Gasteizko Mercedes lantegian ekoizpena gehiago murriztea eta 2020ko abuztuan fabrika ixtea erabaki du zuzendaritzak, salmenta aurreikuspena beteko ez dutela ikusita

Erantzuna iritsi da bizitzeko gutxieneko diru sarreraren inguruko galdera nagusietako batentzat. Eusko Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak kudeatuko dute Hego Euskal Herrian, eskumen horren transferentzia adostu zutelako atzo EAJk eta Espainiako Gobernuak. Bizitzeko gutxieneko diru sarrera, Espainian estatu mailan inoiz ezarriko den lehen gutxieneko errenta, bihar du onartzekoa Ministroen Kontseiluak, eta dekretuak xedapen gehigarri batean jasoko du Hego Euskal Herrirako salbuespena, atzo Carmen Calvo Espainiako presidenteordeak eta EAJko presidenteak, Andoni Ortuzarrek, sinatutakoa.

Datorren urriaren amaierarako egon beharko du Hegoaldeko bi gobernuen eskuetan kudeaketa eskumenak, baina praktikan, hitzarmen baten bidez, Nafarroako Gobernuak eta Eusko Jaurlaritzak hasiera-hasieratik hartuko dute kudeaketa beren gain,

Izan ere, errealitatean, errenta bermatuaren eta diru sarrerak bermatzeko errentaren onuradunentzat ez da aldaketa handirik izango. Jose Luis Escriva Gizarte Segurantzako ministroak jada aurreko asteetan argitu zuen bizitzeko gutxieneko diru sarrera oinarri bat izango dela, eta dagoeneko erkidegoetan existitzen diren gutxieneko errentak hura osatzera bideratu daitezkeela. Alegia, Gizarte Segurantzaren kontura joango litzateke oinarri hori, eta gelditzen den osagarria erkidegoen kontura.

Dena den, osagarritasunaren gaia ez zen horren sinplea izan hasieran. Diru sarrera berria mahai gainean ezarri zenetik, behintzat, ez zegoen argi zer gertatzen zen erkidegoetako errentekin eta haientzako diruekin. Proposamenean dirua eta kudeaketa Gizarte Segurantzaren esku izateak ziurgabetasun hori areagotzen zuen, eta baita zentralizazioaren beldurra eragin ere zenbait erkidegotan.

Krisia aurrez aurre

Gobernua osatu zenean beste erritmo batzuk aurreikusten ziren bizitzeko gutxieneko diru sarrerarentzat. Esaterako, asmoa zen neurri soziala dekretuz onartzea, eta ondorengo fase batean lantzea haren erregulazioa. Baina, koronabirusaren ondorioek eta krisiak, ezinbestez, areagotu egin dute Espainian muturreko pobrezia murrizteko halako errenta baten beharra, eta, horren ondorioz —edo beharbada aukera baliatuz—, bizkortu egin dute errenta berria onartzea.

Baina zehaztasuna falta zen, batez ere dagoeneko existitzen diren gutxieneko errentei buruz. Hedabideen filtrazioek eta Escriva ministroaren adierazpenek argi gutxi ekarri zuten, nahiz eta azkenean ministroak zehaztu diru sarrera berria ez zela aurreko errenten osagarri izango, baizik eta alderantziz.

Zehaztasunen gabezia hor zegoen oraindik aste hasieran. Sanchezek gobernuak iragarri zuen errenta berria astearteko Ministroen Kontseiluan onartuko zela; Madrilgo berripaperek zenbatekoak argitaratu zituzten bezperan. Eta onarpena atzeratu egin zen biharko Ministroen Kontseilu berezira.

Bi kontseiluen artean etorri da transferentziarako sinadura. Eta galdera handi horietako baten erantzuna. Hala ere, oraindik beste hainbat gelditzen dira erantzuteko: zenbat diru jarriko du gobernu bakoitzak? Baldintza berak, diru sarrera eta ondare muga berak izango al dira oinarriarentzat eta osagarriarentzat?

