Vicenta Burguete 2017ko martxoan hil zen, eta amiantoa arnasteak eragindako gaixotasun baten ondorioz izan zela ebatzi du epaitegi batek. Burguete urteetan jardun zen Beasaingo CAFen lan egiten zuen senarraren buzoak eskuztatzen eta garbitzen, eta haietan zegoen amiantoa arnasten.

Epaia irmoa da, eta ezarri du CAFek 175.897 euroko kalte-ordaina eman behar diola Burgueteren alargunari, eta 15.000 euroko beste ordain bat beste senitarteko bati. Amiantoari lotutako «etxekoandre baten aldeko lehen epai irmoa da Euskadin», Asviamie Amiantoaren Biktimen Euskadiko Elkartearen ustez.

Elkartearen arabera, epaiak «erakusten du etxekoandreek ere kalteak pairatu ditzaketela, baita bizia galdu ere enpresen axolagabekeriarengatik». Asviamiek salatu du CAFek ez diela aurre egiten bere erantzukizunei, eta «jarrera oztopatzailea» izatea egotzi dio, auzibideak luzatzen dituelako.

Beste behin ere, Asviamiek deia egin du «behingoz Madrilgo diputatuen kongresuan onar dezaten amiantoaren biktima guztientzako konpentsazio funtsa, kaltearen ordaina bizi diren artean jaso dezaten». Espainiako Gorteek bitan bota dute atzera Eusko Legebiltzarrak ildo horretatik egindako eskaera. Maiatzean berriro eskatu zion.

Beste bi kasu

Burguetez gain, CAFen lan egiten zuten senitartekoen buzoak garbitzean amiantoa arnastu eta horren ondorioz gaixotutako beste bi emakumeren kasu ere badaude, langile batzordeak gogorarazi duenez, eta emakume horietako bat jada hil da. Baina kasu horiek prozesu judizial luzeetan daude. «Zaintza zen haien lana, eta zaintza lana aitortu ez zaien bezala, orain amiantoak hil dituela ere ez da aitortu nahi», salatu du. Bihar batuko dira Beasaingo lantegiaren sarreraren ondoan, amiantoaren biktimei jarritako oroitarriaren ondoan, «isilpeko biktimak» aitortzeko.

Asviamieren arabera, 2019an 32 lagun hil ziren Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan amiantoaren hautsa arnasteak eragindako minbizien ondorioz, eta aurtengo urtarrilean beste bost zendu ziren. Nafarroako datuak ez dira hain garbiak, baina Ananar elkartean 2016an bildutako 121 bazkideetatik jada 30 hil dira; azkenetako bat, Sunsundegui autobus lantegiko Ioseba Azpiroz; urtarrilean hil zen.

Europako Batzordeak 2050ean klima-neutraltasuna lortzeko konpromisoa hartu du. Batzordeak berotegi-efektuko emisioak % 40 murriztu nahi ditu hamarkada bukaerarako.

Hezkuntzako eta UPV/EHUko garbitzaileen grebaren hirugarren eguna. Elkarretaratze bat antolatu dute gaur goizean Eusko Jaurlaritzaren Donostiako egoitzaren aurrean.

EBko herrialdeek neurri fiskalak ezarri ahalko dituzte koronabirusagatik. Bilera “informazioa partekatzeko lehen aukera bat” izan dela azaldu du.

Urtarrileko gordintasunari otsaileko epeltasunak jarraitu dio Hego Euskal Herriko lan merkatuan. Urte hasieran desagertutako 13.544 enpleguen herenak baino gehiago (%37) berreskuratu ditu otsailean. Langabezia tasa ere jaitsi egin da, baina pixka bat baizik ez (-307). Guztira, 151,214 langabe azaltzen dira Lanbiden eta Nafar Lansaren, duela urtebete baino 2.488 gutxiago. Langabe horietatik %57 dira emakumeak, eta haien kopurua handitu egin da, otsailak ez dielako berri onik ekarri. ELAk nabarmendu duenez, urtarrilean baino 156 emakume gehiago zeuden otsailean lanik gabe. Haien artean %13,3 daude lanik gabe. Gizonen langabezia tasa lau puntu txikiagoa da, %9,3. Europan askoz txikiagoa da arrakala hori: Eurostaten atzoko datuen arabera, urtarrilean euroguneko gizonen %7,1 zeuden lanik gabe, eta emakumeen %7,7.

