Idoia Mendia Enplegu sailburuaren hitzetan, herritarrek Lanbide “gizarte diru-laguntzen kudeatzaile soil” bezala ikusten dute. Horregatik, aldaketak iragarri ditu.

«Egungo garaien norabidean jardun behar dugu, eta ez haien aurka, atzera begira». Abenduaren 23an, Nafarroako Parlamentuak gehiengo handiz onartu zuen aurten errenta zergan autonomoei moduluen sistema kentzea eta estimazio zuzeneko sistemarekin ordezkatzea. Elma Saiz Ekonomia eta Ogasun kontseilariaren ustez, aurreko sistema «zaharkitua eta bidegabea» zen, eta oraingoak autonomoen jarduera ekonomiko erreala islatuko du. Neurriak polemika sortu du: autonomoak biltzen dituzten hainbat elkartek, horien artean UAGNk edo Tradisna nekazarien eta garraiolarien elkarteek, salatu dute zerga presioa nabarmen handituko dela. Atzo, Navarra Sumako Javier Esparzak kritikatu egin zuen pandemiaren erdian sektoreok zigortzea, eta Saizek «gezurra esatea» leporatu zion. Saizen esanetan, sistema horrek ez die kalterik egingo autonomoei.

Atzo, parlamentuko kontrol saioan, Navarra Sumak berriro mahai gainean jarri zuen gaia. Autonomoak aintzat hartu gabe aldaketa egitea egotzi zion Esparzak Nafarroako Gobernuari. Bere esanetan, Espainiako zerga erregimen komunean Pedro Sanchez gobernuburuak atzera egin du, pandemian kalterik ez egiteko autonomoei. «Foru erregimena erabiltzen ari zarete nafarrei kalte egiteko. Zer egin dute Madrilen? Kaltegarria zela ikusita, ez dute aldatu. Hemen, berriz, aldatu egin duzue EH Bildurekin akordioa duzuelako».

«Zure gabeziak ezkutatzeko, gezurra esateko formula besterik ez zaizu geratzen», ihardetsi zion Saizek. Haren esanetan, Madrilgo gobernua sistema hori ezartzea aztertzen ari da. Gainera, asteotan autonomo elkarteekin eta zerga arloan eurekin lan egiten duten aholkulariekin biltzen ari dira, sistema berriari buruz hitz egiteko: «Azken egunotan sortu den desinformazioaren aurrean, informazioa banatzen ari gara. Ez ditu zigortuko okerren pasatzen ari direnak». Kontseilariak iradoki zuen elkarte batzuen kexuak eskuinak gobernuaren aurka daraman estrategiarekin erlazionatuta daudela, zerga neurrien aurka Navarra Sumaren osoko zuzenketa atzera bota ondotik etorri zirelako kritikak.

Saizen arabera, moduluen sistema baliagarria zen duela hamarkada batzuk, baina egun ez, besteak beste justifikatzen zailak diren aldagaiak aintzat hartzen direlako. Aldagaiok %10 eta %45 arteko pisua dute zerga aitorpenean, sektorearen arabera. Adibidez, ostalaritzan, taberna baten mahai edo metro kopurua aintzat hartzen du moduluen sistemak. «Pandemiaren ondorioz, jarduerarik izan ez duen taberna batentzat bidegabea da aldagai horiek kontuan hartzea».

Kontseilariaren arabera, sistema berriak jarduera erreala aintzat hartuko du; hots, diru sarreren eta irabazien edo galeren arabera neurtuko du ordaindu beharrekoa, eta ez estimazio baten arabera. Bere esanetan, zerga faktura ez da aldatzen, nahiz eta aintzat hartu behar den kasuistika orokorrik ez dagoela eta kasu bakoitzak bere berezitasunak dituela. Ogasunaren kalkuluen arabera, adibidez, errenta zergan 12.200 euro ordaintzen dituen garraiolari batek 11.000 eta 14.000 euro artean ordainduko lituzke sistema berriarekin: hots, gutxiago edo gehiago, bere jardueraren arabera. Saizen ustez, «antzekoa» da faktura. Sistema berria «aplikatzen erraza» dela azaldu zuen, eta Europako Batasunak berak ezarritako irizpidea dela.

Hainbat neurri gehiago

Polemikaz harago, azken egunetan, COVID-19ari aurre egiten laguntzeko autonomoentzako hainbat zerga neurri hartu ditu Nafarroako Gobernuak. Alde batetik, 2020ko errenta zergaren zein balio erantsiaren gaineko zergaren ordainketan %20 eta %40 arteko murrizketak ezarriko zaizkie autonomoei: oro har %20koa; %35ekoa dendarientzat, garraiolarientzat eta taxi gidarientzat, eta %40koa ostalaritzan dihardutenentzat.

