Atzo goizean zenbait parlamentari kontserbadorek zera aipatu zuten: barne merkatuari buruzko lege proiektuari zuzenketa bat aurkezteko aukera. Legeari gehitutako klausula batekin, parlamentuaren oniritzia beharko litzateke irteera akordioko konpromisoak hausteko. Alegia, Parlamentuari beto eskubidea aitortuko litzaioke.
Hala ere, azken filtrazioen arabera, Johnsonen jokamoldearen kontrako ahotsak ez dira asko kontserbadoreen artean. Zuzenketak berrogei parlamentari toryren botoa beharko luke —beste alderdi guztiek haren alde bozkatu arren—.
Bitartean, iraila amaitu aurretik lege proiektua erretiratzeko EBren ultimatumari ezezkoa eman ostean, Erresuma Batuko gobernua epelak entzuten ari da. Atzo, bizilaguna aritu zen gogorren: Irlandako Europako gaietarako ministroaren ustez, «ekintza probokatzailea izan da, sekula ikusi gabekoa». Thomas Byrne bereziki haserre agertu zen Johnsonen argudioekin: «Gezurra da; okerra da esatea Ostiral Santuko akordioa laguntzeko egin dutela».
Jarrera bateratua
Europan, batasuna eta jarrera bateratua agertzea izan zen atzo helburu nagusia. Europako Batzordeko presidente Maros Sefcovicek Europako Parlamentuko presidente David Sassoliren babesa jaso zuen; «Erresuma Batuaren esku dago orain hautsitako konfiantza berrezartzea», esan du Sefcovicek.
Ildo berean, Europako Parlamentuko alderdi europazale nagusiek adierazi zuten ez dutela babestuko EBren eta Erresuma Batuaren arteko etorkizuneko inolako merkataritza akordiorik Erresuma Batuak ez badu irteera akordioa betetzen.
Boris Johnsonen mugimenduak kritika zorrotzak jaso zituen Berlinen bilkura zuten EBko Ekonomia ministroen adierazpenetan ere. Irlandako Ekonomia ministro eta eurotaldeko presidente Paschal Donohoek «akordioei ohore egitera» deitu zuen Londres. Haren ustez, «konpromisoak betetzea ezinbesteko baldintza da etorkizuneko edozein erabakirako».
Bruno Le Maire Frantziako Ekonomia ministroak ere argi utzi zuen bere herrialdeak ez duela onartuko «EBko merkatu bakarra arriskuan jar dezakeen ezer». Eta Olaf Scholz Alemaniako Finantza ministroak ere gaia hizpide izan zuen: «Mundu guztiak daki itunak bete egin behar direla». Azkenera arte negoziatzen jarraitzearen alde agertu da Scholz; «halako eztabaidetan hori egin behar da, baina oso garbia izan behar duzu».
Ez daude gozo Alemanian. Londresko enbaxadore Andreas Michaelisek txio bat argitaratu zuen ostegun gauean, Johnsoni leporatuz elkarrizketak hondoratzeko asmoa duela: «Diplomazialari gisa daramatzadan 30 urteetan ez dut ikusi negoziazio baten horren intentziozko hondamen bizkor eta sakona. Erresuma Batuaren eta Europako Batasunaren arteko elkarlanean sinesten baduzu, nik bezala, ez onartu halakorik».
EBren aukerak
Bitartean, adituak hasi dira aztertzen Europako Batasunak zer egin dezakeen Erresuma Batuak irteera akordioa urratuz gero.
Irteera Akordioaren 87. artikuluaren arabera, baliteke Europako Batzordeak EBko Justizia Auzitegira jotzea, eta hark zigor ekonomikoak ezartzea. Prozesu horrek, dena den, luze har dezake. Hori bai, irteera akordioaren arabera, trantsizio epe hori amaitu aurretik urratutako konpromisoen dagokienez, Erresuma Batua beste lau urtez dago lotuta EBko Justizia Auzitegiaren jurisdikziora. Zigorrik egonez gero, eta Erresuma Batuak beteko ez balu, itunaren beste urraketa bat litzateke.
Bide bertsua litzateke irteera akordioak aurreikusten duen bost kideko arbitraje batzordearena. Hark ere ezar ditzake zigor ekonomikoak; Erresuma Batuak zigorra ordaintzeari uko eginez gero, itunaren 178. artikuluak aukera ematen dio EBri hitzarmena bera eteteko, hiritarren eskubideei dagozkienak salbuetsita.
