Maria Jesus Montero Espainiako Ogasun ministroak %1,8ko defizita espero du aurten, duela hilabete gutxi batzuk berak Bruselari esandakoa baino zazpi hamarren gehiago, eta Rajoyk agindutakoa baino 1,3 puntu gehiago. Azken kopuru hori «ezinezkoa» zela azaldu zuen Monterok. Ikusteko dago zer iritzi duen EBk, hari dagokiolako oniritzia ematea kopuru berriei. Ados ez badago, zigor prozedura zabal dezake Espainiaren aurka.
Defizit helburu berriak aukera ematen die Eusko Jaurlaritzari eta Nafarroako Gobernuari aurten %0,2ko defizita izateko —145 milioitik gora Gasteizek, 42 milioi Iruñeak—. Ikusteko dago erabiliko ote duten, zerga bilketa oparoei esker superabita izan baitute 2017an eta 2018an, eta bide horretan zihoazen 2019an ere.
Baina bere kontuak egitean bada defizitaren mugak baino gehiago baldintza ditzakeen faktore bat: gastu araua. Atzoko bileran, Madrilek finkatu zuen aurten gehienik %2,9 handitu ahal izango dutela gastua bere menpeko erakundeek.
Ekonomia moteltzea ere espero du Madrilek. Hazkunde iragarpena bi hamarren jaitsi du aurtengo —%1,6raino—, eta horrek berekin ekarriko du langabezia tasa polikiago jaistea —%12,3koa aurten lortu nahi zuen, baina orain dio 2023ra arte itxaron beharko duela—.
Hori ikusita, CCOO sindikatuak auzitara jo zuen enpresaren erabakia indargabetu zezan. Argudiatu zuen tarte horiek lanaldiaren parte zirela, «langileen onurarako» jada eskuratutako eskubideak ziren heinean, eta enpresak, alde bakarrez, langileen lan baldintzak okertzen zituen aldaketa bat egin zuela. Baina, Auzitegi Nazionalaren arabera, Galp Energiaren kasuan, erregistro berriarekin enpresak egindako moldaketa horiek ez dira «lan baldintzen funtsezko aldaketa bat», eta, beraz, ez dira zertan negoziatu langileen ordezkariekin.
Lanaldiaren erregistroa
Ebazpen horrek hautsak harrotu zituen atzo Espainiako sindikatuen artean, enpresetan oso erroturik baitaude kaferako eta zigarretarako tarte horiek. Gainera, Espainiako Gobernuak lanaldiaren erregistroa egiteko derrigortasuna ezarri zuenean, enpresek pagatzen ez dituzten ordu estrei muga jartzeko ezarri zuen. Galpek, nolabait, lege berri horri aurre egiteko neurria hartu zuen, eta aditu asko dira aurreratu dutenak legearen helburuen eta arimaren aurkakoa dela lehen lanaldiaren barruan uzten zituen tarte horiek orain lanalditik kanpo uztea.
Alabaina, tarte horiek negoziatu beharreko aldaketak izateko, epaiaren arabera, baldintza horiek aurretik existitu beharko lirateke langilearen kontratuan, enpresaren hitzarmenean edo aurretik enpresak hartutako aldebakarreko erabaki batean; Galp Energiaren kasuan ez dago halakorik. Ez da frogatu argi, gainera, erregistroaren aurretik enpresak kaferako eta erretzeko tarteak lanaldiaren barneko gisa ulertzen zituenik, eta, ondorioz, tarte horiek ez ditu aitortzen eskuratutako eskubide gisa.
Dena den, pentsatzekoa da kafearen tartearena auzi luzeagoa izango dela. CCOOk helegitea jartzeko aukera dauka, eta, itxura guztien arabera, horrelaxe egingo du. Beraz, azken hitza Espainiako Auzitegi Gorenak izango du auzi horretan. Hark jurisprudentzia ezar dezake lan itunetan gaia argi islatzen ez dutenen kasuan.
Jaurlaritzak, Confebaskek, CCOOk eta UGTk adostutakoa «hutsala» dela salatu du ELAko buruak. «Ez daukate zehaztapenik eta eraginkortasunik». Eta azpimarratu du «ordezkaritza legitimorik ez daukaten sindikatuek» soilik babestu dituztela; alegia, CCOOk eta UGTk —%28,7ko ordezkaritza dute—. Salatu du, halaber, Jaurlaritzak bilera «kontraprogramaziorako» erabili zuela, eta komunikabideen aurrean erakutsi du sindikatuak jaso zuen gonbidapena, urtarrilaren 30eko greba baino egun bat lehenagokoa.