Bestetik, asteon beste neurri batzuk ere hartu ditu gobernuak. Adibidez, errenta zergan, jarduera ekonomikoak egiten dituztenek ez dute egin beharrik izango 2020ko laugarren hiruhilekoari dagokion ordainketa zatikatua. Gainera, ostalaritza, turismo edo merkataritza arloko negozioei lokalak alokatzen dituztenentzat zerga pizgarria ezarriko da, baldin eta maizterrekin errenta murriztea hitzartu badute.

Abenduan, pandemiak kaltetutako sektoreentzat laguntza berezien deialdia abian jarri zuen gobernuak. Hogei milioi euroko aurrekontua zuen aurreikusita eta azkenean 13,5 milioi banatuko dira, laguntza eskatu duten 2.074 enpresa eta autonomoren artean —horietatik %82 ostalaritzakoak—. Laguntza horiek ez dira zergapetuko.

Bilboko portuko lan gatazkako korapiloa askatzen hasteko akordioa adostu dute zamaketarien lan batzordearen gehiengoak eta Bilbo Estiba lau zamaketa enpresak biltzen dituen elkarteak. Espainiako Lan Ministerioak eginiko bitartekaritzak fruitu txikia eman du, eta ituna oso orokorra da oraindik, baina «negoziatzen jarraitzeko» bidea ireki du. Orain sektore mailako bilerak hasi beharko dituzte lan hitzarmenaren xehetasunak zehazten joateko. Bilera horietan, besteak beste, «aldi baterakotasuna murrizteko aukerak» aztertuko dituzte.

«Akordio hau inflexio puntu bat izatea espero dugu. Bi aldeentzako mesedegarria den akordio bati atea irekiko diona, eta portura egonkortasuna ekarriko duena». Alberto Dañobeitia zamaketarien langile batzordeko presidentea itxaropenez mintzatu zen, atzo. Bilbo Estibak ere akordioa ontzat jo zuen, uste baitu itun horri esker lan hitzarmen berria adosteko «oinarri sendoa» dagoela.

Langile batzordeko hamahiru kideetatik hamarrek sinatu zuten: Coordinadora, UGT eta Kaia sindikatuetakoek, hain zuzen. ELAkoek eta LABekoek, aldiz, ez zuten bat egin. Batzordeko kideek badakite oraindik asko dagoela zehazteke, baina nahiko pozik daude arbitraje betearazlearen mamua uxatu dutelako.

Akordioak zazpi puntu ditu, eta Espainiako Lan Ministerioak abian jarritako bide orriaren ondorio da. Bilbo Estibako eta sindikatuetako ordezkariak bi aldiz bildu dira azken hilabetean Veronica Martinez Barbero Espainiako Lan zuzendari nagusiarekin. Bitartean, enpresa eta langile batzordearen arteko bilerak egon dira, baina mugarriak Madrilen eginikoak izan dira. Azken bilera herenegun egin zuten, egun osokoa, eta atzo sinatu zuten «bide orria ixteko konpromisoa».

Aurrerantzean jokalekua aldatuko dute, eta Euskal Herrira itzuliko da partida. Ministerioa, dena den, bi aldeen esku egongo da «akordioa garatzeko behar daitekeen edozein lanetarako». Adosturikoaren arabera, sektore mailako mahaia eratuko da orain, «Bizkaiko zamaketari guztiak barnean hartuko dituena». Alegia, kontratu mugagabea duten 320ak eta behin-behinean daudenak. Behin-behinekoak pixkanaka finko bilakatzea da eskaeretako bat, batez ere lan poltsa historikoko 103ak —hamabi urte daramatzate aldi baterako kontratuak kateatzen—. Akordioko puntuetako bat «behin-behinekotasuna murrizteko» proposamenak onartzea da, baina ez du zehazten nola.

