Nafarroako Gobernuak jakinarazi duenez, zerga bilketaren bilakaerak eta hari buruzko aurreikuspenek aldarazi dute defizit helburua. Izan ere, Ogasun Departamentuak kalkulatu du uste baino 538,6 milioi euro gutxiago jasoko dituela, hau da, 2020ko aurrekontuak dioena baino %13,3 gutxiago. Martxoan, zerga bilketa espero baino %20,2 txikiagoa izango zela kalkulatu zuen Ogasun Departamentuak, hau da, 818 milioi euroko zuloa izango zuela. Nafarroako BPGa 21.300 milioi eurotik gorakoa denez, 550 milioi euroren defizita pilatzeko baimena lortu du.
Erorikoa ez da hain handia izango errenta kanpaina uste baino hobea izan delako, eta BEZa eta zerga bereziak ez direlako espero bezala jaitsi. Abuztura arte, 2.092 milioi bildu ditu Ogasunak, iaz baino %12,6 gutxiago.
Defizita zor publikoa handituta eta iazko soberakina erabilita estaliko du Iruñeko gobernuak, baina izango du beste laguntzarik. Izan ere, Espainiako Gobernuak Covid funtsa sortu zuen erkidegoen ahalegina laguntzeko, eta hartatik dirua jasoko du Nafarroak ere: oraingoz, 88,5 milioi euro eskuratu ditu osasun gastu gehigarriei aurre egiteko, eta beste 29,3 milioi, berriz, hezkuntzan egindakoak estaltzen laguntzeko. Diru bati eta besteari esker, «urtea bukatu ahal izango dugu murrizketarik gabe eta diru sailak blokeatu gabe», agindu du Elma Saiz Ekonomia eta Ogasun kontseilariak.
Hori bera agindu du Pedro Azpiazu Eusko Jaurlaritzako Ekonomia sailburuak ere. Nafarroan baino bilakaera okerragoa du zerga bilketak Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan: abuztura arte, 8.068 milioi jaso dituzte ogasunek, hau da, iazko lehen zortzi hilabeteetan baino %16,6 gutxiago.
Bileraren ondoren, Mendiak ez zuen adierazpenik egin. ELAk, berriz, formetan aurrerapausoak ikusi zituen, baina ez, ordea, edukietan. Batetik, sindikatuak ontzat hartu zuen Mendiak sindikatuarekin «harreman normalizatua» izateko konpromisoa hartu izana. «Horrek aldaketa dakar aurreko lau urteekiko; izan ere, lau urte horietan ez da elkarrizketarik izan Jaurlaritzako sailburuekin, ezta lehendakariarekin berarekin ere».
Baina, bestetik, agiri baten bidez ELAk aipatu zuen ez duela aldaketarik antzeman Jaurlaritzaren zerga eta ekonomia-politiketan, nahiz eta «oso kaltegarriak» diren langileentzat. ELAren kexuetako bat da Mendiak eta Jaurlaritzak Elkarrizketa Sozialeko Mahaiaren aldeko apustuari heltzen diotela. Sindikatuak uste du mahai honek helburu bakarra duela: elkarrizketa sozial faltsu baten irudia helaraztea, gehiengo sindikalak —ELAk eta LABek ordezkari sindikalen %60 dituzte Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan— planteatzen dituen aldaketa sakonen aldarrikapenei jaramonik ez egiteko. «Erabakiak hartzeko sistema antidemokratiko bat» iruditzen zaio mahaia, CCOOk eta UGTk, ordezkaritzaren %29 baino ez dutelako.
Akordiorako prest
Lakuntzak ziurtatu zion Mendiari prest dagoela akordioak lortzeko gai garrantzitsuetan, eta lau aipatu zizkion: enplegua, prestakuntza, gizarte laguntzak eta lan osasuna. Baina, era berean, argi eta garbi adierazi zion bide berriak irekitzeko ezinbestekoa dela bi gairi aurre egitea. Batetik, «arau demokratikoak berrikustea eta bermatzea, sindikatu bakoitzaren ordezkaritza errespeta dadin eta patronalak beto ahalmena izan dezan». Bestetik, «Jaurlaritzaren politikak sakon aldatzea: lan munduko larrialdiek aurrekontu konpromiso handia eskatzen dute; gaur egun, are gehiago».
Koronabirusaren krisiaz ere aritu ziren Lakuntza eta Mendia. ELAko buruak gogorarazi zizkion maiatzean egindako 24 proposamenak, bost multzotan banatutakoak. Lehenik, diru sarrera publikoak handitzea, sozietateen gaineko zergan eta ondarearen gaineko zergan berariazko errekarguak eginez. ELAk dio zerga-sistema egitura aldatuta urtean 4.000 milioi gehiago bilduko liratekeela, ia %25 gehiago.