Foroan hitz egindakoez, Lakuntzak azpimarratu du edukiez baino finantzaketaz aritu zirela. «Beti dago dirua mahai gainean». Azpimarratu du, halaber, Mahaia ez dela «inondik inora demokratikoa», langileen gehiengoa ordezkatuta ez egoteaz gain, araudiaren arabera, sindikatu baten babesarekin nahikoa delako akordioa egiteko patronalarekin eta gobernuarekin. «UGTren %10 aski litzateke».
Horiek hala, Lakuntzak azpimarratu du «erabaki egokia» izan dela foroan ez parte hartzea, eta berretsi du bere sindikatuak «konfrontaziotik» jarraituko duela langileen eskubideak defendatzen.
Janire Landaluze ELAren ikerketa batzordeko kideak azpimarratu duenez, iazko otsailean osatu zuten Mahaia, eta, egindako bilera «ugarien» ondoren, «ondorio bakarrera» iritsi dira: «Hitz egiten jarraitzea: Mahaiaren jarraipena bera bihurtu da helburua; erabaki erabilgarri bakar bat ere ez».
«Enpresen intereserako»
Adibide gisa, akordioaren lau puntu aztertu ditu. Berdintasunari buruz, azaldu du Jaurlaritzak aurten martxan jartzekoa duen programa pilotu bat baino ez dutela aipatzen. Horrez gain, salatu du kontziliazioa eta beste eskubide batzuk «enpresen interesen menpe» jarri dituztela, eta azpimarratu du akordioaren beste planteamendu batzuk «jasanezinak» direla generoaren ikuspegitik. «Diskurtsorik atzerakoiena ontzat ematen da; esaterako, emakumeei leporatzen zaienean ikasketak gaizki aukeratzea, eta hori lotzen denean soldata arrakalarekin».
Enpleguari buruz, Landaluzek adierazi du Mahaiko kideek aitortu dutela haiek adostutako hainbat programaren «porrota», eta gabezia horiek «pizgarriekin eta ahalegin gehiagorekin» bete nahi direla esateak erakusten duela asmorik ez dutela oinarrian egon litezkeen gaiei heltzeko —prekaritateari, aldi baterako enpleguei, prestakuntzari…—.
Lan istripuei buruz, ELAko kideak salatu du beste behatoki bat sortzea proposatu duela Mahaiak, eta galdetu du zertarako dagoen Osalan. Kazetariei erantzunez, azaldu bere sindikatuak Osalan uztea erabaki zuela bere eskaerak ez zirelako aintzat hartzen, eta haserrea azaldu du Iñaki Garcinuño Cebekeko presidenteak esandakoarekin —ELAk eta LABek ez dute zilegitasunik lan istripuez mintzatzeko Osalanen ez daudelako—.
Akordioaren beste puntu ere bat aipatu du Landaluzek: 4.0 industria. Esaldi batean laburbildu du: «Hemen ere gizarte itun bat egin behar omen da».
Ingalaterrako eta Eskoziako arrantzalekuak —Sole Handikoak, Rockallekoak eta Mantxako kanalekoak— dira Europa osoko oparoenak; Europako Batasuneko ontziek han egiten dituzte harrapaketa gehienak. Eta ziurtatu nahi dute ur horietan dituzten arrantza eskubideak ez dituztela galduko. Boris Johnson Erresuma Batuko lehen ministroak, baina, danbor hotsak sortu ditu negoziazioaren atarian; berriz ere esan du bere asmoa dela «berreskuratzea» Ingalaterrako eta Eskoziako uren «kontrol osoa».
EBrentzat, Erresuma Batuarekin etorkizunean izan nahi dituen harremanen negoziazioetan dena dago lotuta. Eta estatu kideak beldur dira arrantzaren ingurukoak ez ote dituen besteak nahastuko. Elkarrizketa prozesu luze batek ez lioke inori mesederik egingo, baina oso zaila izan daiteke hori saihestea, Erresuma Batuak eta EBk kontrako jarrerak baitituzte, eta maniobrarako tarte eta denbora gutxi.
Izan ere, bost hilabete baino ez dituzte arrantza eskubideei buruzko akordio bat egiteko. Johnsonek eta EBko buruzagiek uztailaren 1era arteko epea jarri dute. Akordiorik gabe, EBko ontziek Ingalaterra eta Eskoziako uretarako sarbidea galduko lukete urte honen amaieran.
