Dagoeneko 234.000 milioi joan dira zorra erostera, eta, horrela jarraituz gero, PEP muniziorik gabe geldituko litzateke urrirako. Alegia, 750.000 milioi euro ez direla nahikoa, analista gehienen iritzian. Eta, ziurrenez, uste bera dute EBZren kontseiluan.
Hala, Frantziako Bankuko gobernadore François Villeroy de Galhauk orain gutxi esan du «harago joan behar izatea oso probablea» dela. Lagardek berak argi utzi izan du ez dutela zalantzarik izango bonuen erosketa programaren« neurria, iraupena eta osaketa egokitzeko». Pandemiaren hasieran baino ezkorrago dago orain EBZ, eta aukerarik okerrena espero du: euroguneko ekonomia %8-12 erortzea aurten.
Analisten arabera, PEP programarako gutxienez beste bilioi erdi euro jarriko du EBZk, 1,25 bilioi euro osatzeraino. Gainera, oso litekeena da programa bereziaren lan epea urte bukaeratik 2021eko irailera luzatzea ere.
Posible da Lagardek bihar beste neurriren batzuk ere iragartzea, hala nola konpromisoa hartzea zorraren erosketa programatik lortutako sarrerak datozen urteetan berriz eskema bertsuan inbertitzeko, eta prest agertzea fidagarritasun txikiagoko enpresen bonuak erosteko.
Orain artekoak
PEP programarekin egindako erosketen berri, hain zuzen, atzo eman zuen EBZk. Orain arteko 234.600 milioi euroren erosketetatik 186.600 milioi joan dira euroguneko sektore publikoaren zorrak poltsikoratzera. Herrialde bakoitzaren eurogunearekiko neurria kontuan hartuz, onuradun handienak Italia (37.365 milio euroko zorra), Espainia (22.392 milioi) eta Alemania (46.746 milioi) izan dira. Frantziako zorretan 23.575 milioi euro ere erosi ditu PEP programak, baina kopuru hori txikia da herrialdearen neurriak kontuan hartuz gero; neurriaren erreferentziaren oso azpitik gelditzen da, eta gora, berriz, Italia, Espainia eta Alemania.
Deigarria da Alemaniako zenbat zor erosi duen EBZk. Zerikusirik izan ote du Alemaniako konstituzionalaren epai sonatuarekin? Biharko prentsaurrekoan erosketa horiei buruzko azalpenak eskatuko dizkiote Lagarderi.
Sektore pribatuko zorretan ere erosketa esanguratsuak egin ditu EBZk PEP abian jarri zuenetik, ataka estuan dauden enpresak laguntzeko eta babesteko. Hala ere, diru gehiago joan da agindu txarteletara (35.300 bat milioi euro), enpresek jaulkitako zor bonuetara baino (10.500 bat milioi).
Horraino adostasuna. Funts horren finantzaketan hasten baira desadostasunak, ELAk enpresen irabaziak zergapetzen duen sozietate zerga jarri baitu bere proposamenean funts bereziaren iturri nagusi gisa. Adegik ez du nahi «bakarrik enpresaren bizkar uztea» ahalegin hori, «enpresaren onurak gizarte osoarenak» direla uste baitu, eta «letra txikia» negoziatzeko prest dago, kontuan hartuta «ahalegin kolektiboa» egin behar dela erregulazioan daudenen soldatak osatzeko.
«Erabateko ohiz kanpoko egoeretan erabateko formula ezohikoak hartu behar dira», esan zuen Jose Miguel Aierza Adegiko zuzendariak. Mahairatutako «ahalegin kolektiboari» buruz zehaztapenak eskatuta, Aierzak «balio kate osoari» erreparatu zion, «enpresek, langileek eta administrazioak» osatzen duten horri. Hau da, langileek ere beren ekarpena egin dezaten nahiko luke patronalak ezohiko neurri hori gauzatu dadin, beharbada PFEZaren bidez, eta administrazioak ere bere ekarpena egitea nahiko luke.
Edonola ere, Gipuzkoako enpresen elkarteak garbi utzi zuen ez duela ika-mikarik nahi inorekin, berdin zaiolako zer mahaitan egin daitekeen akordio bat erregulazioen lansariak osatzeko; «itunerako borondatea badago», Adegi prest legoke xehetasunez hitz egiteko.