LANGABEZIA

Erritmoa galtzen

Bi hilabetez igo ondoren, berriro beheranzko bidea hartu du langabeziak Hego Euskal Herrian. Ohikoa izan da azken urteetan langabe kopuruak behera egitea otsailean —azken zazpi urteetan egin du—, neurri handi batean urtarrila beti delako oso txarra, eta ez delako hain zaila izaten kaltearen zati bat konpontzea. 2020a ez da salbuespena izan, baina erakutsi du indarra galtzen ari dela hobekuntza. Horrela, 308 langaberen jaitsiera iazko erdia da, eta apalena 2016. urteaz geroztik. Erritmo galera are nabarmenagoa da urte arteko konparazioak egitean: 2019ko otsailean baino 2.488 langabe gutxiago daude, baina 9.261ekoa izan zen aldea duela hamabi hilabete. Berez, 2014az geroztik ez zen urte batetik bestera hain alde txikirik izan.

Sektoreei dagokienez, nabarmena da industriak eta eraikuntzak jarraitzen dutela enplegua sortzen, oso poliki bada ere. Azken urteotako hilabeterik okerrenean ere, enplegu bulegoetan industriako langabe gisa agertzen zirenak urritu egin ziren urtarrilean (-188), baina baita otsailean ere (-214). Eraikuntzak ere joera hori du oraindik ere (-418 eta -107). Zerbitzuek, berriz, urtarrilean 4.482 langabe gehiago gehitu zituzten —Gabonetan dendetan eta ostatuetan lan egiteko kontratatutakoak eta gero kaleratutakoak—, baina 233 baizik ez dira lanera itzuli. Egoera are okerragoa da aurretik enplegua ez zutenen artean, 500 langabe gehiago batu dituztelako urtarrilaren 1etik.

Bizkaian txikitu da gehien langabe kopurua, 244 lagun, alegia. Behera egin du Araban (-104) eta Gipuzkoan ere (-62), baina gora egin du, ordea, Nafarroan (+103). Azken lurralde horretan soilik hazi da langabezia azken hamabi hilabeteetan (+136). Bilakaera hobea dute Bizkaiak (-1.358), Gipuzkoak (-933) eta Arabak (-333).

Nafarroako datua «kezkagarria» iruditu zaio ELAri, eta «azpimarratzekoa», berriz, LABi. CCOOk gogorarazi du langabe kopuruak azken bost hilabeteotan egin duela gora. Lasaiago azaldu da, berriz, Maria Txibite lehendakaria, ziurtatu baitu aktibo gehiago daudelako ari dela hazten langabezia.

AFILIAZIOAK

Azaroko markatik urrun

Otsailean, batez beste, 1.261.968 langilek kotizatu zuten Gizarte Segurantzan. Urtarrilean baino 5.068 gehiago dira, baina 2019ko azaroan 9.167 gutxiago. Orduan jo zuen goia afiliatuen kopuruak, 11 urteko gainbeherari azkenean buelta eman zionean.

Afiliazioen igoera eta langabeziaren jaitsiera «nahiko positiboak» direla ziurtatu du Pablo Martin Confebaskeko ekonomia ataleko buruak, eta gaineratu du 2020rako egindako aurreikuspenak betetzen ari direla. Martinek, ordea, onartu du arreta handiz ari direla erreparatzen koronabirusaren hedapena. «Badakigu ez duela lagunduko, baina ezinezkoa da asmatzea zer eragin izango duen».

KONTRATUAK

%8 dira mugagabeak

Otsailean sinatutako kontratuen %7,98 baizik ez ziren mugagabeak izan. Sindikatuen arabera, datu horrek erakusten du prekaritatea oso zabalduta dagoela. ELAk eta LABek eskatu dute azken lan erreformak indargabetzeko.

LANGABEZIA SARIA

Hirutik batek du saria

Pixka bat gora egin du langabezia saria jasotzen dutenen kopurua. Urtarrilean, %30,1 izan ziren, eta beste %16,6k subsidioa eskuratu zuen.

Izozmendiaren punta baizik ez da IRPHaren auzia Espainiako sistemako bankuentzat. Finantza entitateen bekatuak asko izan dira azken urteetan, eta ehunka mila kaltetutako bezeroak, epaitegiek legez kanpokotzat jo dituzten hainbat produktu eta jokabide tarteko. Hainbeste izan dira Espainiako bankaren eskandaluak, ezen epaitegi bereziak martxan jarri baitzituzten 2017ko ekainean, abusuzko klausulen auziak argitzeko. Ordutik 13.000 ebazpen inguru eman dituzte epaitegi berezi horiek, Araban, Bizkaian, Gipuzkoan eta Nafarroan. CGPJ Espainiako Botere Judizialeko Kontseilu Nagusiak emandako datuak oso deigarriak dira: bi urte eta erdian 243.550 ebazpen eman dituzte bankuen abusuak argitzeko epaitegiek, eta epaien ia %70 bezeroen aldekoak izan dira.

