ELA eta LABeko idazkari nagusiak, Mitxel Lakuntza eta Garbiñe Aranburu, Nafarroako presidente Maria Txibiterekin elkartuko diren egun berean plazaratuko du mahaiak azken urtean egindako lana. Greba orokorraren aurretik onartu zuen Txibitek gehiengo sindikalak eskatutako bilera, eta, ostean, lanuzte ondorenerako atzeratu zuen. Iñigo Urkullu Jaurlaritzako lehendakariak ukatu egin zien sindikatuei batzar hori, eta agendak egun berean elkartu ditu orain ekitaldi biak: ELA eta LABen bilera Txibiterekin eta Elkarrizketa Sozialerako Mahaia.
Bilera, «zuritzeko»
Sindikatu abertzaleen ustez, mahaiaren deialdia egun berean ezarri izanak «oso argi erakusten du deitzaileek Urkullu lehendakariaren jarrera harroputza ezkutatzea besterik ez dutela nahi». Deialdi hori greba orokorraren bezperan egin izana «probokazio hutsa» da, ELA eta LABen arabera, «eta bat egiten du Jaurlaritzak duen langileak eta haien ordezkaritza mespretxuz tratatzeko ildoarekin». Finean, «bileraren helburu bakarra langileen aldarrikapenei entzungor egiten dieten eragile guztiek beren buruak zuritzea izango da», sindikatuek ohar batean azaldu zutenez, atzo.
Gainera, gogoratu zuten «%10eko ordezkaritza duen sindikatuarekin akordioa egitea nahikoa» dela langileen «ordezkaritza osoaren zilegitasuna» izateko, mahaiari buruzko dekretuak finkatu zuenez; «hau da, patronalak beto eskubidea duen bitartean langileon ordezkaritza manipulagarria da, akordio irudia emateko».
Ia urtebete daramate jardunean patronaleko, sindikatuetako eta Jaurlaritzako kideek osatutako lantaldeek, ados jartzeko hainbat esparrutan. Enplegua, lan osasuna, enpresen lehiakortasuna, genero berdintasuna eta Lanbide Heziketa dira landu dituzten alorrak. Haien inguruko akordioak onartzearekin batera, 2020an gauzatu beharreko plana zehaztuko dute bileran.
2018ko apirilean desegin egin zen gobernuak, patronalak eta bi sindikatuk osatzen duten foroa. Jaurlaritzak eta Confebaskek itun bat sinatu zuten, haien arteko lankidetza sakontzeko bete beharreko lanpostuen azterketan, eta CCOOk eta UGTk mahaia uztea erabaki zuten, beste bi kideek baztertu egin zituztelakoan. Ez zuen asko iraun egoera horrek, Jaurlaritzak Elkarrizketa Sozialerako Mahaiari buruzko dekretua onartu nahi zuelako; CCOO eta UGTren babesik gabe ez zuen izango zentzurik mahaiari egitura juridikoa emateak. Hala, Jaurlaritzaren eta Confebasken arteko ituna ez aktibatzea eskaini zien Urkulluren gobernuak sindikatuei, eta irailean CCOOk mahaira itzultzea onartu zuen. UGTk aurretik emana zuen baietza.
Itxura batean kontraesana diruditen helburuak lortu nahi ditu Europako Batasunak: harreman estuak nahi ditu Erresuma Batuarekin, merkatu ona eta gertukoa delako bere auto, makina eta elikagaientzat; baina ez du nahi harremanak orain arte bezain errazak izatea, bere barruko indar euroeszeptikoek ez dezaten EBtik ateratzeko tentazioa izan. «Batasunik estuena lehen genuena zen. Harremanik onena EBko kide izatea da», azaldu zuen atzo Michel Barnier EBko negoziatzaileak, Bruselan. Era berean, ez du nahi Londresek berreskuratutako subiranotasuna erabiltzea hari dumping-a egiteko. Horregatik, bere arauen eta estandarren bidez lotu nahi du Londres.