Eta, gero, aukera gogorrena dago: uko egitea Erresuma Batuarekin merkataritza akordiorik edo beste adostasunik egiteari.
Irailarekin batera hasten da autobusen sasoia. Eskoletako eta ikaslekuetako joan-etorria da jardunaren bizkarrezurra. Normaltasunera itzultzeko garaia beharko luke, baina ezta hori ere. «Eskolekin bakarrik hasi gara. Martxa eskasa da, zerbitzu asko murriztu direlako: familietan eta enpresetan diru gutxiago dago, eta garraio zerbitzua kendu dute. Lantaldearen bi herenak ditugu lanean», azaldu du Ana Isabel Aizpuruak, Aizpurua konpainiako arduradunak. 30 autobus eta 27 langile ditu enpresak, Usurbilen (Gipuzkoa) ditu bulegoak. Haren hitzak Izaskun Soduperenak izan zitezkeen; hark Olabarria autobusetan (Elorrio, Bizkaia) egiten du lan, zortzi ibilgailu eta hamar pertsonako konpainian. «Zerbitzu diskrezionalak falta dira, aisiarekin zerikusia dutenak, eta horiek beharrezkoak dira galerak saihesteko: kirol irteerak, txangoak, sagardotegiak… Asteburuak ez dira existitzen».
Drama itxialdiarekin hasi zen, eskolak itxi eta kontratuak bertan behera gelditu zirenean. Pertsonen garraioa kolpetik eten zen. Udan burua pixka bat altxatzea espero zuten, baina ez da hala izan. Azalpena Aizpuruarena da: «Gure lana jende multzoak mugitzea da, eta, gobernuek COVID-19arengatik ezarritako neurriekin, lan egitea ezinezkoa izan da: konfinamendua, atzerritarren sarreren murrizketa, kirol jarduerak debekatuta, jatetxe eta lagun taldeen mugimendua arautua… Dena zapuztu dute. Derrigor geldiarazi gaituzte». Ipar Euskal Herrian turismo datuak Hegoaldean baino dezente hobeak izan dira, baina Rene Etxemendik ere hilabete lasaiak izan ditu. «Uda ez da gure garairik onena, baina ez dugu biziki lanik ukan. Gure arazoa udaberria izan zen, garai onena behar zuena. Konfinamenduaren ondoren, kirol irteerak bertan behera gelditu ziren, eta erretiroa harturikoek ez dute irten nahi. Beldur dira».
Donibane Garazin du bulegoa Etxegarai autobus konpainiak, Hemezortzi ibilgailu eta hamabost langile ditu. Bere ahalaren %80an hasi du sasoia, eskolez gain Ipar Euskal herrian kirol jarduerak normal hasi direlako. Urteko kontuetan, baina, kolpea handiagoa izango da: «Ez dugu biziki galerarik izango linea irregular bat gehiago lortu dugulako, eta harekin estaliko ditugu. Oro har iaz baino %25 gutxiago fakturatuko dugu aurten». Urteko kontuei begiratzea beldur ematen die gehienei. «Galera galanta» laburbildu du Aizpuruak. Sodupek xehetasun gehiago eman ditu: «Udaberrian, gure sasoirik onenean, geldirik egon ginen, ezinbestean, eta abuztuan ia ez dugu lanik egin. Beraz, pentsa».
Autobusa: 300.000 euro
Cuadrak ere xehetasunak eman ditu: «Gure autobusek, lineen arabera, 100.000 kilometro egiten dituzte urtero, eta aurten 60.000tan ibiliko dira. Autobusa geldirik dagoenean dirua galtzen duzu, eta irabazi tarteak txikiak dira. Logroñora dugun linean 100.000 bidaiaritik 40.000ra pasatu gara; jauzi handia da». Linea erregularrak babesa dira, erakunde publikoek galerak babesten dituztelako, baina konpainiak kexu dira linea horietako askoren lehiaketa publikorik ez delako egin aspaldian. «Urte gogorra izango da; finantzaketa gutxi duten enpresek sufrituko dute».
