Hiru urteko goranzko joera hautsi du Bilboko portuak 2019. urtean. Orotara, 35,4 milioi tonako trafikoa eduki zuen iaz, 2018an baino %0,35 gutxiago. Hala eta guztiz ere, «urte ona» izan dela azaldu du Ricardo Barkala Bilboko Portuko presidenteak. Hainbat faktorek eragin diote portuko trafikoari; besteak beste, Petronorren jarduera geldiarazi zuen hiru hilabeteko etete teknikoak eta siderurgia sektorearen beherakadak apaldu dute portuko joan-etorria. Trafiko horien galera konpentsatu ahal izan du gas naturalaren inportazioak, ia-ia bikoiztu egin baita 2019. urtean —%94 hazi da—. 2020ari begira, itxaropentsu dira. «Uste dugu aurten trafikoa handituko dugula, «nahiz eta egoera ez den batere egonkorra».

Petronorren etenaldi teknikoak portuan izan zuen «eragin handia» nabarmendu du portuko presidenteak. Izan ere, findegiak 2,6 milioi tona gutxiago mugitu zituen Bilboko portutik. Petrolio inportazioak %15 jaitsi zituen, eta %35 txikitu zituen gasolina esportazioak. Gasolio gehiago igaro zen, ordea, portutik (+%52).

Aurten, Petronorren jarduera %100ean egotea espero dute portuko arduradunek, eta horrek trafikoaren igoera ekarriko duela.

Ez dira hain baikorrak, ordea, siderurgiaren jardunarekin. Euskal Herriko altzairutegiek urte zaila izan dute, eta haien produktuen joan-etorria %12 jaitsi da Bilboko portuan. 2020an ere beheranzko joerari eustea espero dute.

Halaber, murriztu da Getxoko nasa erabiltzen duten ferryetako bidaiarien kopurua, %20 hain zuzen ere. Aurten emaitzak hobetuko dituztelakoan daude, hamar gurutzaontzi gehiago iristea adostu dutelako.

Nazioarteko ekonomia

Beste faktore negatibo bat ere nabarmendu du Barkalak hurrengo urteetarako: Erresuma Batua Europako Batasunetik atera izana. «Berri txarra da brexit-arena», aitortu du. Izan ere, Bilboko portuak Erresuma Batuarekin dituen hartu-emanek 3,4 milioi tona salgai mugitzen dituzte, eta zaila izango da horiei eustea bien artean muga bat jartzen denean, 2021ean. Ahalik eta trafiko handienari eusteko, hainbat neurri hartuko dituzte. Horien artean, erakunde publikoekin batera aduanaren, Mugako Kontrol Postuaren eta beste entitate publiko batzuen ordutegiak aldatuko dituzte.

Zuzendaritzaren arreta piztu duen beste gai bat koronabirusarena da. Bilboko portura urtero 800.000 tona heltzen dira Txinatik, eta Barkalak nahiko ziurtzat eman du horietako batzuk galdu egingo dituztela. «Duda barik, koronabirusak munduko ekonomiari kalte egingo dio. Hala ere, portuan oraindik ez dugu nabaritu».

Baikor da Bilboko Portuko presidentea 2020rako, trafikoa handitzeko hainbat neurri hartu dituztelako. Horrela, salgaien gaineko tasa %10 beheratu zuten maiatzean, eta aurten 58 milioi euroko inbertsioa egingo dute —2019an baino 22 milioi gehiago—, instalazioak handitu eta etorkizuneko eskariei aurre egin ahal izateko.

Balantzea: Bilboko Portuak 35,4 milioi tona mugitu zituen 2019an, 2018an baino % 0,39 gutxiago, 137.200 tona, hain zuzen ere. 2020ko otsailak 21.

Adifek lehiaketara atera du “Euskal Y”aren elektrifikazioaren zati bat. Proiektuko obren garapena bi fasetan egingo da, 12 hilabeteko epearekin.

Langile bat hil da Gasteizen, eraikuntza sektorean. Ezbeharra asteazkenean gertatu zen. Behargina larri zauritu zen eta egun bat beranduago hil egin da ospitalean.

Laboral Kutxak pixka bat hobetu ditu 2018ko emaitzak, baina, funtsean, oso antzekoak izan dira; besteak beste, oso behean jarraitzen duelako Euriborrak, eta horrek zaildu egiten duelako finantza erakundeen ohiko jarduna: bezeroen dirua jasotzea, eta haiei ematen dizkieten interesak baino gehiago kobratzea maileguak.

