Elkarlanaren ondorioz sor daitezkeen proiektuak ebaluatu eta lehentasunak ezartzeko, datozen hilabeteetan ekintza bateratuak egiteko batzorde bat osatuko dute; bi konpainietako kideek hartuko dute parte.
Iñigo Uzin Mondragon Taldeko presidenteak adierazi duenez, «oso pozgarria da urte askotako lankidetzaren ostean Grifolsekin akordioa sinatzea. Osasungintzan eta antzeko sektore estrategikoetan garapena eta negozio berriak bilatzea da hitzarmen horren helburua».
Albistea emateko orduan, bide beretik jo dute Grifols taldeko ugazabek, Victor Grifols Deu eta Raimon Grifolsek. Adierazi dutenez, Mondragon Taldeak «ibilbide esanguratsua du», teknologiaren munduan liderra da eta, eurentzat, «osasungintzaren eta farmazia sektoreetan berrikuntza teknologikoak garatu eta lortzeko aukera bikaina da» ezagutarazi berri duten akordioa.
Ez da bi enpresa horiek harremanetan dabiltzan lehen aldia. 2010ean sortu zuen Mondragon Kooperatibak Kiro Robotics, ospitaleetako makineria espezializatutako enpresa. 2014an erosi zuen Grifolsek enpresa horren %50 —Kiro Grifols izena du orduztik— eta 2017an beste %40. Mondragonek jarraitzen du gainerako %10aren jabe izaten.
Grifols 1909an Bartzelonan sortutako konpainia da, osasungintzan espezializatua. Transfusioarekin lotutako medikuntzan du ospe handia. Ibex-35 indizean dago enpresa, 22.000 langile baino gehiago ditu 30 herrialdetan, eta bere produktuak 100 herrialde baino gehiagotan saltzen dira.
Ohi bezala, mahats zuria biltzeari ekin diote Erriberan: chardonnay eta moskatel mahatsarekin hasi zituzten bilketa lanak abuztuaren hondarrean. David Palacios Nafarroa sor-markako presidenteak aitortu du aurtengo bilketa ohi baino egun batzuk geroago hasi dutela: «Udaberriko lehen egunetako hotzak atzeratu du prozesua. Mahatsondoek lorea bazuten ordurako, baina tenperatura hotzek ez zuten hura garatzen lagundu. Gero, aldiz, guztiz kontrakoa izan dugu: uda ikaragarri beroa izan dugu, 42 graduko langa gaindituz astebetean, eta horrek ere ez du lagundu atzerapen horri buelta ematen».
Ardogileek aurreratu dute eguraldiaren eragina nabarituko dela aurtengo uztan. Uda bereziki ona egin baitu haien hitzetan: lehorra eta ekaitz zakarrik gabekoa izan da, eta mahatsa ongi hel zedin eragin du horrek. «Uda desberdina da urtero. Errekorrak gainditzen ditugu beroagatik, hotzagatik, prezipitazioagatik… Aurten beroa azpimarratu behar da, lehortea izan dugu», dio Palaciosek. Hala ere, prezipitazio eskasia horrek onurak ere ekarri ditu. «Tenperatura altuek ez dute gaixotasunik garatzen utzi, eta, ondorioz, mahatsaren kalitatea ikaragarri ona da».
Iazko kopuru handiaren ostean, ale gutxiagoko mahatsa da aurtengoa, eta horrek ere eragin du mahatsaren kalitatean, Jose Daniel Ausejo Bodegas Corellanas upategiko gerenteak azaldu duenez. Abuztuaren 27an hasi zuten bilketa Corella inguruetan, eta datorren astean amaitzea aurreikusten dute. Azken egunetan izan den tenperatura aldaketaren onura nabarmendu du Ausejok: «Beroa ez da horrenbestekoa, eta gauez ere tenperaturak jaitsi egin dira. Horrek azukrearen heldutasunean eragin du. Uzta oso ona izango da».
Bodegas Corellanas upategian iaz baino %20 edo %25 mahats gutxiago jasoko dutela aurreikusten dute. Aurtengo uztaren kopurua txikiagoa izan arren, zenbakiak ohiko bilketetatik hurbilago daudela nabarmendu du Ausejok, «iazko uzta oso handia izan baitzen, ezohikoa». Aurten, denera, 160.000 eta 170.000 kilo artean bilduko ditu upategiak, gutxi gorabehera.