Tarifarik eta kuotarik gabeko merkataritza libreko akordio bat. Alde bateko produktuek ez lukete muga zergarik ordainduko beste aldean saltzean, eta elkarri nahi beste erosi ahal izango lukete. Produktuei ez ezik, zerbitzu batzuei ere eragingo lieke itun horrek, hala nola telekomunikazioei, ingurumen zerbitzuei, merkataritza digitalari, jabetza intelektualari eta kontratazio publikoei.
Funtsean, antzeko gauza bat: EBk eta Kanadak gaur egun duten merkataritza harremana. 2016ko urrian sinatutako akordio batek, CETAk, muga zergak kendu zizkien produktuen %98i, eta beste aldeko enpresei sarbidea eman zien kontratu publikoetan lehiatzeko.
Tarifez eta kuotez gain, badaude bi lurraldeen arteko merkataritza trabatzen duten beste osagai batzuk: arauak. Hau da, produktu batek eremu jakin batean saltzeko bete behar dituen baldintzak. Haien artean daude ingurumenari buruzkoak, langileen eskubideei buruzkoak, estatu laguntzei dagozkienak… Arau horiek guztiak betetzeak kostu bat du enpresentzat, eta EB beldur da Londresek ez dituen arau horiek guztiak bigunduko merkeago ekoitzi ahal izateko. Horregatik, EBk nahi du ezinbestean merkataritza akordio batek bermatzea bere arau eta estandarrak beteko dituela Erresuma Batuak. Bruselak «level playing field» esamoldea darabil arlo horretan, hots, bi aldeek jokaleku antzekoa izan behar dutela. Kontu horretan, Ursula von der Leyen Europako Batzordeko lehendakariak Johnsoni egindako oharra errepikatu zuen atzo Barnierrek: EBren arauak zenbat eta gehiago onartu, orduan eta sarbide handiagoa izango du Erresuma Batuak Europako Batasuneko merkatu bakarrean. Barnierrek gogorarazi zuenez, trantsiziorako itunean, Johnsonek berak onartu zuen bi aldeek antzeko arauak izango zituztela dibortzioaren ostean.
«Merkataritza akordio batek ez du nahitaez ekarri behar [Erresuma Batuak] bete behar izateak EBren arauak lehiari, diru laguntzei eta ingurumenari dagokienez». Hitz horiek baliatu zituen atzo Boris Johnsonek, eta ziurtatu zuen EBk aukera hori onartzen zuela lehen. «Askotan esan digute hautatu behar genuela Norvegiaren eredua —EBren merkaturako sarrera osoa, haren arauak onartuz— ala Kanadarena —merkataritza itun anbiziotsua, merkatuak zabaltzen dituena, baina EBren arau guztiak bete behar izan gabe—. Bada, aukeratu dugu: Kanadakoaren moduko merkataritza akordioa nahi dugu».
Barnierrek beste baldintza bat jarri zion atzo Erresuma Batuari: akordio batean sartu beharko du arrantzaren gaia ere. Arlo horretan, gauzak orain arteko moduan nahi ditu: batasuneko arrantzaleek Ingalaterrako eta Eskoziako kala oparoetan arrantzatzen jarraitu ahal izatea, eta, trukean, britainiarrek bere arrainak eta itsaskiak libre saldu ahal izatea EBko merkatuetan —hara doa orain haien ekoizpenaren zatirik handiena—. Eskaera zaila da hori Johnsonentzat, brexitzaleen aldarrikapen nagusietako bat izan delako uren gaineko kontrola berreskuratzea. Horregatik, arrantzaleak brexit-aren aldekoak izan dira, oro har, Ingalaterran ez ezik baita Eskozian ere. Atzo, Erresuma Batuko lehen ministroak erakutsi zuen beste irtenbide bat nahi duela: urtero negoziatuko litzatekeen kuota sistema bat bere uretan, EBren merkatuetarako sarbidearen truke.