Interes tasa oso apaleko garai bati batu zaio ekonomiaren moteltzea, baina, hala ere, emaitzak hobetzea lortu du Mondragon taldeko kreditu kooperatibak. Horrela, sozietate zergan hamasei milioi euro ordaindu ondoren (+%9), 137,7 milioi euro irabazi ditu, 2018an baino %3 gehiago.

Jarduera komertziala handituta egin die aurre interes txikiei. Etxebizitzak erosteko mailegu berriek, hipotekek, %12,9 egin dute gora, eta enpresei emandako maileguek, berriz, %9. Kreditu horiei esker eta «altxortegi propioaren gestioaren ekarpenari» esker, interesen marjina %1,38 handitu ahal izan du, ia 250 milioi euroraino.

Diru sarreren aldetik, gora egin du komisioen ekarpenak ere (+2,6), aseguru negozioaren eskutik batez ere.

Gastuen aldetik, ia 3,5 milioi euro txikitu ditu administrazio eta amortizazio gastuak (-%1,4), eta diru gutxiago jarri behar izan du mailegu ustelak hornitzeko (-%6,4).

Maileguen berankortasuna txikitzeko urrats handia egin du Laboral Kutxak, urtebetean %17,2 txikitu baititu zalantzazko maileguak. 2019. urtearen amaieran, kredituen %3,73 ziren zalantzazkoak; sektore osoarenak, berriz, %4,99 dira.

Bere lehiakiderik gehienak baino hobeto dago kapital aldetik ere. Horrela, urtearen bukaeran %20,17ko kapitala zuen, CET1 fully loaded ratioan neurtuta. Kapitala «modu organikoan» sortzen jarraitzen du Laboral Kutxak —2019an, 1,41 puntu handitu da—. «Kaudimen maila lehiakideena baino hobea da orokorrean, eta gainbegiralearen eskakizunak aise betetzen ditu».

Gora egin du Laboral Kutxak kudeatutako aurrezkiak. Guztira, 23.590 milioi euro gestionatzen ditu, 2018 amaieran baino %8,1 gehiago. Bezeroen gordailuak %7,9 handitu dira, eta Laboral Kutxak kudeatzen dituen inbertsio funtsak, berriz, %11,9.

Kaleratzeen mehatxua dute gainean, ostera ere, Celsa Atlantic-eko langileek —garai bateko Laminaciones Arregui—, eta mobilizazioak eta lanuzteak egiten ari dira horien kontra otsail hasieratik. Siderurgia taldeak Gasteizko eta Urbinako (Araba) lantegietako bederatzi behargin kaleratu nahi ditu, eta langile batzordeak salatu du zuzendaritzak ez duela hartu nahi lantaldea murriztea ez den beste neurririk. Gatazka betean dira enpresak negoziazioak bukatutzat eman zituenetik. Hori dela eta, beharginek Eusko Jaurlaritzari eskatu diote esku har dezala auzian, kaleratzeak eragotzi eta bi lantegien bideragarritasuna bermatzeko. Protesta egin zuten, atzo, Gasteizen, gobernuaren egoitzaren aurrean.

Abenduan eman zien enpresak kaleratze asmoen berri, eta, ordutik, negoziatzen aritu dira langile batzordea eta zuzendaritza, alternatibak bilatzeko. Eusko Jaurlaritza bitartekari gisa ere izan zen orduan, baina akordiorik lortu ez, eta enpresak bukatutzat jo zituen bilera horiek hil hasieran. Bada, lan gatazkan inplikatzeko eskatu diote beharginek berriz ere gobernuari. «Enplegu sailarekin bitartekaritza egiten saiatu ginen, baina ez zuen emaitzarik izan. Industria Sailari egin diogu eskaera orain, enplegua eta Arabako lantegien etorkizuna berma ditzan», adierazi du David Garcia langile batzordeko presidenteak.

Itxieraren beldur

Bilera eskatu diote Jaurlaritzari, gatazkaren nondik norakoak azaldu eta balizko konponbideak adosteko. Izan ere, kezkatuta daude zuzendaritzak proposatutako kaleratze horiek gertatuz gero, gehiago ere egon daitezkeelako luze gabe. «Arazoa ez da langile batzuk kaleratu nahi izatea orain, baizik eta horren ondoren enpresak bide beretik jarraitu nahi izatea». Beldur dira horrek berekin ekar dezakeelako Celsa Atlantic enpresak Araban dituen bi lantegien itxiera programatua.