Nafarroako sor-marka osatzen duten 85 upategiek, aldiz, 65 milioi kilo mahats bilduko dituztela aurreikusten dute. 2018an baino %20 gutxiago da hori, hain zuzen (78 milioi kilo).
Arabako Errioxan zain
Errioxa sor-markako upategiak ere hasi dira mahatsa biltzen dagoeneko; datozen asteetan zabalduko da eremu guztietara, halere. Mahats mota goiztiarrenak jasotzen hasi dira han ere, eta antzeko ezaugarriak nabarmendu dituzte guztiek orain arte: uzta urriagoa, baina kalitate onekoa. Bada, mahatsondoen «egoera ona» dela eta, bilketa, orokorrean, astebete baino gehiago aurreratu daitekeela esan dute sor-markako arduradunek.
Arabako Errioxan, ordea, zerura begira jarraitzen dute oraindik. Han, iraila izaten baita uzta biltzeko data finkatzen duen hilabetea. Ines Baigorri ABRA Arabako Errioxako upategi txikien elkarteko lehendakariaren hitzetan, «goizegi» da data bat zehazteko: «Hatzak gurutzatzen jarraitu behar dugu oraindik». Dena ondo bidean, baliteke hilaren amaieran hastea upategi batzuk, baina urriaren bigarren astean orokortuko litzateke bilketa, «ohiko epean», alegia.
Abuztuaren azken egunetako ekaitzek txingorra ekarri bazuten ere, Baigorrik adierazi du ez zuela kalte nabarmenik eragin. «Mahatsondoen eta mahatsaren egoera oso ona da». Hori bera nabarmendu du Iñigo Berzal Dominio Berzal upategiko enologoak ere: «Oso pozik gaude. Oso ondo daude mahatsondoak».
Azken orduko aldaketarik ezean, Berzalek uste du baikorrak izateko arrazoiak dituztela: «Oso urte ona izan daiteke. Uzta ezin hobea izango dela dirudi, baina tentuz esan nahi dugu, dena alda daitekeelako». Izan ere, Mañuetan oraindik hilabete inguru geratzen zaie bilketa hasteko, «eta asko da hori», Berzalen hitzetan.
Arabako Errioxan ere uzta urriagoa espero dute aurten. Ez dute datu orokorrik aurreratu oraindik, baina Dominio Berzal upategian, esaterako, %10 edo %15 gutxiago izango dela aurreikusi dute.
Prezioaren gorabeherak
Aurtengo uzta urriagoa izango den arren, aurreko urtearekin alderatuta, mahatsaren prezioan ez dute aldaketarik espero ekoizleek. Nafarroa sor-markari dagokionez, mahats kiloa 32 eta 50 zentimo artean ordainduko dela aurreikusten dute. «Orain bi urte gora egin zuten prezioek, baina aurten eustea espero dugu. Ona dela uste dugu», esan du Palaciosek. Hala uste du Ausejok ere: «Ez genuke mahatsaren prezioa igo beharko, erokeria bat litzateke. Merkatua merkatua da, eta dagokizun lekuan jarriko zaitu lehenago edo beranduago».
Baigorrik adierazi du, halaber, uzta urriagoa izateak ez lukeela prezioan eraginik izan beharko, nahiz eta zerbait apalagoa izango denaren zurrumurruak egon badauden. «Iazko uzta handiaren ostean, merkatuan ardo dezente dago une honetan. Beraz, oreka hori berreskuratzeko baliteke aurten mahatsaren prezioa apur bat apalagoa izatea», azaldu du Berzalek.
Salmentei dagokionez, aldiz, behera egin zuten iaz bai Errioxa sor-markako ardoek eta bai Nafarroakoek ere. Errioxako sor-markako ardoen salmentek nazioartean %3 inguru egin zuten behera esaterako, eta tentuz begiratzen diote, besteak beste, brexit-aren auziak izan dezakeen eraginari. Bada, aurtengo uzta urriagoa izateak lagunduko duela uste du Palaciosek, halere. Iazko 34 milioi litroak gainditzea espero du aurten ere: «Urtea amaitzeko hilabete batzuk geratzen dira oraindik. Eguberriak datoz, eta garai ona da salmentarako; baikorrak gara oaingoz. Iazko zenbakietan gaude; beraz, ikusiko dugu nola amaitzen den urtea».
