Bilbo Estibako enpresak —Toro y Betolaza, Berge, SLP eta Txinako Cosco— eta langile batzordean ordezkaritza duten sindikatuak —Coordinadora (sei ordezkari), UGT (hiru), ELA (bi), LAB eta Kaia-BES (bana)— mahai beraren inguruan eseriko dira aspaldiko partez, etzi, Bilbon. Sindikatuek herenegun bidali zioten azken eskaintza Bilbo Estibari, eta, hari erantzunez, enpresariek bilera antolatu zuten. Hori bai: horretarako, greba deialdia bertan behera gelditzeko baldintza bete behar zuten.
LABek herenegun jakinarazi zien beste sindikatuei ez zuela grebarik egingo, eta ELAk ez zuen eskaera sinatu bere garaian. Coordinadorak, berriz, atzo goizeko barne bileran erabaki zuen greba ez egitea, baita Kaia-BESek ere. UGT izan zen atzera egiten azkena, eta orduan gelditu zen deialdia ofizialki bertan behera. UGTk, baina, garbi utzi nahi izan zuen ez zegoela gustura beste sindikatuen jokamoldearekin: «Deialdia langileen batzarrean adostu zen, eta hura bertan behera uzteko erabakia ere horrela hartu beharko litzateke», kexatu zen Israel Ruiz sindikatuko ordezkaria.
Enpresaren keinuak sindikatuen itxaropena piztu du, negoziatzeko borondatea ikusten baitute. Coordinadoraren ustez, bi aldeen arteko jarrerak «asko gerturatu» dira, eta egoera horretan negoziazioen aldeko apustua egin behar da. Xabier Durango Kaia-BESeko ordezkariak azaldu zuen gerturatze hori: «Enpresak behin-behineko langile batzuk finko bihurtzeko aukera aipatu digu, eta orain arte hori tabua zen. Baina tira: orain ikusi behar da zenbat eta zer baldintzatan igarotzen diren».
Azken hamabi urteetan Bilbo Estibak ez du kontratu finkorik sinatu, eta denbora tarte horretan, erretiroen eraginez, zamaketari kopurua 408tik 320ra jaitsi da. Behin-behinekoen kopurua, aldiz, 60tik 116ra igo da. Horiek hamabi urte daramatzate behin- behinean, eta 170 lanegun dituzte urtean. Egun bakoitzeko kontratu bat sinatzen dute, eta lau enpresentzat dihardute txandaka. Soldatekin ere tirabira egon da, lan hitzarmena berritu behar dutelako, baina hor ere gerturatu dituzte jarrerak bi aldeek.
Grebaren inguruko erabakian eragina izan duen hirugarren agentea Lehiaren Defentsarako Euskal Auzitegia izan da. Iragan uztailaren 31n, sindikatuekin harremanetan jarri zen «beren protestaldia langileen eskubideen defentsara atxiki» zedin eskatzeko, «lehia mugatuko luketen faktoreei eragin gabe». Sindikatu batzuetako ordezkariek etxean bertan jaso zuten auzitegiaren eskutitza. «Lehiaren auzitegiak izua barreiatu du isun ekonomiko handien mehatxuarekin, eta horrek greba uztera behartu ditu sindikatu batzuk», azaldu zuen Ruizek. Sindikatuek harriduraz hartu zituzten eskutitzak, EAEko auzitegiak bidali zizkielako: Hego Euskal Herriko portuen kudeaketaren eskuduntza Espainiako Gobernuak du.
Txibitek ez du zehaztu zenbaten laguntzak jaso dituen gaurdaino Siemens Gamesak. Iragan legealdian, enpresak iragarritako 107 langileren kaleratzeak ikusirik, EH Bilduk gobernuari galdetu zion ea ordura arte zenbat laguntza jaso zituen. Erantzun ziotenez, 2007tik 2015era 12.679.136,7 euro jaso zituen, batik bat ikerketa eta garapeneko zein enplegu eta inbertsioko laguntzetan. Informazio horren arabera, enpresak laguntza gehien 2007tik 2010era arteko epean jaso zituen (7.370.994,81 euro, zehazki). Hain zuzen ere, 2010ean iragarri zuen Gamesak Altsasuko lantokiaren itxiera, eta urtebete lehenago Agoizkoa ireki zuen.