Langile batzordeak salatu du lantaldean murrizketak izan direla azken urteetan, eta ez dagoela gehiagoren beharrik. «Neurriak hartu ziren dagoeneko arlo horretan», azaldu du Garciak. 2012tik dator gatazka Arabako Celsan: enpresak erregulazio txostena aurkeztu zuen 178 behargin kaleratzeko, baina auzitegiek baliogabetu egin zuten erabaki hura, eta langileak berriz hartzera behartu zuten. Protesta ugari izan ziren orduan ere.

Azken bi urteetan, hala ere, aldi baterako erregulazio planak egin ditu zuzendaritzak, eta kaleratzeak izan dira. Garciaren hitzetan, 2012an 360 langile ari ziren Arabako bi plantetan, eta lau urte geroago 160ra murriztu zen zenbateko hori. 2018an, berriz, 140 behargin ziren guztira, eta egun, 106 bat ari dira. «Murrizketak egon dira, horrenbestez; argi eta garbi». 2016ko eta 2018ko txostenei langile batzordeak ez zien errekurtsorik jarri, negoziazioak abiatzea lortu zutelako. Oraingoan, ordea, salatu dute zuzendaritzak ez duela beren proposamena entzun ere nahi izan.

Horiek horrela, langileek enpresari galdegin diote azken zortzi urteetan izandako «aldebakarreko bidea» alboratzea, «ez baitie inolako onurarik ekarri ez Celsa taldeari ezta langileei ere». Arabako bi lantegien jarduera eta enplegua bermatuko duen planaren aldeko apustua egitea ere galdegin diote.

Bitartean, mobilizazioei eutsiko dietela jakinarazi dute beharginek. Lanuzteak egiten ari dira hil hasieratik: bi orduko geldialdiak egin dituzte txanda bakoitzean, asteko bi egunetan. Batzordearen arabera, %99ko erantzuna izan dute mobilizazio horiek. Horrez gain, iragarri dute ostegunetan ere manifestazioak egingo dituztela Gasteizen, 2012ko protestetan egin zuten moduan. Atzo egin zuten aurrenekoa.

Voitheko langileak greban

Ibarrako (Gipuzkoa) Voitheko beharginak ere greba egitera deituta daude sei egunez: martxoaren 4, 11, 17, 18, 24 eta 25ean egingo dute. Langile batzordean ordezkaritza duten bi sindikatuek antolatu dute —ELAk sei ordezkari ditu, eta LABek, hiru—, eta «langileen babes zabala» jaso du.

Lanuztearen bitartez, lortu nahi dute zuzendaritzak enpresa hitzarmena betetzea, sindikatuen ustez hari izkin egiteko neurriak hartu dituelako azken urteetan. Batetik, salatu dute azpikontraten eta ABLE aldi baterako lan enpresen erabilera areagotu egin duela lan batzuk egiteko. Bestetik, saiatzen ari da lan hitzarmena ez aplikatzen «gazteei eta emakumeei», haien «kalteberatasuna baliatuta».

«Egoera ez da nobedade bat. Dagoeneko izen handiko enpresa gehiegi dira, batik bat industriaren sektorean, berdin jarduten dutenak. Lan erreformek beren eskura jarri dituzten lege trikimailuak erabiltzen dituzte, hainbeste borroka eta greba egun kostatu zaizkigun lan eskubideak baztertzeko», adierazi du ELAk zabaldutako agiriak.

Ibarrako Apatta industrialdean dauka fabrika Voithek, eta papergintzarako makinak egiten ditu. Haren jabea Voith multinazional alemaniarra da. Lan hitzarmena langile guztiei ezartzeko duela urtebete abiatutako negoziazioak desblokeatu nahi dituzte sindikatuek. «Hitzarmena errespetatzeko dago, eta guztiona da».

Hirugarren urtez jarraian, marka hautsi dute Hego Euskal Herriko enpresek egindako esportazioek. Guztira, 35.544 milioi euroren salmentak egin zituzten 2019an Hegoaldetik eta Espainiatik kanpo, 2018an baino 976 milioi gehiago (+%2,8). Baina kopuru horrek ez du ezkutatzen ahal urte konplikatua izan dela enpresa eta sektore askorentzat. Autogintza pattal ibili da, eta eragina izan du beste sektore batzuetan, makina-erremintan, esaterako. Baina enpresa gutxi batzuen esportazioek —Volkswagenenak eta CAFenak batez ere— tira egin diete kanpo merkataritzaren gurdiari.

