Bederatzi hilabeteko grebaren ondoren, Gipuzkoako polizia etxeetako eta epaitegietako langileek Donostiako erdialdera eramango dute beren protesta. Atzo iragarri zutenez, kanpaldia egingo dute Bulebarrean, astelehenetik asteazkenera.

Garbialdi enpresak polizia etxeak eta epaitegiak garbitzeko kontratatutako 80 garbitzaileek 2018ko irailean hasi zuten greba; %95 emakumeak dira. Soldata arrakala salatu nahi zuten; izan ere, antzeko lana egiten duen sektore batean, kale garbiketan, epaitegietan baino %7 gehiago ordaintzen diete, eta polizia etxeetan, %13 gehiago. Kale garbitzaileen %80 gizonezkoak dira.

ELA, ESK eta LAB sindikatuek atzo azaldu zutenez, azken asteetan ez da aurrepausorik izan langileen eta Garbialdiren arteko negoziazioetan, nahiz eta duela hiru aste langileen ordezkariek iragarri zuten ituna sinatuko zutela arrakalaren %70 desagertuko balitz. Ituna sinatzea ez da posible izan «Garbialdik ez duelako onartu langileek arriskuei aurre egin behar dietela lanean ari diren bitartean». Segurtasunaren arazoa itunetik atera eta epaitegien esku uztea proposatu dute sindikatuek, baina ez diete onartu.

Iraganean autobus elektriko petoaren alde egindako apustua emaitza ezin hobeak ematen ari zaizkio Irizarri orainean. Hiriek kutsadurari aurre egiteko motor garbiak nahi dituzte euren autobus zerbitzuetan, eta, merkatu horretan, Irizar da ondoen kokatuetako bat Europan. Ormaiztegiko (Gipuzkoa) autobus konpainiak bi kontratu eskuratu dituela jakinarazi zuen atzo; bietako bat Espainian jokoan zegoen eskaera handiena da, Madrilgoa; bestea Gasteizkoa da, hori ere mardula zinez, autobusen karga sistemaz eta mantentzeaz Irizar bera arduratuko baita.

Horrela, 33 autobus elektriko dira bi kontratuen artean —20 Madrilerako eta 13 Gasteizerako—. Lehiaketa bietan garaile atera izanak Irizar hazkunde sendoaren bidean doala berretsi du. Kooperatibak iazko azaroan iragarri zuen espero zuela 2018ko fakturazioak %13 gora egitea. 700 milioitik gorako salmentak izan dituela esan nahiko luke horrek.

Madrilgo EMTri saldu berri dizkion autobusak iebus modelokoak dira. Aurten bertan entregatuko ditu. Gasteizek, berriz, zero isurpeneko lehen linea erabat elektrikoa ezarriko du autobus berrien bitartez. Irizarrek karga azkarreko sistemekin batera hornituko ditu hamahiru autobusak, guztiak ere interoperableak. Horietako zazpi 18 metroko autobus artikulatuak dira, eta gainerako seiak 12 metrokoak, biak ere Irizar ie tram modelokoak. Yarritu eraikitzailearen eta LKS ingeniaritza enpresaren laguntza izan du azpiegitura osatzeko.

Halaber, kontratuan sartzen da pantografo bidez noiznahi kargatzeko estazio interoperableak instalatzea, ibilbideko bi lekutan; horri esker, autobusak ibilbidean eta lau minutuan kargatu ahal izango dituzte. Gainera, kargagailu adimendunak instalatuko dira kotxetegietan, horiek ere interoperableak; Irizarrek garatu eta hornitutako sistemak dira. Lehen ibilgailuak 2020. urtearen erdialdean entregatuko ditu.

Lehiakide gipuzkoarrak

Gasteizko kontratu horren lehiaketan aritu da autobus elektrikoen beste euskal ekoizlea, CAF; urtarrilerako, ordea, Gasteizko Udalak jakinarazi zuen Irizarren aldi baterako enpresa elkartea aurretik zihoala puntuazioan. Eta, azkenik, lehiaketa irabazi du. Beasaingo tren konpainiak Poloniako Solaris erosi eta gero, bete-betean sartu da autobus elektrikoen merkatuan, eta dagoeneko hainbat kontratu lortu ditu barne merkatuan, Irunen esaterako.