Atzo goizean bildu ziren Nafarroako Gobernuko ordezkariak amatasun eta aitatasun laguntzen gaineko kargak eragindako guraso taldearekin. Bilera horretan, Txibitek eta haren taldeak adierazi zuten hartu beharreko neurriak epaitegien erabakiek baldintzatuko dituztela. Laster argituko dira egoera salatu dutenen epaien emaitzak —irailaren amaieran egingo dira horietako sei—, eta, argitaratu zuten komunikatuan adierazi zutenez, «epaiak amen eta aiten kolektiboaren aldekoak badira, irizpide horren arabera ezarriko dugu konponbidea». Epaiak pertsona bakarraren alde egiten badu ere, neurriak kolektibo osoari hedatuko dizkiola hitzeman zuen Nafarroako Gobernuak.
Epaiak ez baditu amen eta aiten eskariak onartzen, berriz, dagoeneko lantzen ari diren lege bat abian jarriko duela argitu zuen gobernuak.
Hala ulertu zuen Carmen Azpillagak ere, guraso taldeko bozeramaileak. Esan zuenez, bilera «oso ondo» joan zen, eta Gobernuko kideek «behin eta berriro emandako hitza betetzeko asmoa» erakutsi zieten. «Epaitegien erabakiaren arabera, erraza edo zaila izango da konponbidea aurkitzea, baina urtea amaitu baino lehen iritsiko da».
Itzulketak 26.000 familiari eragingo diela aurreikusi dute, eta 40-45 milioi euroko kostua izango du.
Gizartearen presioa
Espainiako Auzitegi Gorenak 2018an argitaratutako epai batek esan zuen ezin zaiola zergarik ezarri amatasunarengatik Espainiako Gizarte Segurantzak ordaintzen duen laguntzari. Erabakiak ez zuen legezko eraginik Arabako, Bizkaiko, Gipuzkoako eta Nafarroako ogasunetan. Gizarteak egin zien presioak bai, ordea. Hala, EAEko hiru aldundiek osatutako Zergak Koordinatzeko Organoak hartu zuen errenta zergarik ez ordaintzeko erabakia. Azken lau urteetan kontzeptu horretan ordaindutakoa ere itzultzea erabaki zuten foru ogasunek.
Nafarroan, 2012tik dago indarrean amatasun laguntzei atxikitako errenta zerga. UPNk, PPk eta PSNk onartu zuten legea, eta alderdi horiek izan ziren Uxue Barkosen gobernuari atxikipenak itzultzeko presio egin ziotenak ere. Orain, berriz, Txibite azaldu da arazoa konponduko duen agintari gisa. Guraso taldeak 26.000 sinadura bildu zituen, baita manifestazio bat egin ere, iazko urrian.
Presidentegaia Espainiako eragile sozialekin batzartu da azken hilabetean, eta asteartean bertan gobernu programa ireki bat aurkeztu zuen. Unidas Podemosen oniritzia lortzeko egindako proposamen bat da, eta lehen puntuan aipatzen ditu pentsioen sistema berregituratzeko asmoak. Horrek agerian utzi dezake auziak daukan garrantzia. Eta ez da gutxiagorako, pentsiodunen etorkizuna ez ezik kontu publikoena ere baldintzatzen baititu.
Dena den, errentak KPIaren arabera eguneratuko dituen erreforma bat proposatu dute sozialistek, pentsioak eguneratu ahal izateko legezko traba guztiak ezabatzea, eta jasangarritasun faktorea ere ezabatzea. Azken puntu hori da 2013ko erreformaren puntu nagusietako bat, pentsioen kalkulua bizi itxaropenera lotzen duena. Hau da, bizi itxaropena handitzen den heinean, gutxitu egingo litzateke erretiratuek hilero jaso beharreko ordaina, bere pentsioan egindako gastu teorikoa ez handitzeko. 2023an jarriko litzateke martxan, etorkizuneko erreforma batek ezabatzen ez baldin badu.
Unidas Podemosek gobernu programa hori onartu ez eta Sanchezek hauteskundeetara dei egingo balu, legeak ezartzen duen gutxieneko %0,25 igoko lirateke pentsioak. Abuztuaren 19an pentsiodunek Bilbon egin zuten manifestazio jendetsuan kezka hori azaldu zuten: hauteskundeak errepikatuko balira jarduneko gobernuak jarraituko zuela datorren urte hasieran, eta horrek legezko gutxieneko igoera bat ekarriko zuen beldur ziren, gobernua aurrekonturik gabe egongo zelako. Dena den, aste honetan Octavio Granado Gizarte Segurantzako Espainiako estatu idazkariak itxaropena azaldu zuen irailaren 23a baino lehen gobernua osatu eta %0,25a baino altuagoa litzatekeen pentsio igoera bat bermatzeko.