Lan hitzarmen berria da korapiloaren muina, eta zamaketariek euren lan karga ziurta dadila nahi dute. Portu barneko hainbat jardun —komertzialak eta horizontalak deritzenak, alegia itsasontziekin harreman zuzena ez duten portuko garraio lanak—, baina, liberalizatu egin ditu Europako Parlamentuak, eta horrek zaildu egin ditu bilerak. Bilbo Estibak hainbat marra gorri ezarri zituen bide orriari ekiteko, eta horietako bat zen liberalizaturiko lanak lan hitzarmenaren arabera ez arautzea. Akordioan hori zehaztuta agertzen da, baina lan horiek zamaketariek egingo balituzte lan hitzarmena aplikatu behar zaiela dio. Euren jardunaren %30 inguru dira. «Balituzte» baldintza aditza darabilte akordioan, askotan lan horiek aldi baterako enpresen bitartez kontrataturiko biltegiko langileek egiten dituztelako.

Eskumenaren zain?

Horiek hala, oraingoz urrun dirudi beste greba baten mehatxua. Iazko urri eta abendu artean zamaketariek 57 eguneko lanuztea egin zuten, portuan aspaldian eginiko luzeena. Negoziazio horretan eragina izango duen beste aldagai bat Espainiako sektore mailako V. akordioa izango da. Espainiako Lehiaren Auzitegia hura ikertzen ari da, liberalizazio legeak urratzen dituelakoan.

Ikusteko dago, halaber, Bilboko eta Pasaiako (Gipuzkoa) portuen kontrolerako eskumenarekin zer gertatzen den. Egun Espainiako Gobernuarena da, baina Eusko Jaurlaritzak transferentzia eskatua du. El País kazetak abenduan zabaldu zuenez, aurtengo urrian egin daiteke aldaketa.

CAFentzat Frantziatik datoz berri onak. Beasaingo (Gipuzkoa) tren ekoizleak, Kanadako Bombardierrekin batera, 2.560 milioiko lan kontratu bat lortu du Parisen, 146 tren egiteko, Frantziako hiriburuko iparraldea eta hegoaldea eta haren aireportuak lotzen dituen RER B linearako.

Kontratua oraindik ez dute sinatu, baina «lehenbailehen» sinatzea espero dute alde guztiek. Kopurua zenbatekoa den kontuan hartuta, esan daiteke azken urteetako handienetako bat izango dela Euskal Herriko multinazionalarentzat. Garraio sektoreak duen egoera zailean lortu izanak balio bikoitza ematen dio.

Bitartean, CAFek zain jarraitzen du, Espainiako Renfek aurki jakinaraziko baitu nori emango dizkion bi kontratu handi: 1.000 milioikoa da bata eta 1.700 milioikoa bestea. Horien zati bat lortzea da bere nahia.

CAFek borroka handia egin behar izan du Parisko lehiaketa irabazteko. Bombardierrekin partzuergoa osatuta lortu du, eta aurrean Frantziako Alstom izan dute. Herrialde hartako hedabide batzuen arabera, 500 milioi euroren aldea egon da irabazleen eta galtzailearen artean. Lehiaketak oihartzun zabala izan du komunikabideetan: Frantziako enpresa bati kontratua eman ez izanak kritika ugari eragin ditu.

Abenduan, erabakia hartuta zegoela, esleipena eten behar izan zuten Alstomen salaketa baten ondorioz. Kontratazio prozesua partzialki berrabiarazteko eskatu zuen, besteak beste. Epaitegietan jarraitzen du auziak, baina epaileak aukera eman du CAFek eta Bombardierrek kontratua sinatzeko. 11 egun izango dituzte horretarako, eta epe horretan Alstomek berriro aurkeztu ahal izango du helegitea.

Azken egunetan, RATP, SNCF eta Ile de France Mobilites garraio operadoreek prozesua «bizkortu» nahi izan dute; horregatik berretsi zuten atzo kontratua CAFentzat eta Bombardierrentzat izango dela. Komunikabideetara bidalitako oharrean, dena den, ez zuten eman akordioari buruzko zehaztasun gehiago; adibidez, lanak nola banatuko dituzten CAFen eta Bombardierren artean, edo, bestela esanda, 2.560 milioietatik zenbat dagozkion bati eta zenbat besteari.

Frantziara begira

Beasaingo enpresa, bere ohar laburrean, azken urteotan Frantzian sinatu dituen kontratuen garrantzia azpimarratzera mugatu da. 2019aren amaieran egindako bat nabarmendu du, 700 milioi eurokoa, Paris-Clermont eta Paris-Limoges-Toulouse lineetarako 25 tren egitekoa, beste 75 egiteko aukerarekin. Gogoratu du, halaber, Nantes, Besançon eta Saint Etiennenerako tranbiak egiteko eta Lyongo metroaren flota berritzeko eskaerak dituela, eta Okzitaniako Bigarren lantegi bat duela.