Bigarrenik, sektore publikoa indartu beharra ikusten du ELAk. Horretarako, aldi baterako langileen enplegua finkatu beharko litzateke, eta zainketako sektore azpikontratatuak argitara eman. Gizarte babesari dagokionez, ELAk uste du diru sarrerak bermatzeko errentak gutxieneko sarira iritsi beharko lukeela, eta hori bermatu behar zaiela langabeei ere. Laugarrenik, eskubideak aitortzea eta «bizitza eta zaintza zentroan jarri» nahi du ELAk.
Azkenik, «eraldaketa sozial eta ekologikoaren aldeko konpromisoa» bultzatu nahi du ELAk, eta «funtsezko ondasunen ekoizpena birkokatzea». Besteak beste, erakunde publikoek enpresa estrategikoetan parte hartzea eta batzuk nazionalizatzea proposatu du.
LABekin, astelehenean
Asteazkenean hasi zituen lehen harremanak Idoia Mendiak gizarte eragileekin. Loli Garcia (CCOO), Raul Arza (UGT) eta Eduardo Zubiaurre (Confebask) izan zituen solaskide. Bilera sorta astelehenean bukatuko du Garbiñe Aranburu LABeko idazkari nagusiarekin, Jaurlaritzaren Gasteizko egoitzan.
Egunkari honek galdetuta, CAFek adierazi du ez dakiela lehiaketaren irabazleak nor edo nortzuk izango diren; eta erantsi du «dena» irekita dagoela, «edozein izan daitekeela». Onartu du, hala ere, «kolpe handia» litzatekeela kontratuaren zatietako bat behintzat ez lortzea, horrek fabriketako lan kargan eragina lukeelako.
2022ko lan karga litzateke
Hala, gogoak jasotako kolpeaz harago, enpleguan eragin dezake Renferen kontratu desiratua ez lortzeak. Enpresak sindikatuekin hitzartuta dauka lan poltsako ehun behargin beharrera deitzea iraila amaitu aurretik. «COVIDaren krisia iritsi zenean, Beasaingo eta Irungo fabrikak ixteko akordioa egin genuen, lanordu horien %80 berreskuratzeko konpromisoarekin», azaldu du LABeko ordezkari Aitor Martinezek; LAB da lehen indarra CAFen, hala Beasainen nola Irunen. Martxoaren 16tik apirilaren 20ra itxita egon ziren, eta lan poltsako beharginak deituko zituela agindu zuen enpresak. Bada, zuzendaritzak denbora gehiago eskatu du neurri hori betetzeko; «55 deitu dituzte lanera, baina beste 45 falta dira. Renferen kontratu hori lortzeak edo ez 2022an izango luke eragina; beraz, ez du zerikusirik gauza batek eta besteak», argitu du Martinezek.
Aldiriko trenetan lehiakide irmoa da CAF, eta Renfek adjudikatu behar du kontratua, ez urrutiko konpainia batek. Baina CAF ez da Espainiako Estatuaren konpainia babestua; ez da Talgo, eta ez du atzean estatu sendo bat krisiaren gordinean inbertsio publiko handiekin babes dezan. Horregatik, gerta daiteke CAFentzat gauzak ongi ez ateratzea sektoreko konpainia guztiak zain-zain dituen kontratuaren auzian; Renferi eta Espainiako Sustapen Ministerioari erreparatu die enpresak aurreikuspen ezkor horiek azaltzean.
«Kontratu hori lortzeko zailtasunak ikusten dituztela esan digute guri, baina hori besterik ez», azaldu du LABeko ordezkariak. Ez daki sinesgarria den edo ez Alstomen eta Stadlerren aldeko teoria; «agian kontratua zati txikiagotan banatuko dute; ez dago oso garbi». Baina badaki «enkargu berriak lortzea» apaldu egin dela, eta espero du krisi hori «epe labur baterako» izatea. Edonola ere, Martinezek garbi utzi du LAB sindikatua lanean ariko dela zuzendaritzaren konpromisoak bete daitezen. «Balizko lan karga falta baten aurrean, eta bestela ere bai, Euskal Herriko plantak lehenesteko indarra egitea izango da LABen lana», ohartarazi du.
Ez dago iturri zuzenagoak aipatzerik Renferi eta Sustapen Ministerioari erreparatuz gero, baina badira zenbait aldagai indartzen dutenak kontratua CAFen lehiakideen mahaian erortzeko aukera. Aldiriko 211 tren berri horiek Katalunian eta Madrilen ibiliko dira batik bat, baina 50 bat Valentziako sarera joango dira, Herrialde Katalanetara. Bada, Alstomek 2.000 lanpostu inguru ematen ditu Bartzelonako eta Madrilgo plantetan. Espainiako Sustapen ministro Jose Luis Abalosek kontratuaren zati bat Kataluniara eraman nahiko lukeela ere kaleratu dute hedabide batzuek. Autogintzako fabrika handien krisia apaltzeko nahiko luke Abalosek inbertsio hori Bartzelonan; Nissanen porrota arintzeko, esaterako.