Izan ere, patronala asaldatuta dago enpresek aurrez aurre duten egoerarekin. Ekonomiak eta gizarteak bizi duten muturreko egoeraren erakusle dira Gipuzkoako enpresen elkarteak helarazitako datuak: %7 eta %10 artean uzkurtuko da 2020an Gipuzkoako BPG barne produktu gordina, eta 12.000 lanpostu galduko dira lurraldean, azken bi urteetan sortu diren adina. Otsailean aurreikusi zuten %1,8ko hazkundea eta 4.000 lanpostu sortuko zirela. COVID-19ak ilun baina ilunagoa utzi du agertokia ekonomiarentzat uda hastear dela.
Keynesen gorazarrea
Eduardo Junkera presidenteak esplikatu zuen gero eta lan erregulazio gehiago kausa objektiboengatik gertatzen ari direla, «eskaintzaren krisitik eskariaren krisira» igaro dela egoera, eta, «gizartearen ongizatea» enpresarekin zuzenean lotua ikusten duenez, «ahalik eta enpresa gehien salbatzeko ahalegina» eskatu zuen, sektore publikoaren flotagailuari erreparatuz behin eta berriro: «Heterodoxoak izan behar dugu; nola? Behar dugun bezainbeste zorpetuta. Geroa dugu jokoan», erantzun zion bere buruari, Keynesen gorazarre kutsua hartu zuen esaldiz.
Adegiko enpresa kideei egindako inkestak argi islatu du egoeraren «larritasuna», Junkeraren arabera. Enpresen hiru laurdenek uste dute merkatua atzeraldian dagoela; 2009ko apiriletik ez dago datu okerragorik. Izan ere, %21 apaldu dira salmentak urteko lehen lauhilekoan, 2019ko lauhilekoarekin alderatuta. Enpresen hiru laurden eskaera poltsa ahulagoarekin ari dira orain; %25 uzkurtu zaie poltsa hori urteko lehen lauhilekoan. Eta bada beste datu argigarri bat euskal industriak bizi duen amesgaiztoa islatzen duena: enpresen ekoizpen gaitasuna %58raino erori da, inoizko mailarik apalena; 2008ko krisian ere ez zen ikusi halakorik.
Diru publikoa, «topera»
Ba al da baikor izateko arrazoirik? Adegik eman zituen bat edo beste, baina oinarri sendorik gabe, hasteko, ez zuelako jakin zehazten noiz hasiko zen susperraldia. Bitartean, gero eta enplegu gehiago suntsitzen ari da. Adegiko enpresen %66k, ordea, uste dute lantaldeei eutsiko dietela edo handitu egingo dituztela aurten. Gal daitezkeen lanpostuen erdiak merkataritzaren eta ostalaritzaren arloan lirateke. Hala, Gipuzkoako langabezia tasa %10,8ra igoko litzateke urte bukaeran; 2019an %7,3 zen. Baina, Adegiren ustez, nazioarteko merkatu batzuk hasi dira suspertzen, eta «txerto baten zain egon gabe ere» euskal ekonomia hazten has daiteke hilabete batzuen buruan. «Egokitu egin behar dugu, eta lanean jarraitu, oraintxe bertan ari garen moduan», esan zuen Aierzak, prentsaurreko gelaren antolakuntza bereziari eta kazetarien maskarei erreparatuta.
Baina kontua da Adegik ez dakiela noiz iritsiko den suspertzea; baina iristen denerako ahalik eta enpresa gehien nahi ditu lehiatzeko prest, bizirik, eta uste du horretarako«ezohiko neurriak» aplikatu behar direla. Aierzak esan zuen «likidezia, bermeak, zergak atzeratzea, neurri fiskalak, eta maileguak» enpresek behar-beharrezkoak dituzten tresnak direla. «Jarduera ekonomikoari eusten dioten lau motorretatik hiru itolarrian daude: kontsumoa, inbertsioa eta kanpo sektorea. Zuloa gero eta sakonagoa bilakatzen ari da. Gainbehera hori eteteko modu bakarra gastu eta inbertsio publikoaren motorra ahal bezain azkarrena eta guztiz aktibatzea da». Oso garbia izan zen enpresak eta enplegua salbatzeko diru publikoaren iturria «guztiz» zabaltzeko eskaria.