Bestalde, Kanadako Bombardierrek ere kontratu garrantzitsuak egin ditu Frantziarekin azkenaldian: 565 milioi euroko bat sinatu zuen urte amaieran, SNCFrentzat 33 tren egiteko. Horien propultsio sistemak multinazionalak Trapagarenen (Bizkaia) duen fabrikan garatuko dituzte.

RATP eta SNCF garraio enpresek CAF konpainia gipuzkoarra eta Bombardier kanadarra aukeratu ditu Frantziako hiriburuko RER B lineako aldiriko 146 tren egiteko.

Enpresak eta sindikatuek akordioa lortu dute 2021eko urtarrilaren 14an Bilboko Portuko zamaketarien gatazkan hitzarmenaren negoziazioa desblokeatzeko.

Pedro Azpiazu Egun on Euskadi saioan, EAEko aurrekontuen negoziazioaren harira, 2021eko urtarrilaren 14an. Elkarrekin Podemosi kontraproposamen bat egingo diogu.

Euskal Herriko aireportuen goranzko bidea kolpe handi batekin eten da. Kolpe metaforiko batekin, bistan da, aireportuetako pistetan istripu seriorik gabeko urtea izan baita 2020. urtea. Koronabirusaren krisiak eta hari aurre egiteko hartutako neurri gogorrek eten egin dute zazpi urtez handitzen aritu den trafikoa, azken laurak marka historikoekin, eta ia hiru laurden gutxitu ditu bidaiarien joan-etorriak.

2019an, 7,7 milioi bidaiarik erabili zituzten Euskal Herriko bost aireportuak. Aurten, oraingoz, Hego Euskal Herriko aireportuen datuak baizik ez daude. Miarritzeko aireportuak datuak eguneratzeari utzi zion konfinamendua hasi eta instalazioa itxi zutenean, eta ez du 2020ko bidaiarien berri eman. Hori bai, joan den urrian iragarri zuen 400.000 bidaiari espero zituela, aurreko urteetan baino %60 gutxiago. Aurreikuspen hori betetzea zaila izango zaio, Ipar Euskal Herrian mugikortasuna oso mugatua izan delako udazkenean eta Eguberriko oporraldian.

Konfinamendurik ez da izan Hego Euskal Herrian apirilaren amaieraz geroztik, baina bai izan dira lurralde batetik bestera mugitzeko debekuak, eta oraindik indarrean daude. Horien ondorioz, bidaiari kopurua %71,3 txikitu da lau aireportuetan: zenbaki osoetan, 4,7 milioi lagun gutxiagok erabili dituzte. Kalte ekonomiko handia eragin du gutxitze horrek aireportuko zerbitzuetan, hala nola kafetegietan, dendetan eta taxisten artean.

Hegaldiak, %51 gutxiago

Hegaldien kopurua ere nabarmen jaitsi da, baina ez hainbeste: %51. Hau da, hegazkin gehiago ibili direla erdi hutsik 2019arekin alderatuz gero.

Loiukoa da, alde handiz gainera, Euskal Herri osoan erabiltzaile gehien duen aireportua, baina besteetan ohikoagoa den irudi bat ikusi da aurten han ere: bidaiaririk gabeko terminala. 2019an 5,9 milioi erabiltzaile izan zituen, eta 1,7 milioi izan ditu aurten (-%71,4). Are okerragoa izan da abendua, %81,7ko jaitsiera izan baitu normalean joan-etorri handikoa den hilabete batean.

Antzeko portzentajeetan gutxitu dira bidaiariak beste aireportuetan ere: -%65,5 Noainen (84.000 erabiltzaile), -%73,8 Hondarribian (83.800), eta -%73,9 Forondan (45.300).

Bidaiarien garraiatzeari baino askoz hobeto eutsi dio merkantzien garraioak. Kopuru esanguratsu bat mugitzen duen bakarra Foronda da, eta, alde horretatik, ez zuen urte txarra izan, praktikoki pare geratzea lortu baitzuen, 64.3 milioi tona.

2021a ere ez da erraza izango aireportuentzat eta haien inguruko zerbitzuentzat. Mugikortasuna mugatzeko neurriak indarrean izango dira hurrengo hilabeteetan, eta nekez arinduko dira hurrengo oporraldirako, Aste Santurako.