EBko kideek jarrera bateratua dute: uretarako eta arrantza- baliabideetarako sarbidea egun dagoen moduan mantendu nahi dute. Bruselak ohartarazi du Erresuma Batuak bere uretarako sarbidea murrizteko hartzen duen edozein erabakiri «erantzun gogor bat» emango diola.
Gaur-gaurkoz hipotesi bat baino ez da, baina Londresko gobernuak urak itxiz gero, Ingalaterra eta Eskoziako arrantzaleek galdu egin ditzakete hainbeste behar dituzten Europako merkatuetara sartzeko eskubideak. Horrek, baina, beste alor batzuetako merkataritza negoziazioak oztopa litzake, eta areagotu 2020aren amaieran brexit-ari buruzko akordiorik ez egoteko aukerak. Eta Europak ez du hori nahi. Negoziazioak hasi baino ez dira egin.
Esportazioak gako
Egun, EBko arrantza flotek sarbidea dute besteen uretara —EEZ edo Eremu Esklusiboko Uretan—, kostaldetik kanpoko lehen hamabi itsas milien salbuespenarekin. Hortik aurrera, EBk urteko kuota batzuk ezartzen ditu herrialde bakoitzerako. Erresuma Batuaren eta EBren artean akordiorik ez balego, muga hori 200 itsas miliatara hedatuko litzateke. Britainia Handiko uretan Europako dietako oinarrizko elikagai ugari daude: berdela, zapoak, mihi arrainak sardinzarra eta itsaskiak.
Erresuma Batuarentzat, brexit-ak esan nahi du Europako arrantza politika bateratutik ihes egitea. Banantzearen aldekoek boto ugari jaso zituzten kostaldeko arrantzale komunitateetan. Besteak beste, argudiatu zuten gobernuak sektore hori «sakrifikatu» egin zuela 1973. urtean, Europako batasun ekonomikoan sartzeko. Ordutik, sektorea burua altxatu ezinda dabil, eta azken hogei urteak oso gogorrak izan dira. «Hori zuzendu nahi dugu orain: 70eko hamarkadan eta gerora arrantza eskubideak trukatu ziren bezala ez trukatzea ziurtatuko dugu», adierazi du Johnsonek.
EBko kideek harrapakinen %33 arrantzatzen dute Ingalaterra eta Eskoziako uretan. Sektore horrek 180.000 pertsona inguru enplegatzen ditu Atlantikoko kostaldeko komunitateetan, eta ezinbesteko elementu ekonomikoa da. Ez horrenbestekoa Ingalaterra eta Eskoziakoentzat: 6.000 ontzi eta 12.000 arrantzale inguru dituzte, eta ekarpen txikia egiten die hango ekonomiei (BPGaren %0,2). Gainera, Erresuma Batuan, dagokien kuota harrapatzen duten itsasontzi handien erdiak kanpotarrak dira, eta beste erdiak, enpresa mistoak. Hala ere, berebiziko garrantzia du kostaldeko herri batzuentzat, bereziki Eskozia ekialdekoentzat: han egiten dituzte Erresuma Batuko arrain lehorreratzeen %64. Eta han daude, halaber, esportazio enpresa nagusiak.
Erresuma Batuak arrainetan superabit komertziala du EBrekin, eta hango arrantzaleek irabazirik handiena duten espezieetako batzuk Europako merkatuetarako harrapatzen dituzte ia esklusiboki. Erresuma Batuak arrainen ia %70 esportatzen ditu, eta esportazioen bi heren EBra doaz. Erresuma Batuko esportatzaileak, baina, beldur dira esportazio eta inportazio agiriek — ingurumen eta osasuneko ziurtagiriek eta ikuskapenek, besteak beste— EBn saltzea bideragarria ez egitea.
Horiek horrela, hainbat aukera aipatu dituzte: batetik, arraina muga zergarik gabe saltzeko aukera eskain diezaioke Bruselak Londresi, baldin eta hark sarbidea bermatzen badie EBko itsasontziei Ingalaterra eta Eskoziako uretan arrantza egin dezaten. Downing Streetek, berriz, eskain dezake muga zergak kentzea EBko itsasoko produktuei, nahiz eta ez utzi bere uretarako sarbiderik. Hori tentazio handia litzateke EBko kontserba sektorearentzat, asko saltzen duelako Erresuma Batuan, eta baduelako gaitasuna presio egiteko Bruselan.