Lurralde bakoitzaren bilakaerak erakusten du urtea gorabeheratsua izan dela. Esportazioek gora egin dute Nafarroan eta Gipuzkoan, %11,6 lurralde batean zein bestean. Nafarroako datuaren atzean dago Landabengo VWek aurreko urtean baino auto gehiago saldu dituela kanpoan. Autoen eta haren osagaien esportazioa 4.554 milioi eurora iritsi da, aurreko urtean baino %20 gehiagora. Sektore horrek esportazioen %44 betetzen ditu Nafarroan, eta %25 Hego Euskal Herri osoan.

CAF eta Irizar

Esanguratsua da Gipuzkoaren kasua ere. Ia 900 milioi euro handitu ditu kanpoan egindako salmentak, baina horietatik 790 milioi trenei eta tranbiei dagozkie, CAFi alegia. Eustaten arabera, arlo horretan esportazioak %290 handitu dira, eta beste %19,8, berriz, trenetarako osagaienak.

Gipuzkoan gehien hazi den beste atala da «hamar pertsona baino gehiago eramateko ibilgailuena»: %46,3. Beste hitz batzuetan, Irizarren autobusak, kooperatiba hura delako halakoak lurraldean ekoizten dituen bakarra —errekuntza motordunak Ormaiztegin, eta elektrikoak Adunan—. Kontrara, urte kaskarragoa izan dute altzairutegiek (-%7,4), eta igogailuak eta eskailera mekanikoen egileek (%-4,6).

Araban, berriz, esportazioak %3 jaitsi dira, Mercedesek ez baitu urte ona izan. Lurraldeko esportazioen erdiak egin ohi ditu Gasteizko fabrikak, eta oraindik ez dio bueltarik eman ahal izan dieselgate-aren kalteari. Horrela, %3,1 jaitsi da bidaiarientzako furgoneten esportazioa, eta %9,4 zama garraiatzekoena.

Lurraldeko bigarren enpresa nagusia Michelin da, eta hark ere ez ditu 2018ko emaitzak berdindu: pneumatikoen esportazioak %0,6 txikitu dira. Hodien esportazioa —Tubacex eta Tubos Reunidos— %8,5 txikitu da, eta ardoarena, berriz, %1,7 handitu.

Bizkaian, Petronor efektua

Bizkaian jaitsi dira gehien esportazioak, %7,2 hain zuzen ere. Hego Euskal Herrian lurralde berezia da Bizkaia, industriaren atal nagusia ez baita manufaktura, energia baizik. Hau da, Petronorrera iristen den petrolioa eta ziklo konbinatuko zentraletara iristen den gasa dira gehien inportatzen diren produktuak; esportazio nagusiak, berriz, Petronorretik irteten diren gasolioa eta gasolina. 2019an, %19,9 gutxiago saldu du atzerrian findegiak, eta horrek ekarri du Bizkaiko esportazioak jaistea. Baina bigarren arrazoi bat ere badago: autoen osagaien esportazioak %14,2 txikitu dira, eta sektore horrek pisu handia du lurraldean —Gestamp, Cie Automotive, Teneco…—.

Bizkaiaren beste berezitasuna da hura dela merkataritza balantza negatiboa duen bakarra, hau da, esportatzen duena baino gehiago inportatzen duela. Hego Euskal Herri osoak, ordea, ia 10.000 milioi euroren balantza positiboa du. 2019an handitu egin da, inportazioak %1,8 hazi direlako, esportazioak baino puntu bat gutxiago.

Bizkaiko kiroldegien greba: Sindikatuek eta patronalak hitzarmena sinatu dute. Orain, ELAk ere firmatu du akordioa, hobekuntza batzuk lortu ondoren.

Urre likidoa deitu ohi zaio oliba olioari. Urrearen antzeko koloreaz gain, kalitatez bikaina delako eta osasunarentzat osagai mesedegarriak dituelako. Ekonomikoki ere, oliba olioaren sektorea indartsua izan da Mediterraneo inguruko herrialdeetan. Euskal Herrian ere ekoizten da oliba olioa, batik bat Nafarroan, Lizarraldean eta Erriberan. Azken bizpahiru urteetan urte oso onak izan ostean, ekaitz hodeiak pilatu dira olibondoen gain. Izurrite bat balitz bezala, faktore anitzeko madarikazio batek harrapatu du sektorea, eta etorkizuna belztu. Olio sektorea kezkatuta dago, eta ezin da ahaztu atzoko protesten sorburuetako bat Andaluzian (Espainia) dagoela, olibondoen erreinuan.