Kenkarien gaineko galdera
Siemens Gamesak itxiera iragarri ondotik, uztail hasieran, EH Bilduk berriro ere galdetu zion gobernuari ea azken hamar urteetan zer laguntza jaso dituen Siemens Gamesak, eta zenbat erabili dituen Agoizko plantarako. Halaber, taldeak informazioa eskatu zuen kenkariez eta azken hamar urtetako sozietate zergaren aitorpenaren zenbatekoez. 2017ko abenduan, antzeko eskaera bat zela-eta, zerga arloko datuak «isilpekoak» zirela zehaztu zuen Mikel Aranburu orduko Ogasun sailburuak.
Asteazkenean, langileen batzordea Nafarroako Gobernuko ordezkariekin bildu zen, baina amaieran atsekabetuta azaldu ziren: «Egin duen ekintza batek berak ere ez du funtzionatu, eta, oraindik, ez digu proposatu enplegua mantentzeko aukerarik». Gobernuak ezintasuna erakutsi duela azpimarratu zuten.
Atzo, Maria Txibitek nabarmendu zuen hasieratik babestu duela langile batzordea: «Dena den, badakit egoera oso zaila bizitzen ari direla, duela hiru hilabete dena ondo baitzihoan». Gainera, gaitzetsi egin zuen Siemens Gamesaren jokabidea, «langileekin ez delako zintzoa izan eta ez dielako eman egoeraren berri».
Akordio bat egin ez izanaren erantzukizuna enpresari egotzi zion, «ez duelako negoziatu nahi izan». Txibiteren esanetan, hainbat konponbide jarri dizkio mahai gainean Siemens Gamesari egoera bideratzeko: «Gure esku zegoen guztia egin dugu, eta ez gaitu langileen enpleguak soilik kezkatu, baita itxierak Agoitz inguruan izango duen eraginak ere».
Horri lotuta, alkatearekin ere hitz egin duela aipatu zuen Txibitek, eta datozen urteetan eskualde horren eta Nafarroa osoaren garapena eta lurralde oreka mantentzeko planen berri eman diola.
Sindikatuek —Coordinadora, UGT, ELA, LAB eta KAIA— atzo adostu zuten kontraeskaintza, eta orain ikusteko dago enpresak negoziatzeko prest dauden. Izan ere, eta iturri sindikalek diotenez, negoziazioak geldituta daude. BilboEstibako lau zamaketa enpresek —Toro y Betolaza, Berge, S.L.P. eta Cosco txinatarra— ez dute eseri nahi greba deialdia bertan behera utzi arte.
Zamaketariek eskatu dute langile finkoen kopurua handitzea; besteak beste, haien atseden tarteak errespetatzen ez direlako. Salatu dutenez, hamar laneguneko lau jaiegun izateko eskubidea dute, eta azkenaldian hiru baino ez dizkiete baimentzen enpresek. Erretiroak direla medio, kontratu finkoa duten zamaketarien kopurua 408tik 320ra murriztu da 2008az geroztik, eta ez da kontrataziorik egon. EPZ Enplegurako Portuko Zentroa da langileak kudeatzen dituen elkartea, eta lau enpresari eskaintzen diete zerbitzua. Zamaketari jardunak publiko izateari utzi zionean jarri zituzten martxan EPZk, finkoen kontratuak subrogatu ahal izateko.
Bilboko EPZk, halaber, aldi baterako lan enpresa bat du, eta haren araberako kontratazioak ugaritu egin dira. 60 langileko poltsa batekin jaio zen, eta egun 116 dira. Egun bakarreko kontratuak izan ohi dira. Sindikatuen arabera, lan karga handia zegoen egunetarako sortu zen ABLEa, baina behin-behineko langile gehienek hamabi urte daramatzate horrela, eta urtean 170 lan jardunaldi egiten dituzte —finkoek, aldiz, 228—. Sindikatuek argi dute behin-behineko langileetako batzuk finko egitea dela bidea.