Irizarrek Adunan zabaldutako fabrikan, berriz, jarduerak ez du etenik. Kooperatibak dagoeneko amaitu du Frantzia iparraldeko Amiens hirian linea elektriko oso bat egiteko proiektua. 43 autobus elektriko ari dira lanean, taldeak berak kargarako garatu eta hornitutako azpiegiturekin batera. Egunean zehar, hiriko hainbat gunetan instalatuta dauden pantografoen bidez kargatzen dira autobusak, eta, gaueko kargarako, beste 43 kargagailu adimendun instalatu dira Riveryko kotxetegietan.

Irizar E-mobilityko zuzendari nagusi Hector Olabegogeaskoetxeak esan du «funtsezko proiektu bat» dela Irizar Taldearentzat. «Giltza Eskuraren gisako proiektu bat da, karga azkarreko Europako azpiegiturarik handiena duena. Amiens eskala horretako gure lehen sarea da, diseinuari, fabrikazioari eta karga sistemei dagokienez, eta, zalantzarik gabe, etorkizuneko proiektuetarako erakusleihoa izango da».

Horrez gain, Irizar Taldea 12 metroko hamasei ie tram autobus entregatzen ari da Aix-en-Provence hirirako. Pixka bat gehiago itxaron beharko dute Baionan, irailean baita lanean hastekoa Trambus izeneko zerbitzua, Irizarrek hornitutako 18 metroko ie tram modeloko hamar ibilgailurekin.

Kontsumobidek bederatzi bankuri zehapen espedienteak zabaldu dizkie, hipoteka kontratuen baldintzen artean zordun komisioak izeneko “abusuzko klausulak” dituztelako.

Nekane Murga osasun sailburuak Osakidetzako lan eskaintza publikoetako azterketetan filtrazioak izan direnik jakitea ukatu du 2019ko ekainaren 14an.

Sindikatuek 2019ko ekainaren 17rako Osakidetzako Lehen Arretan deituta dagoen grebari eutsi egin diote gaur, Mahai Sektorialeko bilera akordiorik gabe bukatu ostean.

OCDE Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Erakundeko eta G20ko herrialdeen artean 2009. urtetik 2019ra bitartean zerga ihesaren inguruan modu automatikoan trukatutako informazioari esker, 95.000 milioi euro azaleratu dira, OCDEren txosten baten arabera. Dirua da, baina ez da hain kopuru handia iruzurraren bolumen osoarekin alderatuta: konparazio bat egiteko, ogasunek hamar urteetan berreskuratu dutena Marokoren urtebeteko BPGaren pareko kopurua da.

OCDEk azaldu du 90 jurisdikziotako erakundeek bat egin dutela azken hamarkadan herritarren diru kontuen informazioa elkarren artean automatikoki gurutzatzeko. Denera 47 milioi konturen datuak trukatu dituzte, 4,9 bilioi eurori dagozkienak. OCDEk bultzatutako informazio trukaketa automatikoaren sarea gauzatu ahal izateko bi aldeko 4.500 akordio sinatu behar izan dituzte.

Txostenaren arabera, urtez urteko kontrolaren eraginez, egoitza atzerrian daukaten kontuen jabeen zerga ihesa aurreko urtean baino 2.000 milioi euro txikiagoa izan zen iaz.

Erakundeak azaldu duenez, informazio trukaketa automatikoaren helburua ez da herritarrek atzerrian dauzkaten diru kontuak identifikatzea, baizik eta bermatzea diru kontuen jabeek bizilekua daukaten herrialdeko ogasunari zergak pagatzen dizkiotela.

Dirua, herrialde opakuetara

Banku gordailuen joerak aldatu egin dira 2008ko krisiaz geroztik, OCDEren azterketaren arabera. Mende hasierako zortzi urteetan munduko 40 bankutan bildutako gordailuek 1,4 bilioi euro pilatu zituzten. 2008aren ondorengo hamarkadan, ordea, finantza erakundeotako gordailuen kopurua %34 txikitu da; hau da, 488.000 milioi euro gutxiago gorde dituzte banku horietan.

Zer gertatu da diru horrekin? Nora joan da dirua? Informazio hori ez du eman OCDEk. Finantza erakunde gotor horietako herrialdeak gardentasun fiskalaren akordioak sinatu ahala uxatu da dirua banku horietatik. Txostenaren arabera, nazioarteko informazio truke automatikoak eragin du gordailu horien jaitsieraren %20 eta %25 inguru.

Halaber, txostenean bertan aitortzen dute diruaren zati bat jatorrizko herrialdean dagozkion zergak pagatzeko erabili bada ere beste zati handi bat lekuz aldatu baino ez dela egin, fiskalitate eta banku sekretu ilunagoak dauzkaten herrialdeetara.