Gaur-gaurkoz, dena dago airean. Erresuma Batuak Norvegia ikusten eredu gisa. Oslok urtero negoziatzen ditu EBrekin uretarako sarbideak, partekatutako arrain espezieen kudeaketa eta, horrekin batera, kuotak. Baina ikuspegi horrek ziurgabetasun amaigabea ekarriko lioke EBri. Europako Arrantza Aliantzako presidente Gerard van Balsfoortek azaldu duenez, EBko kideek «sarbide bermatua» nahi dute, ez urtez urteko negoziaziorik.
Eraginak Euskal Herrian
Berdin pentsatzen dute Euskal Herriko agintariek. Egungo statu quo-a mantentzearen aldekoa da Leandro Azkue Eusko Jaurlaritzako Arrantza zuzendaria. «Guk nahi dugu arrantza eremuak eta kuotak zehazteko moduak berdin mantentzea, eta, trukean, Europako merkaturako sarrera librea ematea britainiarrei, orain arte bezala». Eta ideia horrekin bat dator Serge Larzabal Lapurdiko eta Landetako Arrantza Batzordeko burua ere. «Nik, bederen, beste irtenbiderik ez dut ikusten».
Eremuen eta kuoten ingurukoa da Eusko Jaurlaritzak daukan kezka nagusia. «Aurrena hori konpondu beharko litzateke. Guk gertutik jarraituko dugu eztabaida hori». Arrantza produktuen esportazio-inportazioen auzia, berriz, «ondoren» etorriko dela uste du Azkuek.
Jaurlaritzarentzat, halaber, erabaki «egokia» izan da arrantzaren inguruko akordio besteetatik bereiztea eta negoziazioak aurreratu izana. «Dena batera negoziatuz gero, arrantza salduta edo alde batera uzteko aukera gehiago egon zitekeen; lehentasun gisa jarri izana eta uztailera arteko epea jarri izana —nahiz eta akordio batera ez heldu— modu positiboan baloratzen dugu».
Larzabalek ez du berdin pentsatzen, eta, haren iritziz, gainera, EBko agintariak ez dira hala ari. «Negoziazioak aurreratu arren, ‘pakete global’ baten barruan ari dira lantzen arrantzaren gaia, beste jarduera ekonomiko batzuekin batera. Eta, nire irudiko, inportantea da hori horrela egitea». Larzabalek uste du arrantza eremuen eta kuoten gaia esportazioenarekin batera landu behar direla; eta gogoratu du Frantziako arrantza sektorearentzat ezinbestekoa dela Erresuma Batuko merkatua; bera da esportatzaile nagusia han, Galiziarekin batera.
Oinarrian ados egon arren, Bidasoaren bi aldeetan ñabardurak nabari dira batzuen eta besteen ikuspuntuetan, Larzabalek azpimarratzen duenez «oso ezberdinak» direlako bateko eta besteko arrantzaleek Erresuma Batuko merkatuarekin eta urekin dituzten harremanak. Lapurdiko eta Landetako 25-30 arrantzontzi inguru aritzen dira han arrantzan, eta Akitaniako ontzien harrapaketen %16 han egiten dituzte —Lapurdiko ontziena zenbatekoa den ezin du zehaztu Larzabalek—.
Hegoaldeko arrantza sektorearentzat, aldiz, zuzeneko kaltea ez litzateke oso handia izango, baina bai zeharkakoa. Bakarrik hiru itsasontzi dabiltza gaur egun ur britainiarretan, hirurak Ondarroakoak (Bizkaia): bi arrasteontzi —hilabete batzuk bakarrik egiten dituzte ur horietan, udaran bereziki, eta ez urtero— , eta tretzaontzi bat —urte osoan ibiltzen da—.
Baina beste ontzientzat ere izango lirateke kalteak. Azkuek azaldu duenez, Ingalaterra eta Eskoziako uretatik botatzen dituzten Espainiako eta Frantziako barkuei gehitu beharko litzaizkieke Herbehereetakoak eta Belgikakoak; horiek denak Bizkaiko golkora joango lirateke arrantzara, Frantziako uretara. «Arrantza asko handituko litzateke esparru txiki batean; hainbeste ontzi eremu batean pilatzeak iskanbilak sor ditzake. Hori da gure kezka nagusia».
Zigorrak ala laguntzak
Larzabalen ustez, horrek «eragin handia» izango luke «bizikidetzan» ez ezik arrantza kuoten banaketan ere: «Desplazamenduak bezainbesteko garrantzia du horrek; berrikusi egin beharko lirateke kuotak». Eta eragina izango luke, halaber, espezie batzuen geroan ere. «Azken hamarkadetan sekulako ahalegina egin da populazioa %60tik gora mantentzeko, eta arriskuan jar liteke hori». Horiek hala, Lapurdiko arrantzaleen ordezkariak uste du Bizkaiko Golkoan jarduera batzuk «eten edo zigortu» egin beharko liratekeela.