Stadler litzateke beste sariduna hipotesi berari jarraituz. Albuixecheko plantan (Valentzia) inbertsio handia egiteko erabakia hartu berri du: 40 milioi euro baliatuko ditu, eta 500 enplegu berri agindu ditu.
258 milioi euro, ekainean
Eta Talgo espainiarra? 2016ko hondarrean mendeko kontratua esan zioten eskaera eman zion Renfek, 2.642 milioi eurokoa, orduan ere CAFekin lehia estuan eta tentsio handiaren ostean. Horiek horrela, Espainiako konpainiak lan karga bermaturik dauka estatuaren bidez lortzen dituen eskaerei esker.
CAFek, berriz, Renferen 258 milioi euroko kontratu bat eraman berri du uda hasi bezain laster, eta kontsolazio sari horrekin gelditu beharko du aurreikuspen ezkorra betetzen bada; baliteke euskal konpainiak nazioarteko merkatuetan lehiatzeko erakutsi duen bikaintasunak eta fidagarritasunak ez jokatzea haren alde Madrilgo Sustapen Ministerioan. Horrek ez du aldatuko, hala ere, enpresaren egungo eskaeren poltsaren oparotasuna.
Agiri baten bidez, garraio enpresek ukatu egin dute lehiaren aurkako ezer egin dutela. Haien iritziz, Nafarroako Gobernuak gertatutakoa «oker interpretatu» du, eta hori da ikerketak erakutsitako bakarra. Autobus konpainiek ohartarazi dute isuna ordaindu behar izateak haietako asko ixtera behartuko dituela, jada «egoera oso kritikoan» baitaude. Itxialdian ez zuten lanik egiterik izan, eta, orduz gero, aisialdiari eta kirolari lotutako zerbitzu gehienak bertan behera geratu dira.
Salaketa
Lehen eta Bigarren Hezkuntzako ikasleen garraioan aritu ziren legearen aurka zigortutako 33 enpresa horiek. 2019-2020ko ikasturtean, esaterako, 115 eskolatako 14.498 ikasle garraiatu dituzte lehiaketa horien bidez kontratuak lortutako autobus enpresek. Zortzi urtean ibilbideak banatu zituzten enpresek, legez kontrako akordio baten bidez, betiere lan karga bermatzeko.
CNMCk dio garraio sorta bat lehiaketan ateratzen zenean, enpresa bakarrak aurkeztu zuela hautagaitza, eta beste hainbat ez zirela agertzen, «ibilbide horiek bere gain hartzeko gaitasuna izan arren». Egin izan balute, prezioek behera egingo zuten, baina enpresa bakarra uztean beti lehiaketan, hark finkatzen zuen salneurria. «Karteleko enpresek zortzi urtean banatu zituzten aukeratutako ibilbideak, txandak eta konpentsazioak ezarriz, lan karga eta prezioak ziurtatzeko».
Isuna ordaintzea arazo handia izango da autobus enpresentzat, baina ez da txikiagoa izango CNMCk ezarritako beste zigorra. Izan ere, martxan jarri du administrazioak berriz kontratatzea debekatzeko prozedura, erabaki zigortzailea Espainiako Kontratazio Publikoaren Kontsulta Batzordera igorriz.
Zigorraren aurkako helegitea Espainiako Auzitegi Nazionaleko administrazio alorrean aurkeztu ahal izango dute isuna jaso dutenek. Hala egingo dutela iradoki dute.
Aurrekariak
Ez da lehen aldia lehiaren aurkako erakundeek autobus konpainiak zigortzen dituztela. Lehiaren Euskal Agintaritzak milioi bat euroko isuna jarri zien 2017an Avitrans Gipuzkoako autobus enpresen elkarteari eta hemezortzi autobus enpresari, 1988tik 2015era bitartean kartel bat osatu zutelako lurraldeko garraio merkatua haien artean banatzeko.
Urtebete lehenago, berriz, Lehiaren Euskal Agintaritzak ikastetxeetan jangela zerbitzuak ematen dituzten zazpi catering enpresa zigortu zituen, hamar urtez merkatua banatu zutela frogatutzat jo baitzuen. 18,4 milioi euroren isuna ezarri zien, baina gerora 7,3 milioira murriztu zuen EAEko Auzitegi Nagusiak .