Informazio truke automatikoak azaleratutako zerga ihesa izozmendiaren punta baino ez dela iradokitzen du OCDEren txostenak. Hala ere, Angel Gurriak, erakundeko presidenteak, txalotu egin ditu lotutako emaitzak, eta adierazi du erakundeak espero duela datozen urteetan informazio truke automatikoari esker zerga iruzurraren zati handiagoa berreskuratuko dutela ogasunek.

Krisiak bere lorratza utzi du Nafarroako Ogasunaren zordunen zerrendan. Urtero, 120.000 eurotik gorako zorra duten zergadunen zerrenda kaleratu ohi du Nafarroako Gobernuak, eta horien artean krisiak hondoratutako enpresa nagusiak ageri dira. Iazko datuen arabera, 624 enpresa eta norbanakok 302 milioi euroko zorra zuten ogasunarekin. Iragan urteko datuekin alderatuta, 41 zordun gehiago sartu dira zerrendan, eta zenbatekoa 31,1 milioi handitu da. Zordunen artean, hamarretik lau eraikuntza zein higiezin arloko enpresak dira: 125 milioi euro dituzte ordaintzeko.

Tartean, krisiak astindutako enpresen izen handiak daude. Adibidez, Juan Bautista Flores SAk zazpi milioi euroko zorra utzi du. Bere garaian eraikuntzaren goraldiaren ikur nagusia izan zen, baina epaitegietan amaitu du enpresak, hartzekodunen konkurtsoa deklaratu, eta gerora kiebra hartan ustez delituak egon zirelakoan. Construcciones Aldabea enpresak, berriz, 4,1 milioi euroko zorra utzi zuen. Aurreko hamarkadan, Los Arcoseko zirkuitua bultzatu zuen Construcciones Samaniegok laguntza publiko ugari jaso zituen azpiegitura handi hura bere kabuz bukatzerik ez zuelako, eta, hala ere, 3,5 milioi euro utzi zituen zorretan. Argoaz Inversionesek 80 milioi euroko zuloa utzita hondoratu zen, eta horietatik bi milioi euro ez zizkion ogasunari pagatu. Azysa 2013an desagertu zen, eta hark ere milioi bat euro utzi zituen ordaintzeke; Urpasa Construccionesek bost milioi zor ditu…

Aurreko urteetan bezala, Ana Beltran Nafarroako PPko presidentearen familiaren upeltegia ageri da zordunen artean: Bodegas Camilo Castillak 976.860 euro zor ditu. Dena den, duela gutxi akordio bat egin du Nafarroako Ogasunarekin: zor horren erdia ordaindu du, eta beste erdiaren ordainketa atzeratu du. Ogasunarekin tratua erdiesten duten gainerako zordunen moduan, datorren urteko zerrendatik kanpo geratuko da. Azken finean, zerrenda hori argitaratuta, zorra ordainaraztea edo bestela zordunekin hitzarmena lortzea du helburu ogasunak.

Urralburu eta Galipienzo

Izen ezagunen artean, beste behin, Gabriel Urralburu Nafarroako lehendakari ohia nabarmentzen da. 1984tik 1991ra presidente sozialista izan zenak 426.744 euroko zorra du, eta urteotan ez du zentimo bakar bat ordaindu.

Beste politikari ohi bat Ignacio Galipienzo Eguesibarko alkate ohia da —142.273 euro zor ditu—. Bere garaian, distira handiko UPNko politikaria zen, eta etorkizun handia aurreikusten zitzaion, baina Galipienzo auziak eztanda egin zuenean, alderdia utzi eta epaitegietan amaitu zuen, ustelkeriaz akusatuta —epaileak 2009an urtebeteko espetxe zigorra ezarri zion—.

Kirolari ezagunak ere ageri dira zerrendan. Adibidez, Denis Mentxov eta Vladimir Karpets txirrindulari ohiek 373.859 eta 678.651 euro zor dituzte, hurrenez hurren —gainera, bien kasuan, abizen bereko bi emakumek, Nadezna Menshovak eta Tatiana Karpetsek, kopuru bereko zorra dute, zerrendaren arabera—. Pizo Gomez Osasunako jokalari ohi eibartarrak, berriz, 235.000 euro zor ditu. Osasunako beste jokalari ohi batek, Krisztian Vadoczek, 153.000 euro zor ditu.

Zordun gehienak 2017ko zerrendan ere azaldu ziren. Euren artean 149k zor hori handitu dute (22,6 milioi) eta beste gutxi batzuk murriztu (3,9 milioi).

