EAJ eta PSE berriro saiatuko dira Diru-sarrerak Bermatzeko Errentaren…
EAJk eta PSEk berriro aurkeztuko dute Diru-sarrerak Bermatzeko Errentaren legea aldatzeko proposamena Eusko Legebiltzarrean, 2019ko ekainaren 27an.
Nekeak gainez eginda doa Otaño Lezora bizitzera, aukera izan duten bizilagun askok dagoeneko egin duten bezala. «2028an zer egingo dute, etxegabetze kolektibo bat?», Otañok ezin du ulertu egoera. Ez ditu ulertzen, era berean, Eusko Jaurlaritzaren isiltasuna eta gelditasuna, zeinak sustatu baitzituen babes ofizialeko etxeok 1998an, nahiz eta gero Metrovacesa eta Vallehermoso enpresei eman azalera eskubidea. Bi enpresok Testa Residencial socimiarekin bat egin zuten —10.600 etxe ditu Espainian eta Hego Euskal Herrian, %6,5 Donostian—, eta, hara non, Blackstone funtsa da Testaren jabe nagusia.
Inbertsio funtsak buru-belarri sartu dira higiezinen negozioan. Munduko etxejaberik handiena da Blackstone, eta NBEren aditu talde batek «giza eskubideen kontrakotzat» jo zuen haren jarduna martxoan, «maizterrak etxeetatik botatzen» ari delako, eta, kasu batzuetan, alokairuaren prezioak %30 eta %50 garestitzen.
Hego Euskal Herrian eta Espainian socimi deitutako elkarteak dira inbertsio funtsen tresnetan gehien erabiliak etxebizitzak erosi eta alokatzeko. Hitzez hitz, Higiezinen Merkatuan Inbertitzeko Sozietate Kotizatu Anonimoak dira: Socimi, gaztelerazko akronimoetan.
Gipuzkoan, ia 1.100 euro
Aitziber Etxezarreta EHUko ekonomia irakasleak azaldu du «funts putreak» ere esaten dietela socimietan parte hartzen duten funts handiei, «merke erosi eta gero errentagarritasun handia atera nahi dutelako».
Alokairua dagoeneko urrearen prezioan dago. Batez besteko alokairu errenta 766 euro da Araban, 781 euro Nafarroan, 911 euro Bizkaian, eta 1.086 euro Gipuzkoan.
Zenbateraino igo daiteke? «Maizterrak ordain dezakeen beste», erantzun du Etxezarretak. «Muga horretara iritsi ote garen? Ez dakigu, dakiguna da prezioak asko igo direla, ziurrenik eskaria handitu delako eta eskaintza txikia delako. Urria zen lehendik ere, baina hainbat faktorek gehiago murriztu dute; turismorako alokairuek, adibidez».
Alquiler Seguro markaren arabera, EAEko herritarrek diru sarreren %33 erabiltzen dute alokairua pagatzeko, batez beste; Nafarroakoek, %28. EHUko irakaslea ez da fio. «Batezbestekoak ez du islatzen benetan arazoa; lausotu egiten du. Kolektibo batzuetan, esfortzua askoz handiagoa da». Nazioarteko gomendio estandarra da etxebizitzaren gasturako diru sarreren %33 baino gehiago ez erabiltzea.
Hegoaldean, maizter askok gainditzen dute gomendatutako esfortzua. Iaz, 1.568 etxegabetze egin zituzten Hego Euskal Herrian, horietako %70 alokairua ez ordaintzeagatik (1.102). Hala ere, beste arazo batez ere ohartarazi du Adolfo Gomez Bizkaiko PAH Hipotekak Kalte Eginikoen Plataformako kideak: «Inbertsio funtsen sarrera, etxeen alokairuan baino gehiago, zor hondarraren arloan igarri dugu».
«Zor hondarrak»
Hipoteka ez ordaintzeagatik norbait desjabetzen dutenean, oraindik ere zor bat izaten du bankuarekin, zor hondarra. «Demagun 130.000 euroko zorra daukazula. Bankuak kendu dizu etxea, baina 30.000 euroko zorra geratzen zaizu: maileguaren zor zatia, kostu judizialak eta berandutze interesak», esplikatu du Gomezek.
Bankuek arazoak izan dituzte zor hondarrok kobratzeko, besteak beste, «irudi publiko txarra» ematen dielako. «Bankuak inbertsio funts bati saltzen dio 1.000 euroan zure 30.000 euroko zor hondarra, eta eskatzera etorriko zaizu. Zuri, etxegabetuari edo abal emaileari, eta horiek, normalean, desjabetuaren gurasoak izaten dira». Suitzako Intrum funtsa, Norvegiako Lindorff eta Britainiako Cabot dira jarduera horretan dabiltzan funts nagusiak.