IRPHaren ebazpena iritsi zen atzo Europatik, eta luze gabe iritsiko da Revolving txartelen ingurukoa Espainiako Auzitegi Gorenetik. Espero da auzi hori ere Europarako bidea hartuko duela, IRPHarena eta beste hainbatena bezala. Horietako bat izan zen zoru klausulena, oihartzun handiko auzia 2016ko abendutik aurrera. Hil horretan iritsi zen EBko Justiziak baliogabetzat jo zuen ebazpena. Interes tasen jaitsiera saihesteko, bankuek gutxieneko interesak jartzen zituzten hipoteka kontratuetan. Euriborrak beherantz egiten bazuen, bezeroak ez zeukan mesederik, bankuak jarritako minimoa ordaintzen zuelako. Gorantz jotzen bazuen, aldiz, Euriborraren arabera pagatzen zuen. Euriborra hondoratu zenean, askok interes handia pagatzen jarraitzen zuten klausulongatik.

Auzi horren aurretik iritsi zen 2008ko krisiaren gordinean lehertu zen beste bat: lehentasunezko ekarpenena. Bankuaren kapitala handitzeko jaulkitako finantza produktuak izan ziren: ez akzioak, ekarpenak baizik. Beraz, kapitala jarri zuena ez da kapitalaren jabe, eta ez du boto eskubiderik. Ekarpenak betiko dira, eta errentagarritasuna konpainiaren araberakoa da: irabaziak eragin ditzake, baina baita galerak ere. Produktu arriskutsuak dira, eta, askotan, bezeroek zehazki zer zen jakin gabe sinatu zituzten: besteak beste, CAMen edo Caja Madriden kasuan. Kutxek lehentasunezko ekarpenak erabili zituzten adreiluaren burbuila lehertu zenean kaudimena handitzeko.

Menpeko ekarpenak

Euskal enpresa batzuekin lotutako auzi bat ere sartu behar da bankaren bekatuen zerrendan: menpeko ekarpenena. Kooperatibek ezin dutenez akziorik jaulki kapitala handitzeko, Eroskik eta Fagor Etxetresnak zenak menpeko ekarpenak jaulki zituzten, eta banku eta kutxen bidez merkaturatu 2007ra arte. Lehentasunezko ekarpenen antzeko produktuak ziren, baina menpeko ekarpenen errentagarritasuna ez dago konpainiaren irabazien menpe. Hauek ere ez dute iraungitze datarik, ez bada konpainiaren likidazioarena.

Duela aste gutxikoa da Fagor Etxetresnak zenaren produktuak erosi zituen bezero bati bere inbertsioa itzultzera behartu duen epaia, banku baten aurka. Eroskiren kasuan, Kontsumobidek egindako arbitratze baten ondoren, bezeroen gehienek ekarpenak trukatzeko akordio bat egin zuten kooperatibarekin. 2019an, 13,4 milioi pagatu ditu Eroskik ekarpenen interesetan.

IRPH eta zoru klausulen antzera, hipotekekin loturik dago 2018an iritsi zen beste eskandalu bat: Auzitegi Gorenak ebatzi zuen hipoteken zergak bankuek pagatu behar dituztela eta ez bezeroek. Gero, osoko bilkura batean aurkakoa erabaki zuen, auzitegiaren sinesgarritasuna erabat urratuz eskandalu handi batekin. Azkenean, Espainiako Gobernuak legea aldatu zuen bankuek pagatu ditzaten zerga horiek.

IRPH indizea duten hipoteken auzian Espainiako epaileei itzuli die pilota Europako Batasuneko Justizia Auzitegiak. Baina erdibidean geratu da. Ez du bankuek nahi zuten epaia kaleratu, ezta kontsumitzaileen elkarteek espero zutena ere —indizea legez kanpo uztea eta hura kontratatu zutenei automatikoki dirua itzultzeko beharra ezartzea—. Hainbat urtez probintzia auzitegietan epai kontrajarriak pilatu ostean, 2017an, Espainiako Auzitegi Gorenak itxi egin zuen kasu gehiago aztertzeko atea, baina berriz zabaldu du aukera hori Europako auzitegiak. Ez du IRPHaren legezkotasuna zalantzan jarri, baina bankuek indize hori duten hipotekak modu egokian saldu zituzten ala ez aztertzeko aukera eman die. Kasuan-kasuan aztertu beharko dituzte salaketak.