Azken bi urteetan, ordea, pentsioak KPIaren bilakaeraren arabera eguneratu dira. 2013 eta 2017 urteen artean, pentsioak gutxieneko %0,25 baizik ez ziren igo, Gizarte Segurantzak defizita izan zuelako denbora horretan guztian. Iazko urtarrilean hasitako pentsiodunen protestak, ordea, alderdi politikoak mugiarazi zituen. EAJren botoen truke, 2018an eta 2019an pentsioak KPIaren arabera igotzea onartu zuen Mariano Rajoyren gobernuak, eta Pedro Sanchezenak sistema horri eutsi dio orain arte.
Legegintzaldia amaitu aurretik, ordea, Sanchezek Toledoko Ituna berretsi nahi zuen, Hego Euskal Herriko eta Espainiako pentsioak arautzen dituena. Baina ez zen posible izan, eta, hauteskundeak aurreratu ondoren, akordiorik gabe geratu zen. Unidos Podemosek eta PPk uko egin zioten ituna sinatzeari, eta, ondorioz, ez da berrituko 2020ra arte.
1.215 euroko pentsioa
Pentsioak eguneratzeko akordiorik ez, eta horiek ordaintzeko gastuak gora egiten jarraitzen du, gainera. Abuztuaren lehenean iaz baino ia 9.000 pentsiodun gehiago zeuden Hego Euskal Herrian, eta Gizarte Segurantzak denera 696.565 pentsio ordaindu zituen. Zenbaki horrek ez du esan nahi hainbeste pentsiodun dagoenik, pertsona batzuek bi pentsio jasotzen baitituzte aldi berean, alarguntzarena eta erretiroarena, esaterako. Batez besteko pentsioaren ordaina 1.215 eurokoa zen Hego Euskal Herrian. Urte hasierako pentsioa baino hamar euro handiagoa da dagoeneko, eta 44 euro handiagoa da iazko abuztutik.
Pentsioen ordainaren igoera hori ulertzeko, kontuan hartu behar da 1958 eta 1977 urteen artean jaiotako pertsonak ari direla erretiroa hartzen: baby boom deritzon belaunaldiko kideak. Aurrekoek baino soldata hobea zuten horiek, eta, beraz, azken urteetan pertsona gehiago erretiratzen ari dira, eta pentsio hobearekin, gainera. Horrek handitu egin du, halaber, Gizarte Segurantzak pentsioak ordaintzeko egin duen ordainketa. Abuztuaren 1ean, 846,3 milioi euro bideratu zituen Hego Euskal Herriko pentsioetarako, iazko abuztuan baino ia 41 milioi euro gehiago. Horrek agerian uzten du erreforma baten beharra.
Espainiako Gizarte Segurantzak bezala, Frantziakoak ere defizita du, eta Macronek legealdi hasieran iragarri zuen adabakiak jartzeari utzi nahi ziola. Jean-Paul Delevoy pentsioen erreformarako goi komisarioa bi urtez aritu da proiektua prestatzen —Jacques Chiracekin Funtzio Publikoko eta Estatuaren Erreformarako ministro izandakoa da—, eta uztailaren 18an aurkeztu zion zirriborro bat lehen ministroari. Gobernuan sartu da asteon, eta negoziazioen bigarren faseari ekin dio: bilerak egin ditu FO, CFTC, CFDT eta FNSEA sindikatuekin eta Medef patronalekin.
Baina zer aldatu nahi dute? Gaur egun, pentsioa kalkulatzeko, langile batek jasotako soldata eta kotizatutako urteak hartzen dira aintzat, eta orain Philliperen gobernuak «puntukako sistema unibertsal bat» ezarri nahi du, sistema «sinplifikatzeko». Eliseotik hitzeman dutenez, ez dio utziko banaketa sistema bat izateari —aktiboen kotizazioek eutsiko diote erretiratuen pentsioari—, eta «elkartasun» printzipioa ere bermatuko du.
Sindikatuek ez dute argi, ordea: CFDT Frantziako Lan Konfederazio Demokratikoa soilik agertu da «sistema unibertsal» baten alde. Izan ere, sektorekako 42 erregimen berezi ere badaude egungo sisteman, eta, horiek ezabatuta, langile asko beldur dira eskubideak galduko ote dituzten. Sindikatu askok —FO, CGT…— salatu dute horrek zera ekarriko duela praktikan : erretreta adina atzeratzea, pentsio bera jasotzeko lan gehiago egin beharra eta osagarriak sistema pribatuan bilatu beharra.