Bai EHUko irakaslearen ustez, bai PAHko kidearen ustez, arauek eta kontrolak ekar dezakete alokairuaren prezioa jaistea, eta benetako alokairu sozialen kopurua asko handitzeak.
Inbertsioak, baliabideak behar izaten dituzte enpresek, handiek eta txikiek. Horiek lortzeko, aukera bat burtsara ateratzea da, merkatu publikora; beste aukera bat, berriz, kapital pribatuei zuzenean jabetzan sarbidea ematea da. Eragiketa horiek badituzte abantailak, baina izan dezakete alde ilun bat ere. Adibidez, ekoizpena deslokalizatzea edota eta erabakiguneak galtzea. Nola babestu kanpoko diruak ekar ditzakeen ondorio txarretatik?
Funts subirano handi baten falta duenez, enpresa estrategikoen errotzea sendotzeko helburua izango duten bi funts eratuko ditu uztail honetan Eusko Jaurlaritzak. Funts bat publikoa izango da, erakunde publikoen inbertsioekin, eta Finantzen Euskal Institutuak kudeatuko du 100 milioi euroko zorroa.
Jaurlaritzak sustatutako 200-250 milioi euro arteko beste funtsa, berriz, erakunde pribatu batek kudeatuko du. Izan ere, funts horretarako diru gehienak iturri pribatuetatik iristea nahiko luke Jaurlaritzak. Funts horiek nahikoa izango dira enpresarik preziatuenak arrain handiagoetatik libratzeko? Itsas zabalean ibiltzea arriskutsua izan da beti.
Arrisku kapitala
Errentagarritasuna finantza espekulazioarekin edo konpainien berregituratzeekin lortu nahi izaten duten inbertsiogileen munduan, adituen ustez, arrisku kapitala tresna ona izan daiteke enpresak babesteko; batez ere, industrialak. Arrisku kapitaleko euskal sozietateetan zaharrena da Talde, baina badaude haren ereduko elkarte pribatu gehiago ere; Geroaren eta Elkarkidetzaren Orza, esaterako; baita Easo Ventures eta All Iron Ventures sortu berriak ere.
Arlo publikoan, SPRIren Euskal Herriko Arrisku Kapitalaren Kudeaketak eramaten ditu erakundeen funtsak. Eta Nafarroan, Sodena da enpresen finantzaketarako tresna publiko nagusia.
Funts industrialak, indexatuak, pasiboak, socimiak, hedge-fund-ak, funts putreak, funts subiranoak… Belarrira ezagunak izanagatik ere, herritar arruntak ez ditu egiaz ezagutzen eta ulertzen. Eta, hala ere, oso posible da herritar horietako askoren dirua funts handi horietako batean egotea. Gure dirua funts putre batean? Edo Euskaltelen buruzagitza hartu duen Zegona horretan? Ana Blanco Mendialdua Ekonomiako doktore eta EHUko Finantza Ekonomiako irakaslea da, eta Enseñando Finanzas blogaren egilea. Haren arabera, bai, posible da. «Gaur egun, zaila da jakiten gure aurrezkia benetan non dagoen. Hainbestekoa da aukera, hain elkarri lotuta daude finantza tresna guztiak. Funtsen funtsak ere existitzen dira».
Nahiko berdin zaio bankuko aholkulariak inbertsio funtsa jasangarri edo etiko gisa saltzea ere. Blancok argi dauka: «Zuzeneko inbertsio bat izan ezean, niri oso konplikatua iruditzen zait %100eko segurtasuna izatea zure diruak egiaz betetzen dituen, adibidez, funts jasangarri eta etiko direlakoen inbertsio baldintzak». Eta, finean, funtsentzat eta haietan ondarea jartzen dutenentzat, helburu nagusia —praktikoki helburu bakarra— errentagarritasuna da. Inbertitutako diruari etekina ateratzea, ahalik eta gehiena, ahalik eta azkarrena.
Dirutzak funtsetara
Oro har, gero eta ondare gehiago doa funtsetara. 2017an, funtsek 46 bilioi euroren aktiboak zituzten munduan, Nazioarteko Inbertsio Funtsen Elkartearen arabera. Iaz, kopurua 2,3 bilioi euro jaitsi zen, 44 bilioi euroraino.
Herrialde anglosaxoietan, lehenago garatu ziren inbertsio funtsak, baina ekonomia krisitik ateratzen ari den heinean, gainerako herrialdeetan, eta Euskal Herrian ere bai, jende gehiagok lortu edo berreskuratu du aurrezteko ahalmena —batzuek ez zuten inoiz galdu—. Eta, interes tasa txikien ondorioz, banku gordailuek eta kontu korronteek ezer gutxi ematen dutela ikusita, aurrezle askok jo dute inbertsio funtsetara. Euskal Herriko aurrezleak nahiko kontserbadoreak dira, eta, oro har, nahiago izaten dituzte funts bermatuak. Baina muga gutxiagoko beste mota bateko funtsak ere hedatzen ari dira.