Euriborra oso altu zegoen garaian sartu zuten IRPH indizea bankuek eta kutxek, esanez egonkorragoa zela —dena den, ez da inoiz Euriborraren interesaren azpitik egon—. Euriborra minimoetara jaitsi zenean, nabarmen garestiago jarraitu zuen, eta hasi zen salaketa uholdea, orduan ohartu baitziren kontsumitzaile asko halako hipoteka bat zutela.

Espainiako Bankuak 1994az geroztik egiten du indize hori, gobernuak babestuta. Ofiziala zela argudiatuta, Gorenak ebatzi zuen ezin zela abusutzat jo, eta epaitegietako bidea itxi zuen, harik eta Europako auzitegiak berriz ireki duen arte.

Indizea kalkulatzen da bankuek ematen dituzten hipoteken kredituen interes tasen batezbestekoa kontuan hartuta. Kontsumitzaileen elkarteen arabera, hori egiten dute gardentasunik gabe, eta finantza erakundeek aukera dute Espainiako Bankuari ematen dizkioten datuak manipulatzeko.

ZER EBATZI DU EUROPAKO

AUZITEGIAK?

Ez du indizearen legezkotasuna zalantzan jarri. Baina esan du gehiegizkotzat jo daitekeela, eta, beraz, Espainiako epaitegiek baliogabetu dezaketela, kasuan-kasuan aztertuta. Epaileek, beraz, zehaztu beharko dute bankuek zertan egin zieten iruzur bezeroei. Uste badute modu ez-argian eta gardentasun baldintza nahikorik gabe saldu zietela produktu hori, epaileek IRPHa aldatu ahal izango dute Euriborragatik edo beste indize batengatik, eta atea zabalduko ahalko diete kontsumitzaileei aurretik ordaindutako gehiegizko interesak jaso ditzaten.

NOLA FROGATU DAITEKE

ABUSUA EGON DELA?

Hor dago koxka. Orain, bankuak ere hartu beharko du bere gain frogaren zama. Kontsumitzaileari behar bezalako informazioa eskaini ziotela agertu beharko du epaileen aurrean. Finantza erakundeak erakutsi beharko du beharrezko informazioa eskaini ziola bezeroari; besteak beste, gardentasun-irizpideak bete zituela —adibidez, kalkulu metodoa azaldu ziola kontsumitzaileari, azken bizpahiru urteetan indizeak izan duen garapenari buruzko informazioa helarazi ziola…—. Ikusteko dago epaile bakoitzak nola interpretatzen duen gutxieneko informazioa zer den IRPH indizearen kasuan. Hori hala, auzia Gorenera irits daiteke berriro ere, hark zehaztu dezan hori.

Gipuzkoako IRPH Stop plataformako abokatu Maite Ortizen ustez, bankuek «oso zaila» izango dute kontratua sinatzerakoan gardentasunez jokatu zutela erakustea: «Kasu gehienetan ez dutelako egin». Azaldu duenez, «kontsumitzaile bakar batek ere» ez zekien indize horrek zer ondorio izango zituen. Oso bestelako ustea dute bankuek. Sektoreko patronalak nabarmendu du indize horrekin sinatu ziren kontratu gehienak behar bezain gardenak izan zirela, eta epaitegiek arrazoia emango dietela.

Ortizek, halere, azpimarratu du salaketa jartzeko asmoa dutenek irabazteko aukera asko izango dituztela. Dena den, epaitegi batera joan aurretik bankuarekin akordioren bat lortzen saiatzeko aholkua eman die kaltetuei. Izan ere, litekeena da bankuek beren interesekoa ez den epai bat jasoz gero helegiteak jartzea, Gorenera iritsi arte. «Eta prozedura garesti eta luze batez ari gara; lauzpabost urtekoa», ohartarazi du.

Era berean, Ortizek adierazi du auzibidea abiatu eta epaitegien babesa jaso ez zutenek ez dutela aukerarik izango arrazoi beragatik beste auzibide bat abiatzeko. «Kasu horiek ezingo dira epaitu abusuagatik, baina gerta daiteke beste arrazoi batzuk egotea hipoteka baliogabea dela jotzeko».

ZENBAT KALTETU EGON

DAITEZKE?

IRPH Stop plataformaren arabera, Hego Euskal Herrian 40.000 kaltetu inguru egon daitezke, baina «askoz ere gehiago» izan daitezkeen susmoa daukate. 2004an, adibidez, hamar hipotekatik bat indize horri lotu zitzaion. Egun ez da ia erabiltzen: 2018an, hipoteka berri guztien% 0,28k zuten IRPHa.