Langile autonomoak dira, edo Glovoren soldatapekoak? Bilboko lan auzitegiko epaile batek aurki erantzun beharko duen galdera da, eta, bide batez, auzi nahiko katramilatua dena laburbiltzeko modua. Izan ere, Gizarte Segurantzak janari banaketa enpresaren aurka jarritako salaketaren prozedura hasiko da asteartean. 219 banatzaile daude deituak deklaratzera, eta hurrengo astean epaiketan euren ordezkari izango direnak hautatu beharko dituzte.

Aurretik, Espainian, antzeko 41 epaiketa egon dira, eta lan harreman zuzenaren alde ebatzi dira guztiak. «Enpresak, dena den, dagoeneko esan du helegitea jarriko duela, eta ez duela ofizioz aldatuko bere jokamoldea. Beraz, horrelako epaiketak egitera behartuta gaude». Iragarpena Iñigo Alonso LAB sindikatuko kidearena da. Sindikatuak, Riders X Derechos banatzaile elkartearekin elkarlanean, hamabost banatzaileren babesa eramango du epaiketan, eta Alonsok du harreman hori kudeatzeko ardura.

Epaiketa asko izan dira, baina irailaren 23ko ebazpenak ezarri zuen mugarria. Espainiako Auzitegi Gorenak ebatzi zuen Isaac Cuende banatzailea autonomo faltsua zela; alegia, Glovok soldatapeko langiletzat hartu behar duela. Ebazpen hark jurisprudentzia ezarri zuen, eta hartaz geroztiko ebazpen guztiek alde berera jo dute. Glovo, Amazon, Deliveroo eta Uber plataforma digitalen artean 25 milioi euroko zorra pilatu dute Gizarte Segurantzarekin. Glovok du handiena, ia hamazazpi milioi euro, eta 11.013 banatzaile langile propiotzat jo behar izan ditu. Eta, ezustekorik ezean, Bilboko 219ak zerrenda horretara gehituko dira.

Epaiketa horietan duela bi urte eginiko salaketak epaitzen ari dira, eta banatzaileek euren poltsikotik ordainduriko autonomo kuoten dirua berreskuratu ahalko dute, baita BEZaren atxikipenarena ere. Hasiera batean Gizarte Segurantzak ordainduko lieke, eta, gero, hark eskatuko dio Glovori. «Balizko ebazpen hori, baina, ez da bide baten amaiera. Guztiz kontrakoa, bide judizial luzeago baten hasiera da», argitu du. Gero banakako salaketak iritsi beharko lirateke soldatapeko langileei dagozkien eskubideak eskatzeko. «Adibidez, argitu beharko litzateke atzerako eraginez zein hitzarmen ezartzen zaien: ostalaritzakoa, banatzaileena… Rider-ek ordu estra asko sartu dituzte, ez dira arraroak 50 orduko lan asteak, eta ostalaritzan hogei eurotik gorakoa da ordu estra bakoitza. Hori eredu bat da, baina hari asko leudeke lotzeke».

Enpresak ez daude amore emateko, baina, eta helegiteak jarri dizkiete ebazpen guztiei. Mezuak igorri dizkiete banatzaileei auziak luze joko duela ohartaraziz, enpresa batentzat baino gehiagorentzat lan egiten dutenei ez zaiela komeni esanez… Dena den, badirudi Espainiako Gobernuari dagokiola hurrengo pausoa ematea, legea aldatuz. Langileen Estatutuaren 1. artikulua moldatzeko asmotan dabil, soldatapeko langileen definizioa berritu eta rider-en eta halakoen jarduna barruan sartzeko. «Ebazpenen norabide berean badoa, babestuko dugu», aurreratu du Alonsok.

Badoa? Zalantzarik al du? Alonsok ondo ezagutzen ditu Riders X Derechos elkarteak ekainean Espainiako Lan Ministerioarekin eginiko bilerak, eta zuhurtziaz mintzo da. «Konpromisoa zen Auzitegi Nagusiaren ebazpenaren ondoren arautzea. Elkarrizketa sozialaren mahaian dago gaia. Han ere enpresariak daude, eta ez dut hain garbi zein norabidetan joango den legea. Horregatik komeni da lan harremana dagoela berresten duten ahalik eta ebazpen gehien pilatzea».

Orain janari banatzaileen kasua dago puri-purian, baina asko dira autonomo faltsuen figura baliatzen dituzten enpresak. «Aseguru enpresena, adibidez, oso zabaldua dago. Iruzur egoeran kontratatzen duten enpresa asko daude. Baina kasu hau lazgarria da: enpresa ezaguna da, ebazpen pila bat ditu… Nire ustez estatuak eskua sartu beharko luke».