BilboEstiba patronaleko enpresen ikuspegia ezberdina da. Ohar bidez azaldu dutenez, sindikatuek ez diete uzten behin-behineko langileei «ezohiko txandetan» lan egiten: gauekoak, jaiegunetakoak eta asteburuetakoak. Muga horiek 1995eko hitzarmen batean dute oinarria, zeinaren arabera behin-behineko zamaketariek egunez eta lanegunetan bakarrik egin baitezakete lan. Enpresen iritziko, muga horiek«legea urratzen» dute, eta «murrizketa onartezinak» eragiten dizkiete portuko jardunari. Are gehiago, hiru aste hauetan greba egiten bada «Bilboko portuaren etorkizuna arriskuan» legokeela uste dute, «ezin delako kalitatezko zerbitzua bermatu», eta horrela ezinezkoa da bezeroak erakartzea.
Liberalizazioaren itzala
Portuko enpresek eskatzen dute zamaketarien sektorea erabat liberalizatzea, eta hor datza gatazkaren muina. Europako legediaren arabera, iragan maiatzaren 14az geroztik ezin da mugarik jarri zamaketariak kontratatzeko, baina arau hori Bilboko portuan ez da aplikatu duela gutxi arte. Enpresak, baina, behin-behineko langileak kontratatzen hasiak dira asteburuetan lan egiteko, eta, dirudienez, hori izan da greba deialdia egitera bultzatu dituen duen azken tanta. Zamaketarien aurreko greba handia 2017an izan zen, eta ordukoan hiru urteko epea ezarri zen liberalizazio dekretua aplikatzeko.
Bilboko portuko lan hitzarmena 2019an bukatu zen, eta abenduaz geroztik dabiltza negoziatzen. Negoziazio horietan, EPZ desegitearekin egin dute mehatxu enpresek. Sindikatuak, baina, ez daude itxita: «Langile gehiago kontratatzea behar da, eta gero doituko dugu doitu beharrekoa», diote. Greba biharko 08:00etan da hastekoa, eta momentuz zaila dirudi hura hasi aurretik akordioren bat egoteak.
Tubacex, Gamesa, Aernnova, ITP Aero… Enpresa handi batzuetan kaleratzeak iragarri dituzte. Zer ezaugarri komun dute?
Harrituta gaude. Uste dugu egungo egoerari aurre egiteko tarte handiagoa dutela. Enpresa txikiak eta ertainak ahal duten moduan eusten ari dira, eta haiek, berriz, arduragabe jokatzen: besteentzako eredu izan beharko lukete, eta justu kontrakoa izaten ari dira. Aldi baterako krisi bat ari dira erabiltzen pandemiaren aurretik buruan zituzten egiturazko aldaketa batzuk aurrera eramateko.
Aitzakia dela diozu?
Momentuz, bai. Horren erakusgarri da zeinen bizkor baliatu duten egoera aurreko urte eta hilabeteetan egindako mehatxuak egia bihurtzeko. Itxaron zezaketen. Denbora daramagu deslokalizazioaren mamuarekin eta zamarekin lan egiten, garai onenetan ere bai, eta orain gauzatzea erabaki dute; bazuten gehiago itxaroteko aukera. Haien ikuspuntua argia da: Tubacex Euskal Herrian sortua da, baina multinazional bat da, eta, hemengo produkzio kostuak kanpoan baino garestiagoak direnez, atera egin nahi dituzte. Errentagarritasuna bilatzen dute soilik, eskulanaren kalitatea eta beste faktore batzuk ez dituzte aztertzen.
Enpresa batzuek argudiatu dute sektore jakin batzuetan egiturazkoa dela krisia, egoerak ez duela hobera egingo.
Gurea zehazki gorabehera handiko sektorea da. Petrolioren prezioaren menpe gaude: garesti dagoenean, petrolio enpresek inbertitu egiten dute instalazioetarako tutuetan, eta merke dagoenean, ez. Hori gertatu da orain. Baina, gureak eta aipatutako beste enpresa horiek orain krisian dauden arren, lan bolumen handikoak dira, eta milaka milioiren etekinak lortzen dituzte. Ez da sinesgarria egungoaren moduko egoera batean haiek ezin eustea eta beste batzuek bai. Multinazionalek kanpoan dituzten lantegietan lortzen dituzten etekinak inberti ditzakete hemengoek dituzten galerak orekatzeko, baina ez dute nahi.
