekoa zuten bilkura bertan behera utzi zuen Ekonomiaren Garapeneko Sailak, lantegien sarreratan piketeek egindako «ekintza biolentoengatik eta mehatxuengatik». Bada, batzordeak «erantzukizun falta» egotzi dio Arantxa Tapia sailburuari.
Kaleratze gutunak erre
Aernnovak ere atzo gauzatu zituen iragarritako 82 beharginen kaleratzeak: 55 dira zuzenean kaleratutakoak, eta 27 erretiratuak edo hitzartutakoak. Langileek protesta egin zuten goizean, Gasteizen, egoera salatzeko. Kaleratzeen abisuak erre zituzten beharginek, eta azpimarratu zuten bestelako bideak badaudela krisiari aurre egin ahal izateko: aldi baterako erregulazioak, lanordu banaketak edo soldata murrizketak, esaterako. Kaleratu dituzten beharginek eskerrak eman zizkieten egun hauetan babesa adierazi dieten herritar eta lankideei, eta borrokan jarraituko dutela gehitu zuten.