Finantzaketa aipatu du Cuadrak, gako handietako bat delako. Izan ere, aldi baterako erregulazioak eta antzeko neurriak hartuta ere, konpainiek gastu finko oso altuak dituzte, eta oinarrien autobusen prezioa dago: 300.000 euro gehi BEZa. Gastuen zerrenda egin du: «Inbertsio handiak egiten ditugu. Autobus gehienak finantzatu egiten dira; 3.000-4.000 euroko letrak dira, eta etengabeko inbertsioa behar da flota berritzeko. Autobusa bost-sei urtean amortizatu behar duzu, eta hamasei urtetik aurrera ezin dute eskola lanik egin. Gero, aseguruak daude, mantenua… Geldirik egonda ere, aurre egin behar diezu, eta, hori gutxi balitz, ibilgailuaren balioa jaitsi egiten da denbora pasatzen delako».
Hego Euskal Herrian 205 autobus konpainia daude, eta 3.000 pertsonari ematen diote lan, baina jardunaren gizarte inpaktua harago doa. Sektorea historikoki,«oso egonkorra» izan dela diote guztiek, eta, krisiak ezagutu arren, halakorik ez dela egon, lan egiteko segmentu guztiak ukitu dituelako. Konpainia asko argi gorria pizteko zorian daude, eta eskaera argiak dituzte, eremu pribatuan zein publikoan: «Autobus bat erostean, gu gara bermea», azaldu du Sodupek, «gure lana, gure etxea… Hori dago jokoan. Sektorean egon ziren laguntzak, kredituak-eta, baina horiek ere ordaindu egin behar dira. Sei hilabeteko moratoria dago, baina gero iritsi egiten da; hor behar dugu laguntza».
Eremu publikoari eskatu beharreko laguntzak garbi dituzte. Aizpurua: «Gobernuek alarma egoera deklaratzean eragindako kaltea kalkulatu eta ordaindu beharko lukete. Guretzat dena da obligazioa: Gizarte Segurantza, zirkulazio zerga… eta tamaina handiko ezbehar bat gertatu denean; haiek, zipitzik ez. Bankuak baldintzak malgutzera behartu beharko lituzkete, eta aseguru etxeak polizak geldiaraztera. Denak normal jarraitzen du, ezer pasatu izan ez balitz bezala».
Cuadra, bestalde, zehatza izan da berriz: «Legeak dio kontratu publiko bat bertan behar geldituz gero, enpresei kalte-ordaina eman behar zaiela. Eskola garraioa horrelakoa da, eta bertan behera gelditu zenetik ez dugu ezer jaso oraindik. Eztabaidan gabiltza horrekin. Diru hori bizkor jasotzearen truke, likidezia izateko, gutxiago jasotzeko prest agertu ginen, eta ezta horrela ere! Jaurlaritza ez da sentikorra izan. Abenduan kobratzea agian beranduegi izango da batzuentzat».
Bidaiatzea segurua da
Aurrera begira jarrita, ez diote eperik jarri nahi normaltasunaren itzulerari. Alde horretatik, Etxemendi da baikorrena: «hurrengo urteko martxoan lehen bezala edo antzera lan egitea espero dut. Oraingoz, eskolak-eta beldur dira egonaldiak egiteko. Hala ez bada, kostatuko zaigu aurrekontua betetzea». Hegoaldekoak zuhurragoak dira, «betiere beste itxialdirik ez badago», diote.
Hori bai, lauek aldarri bat egiten dute: «Autobusera igotzea segurua da». Hidrogelak, eguneroko desinfekzioak, maska beharrezkoa izatea baita Ipar Euskal Herrian ere—… Eta, Cuadraren hitzetan, teknologia: «Aireztatze sistema hegazkinen bera da, aldaketa bakarrarekin: guk ez dugu airea berotu behar. Etengabe berritu eta garbitzen da. Ez dago leihorik; zergatik? Beharrezkoak ez direlako». Sodupek jarri dio azken puntua azalpenari: «Jendea taberna batzuetan edo kalean nola dabilen ikusita, neurriak errespetatuz gero, autobusak toki oso seguruak direla garbi dut».
Oso ezohikoa da gobernu batek ez lortzea bere dekretu bat berrestea: 1978az geroztik hiru aldiz baizik ez da gertatu. Baina ez da ustekabea izan Pedro Sanchezen gobernuarentzat, aliatu dituen talde gehienek ohartarazi ziotelako aurka egingo zutela. Berez, UPko bazkideen baiezkoa azken unean lortu du, hasierako testuan aldaketa batzuk egin ondoren.