Langileak kaleratu ala soldatak jaitsi. Beste biderik ez dago?
Zuzendaritzak bata eta bestea nahi ditu. Hamar milioi euro aurreztu nahi ditu Aiaraldean, baina oso zaila da imajinatzea 150 langile gutxiagorekin hori lortzea. Pentsa: martxora arte, aldi baterako 150 langile gehiago zeuden gurean. Ekoizpen normal baterako, egungo lantaldea eta beste horiek behar dira. Uste dugu zuzendaritzakoek ere ez dakitela oso ondo nola lortu nahi duten aipatutako helburua, baina kaleratze masiboen ideia zabaltzen ari dira, klase politikoan eta gizartean errotu dadin.
Urriaren 15erako epea duzue negoziatzeko. Zein da zuen proposamena?
Zuzendaritzak ezin ditu erritmoak baldintzatu. Oporren aurretik eman du albistea, eta ez digu eman ia tarterik ondoren negoziatzeko. Gainera, planteamendu orokor bat egin digu: ez digu zehaztu kaleratzeen zenbatekoa, soldaten murrizketarena, ezta hamar milioi euro horiek aurrezteko beste modurik ba ote dagoen ere. Zenbakiekin-eta ez digute erakutsi nola lortu nahi duten helburu hori. Jakin arte, nekez egin dezakegu guk gure proposamena. Baina albiste honekin presioa sartu nahi izan digute lantaldean, giroa nahasteko gure artean eta haranean, eta negoziazioak baldintzatzeko.
Zer iritzi duzue soldaten inguruan Arantxa Tapia Jaurlaritzako Ekonomia Garapenerako sailburuak esandakoez?
Ez dakit guri buruz ari zen ala orokorrean. Dena den, tamalgarria da. Enpresen diskurtsoa bere egin du. Egungo egoeran, gizartearen parte baten aurrean itxuroso ager daiteke esanez soldatak altuegiak direla eta horiek murriztea izan daitekeela kaleratzeak eragozteko modua. Baina hori ez da bidea. Ezin dugu ahaztu egun ditugun lan baldintzak aurreko krisiarekin eta lan erreformarekin okertu zirela, eta soldatak duinak izatea hobea dela gizartearentzat, ekonomiaren motorra direlako.
Instituzioen aldetik zer espero duzue?
Uste dugu interes kontrajarriak egon daitezkeela. Tapiak esan dezake soldatena, baina hemengo alkateek-eta beste iritzi bat izan dezakete, eskualdean izan dezakeen eragina aztertzen badute. Hori ikusarazi nahi diegu irailaren 17ko manifestazioarekin.
Manufaktura industriak Aiaraldean duen pisua %40koa da. Zein da egoera 2008ko krisitik?
Eskualdeko ekonomia lau-bost enpresa handik mugitzen dute. Tubacexen inguruan, adibidez, beste 1.000 enplegu daude. Egungo egoera ez da erraza. 2008koari nola edo hala eutsi genion, baina kaleratzeak egon ziren, enpresa batzuk jabez aldatu zituzten, eta azken urteak zailak izan dira, Tubos Reunidosen eta Guardianen, bereziki. Enpresa horietako zuzendaritzek ere baliatu nahi izango dute egungo egoera. Hala gertatuko balitz, bailarak jasoko lukeen kolpea oso gogorra izango litzateke: behin betikoa.
Tubacexen, 1990eko hamarkadan ere bizi izan zenuten krisi larri bat: irakaspenik?
Enpresaren egoera askoz ere okerragoa zen orduan, eta lantaldeak mantendu zuen bizirik. Horri esker, multinazional bilakatu zen. Egungo zuzendaritzako kideek ez zuten hori guztia bizi izan, eta hain justu nazioarteko izaera hori erabiltzen ari dira orain deslokalizazioa gauzatzeko. Gogoan izan beharko lukete langileek orduan egindako borrokarengatik daudela haiek ere hemen.