Bi aukeraren inguruan ari dira eztabaidan: erretiratzeko adinari buruzkoa izan zen Delevoyren proposamen nagusia, baina Macronek, sorpresaz, irizpide gisa kotizazioen iraupena lehenestearen alde egin zuen joan den astean, CFDTri keinu eginez. Patronalari ez zitzaion gustatu iragarpena: «Espero dut ez dela erreforma lurperatzeko jokaldi bat izango», ohartarazi du Geoffroy Roux de Bezieux Medefeko buruak. Ezinbesteko baldintza gisa jarri dute erretiratzerako adina atzeratzea.
Delevoyren proposamenean, 62 urtetan mantenduko litzateke erretiratzeko adina, baina, benetan, langile gehienek beranduago erretiratu beharko dute pentsio bera jasotzeko. Orekarako adin deitutakoan dago jokaldia —batez beste pentsioak osorik jasotzeko adina—. Delevoyk 64 urteko muga aipatu du sektore guztientzat: 62rekin erretiratzen denak pentsioaren %10 galduko luke, eta 63rekin egiten duenak, %5. 64 urtetik aurrera lanean jarraitzen duenak, aldiz, onurak izango lituzke.
Beraz, ahalmen ekonomiko handiagoa duenak lehenago erretiratu ahal izango du; premian dabilenak, aldiz, lanean jarraitzeko aukera luke. Hala argudiatu du neurria Delevoyk berak, esanez «justua» dela bakoitzari «noiz erretiratu nahi duen erabakitzeko aukera» ematea: «Denak 62 urterekin erretiratzen badira, sistema ez da jasangarria». Komisarioak ziurtatu du sistema berriarekin kontuak orekatuko dituztela 2025erako; ildo beretik, argiago mintzatu zen herenegun Nicolas Sarkozy presidente ohia: «Luzaroago bizi bagara, luzaroago kotizatu behar dugu».
Macronen ezusteko bira
Macronek, berriz, kotizazio epea hartu nahi du ardatz; hala esan du behintzat. Pentsio osoa jasotzeko, 41,5 urte kotizatu behar dira gaur egun, eta 1973tik aurrera jaiotakoentzat, epe hori 43 urtera igotzea aipatzen ari dira. Macron: «Berandu sartzen dena beranduago irtengo da; lehenago sartzen dena, lehenago». FOko idazkari nagusi Yves Veyrierrentzat, Macronen jokaldiak gauzak nahastea du helburu; izan ere, Veyrierren hitzetan, «neurri leunagoa eman badezake ere, pertsona asko 64 urtetik gora lanean jarraitzera eraman ditzake». CGTko Philippe Martinezek ere «frantziarren buruan nahasmena eragitea» egotzi dio Macroni. Izan ere, lan merkatuan sartzeko baldintzak zailtzen ari diren garai honetan, ematen dutena ematen dute zenbakiek: 22 urterekin kotizatzen hasten dena, adibidez, 65 urterekin erretiratuko litzateke, proposamen horren arabera.
Erreformak kalte egin diezaiekeenetako batzuk hasi dira ahotsa altxatzen. Erregimen bereziak ezabatuz, funtzionarioek erretiroa aurreratzeko aukera galduko lukete; esaterako erizain eta zaintzaileek, 57 urterekin erretiratzea.
Jaka Horien astinaldiaren ondoren, badirudi Macron indartuta atera dela G7koen goi bileratik. Eskuinetik, immobilismoa leporatu dio oposizioak, baina presidenteak badaki kaleak bero dituela oraindik. Philliperen arabera, «datozen hilabeteetan» eramango dute proiektua legebiltzarrera; edoizen kasutan, 2020ko martxoko udal hauteskundeen ondoren bozkatuko lukete. Hortik 2022ko presidentetza hauteskundeetara, Macronek badu tartea arnasa berriz hartzeko.
Kalean ere hasi dute bataila: pentsiodunak hasi dira mobilizatzen, eta erregimen berezia duten sektore batzuetan manifestazio baterako deia egin dute irailaren 16rako; FOk eta beste sindikatu batzuek, hilaren 21erako. Hortxe du Macronek jomuga nagusia: pentsio sistemaren erreforma handia onartuta iritsi nahi luke bozetara, baina kalea sutu gabe.