EAJk iragarria zuen, abuztuan, ezezko botoa aukeratuko zuela, gobernuak FEMP udalerrien Espainiako federazioarekin hitzartutakoak Hego Euskal Herriko erakundeen autonomia bortxatzen duela iritzita. Espainiako Gobernuaren asmoa zen udalek azken urteetan pilatutako 15.000 milioi euroko superabita maileguan hartzea bere burua finantzatzeko. Dirua hamabost urteko epean itzuli nahi zien Madrilek, interesekin.
Eztabaida bizia izan da dekretuari buruz abuztuan. Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako aldundiek zehaztu zuten beraiena dela beren lurraldeetako udalak gainbegiratzeko eskumena, eta uko egin zioten eskeman parte hartzeari. Nafarroan, berriz, udalen eta kontzejuen federazioak ezezkoa eman zion. Are gehiago, eskatu zuen udalek pilatutako soberakina gastatu ahal izatea zorra ordaintzea ez den beste kontu batzuetarako.
Izan ere, hori da gakoa. Europako Batasunaren bultzadaren ondorioz, PPk eta PSOEk hitzartu zuten Espainiako Konstituzioa aldatzea, eta kontu publikoak orekatu behar izatea sartu zuten artikulu batean. Artikulu hori osatzeko, PPren gobernuak, Cristobal Montoro Ekonomia ministro zela, Egonkortasun Legea onartu zuen. Haren bitartez, tokiko erakundeek —udalek, kontzejuek eta diputazioek— debekatua dute defizita izatea, eta superabita izatekotan, soilik zorra txikitzeko erabil dezakete.
Lege hori bertan behera uzteko eskatu dute erakunde eta alderdi askok, baina luze joko lukeela eta Europako Batasunaren eragozpenak aurki ditzakeela argudiatu du Espainiako Gobernuak.
Gai horri heldu zion atzo EH Bilduko Mertxe Aizpuruak. «Egonkortasun legea aldatu beharko da, horrela egin ezean Ogasun Ministerioak zeharkatu duen labirinto nahasi horrek hor egoten jarraituko duelako, irteera ikusten ez zaiola». Aizpuruak azaldu zuenez, «gobernuak muzin egin dio arazoari errotik heltzeari; hori izan da akatsa, hasierako planteamendua. […] Benetako arazoa legea da».
Soldatak izozteko aukera egon badagoela aitortu zuen atzo Nadia Calviño Ekonomia ministroak, eta iragarri zuen aurten ziur aski ez dela izango inflaziorik. Orain arte, prezioak igo ez, jaisten ari dira: uztailera arte, urte arteko inflazio negatiboa zegoen Espainian (-%0,5) eta Hego Euskal Herrian (-%0,7). Itxialdiaren ondoren ekonomia suspertzen ari bada ere, ez da espero asko handitzea datozen hilabeteetan.
Calviñok goretsi egin zuen langile publikoen «eginahal garrantzitsua», baina gogorarazi azken urteetan «erosahalmena berreskuratu dutela» haiek eta pentsiodunek, haien sariak inflazioaren gainetik igo direlako. Aurten, esaterako, %2 handitu dira langile publikoen soldatak, eta %0,9, berriz, pentsioak. 2021ean soldata publikoak berriro %2 handitzeko, 3.250 milioi euro beharko lituzke Espainiako Gobernuak.
Calviño gai ekonomikoetarako lehendakariordea da, hirugarrena Espainiako Gobernuaren barne banaketan. Lehen lehendakariordea, berriz, Carmen Calvo da, PSOEkoa hura ere, eta hark ukatu egin zuen funtzionarioen soldatak izoztea erabakita dagoela: «Ez, ez dago mahai gainean». Baina adierazpen horiek iritsi eta gutxira, gaia gobernuaren mahaian egongo dela iradoki zuen aurrekontuaren arduradun nagusiak, Maria Jesus Montero Ogasun ministroak: «Aukera guztiak aztertu behar ditugu. Herrialdeak egoera ekonomiko oso konplikatuari egin behar dio aurre, zerga bilketa jaitsi delako. Beharrak handiak dira, eta baliabideak, mugatuak».
Sindikatuak, bai eta ez
Baieztapenik ez dagoen arren, sindikatuak hasi dira soldatak izozteari buruz beren iritzia plazaratzen. Aurka azaldu da Hegoaldeko sindikatu nagusia, ELA. «Langile publikoek izugarrizko ahalegina eginagatik» Espainiako Gobernuak austeritateari eusten diola eta sektore publikoa «eraisten» ari dela salatu du. Bere datuen arabera, 2010etik hona erosteko ahalmenaren %13 galdu dute soldata publikoek.