«Espainian ekoizten denaren aldean, gu tanta txiki bat baino ez gara», dio Pedro Luis Gonzalez Trujal Mendiako lehendakariak. Nafarroan, oliogintzan aritzen diren 4.000 laborari biltzen ditu kooperatiba horrek, eta lurraldeko olioaren %40 inguru ekoizten du. Espainiak produzitzen du munduan olio gehien, eta hango merkatuaren bilakaeraren menpe dago ezinbestean Trujal Mendia. Gonzalezen arabera, faktore asko elkartu dira aldi berean, eta prezioak beherantz ari dira, ekoizleen negozio tartea estutuz: «Eskaintza ugari dago, eta laborantza oro har atomizatuta dagoenez, lauzpabost ekoizle handik prezioak itundu eta jaisten dituzte». Trujal Mendian, zuzeneko salmentaren eta kalitatearen aldeko apustu egiten badute ere, kanpoko joeraren menpe daude: «Jakina, eragiten digu. Iaz prezio bat ezarri genuen, baina aurten jaitsi behar izan dugu».

6.000 hektarea Nafarroan

Azken bi kanpainetan, oliba ekoizpenak nabarmen egin du gora Nafarroan 6.000 hektareako eremua hartzen duten olibondoetan —Araban ere biltzen da, baina askoz ere gutxiago—. 2016ko kanpainan, 16.000 tona oliba bildu ziren; iazko kanpainan, 27.427 tona oliba bildu ziren. Azarotik martxora bitarteko aurtengo kanpaina amaitzeko hilabete inguru baino ez da falta, baina abendura arteko datuek aditzera ematen dute %20 inguru jaits daitekeela. Espainian, berriz, iazkoa ezohiko kanpaina izan zen, 5,9 milioi tonatik bederatzi milioi tonaraino gora egin zuelako oliben bilketak, eta uzta bikain horrek olioaren gainprodukzioa ekarri du.

«Eskaintzaren eta eskariaren legearen ondorioz, aurreko urteetan olibaren uztak oso onak izan direnez, jatorriko prezioek behera egin ohi dute», azaldu du Cristina Sanduak, Aceites Sanduako kudeatzaileak. Hala ere, ez dago kezkatuta. «Nafarroan ekoizten dena bertan kontsumitzen da, edo esportaziorako erabiltzen. Ez dago desorekarik. Hemen, salneurria ez da jaitsi beste tokietan adina, egoera orokorrak eragin duen arren».

Donald Trump AEBetako presidenteak ere izan du zerikusirik. Urrian, Europako Batasunak Airbusi emandako laguntzen aurkako erreakzio gisa, hainbat elikagaiaren gainean %25eko muga zergak ezarri zituen —tartean Espainiako oliba olioari—. Hiru hilabete geroago, ondorioak jada nabari dira: esportazioak behera egitearekin batera, olio soberakinak handitu dira. «Saltzen ez den olioa Espainiako merkatuan geratu da, eta metatutako olio kopurua handitu du», azaldu du Sanduak.

Hutsunea beste ekoizleek baliatu dute —Tunisia, Aljeria, Grezia, Italia eta, neurri apalagoan, Argentina eta Australia—. Halaber, Espainiako olio enpresa handiek beste herrialde batzuetan dituzten fabriketara bideratu dute produkzioa, baina merkatu espainiarra olioz gainezka dago. Europako Batzordeak promes egin zuen merkatutik 150.000 litro tona ateratzeko eta biltegietan gordetzeko laguntzak eskainiko zituela, baina ezer gutxi egin du.

Supermerkatuetako apaletara jo besterik ez dago gehiegizko eskaintzaren ondorioak ikusteko. Eskaintza bereziak eta beherapenak nonahi. «Prezioei begira hasten zara, eta bi botilaren truke bat ordaintzea eskaintzen dutela ikusita, etsitzen zara. Bertako produktuen kalitatearen garrantzia aipatu ohi dugu, hitz politak dira, baina, azkenean, prezioari begiratzen zaio», kexu da Gonzalez.