Horiek hala, eta balorazio baikorra egin arren, Eusko Jaurlaritzak nabarmendu du kostatuko dela aurreko egoerara itzultzea. «Tunelaren amaierako argia ikusten hasi gara, eta gure jarduera suspertzen hasi da, baina ez dugu aurreko erritmoa berreskuratu, eta horrek ondorioak izaten jarraituko du», azaldu du Borja Belandiak, Lanbideko zuzendari nagusiak. LAB sindikatuak ere azpimarratu du langabeziaren gorakadaren erritmoa «moteldu» egin dela, baina ohartarazi du oraindik ez duela goia jo, eta azpimarratu du kontratu «prekarioak» dituztenei eragingo diela; gazteei, bereziki.
Fokua aldatu da
Neurri batean, maiatzean gertatutakoa aurreikus zitekeen. Izan ere, krisiaren lehenengo asteetan lanik gabe geratutakoen artean gehienak aldi baterako beharginak ziren —%90 inguru—; alegia, hilabetea amaitu ondoren haien kontratuak ez zituzten berritu. Azken hilean, berriz, gutxiago nabaritu da hori, egoera horretan zeuden langileen kopurua nabarmen murriztu delako, aurreko bi hilabeteetako kolpearengatik. Orain, enplegu galera bereziki aldi baterako lan erregulazioan egon diren beharginen artean has daiteke nabaritzen.
Lanbideren datuen arabera, maiatzean lanik gabe geratutakoen artean %72,5 egon dira erregulazio espediente baten pean. Dena den, hileko kopuru osoari erreparatuz geroz, oso modu apalean antzeman da hori. Belandiak azaldu duenez, aldi baterako lan erregulazioan egondako langileen erdiak — 67.241— euren lanpostuetara itzuli dira, eta 2.227 lanik gabe geratu dira: alegia, %3,3 ez da bueltatu beharrera erregulazio baten ostean. Nafarroako Gobernuak ez du datu zehatzik eman horren inguruan.
Datozen hilabeteetako eboluzioa aurreikusteko, beraz, lan erregulazioekin zer gertatuko den izango da gakoa. Oraingoz, ekainaren 30era arteko iraungitze data dute. Horiek errazteko, luzatzeko eta finantzatzeko modua aztertzen ari da Espainiako Gobernua, eta Euskal Herriko instituzioek eta eragileek ere egin dituzte horren aldeko proposamenak.
Itzuli, baina zalantzekin
Zerbitzuen sektorean —ostalaritzan eta merkataritzan bereziki— izan ziren lehenak kolpea hartzen, eta, gutxika eta muga batzuekin lanera itzuli diren arren, alor horietan jarraitzen du hazten gehien langabe berrien kopuruak: maiatzean lanik gabe geratutako guztien %72 sektore horretakoak ziren. Industrian ere gora doa kopurua, baina abiadura motelagoan: hil honetan galdutako enpleguaren %20. Dena den, aurreko bi hilabeteekin alderatuta, kolpea ez da hain handia izan bi sektore horietan. Maiatzean baino %73,3 gutxiago izan da enplegu galera zerbitzuen sektorean, eta %55,3 industriarenean.
Bestalde, eraikuntzak eta lehen sektoreak bakarrik lortu dute langabeen kopurua murriztea azken hilean. 177 lehenak eta 96 bigarrenak. Eraikuntzan eragin nabarmena izan du obrei ezarritako debeku guztiak kendu izanak. Lehen sektorearen kasuan, berriz, oinarrizkoa izan da bere jarduna funtsezkotzat jo izana alarma krisia ezarri zenetik; orain, gainera, uzta batzuk biltzeko garaia da, eta antxoatarako kanpaina itsasoan, eta eskulana hartu behar izan dute.