Australiak badaki zerbait bumeranari buruz, baina Queensland estatuko gobernuak ez dio erreparatu efektu ezagunari Carmichaelgo ikatz meategi erraldoiari buruz erabaki duenean. Koral Hesi Handia eta Dongmabulla Springseko oasi sarea arriskuan jarriko ei dituen jarduerak ez du dagoeneko lege oztoporik martxan jartzeko. Australiako ikatz meategirik handiena litzatekeena oso gertu dago.

Iazko urrian, Australiako Gobernuak berretsi egin behar izan zuen Parisko Ituna bete egingo zuela. Isurketak txikitzeko neurri zehatzak ez hartzeagatik kritika andana jaso zuen Scott Morrisonen gobernuak, eta auzitan zegoen zein izango zen Australiaren jarrera.

Zalantzak izugarri ugaritu dira, ordea, jakin ondoren Carmichaelgo ikatz meategia zabaltzeko baimena eman duela Queenslandeko Gobernuak. Australiako ikatz meategirik handiena litzateke jardueran hasiko balitz. Aurreikusi dute 90 urtean emango lukeela ikatza, eta ez nolanahiko kantitatea: 60 milioi tona urtero. Australiak, beraz, munduko ikatz esportatzaile handienen podiumean jarraituko luke urte askoan. Deskarbonizazioan aurrera egitea ez da batere erraza izango mundu zabalean, bistan da.

Lur azpiko uren inguruko kudeaketa izan da Adani Indiako multinazionalak gainditu duen azken oztopoa, eta haren ametsa gertuago dago, beltza izan ala ez. Ingurumen inpaktuari dagokion txostena onartu egin du administrazioak, eta, modu horretan, zortzi urte iraun duen tramiteen prozesua amaitu da.

Ikatz aurkikuntza egin zenetik, talde ekologistek eta zientzialari gehienek balizko meategia ustiatzearen arrisku handiak azpimarratu dituzte. Hasteko, Doongmabullako hezegune preziatua suntsituko luke ikatz meategiak, haien ustez. Abbot Point portuan ontziratuko lukete energia kutsakorraren iturria mundu zabalera esportatzeko, eta horrek Koral Hesi Handia ere larriki kaltetu dezake, Australiaren altxorrik handienetako bat.

Bi edo hiru gradutik gora

Urte erdi baino pixka bat gehiago joan da Melissa Price Ingurumen ministroak Parisko Itunaren inguruko agerraldia egin zuenetik. «Gobernuak 2005eko isuriak %26-28 inguru murriztuko ditu 2030erako, helburu globala lor dadin», esan zuen. Artean, asko ziren zalantza egiten zutenak Canberraren jarreraren inguruan, baita Australiako Klimaren Kontseiluko zuzendari Martin Rice ere: «Gainontzeko herrialdeak Australiaren ikuspuntuarekin ariko balira klima aldaketa geratzeko, bi gradutik gorako beroketa globalera joango ginateke, agian hiru gradukora; maila hori ezingo lukete kudeatu munduko komunitate gehienetan».

Ikatz meategi erraldoia kudeatuko lukeen konpainiak, ordea, enpleguen inguruko promesa handia egin du. Adanik dio 1.500 enplegu zuzen baino gehiago sortuko dituela, eta meategiaren eraikuntzaren epean beste 6.750 sortuko direla. Carmichael negoziorako iturri dela badaki Canberrak, baina zuhur jokatu behar duela ere bai, oposizio sutsua duelako aurrez aurre.

Meategiak baimena duela jakin ondoren, Klimaren Kontseiluak gogor kritikatu du Scott Morrisonen gobernua. «Hondamendi klimatikoa da; hain zuzen, ikatza erretzeak eragiten du klima aldaketa. Ezin dugu ikatz jardueran aritu eta klima segurua eduki; hori da pasatzen dena». Kontseiluko kide Amanda McKenzieren hitzak argiak izan ziren atzo.

Gobernuak 2015ean eman zion baimena Adani enpresari Carmichael ustiatzeko, baina 36 baldintza ezarrita. Epaitegiek proiektua gerarazi zuten, besteak beste, faunarentzat arriskuak daudelako.

Baldintzetako bat da Adanik onartu behar duela 31.000 hektareako eremuan «aditu independenteen» aholkuak gauzatzea. Doongmabulla Springseko hezeguneko animaliak babesteko eta ikertzeko derrigortasuna luke Indiako enpresak.

MasMovil Donostiako telefonia enpresa IBEX 35 Espainiako burtsaren adierazle nagusian sartuko da 2019ko ekainaren 24an, Tecnicas Reunidas ordezkatuz.