Sanduak salatu du dendek kontsumitzaileak erakartzeko erabiltzen dutela olioa: «Gutxietsi egiten dute atzean dagoen lan guztia». Haren irudiko, «zerbait gaizki dago» baldin eta prezioak olio ekoizpenaren balioa islatzen ez badu: «Olioa galerekin saltzen ari dira edo kalitatearen lepotik». Olioaren trazabilitatea jaso behar luke produktuak, «kontsumitzaileak haren egiazko jatorria eta nondik norakoa ezagut ditzan».

Olioa biltegietan gordetzeko laguntzek sektoreari arnasa eman badiezaiokete ere, epe erdira kontsumoaren sustapenari eman dio garrantzia Sanduak. «Eskari eta eskaintzaren oreka hobeago bat lortzeko, hemen eta nazioartean kontsumoa sustatu behar da, eta erabiltzen ez duten herrialdeetan kultura aldaketa bat bultzatu».

Negoziazioaren bidea agortuta ikusten du Felix Barian UAGNko idazkari nagusiak (Eslaba, Nafarroa, 1970). Lasai mintzo bada ere, haserre nabari zaio.

Zergatik mobilizatu zarete?

2020ko kostuak ordaintzen ditugu, baina duela 30 urteko prezioak kobratzen. Urte asko daramagu egoera hau jasaten, eta gaur egun errentagarritasunik ez dugu. Sektoreak «aski da» esan du.

Galera orokorra da, ala alor jakinei eragiten die gehiago?

Orokorra da. Klimatologia txarraren ondorioz gerta liteke eskaintza jaistea eta produkturen baten prezioa garestitzea. Unitateko errentagarritasuna lor dezakezu, baina ez bolumenean. Olioa, adibidez, errentagarria izan ohi da, baina Trumpen muga zergek eta uzta txarrak galerak eragin dituzte.

Muga zerga horiek eraginik izan al dute beste produktuetan?

Zergak olioaren eta ardoaren gainekoak dira, baina horri gehitu behar zaio barazkien eta fruituen gainean Errusiak ezarritako betoa eta batez ere brexit-a. Nafarroa lurralde esportatzailea da, eta ez dakigu nola eragingo duen. Gainera, logikoki, Erresuma Batuak Nekazaritza Politika Bateratuan jarri ohi duen dirua ere murriztuko da. %14 jaitsiko dela diote. Asko dugu jokoan, galerari aurre egiteko ezinbestekoa direlako laguntzok, eta, murriztuz gero, egoerari ezingo diogu aurre egin.

Protestarako ordua iritsi da?

Bai. Urteetan, akordioak egiteko elkarrizketaren bidea defenditu dugu, eta soilik zaplaztekoak jaso ditugu. Errusiaren betoari aurre egiteko laguntzak ez dira nahikoak izan, Trumpen muga zergen aurrean ez da erantzun. Orain, Espainiako Trantsizio Energetikoaren Ministerioak dio produkzio eredua aldatu behar dugula, zerbait gaizki egiten ariko bagina bezala. Berez, kontrakoa da, inoizko elikagai onenak ekoizten ari gara.

Gutxieneko soldataren igoerak eragin al dizue?

Ez, Espainian bai, han hitz egin da horri buruz, baina Nafarroan, gure sektoreko hitzarmena egungo gutxieneko soldatatik gora dago. Ez digu eragiten, inondik ere ez.

Zer eskatzen duzue?

Ezin liteke elikagaiak Boeing edo Airbusen arteko gatazka konpontzeko baliatu. Elikagaiekin halako tratutan ibiltzea etika ororen aurkakoa da, eta Munduko Merkataritza Erakundeak presio egin behar luke. Hurrengo Nekazaritza Politika Bateratuak sektorearen beharrei erantzun behar lieke.

Horrez gain, hornidura katean zerbait egin behar da?

Bai, mundu guztiak dio negozio marjina estua duela, baina gero kontsumitzaileak ordaintzen duen prezioa sei aldiz handiagoa da. Ez du zentzurik saltoki handiek tokiko ekoizpena aldarrikatzeak, eta gero geuri esateak tokiko produktuen kontsumoa %7koa dela. Hemen tartak denontzako eman beharko luke: herena laborariontzat, herena industriarentzat eta herena hornitzaileentzat. Ekoizleak ez badu heren hori jasotzen, besteren bat geratzen da tarte horrekin.