«Gobernuak filtratutako berri bat da, giroa berotzeko», uste du, berriz, CCOOk. Aurka azaldu da, uste baitu langile publikoek «sekulako ahalegina» egin dutela zerbitzu publikoei eusteko, «eta ez dute gobernuaren mespretxua merezi». Ulerkorrago azaldu da UGTko Carlos Alvarez. «Herrialdearen egoera ikusita, onar genezake 2021ean igoerarik ez izatea, baldin eta bermatzen bada erosteko ahalmenari eutsiko zaiola, KPIari lotutako klausularekin.
Hegoaldeko erakundeek beren langileen soldatak erabakitzeko autonomia baduten arren, azkenaldian asko mugatu diete ahal hori Madrildik, lege organikoen bitartez.
Sidenorrek atzo goizean jakinarazi zien asmoa ELA, LAB, CCOO eta UGT sindikatuei. Bilduta zeudela, kazeta batek albistearen berri eman zuen, eta filtrazioak gaiztotu egin zuen bilerako giroa. Enpresak plazaratutako ohar batean argudiatu duenez, autogintzaren beherakadak eragin du espedientea, «alarma pizteko moduko jaitsiera bat» egon delako eskarietan, eta beste bezeroak ere —hegazkingintza, hodi enpresak…— ez direlako COVID-19aren krisiaren aurreko kopuruetara itzuli.
Horri aurre egiteko, «enplegu- eta industria-trantsizio plana» delakoa aurkeztuko die sindikatuei. Aldi baterako espedientearen helburua kaleratzeak eragoztea da, eta negoziazio mahai bat eratu nahi du sindikatuekin eta erakundeekin. Plan hori negoziatzeko dago, eta litekeena da hurrengo astean hastea bilerak. Planta guztiek bat eginda negoziatuko dute, eta enpresa arteko mahai bateratu bat eratu behar da. Mahai horretan, espediente honetako baldintzez gain, altzairutegiaren etorkizunaren nondik norakoak diseinatzen hasi beharko lirateke. Erabakigune horietan egotea sindikatuen eskaera historikoa da, baina mesfidantza dute plana zertan datzan jakin arte.
Sindikatuek zer jarrera izango duten zehaztu behar dute, baina LABek dagoeneko erabaki du ez duela aldi baterako espedientea onartzeko asmorik. Izan ere, besteak beste, lehen pauso bat iruditzen zaio neurri zorrotzagoen bidean, formak ez direlako egokiak izan, eta Sidenorrek kontuak «garbiak» dituelako. ELAk, best alde, enpresak aldi baterako erregulazioa arrazoitzeko eginiko txostena jaso nahi du lehenik, baina argi utzi du ez duela onartuko kaleratzeak edo langileen lan baldintzak okertzen dituen inolako neurririk.
Sindikatuek jarrera irmoa dute, autogintzak beherakada izan duela jakin arren Sidenorrek harro esan baitu azken urteetan emaitza onak lortu dituela. Clerbil taldeak 2016an hartu zuen altzairutegiaren ardura, eta Jose Antonio Jainaga haien ordezkariak hirurteko ona izan zela onartu zuen 2019ko azaroan eginiko agerpen batean. Are gehiago, 100 milioi euroko funtsa zutela aurreratu zuen, «merkatuan gauza errentagarriak» egiteko.
Eta nolatan egin zuen Sidenorrek horrelako gihar erakustaldia 2019an? Sindikatuen arabera, 2016-19 hirurtekoan 66 miloi euroren irabaziak lortu, eta 103 milioi banatu zituelako dibidendutan. Azken hilabeteetan, aldiz, 24 milioi euroko galera izan du, baina, LABen arabera, enpresak hamabost milioi banatu ditu dibindedutan. Hurrengo urteetarako hainbat inbertsio bidean zituen, Basauriko plantan batez ere, eta haiei eutsiko die zuzendaritzak.
Bestalde, bere oharrean, enpresak martxoan kokatu du eskaeren jaitsiera handiaren hasiera, eta deigarria da hori, udaberriko konfinamenduaren hasieran ez zuelako produkzio maila murriztu. Oinarrizko jarduera zirela argudiatu, eta hamar egunez bakarrik egon zen geldirik. Sindikatuek erabaki hura kritikatu zuten, baita COVID-19a ez zabaltzeko harturiko neurriak ere.