Inbertsio kolektiborako tresna bat dira funtsak. Hainbat jenderen ondarea biltzen da haietan, kudeatzaile batek diru hori hartu eta, errentagarritasuna ateratzeko, aktiboetan inbertitu dezan. Aktibo horiek oso desberdinak izan daitezke. Merkatuetan publikoki saleros daitezke (burtsetan), eta izan daitezke enpresetako partaidetzak (akzioak), estatuek edo enpresek jaulkitako zorrak (errenta finkoa), bonuak, lehengaiak. Eta izan daitezke funtsak ere… Bestetik, merkatuetatik kanpo eskualdatzen diren aktiboak daude —arrisku kapitalean, inbertsio alternatiboetan, higiezinetan ere askotan…—, eta orduan kapital pribatuaz ari gara. Funts kudeatzaileak batean zein bestean ibil daitezke.
Arriskuak ikusmiran
Finantzen oihaneko landaredian azken urteetan gehien ugaldu diren espezieen artean daude ETF funtsak (Exchange Trade Funds), zeinak merkatuetan saleros daitezkeen. Eta halakoetan, gehien-gehienak funts indexatuak dira. Funts horiek indize bat erreplikatzen dute, hots, kudeatzaileak aktibo kartera indizearekiko proportzioan osatzen du, eta kito: hortik espero du errentagarritasuna lortzea. Kudeaketa pasiboa horri deitzen zaio. Aldiz, kudeaketa aktiboan, merkatuak azpibalioztatuta dauzkan aktiboetan inbertitzen da, etorkizunean balio hori handituko dela pentsatuz.
Kudeaketa pasiboak, jakina, lan gutxiago eskatzen du, eta, ondorioz, kudeatzailearen komisioak ere dezente merkeagoak izan daitezke. Horrek jende asko erakarri du, eta negozioaren hazkundea ikusgarria izan da azken hamar urteetan. Onuradun handienak AEBetako funts erraldoiak izan dira. BlackRock eta Vanguard dira handienak: 5,8 bilioi euroko eta 4,7 bilioi euroko ondarea kudeatzen dute, hurrenez hurren. Sekulako boterea dute. «Haien esku dago dena, eta herrialde bat hondoratu dezakete lasai asko, kalifikazio agentziekin krisian gertatu zen bezala».
Kudeaketa pasiboari beste arrisku batzuk ere ikusten dizkio Ana Blancok. Esaterako, burbuila bat sortzearena. «Pentsa funts guztiak indize bera erreplikatzen ari direla. Ibex 35 indizea, adibidez; guztiak doaz Iberdrola, Telefonica eta horiek erostera, eta, horrekin, merkatuen euren portaera nahasten dute». Lehia bera ere baldintzatua geldi daiteke, indizea erreplikatzerakoan sektore bereko konpainia ustez lehiakideetan partaidetza esanguratsuak izan ditzaketelako.
Gero, «non gelditzen da hor enpresa baten edo aktibo baten egiazko balioa?». Blancoren ustez, lehen, konpainia baten kotizazioak hobeto adierazten zuen konpaniaren berezko balioa. «Baina orain, analisi horrek ez du balio».
Finantza merkatuen aldakortasuna ere arriskutsua da. «Gorabeherak oso handiak dira, eta merkatuak oso sentikorrak dira informazioekiko. Batzuetan, bat-batean burtsa jaitsi egin da, eta ez dakizu zergatik, ez delako horretarako ezer gertatu». Hor tartean makinak egon daitezkeen seinale? «Kudeaketa pasiboko funts asko eta asko daude robotek kudeatuta, bai».
Kudeaketa pasibokoak zein aktibokoak, inoiz baino gehiago, funtsak dira munduaren jabeak. Eta jabe horietako gehienak ez dira oso bihozberak izaten negozioetan: errentagarritasuna dute jainko. Familia enpresa zenak buka dezake berregiturekin negozioa egiten duen AEBetako funts baten esku, eta hari gutxi inporta zaio enpresaren merkatu balioa ahalik eta gehien igoarazteko lantegi bat ixtea —nahiz eta errentagarria izan—, eta ehundik gora langile kaleratzea.
Ez da beldurgarria hori guztia? «Bai», dio Blancok, itzulingururik gabe: «Dirua galtzerdi batean gordetzeko gogoa pizten zaizu. Baina hori da egoera». Finantzen oihana.