Londresek urrirako nahi du akordio bat, erakunde guztiek berretsi eta abenduaren 31rako indarrean jarri ahal izateko. Johnsonek baztertu egin du inolako traturik gabe iristea epemuga horretara: «EBren eta Kanadaren arteko harremana ez badaukagu, Australiak duenaren antzekoa izango dugu». Gaur egun, Munduko Merkataritza Erakundearen arauen araberako merkataritza harremana dago EBren eta Australiaren artean, baina merkataritza librerako akordio bat negoziatzen ari dira. Barnierrek, berriz, ohartarazi die EBko enpresei gauzak aldatu egingo direla: «Merkatu bakarra izan beharrean, bi merkatu desberdin izango ditugu. Aduanak izango dira, produktuak kontrolatu beharko dira. Enpresek orain moldatu behar dute errealitate berri honetara».
Sakelakoaren kontsumo moldea aldatu egin zen EBn, 2017ko ekainaren 15ean, eta ordu arte konpainiek kobratzen zuten roaming zerbitzua pagatzeari utzi zitzaion. Bruselak ohartarazi zuen adi zainduko zituela tarifa garestitzeak, roaminga konpentsatzeko saioak galarazteko. Beraz, Londrestik deitzeak eta Iruñetik deitzeak tarifa bera izango dute.
Londresek debekua jarri ahalko balie EBko arrantzontziei bere uretan aritzeko, zuzeneko kalteak baino gehiago, zeharkakoak eragingo lizkioke euskal ontzidiari. Sole Handian eta Mantxako kanalean dabiltzan arrantzontzi asko, Espainiako eta Frantziako banderadunak —bakarrik Espainiakoak 92 dira, gehienek Galiziakoak—, Bizkaiko golkora joan beharko lukete arrantza egitera, Frantziako uretara. Desplazamendu handi horren ondorioz, «bizikidetza arazoak» sortuko lirateke Bizkaiko golkoan, euskal marinelen ohiko arrantzatokian: itsasontzi gehiegi aldi berean toki berean. Gainera, arrantza teknika ezberdinak erabiltzen dituztenez —tretzaontziak eta arrasteontziak—, enbarazu handiagoa egingo liokete elkarri.
Agertokirik okerrena litzateke hori, baina, mutur horietara iritsi gabe ere, Erresuma Batuko urean sartzeko baldintzak eta harrapaketa mugak finkatu behar dira berriro, eta Frantzian, esaterako, Mantxako kanaleko inguruko arrantzaleak oso kezkaturik daude. «Gure ontzi guztiak Erresuma Batuko uretan aritzen dira», dio Boulogneko Arrantza batzordeko kide Eric Gosselinek. Boris Johnsonek arrantzaren auzian jarri duen interesaren jakitun da Gosslin, eta ez du gustuko ikusten ari dena.
Txanpon beraren bi aldeak
Brexit-a burura eraman duen lehen ministroarentzat ez dira gauzak hain errazak izango, ordea. Hasteko, merkataritza ituna nahi badu, europarrek esan diote Ingalaterrako eta Eskoziako kala emankorrek zabalik jarraitu beharko dutela Batasuneko arrantzaleentzat. Zaila luke Johnsonek halakorik azaltzea aldeko botoa eman dioten arrantzaleen eskualdeetan.
Baina gakoa da arrantza eta merkataritza loturik daudela erabat. Erresuma Batuko arrantzaleen esportazioen hiru laurdenak Europako Batasunerako egiten dituzte; lot ote daitezke Frantziako, Espainiako, Belgikako eta Danimarkako arrantzaleei Kenteko kostaldean zein Tamesisaren badian sartzeko debekua jartzea eta Erresuma Batuak arrantza esportazioak muga zerga handirik gabe egiten jarraitzea Batasunera? Ez du ematen, eta Johnsonek erabaki beharko du zerk duen lehentasuna: ahalik eta mugarik txikienak nahi al dituen merkataritzak —modu berezian industriak—, ala erabateko mugak nahi al dituzten arrantzale brexit zaleek.