Euskal Herriko arrantzaleen interesak Madrilek eta Parisek defendatzen dituzte. Baikor da Larzabal: «Kontent gara orain arte gobernuak izan duen jarrerarekin eta berarekin ditugun harremanekin». Jaurlaritzako kideak, berriz, uste du Espainiako eta Frantziako gobernuek «plan alternatibo bat» izan beharko luketela. «Aurrea hartzen saiatu beharko ginateke. Adibidez, Europako arrantza funtsak moldatu beharko lirateke kaltetuak izango diren flotei diru laguntza batzuk emateko, egoera bere onera etorri arte edo beste errealitate batera moldatu arte». Azkuek eta Larzabalek diotenez, aukera bat litzateke hori, «negoziazioek porrot egin balute».
Normandiako arrantzalek bezala, Euskal Herrikoek ere kezkaz begiratzen diote Erresuma Batutik datozen hodeitzarrei. Baina, beti bezala, Sole Handian jarriak dituzte itxaropenak. Ekaitzaren ostean, etor daiteke barealdia.
Txinan fabrika ugari gelditu dituzte, eta ez bakarrik autogintzaren sektorean. Baina autogintzan berezko garrantzia dauka egokitu den egoerak, Txina baita munduko autoen fabrika handiena. Urte berriarekin batera iritsi da koronabirusaren auzia, eta konpainia askok oporrak luzatu dizkiete langileei. Alegia, industriaren jarduerak beherakada nabarmena izan du, eta egoera hori Txinatik kanpoko fabriketan ere sumatzen hasi dira mundu zabalean, nahiz eta orain arte bi konpainiak baizik ez duten hartu fabrikak ixteko neurri gogorra: Hyundai Hego Korean, eta Nissan Japonian. Koreako enpresak hilaren 7an eten zuen jarduera hiru lantegitan, osagaiak falta zirelako.
Europan ere gerta daiteke
Munduko autogintzako konpainia handiek, ordea, jarduerari ekingo diote berriro datozen egunetan, Txinan. Fordek itxita eduki ditu atzo arte Chongqing eta Hangzhouko bere bi lantegiak; Teslak ere bai bere gigafaktoria, Shanghain. Elon Musken konpainiak onartu du Model 3 autoaren ekoizpenari eragin diola lantegiaren itxierak, eta atzerapenak izango direla autoak bezeroei emateko. Halaber, asteon bertan hasiko da berriro jardunean PSA Peugeot Wuhaneko bere hiru plantetan; baita General Motors ere. Hondak beste hainbeste egingo ditu; hark ere Wuhanen ditu lantegiak.
Eta Txinan fabrika gehien duen erraldoiak, berriz, Toyotak, bere hamabi lantegiak irekiko ditu otsailaren 15ean; bi egun geroago, BMW hasiko da jardunean, Brilliance bere bazkidearekin. Egun horretan bertan ekingo dio ekoizpenari beste erraldoi batek ere: Volkswagenek.
Europan normal ari dira auto konpainiak, baina Txinako egoera mehatxu argia da normaltasun horrentzat. Fiat Chryslerrek abisua eman du: baliteke Europan ere ekoizpena etetea Txinako osagaien gabezia dela eta. Bi eta lau asteko epean fabrikak ixten has daitezkeela ohartarazi du Fiat Chryslerreko zuzendari nagusi Mike Manleyk. Stockari esker aurrera egin dute fabrikek egunotan, baina horniduraren katea martxan jarri beharko dute berehala itxierak ailegatu ez daitezen.
Koronabirus ezezagunak gaixotuta, 900 pertsona baino gehiago hil dira jadanik, gehien-gehienak Txinan, eta 40.000 baino gehiago daude kutsatuak munduko 26 herrialdetan. Txinako urte berriko oporrak bukatu dira, baina enpresa asko langileen oporraldia luzatzen ari dira, edota lantegietara joan ordez etxetik lan egiteko agindu die beharginei.
Oraindik goiz da jakiteko zenbateraino eragingo dion munduko ekonomiari koronabirusaren auziak, baina kezka handitzen ari da nazioarteko erakundeen artean. Birus kutsakorra mendean hartu arte, ziurgabetasuna handitu besterik ez da egingo.