Langabeen artean oraindik ere emakumeak gehiago dira: %55,2. Aurreko hilabeteetan antzeko neurrian egin zuten gora sexu bateko zein besteko langabezia tasek, eta maiatzean andreenak pixka bat gehiago handitu den arren —gizonezkoak baino 686 emakume gehiago galdu dute euren lanpostua—, antzerakoak dira %2,2ko igoera emakumeen artean eta %1,9koa gizonen kasuan.
Autonomoak, zuhur
Maiatza hilabete ona izan ohi da enpleguarentzat. Oro har, kontratazio kopuruak gora egin du maiatzean: 48.014 sinatu dira, aurreko hilean baino %17 gehiago. Nolanahi ere, 2019ko hil berean erregistratutakoak baino %60 gutxiago dira. Kontratu berrietatik, %92,6 aldi baterakoak dira.
Kontratu gehiago egin izanak, baina, ez du islarik izan afiliazioan, eta behera egiten jarraitu du. Aurreko hilabetearekin alderatuta, 1.989 gutxiago izan dira. Pentsatzekoa zen zenbait sektoretan, jardunera itzultzearekin batera, kotizatzeari utzi ziotenak itzuliko zirela sistemara; autonomoak bereziki. Madrilek haientzat onartu duen langabezia sari berezia dela eta, autonomo gutxik utzi zuten sistema, baina maiatzean ez du behera egin, eta hamabostek baino ez dute izena eman. Etxeko langileen artean, apaldu egin da sistema utzi dutenen kopurua. Apirilean, beharginen %5 izan ziren, eta maiatzean, %1,4.
Mitxel Lakuntza idazkari nagusi duen sindikatuak gogoratu zuen azken hilabete eta erdian ekoizpen arazoen eraginezko erregulazioak askoz gehiago izan direla ezinbesteko arrazoiekin lotutakoak baino. «Egungo jokalekuan, jadanik osasun krisia krisi ekonomiko bihurtu den honetan, Euskal Herrian milaka lanposturi eusten lagunduko luke erregulazio arruntak osatzeko funts bat sortzeak». Edonola ere, ELAk argi dauka enpleguaren aldeko politikak behar direla, eta, horretarako, «ezinbestekotzat» jo zuen «sindikatu guztien, patronalaren eta Eusko Jaurlaritzaren artean akordio bat lortzea». Sindikatuak «berehala» jarri nahi du martxan itun hori: «Ezin gara hauteskunde politikoen zain egon, orain galtzen ditugun lanpostuak ez ditugu-eta erraz berreskuratuko gero».
Hala, ELAk uste du funts bat sortu behar dela erregulazioan daudenen lansariak osatzeko, eta hiru oinarri ere eman zituen hura egituratzeko. Lehena da soldaten zenbatekoen araberako osatzeak egiteko irizpidea, arestian aipatua. Proportzio horietan erregulazioan zehar enpresek ordaindu beharreko kotizazioak osatzea eskatzen du, era berean. Horrez gain, ELAren proposamenak dio enpresek bermatu beharko luketela enplegua mantenduko dela, kotizazioetan laguntzak jaso ahal izateko, «bereziki behin-behineko langileen lanpostuak». Eta funts hori finantzatzeko sozietate zergan «errekargu bat» egin dadila da hirugarren oinarria. «Hau da, enpresen irabazien bitartez bermatu dadila enpresen bideragarritasuna eta enpleguak aurrera egingo duela».
Patronalaren inplikazioa
Enpresen irabaziak eta erregulazioaren zakura eroritakoen soldaten osatzea lotzen ditu, beraz, ELAren eskaerak, eta sindikatuak berak badaki azken eskaera horretan dagoela akordioaren «gakoa», ahalezko itun hori ez baitu ulertzen «patronalaren inplikaziorik gabe». «Proposamen horrek lehen urratsa izan behar du enplegua ez suntsitzeko. Horrekin batera, produkzio eredua gidatzeko estrategia publiko sakona behar dugu. Bizitza erdigunean kokatuko duen sistema ekonomiko bat, pertsonen beharrei erantzungo diena, eta, horretarako, ezinbestekoa da lanpostuak suntsitu beharrean enpresak eraldatzea». ELAk uste du neurri horiekin batera langabezian izango direnentzako laguntzak aldatu behar direla, «pobrezia ekiditeko eta bidean inor ere ez gelditzeko».