Hipoteka kopuruaz haratago, Luxenburgoko erabakiak kontsumitzaileengan izan dezakeen eragina azpimarratu du Ortizek. Plataformaren datuen arabera, pertsona horiek IRPH indizea dela eta, hilero, batez beste, 200-300 euro gehiago ordaindu dute urte askoan, eta hipoteka bakoitzagatik 20.000 euro inguru jaso ditzakete bueltan.

OSORIK JASO DITZAKETE

GEHIEGIZKO INTERESAK?

Lehenik eta behin abusua egon dela ebatzi beharko du epaileak. Eta bai, gerta daiteke interes guztiak itzultzea. Ortiz abokatuak azaldu duenez, Gasteizko Epaitegi batek hala ebatzi zuen, sententzia irmo batean, Kode Zibilean oinarrituta —horren arabera, interesik gabeko maileguak posibleak dira—. Hori dela eta, banku batek familia bati itzuli egin dizkio ordaindutako interes guztiak eta interesekin, eta egun kapitalaren amortizazioa ordaintzen du soilik, interesik gabe.

Baina epaileek erabaki dezakete interesik gabe ezin dela mantendu hipoteka bat. Kasu horretan, hipoteka baliogabetu egin beharko du aurrena, eta, gero, IRPH indizea beste batengatik ordezkatu beharko du —Euriborra izan daiteke, edo beste bat—. IRPH Stop plataformako abokatuak azaldu duenez, baina, kontsumitzailearen oniritzia behar du epaileak.

Behin indize berria zehaztuta, bankuek bezeroari itzuli egin beharko diote bien arteko aldea edo aurretik ordaindu dituen gehiegizko interesak. Gogoratu behar da hipoteka gehienetan bezeroek lehenengo urteetan ordaintzen dituztela interes gehienak.

HIPOTEKA PAGATU DUTENEK

ERE JASO DEZAKETE DIRUA?

Bai. Atzerako eragina du ebazpenak. Abusuak ez duela preskribatzen zehaztu du, eta beraz, epaile batek erabakitzen badu halakorik egon dela eta bezeroak dirua jasotzeko eskubidea duela, bankuak behartuta egongo dira horretara. Halaber, IRPHa indize gisa duten hipoteka ezberdinak daude. Horietako bat dira aurrezki kutxenak. Horiek desagertu ziren, hipoteka horien indizea aldatu zen, kontratuan zehaztuta zegoen moduan: Kutxabankekoen kasuan, adibidez, IRPHaren ordez, Euriborra+1eko tasa. Halako hipoteka bat dutenek edo ordaindu dutenek ere jo dezakete epaitegira, IRPHa ezarria zutenean ordaindutako gehiegizko interesak itzultzeko eskatzeko.

KALTETUEK ESPERO ZUTEN

EPAIA IZAN AL DA?

«Urrats garrantzitsua» izan da, Maite Ortiz abokatuaren arabera. Azpimarratu du Luxenburgok arrazoia eman diela «zalantza guztietan»: funtsean, IRPHak gardentasun kontrolak igaro behar dituela eta Espainiako epaileak behartzen dituela klausulak aztertzera. Halaber, txalotu egin du Luxenburgoko epaileek atzera bota izana atzeraezintasuna mugatzeko Espainiako Gobernuak eginiko eskaera. «Berri ona da guretzat, eta txarra bankuentzat eta hura laguntzen aritu diren PPren eta PSOEren gobernuentzat», azpimarratu dute plataformako kideek, ohar batean. Adicae kontsumitzaileen elkarteak ere txalotu du erabakia.

ETA ZER DIOTE BANKUEK?

IREB eta CEAC patronalek nabarmendu dute auzitegia arrazoia eman diela, indizea ez duelako baliogabetu, eta lasaitua hartu dute kasuan-kasuan aztertu beharko direlako salaketak. Osorik baliogabetuz gero, milaka milioi zeuden jokoan; Goldman Sachsen arabera, 7.000-44.000 milioi bitarte. Espainiako Ekonomia Gaietako Ministerioak azpimarratu du balizko ordainei aurre egiteko kaudimena dutela bankuek.

EBko Justizia Auzitegiko abokatuak txostena kaleratu du 2019ko irailaren 10ean IRPH indizeari buruz. Epaileen esku utzi du indizea abusuzkoa izan ote den zehaztea.

Hipoteka Maileguen Erreferentzia Indizea (HMEI) kontrol judizialaren pean egon behar ebatzi du Europar Batasuneko Justizia Auzitegiak (EBJA) 2020ko martxoaren 3an

Langabezia-datuak Hego Euskal Herrian 2020ko otsailean: Euskadi eta Nafarroa. 307 langabe gutxiago izan dira Hego Euskal Herrian otsailean; guztira, 151.214.