Erabakiak hartzeko garaia dela azpimarratu zuen sindikatuak bere oharrean. «Alderdi politiko guztiei ausardia eskatzen diegu horrelako proposamen zehatzei buruz hitz egiteko helburuz elkarrizketak martxan jar daitezen eragile guztiekin».
Hain zuzen, Eusko Jaurlaritzaren krisi mahaia izan da orain arte eragile sozial guztiak elkartzeko gunea, pandemiaren aroan, harik eta ELAk eta LABek utzi duten arte, «propagandarako» dela iritzita. Eta LABek ohartarazi zuen atzo, Garbiñe Aranburu idazkari nagusiaren bidez, sindikatu abertzalea ez dela egongo «egungo sistemari eusteko eztabaida guneetan», dela krisi mahai hori, dela Elkarrizketa Sozialerako Mahaia. «Normaltasun berria eta beste eredu bat» erreibindikatzeko kanpaina plazaratu zuen LABek. Aranburuk azaldu zuen apustua ezin dela izan berreraikitze soziala eta ekonomikoa, «egungo ereduaren eraldaketa baizik». «Bizitza erdigunean jarriko duen beste eredu batek ordezkatu behar du egungoa».
Dogma liberalak, behera
LABeko idazkari nagusia ez zuen ezkutatu «garai oso zailak» datozela langileentzat, «baina baita aukera berriak ere», haren arabera, COVID-19aren pandemiak argi azaleratu baitu «sistemaren bideragarritasunik eza». Osasun krisiak «dogma liberal batzuk bota ditu». Hala ere, ohartarazi zuen EAJ eta patronala berreraikitzeaz ari direla eta elkarlana eskatzen ari direla, «baina joko zelaia finkatu dute, eta epailea erosi ere bai», Aranbururen arabera. «Baldintza horietan langileok ezin dugu irabazi». LABek «benetako eztabaida» nahi du beste eragileekin, baina «sistemari eusteko guneetan» ez da ariko.
ELAk eskatu bezala, LABek uste du erregulazioan dauden langileen soldatak bermatu behar direla, baina lansarien osagarri horiek benetako funtsa izan dezaten, «enplegu bermea» eduki behar dute alboan; «bestela, labur geratuko da soldatak osatzeko edozein itun».
Baina horiekin ere ez du aski izango ogasunak diru sarreretan izango duten apalaldiari aurre egiteko, eta ezinbestekoa izango zaio zorra handitzea. Arabak, hain zuzen, epe motzera zorpetzeko gaitasuna handitu nahi du, eta, horretarako, aurrekontuak kontrolatzeko legea moldatuko duela iragarri du Ramiro Gonzalez ahaldun nagusiak, Batzar Nagusietan krisiari aurre egiteko ondutako planaren aurkezpen agerraldian.
Gaur egungo foru arauak zehazten du diru sarrera arrunten %10 izan behar duela epe laburreko zorpetze mugak. Baina muga hori aldatu nahi du diputazioak, zorpetze ahalmenak 248 milioi euroren langa gaindi dezan. Gonzalezek esan du gehienez ere urtebetean itzuli beharreko epe laburreko mailegu edo kredituak hitzartu ahal izango dituela horri esker, eta aldundiaren likidazioa «modu nabarmenean» hobetzen lagunduko duela ondorioz. Gaurko gobernu bileran onartuko dute aldaketa.
Ez da Arabako ahaldun nagusiak moldatu nahi duen lege bakarra, halere. Egonkortasunerako legea ere moldatu nahi du, defizita eta gastu araua ere malgutzeko. Gaia aztertzeko eskatu zion Kontzertu Ekonomikoaren Batzorde Mistoari, baina Gonzalezek esan du erabakiaren zain daudela oraindik.
«Lehen neurriak hartu ditugu, baina etorkizunera begira lan egin behar dugu, datozen urteetarako Arabaren lehentasunak planifikatuz eta erabakiz», esan du Gonzalezek. Uste du, halere, «goiz» dela krisiaren benetako eragina neurtzeko, aurreikuspenak aldatzen ari direlako itxialdia arintzearekin batera. Gainerako alderdiei, baina, eskatu die «egonkortasun politikoari eusteko».