Zehaztapen horietako batzuk biharko dekretuan ezagutuko direla esplikatu zuen atzo Aitor Estebanek, EAJk Espainiako Kongresuan duen bozeramaileak. Alderdiaren helburua «estatuaren laguntza» DSBEarekin eta errenta bermatuarekin «uztartzea» izan dela esan zuen, eta ziurtatzea bi euskal errenten onuradunek ez zutela laguntza txikiagoa jasoko, «bizitzeko gutxieneko diru sarreraren zenbatekoa nabarmen txikiagoak direlako».

EAJk argi dauka transferentziaren logika zein den. «Errenta eta ondarea dira diru sarrera berriaren baldintzak, eta hemen datu horiek foru ogasunek dituzte».

Eusko Jaurlaritzak Renove programen bidez bultzatu nahi du herritarren kontsumoa eta berritu nahi ditu enpresak. Zehazki, honako laguntza hauek emango ditu: 2,5 milioiko plan bat sortuko du etxetresna elektrikoak berritzeko, eta beste horrenbeste leihoetarako. Ibilgailua aldatzeko, 5 milioi euroko beste poltsa bat sortuko du, zeina COVID-19aren krisiaren aurretik martxan jarritakoari batuko zaion —beraz, hamar milioi guztira—. Horiekin batera, oro har industriarako eta makina-erreminta berritzeko beste programa bat abiatuko du, 5 milioikoa hori ere. Diru kopuru totalaz gain —hogei milioi—, Jaurlaritzak ez du bestelako zehaztasunik eman.

Diru laguntza horien berri eman zuen atzo Iñigo Urkullu lehendakariak, EAEko Mahai Sozioekonomikoan. Foro horretan daude gobernuko hainbat sailburu, hiru foru aldundiak, UGT eta CCOO sindikatuak, patronalak eta merkataritza ganberak, besteak beste. Aurreneko bi bileretan parte hartu ostean, ELAk eta LABek ez jarraitzea erabaki zuten, izaera «propagandistikoa» duela iritzita. Zuzenean aipatu ez zituen arren, bi sindikatu horien eta beste eragile batzuen jarrera kritikatu zuen Urkulluk. «Egin behar dugun bidean eragileak egongo dira konpromisoa hartu eta gurdiari tira egingo diotenak eta beste batzuk gurpiletan makilak jarriko dituztenak. Euskal gizartea heldua eta jakintsua da, eta bakoitza bere lekuan jarriko du».

Bileran, lehendakariak aitortu zuenez, egoera ez da erraza, «eta ez da izango». Gogoratu zuen foru ogasunek %20 inguruko jaitsiera aurreikusi dutela aurtengo zerga bilketan, eta ohartarazi zuen horrek behartuko dituela Jaurlaritza eta gainerako instituzio guztiak euren aurrekontuak berrikustera.

Soldata osagarri bat

Aldi baterako enplegu erregulazioez ere mintzatu zen Urkullu. Adierazi zuen Jaurlaritzak Espainiako Gobernuari eskatu diola espediente horiek ekainaren 30az haratago luzatzeko, sektoreen beharrak aintzat hartuz, eta horien tramitazioa «errazteko».

Era berean, adierazi zuen Jaurlaritza prest dagoela egoera horretan dauden eta soldata txikia duten langileei osagarriak emateko, «Alemaniako ereduari jarraikiz». Horretarako, baina, «beste aldeak» ere —Espainiako Gobernua eta enpresaburuak— konprometitu behar direla uste du. Horren harira, lehendakariak azpimarratu zuen Madrilek baduela horretarako aukera, Bruselak gisa horretako laguntzak finantzatzeko sortu duen funtsean —Sure izenekoan— parte hartuko duelako. Gaur egun, ordainsari horiek gehienez soldataren %70 dira, 1.412 euroko mugarekin, baina lanaldiarekiko proportzionalak dira.

Bileraren amaiera eginiko adierazpenetan, lehendakariak lan erregulazioei buruz eginiko proposamena eskertu zuten CCOOk eta UGTk; dena den, gogoratu zuten Espainiako Elkarrizketa Sozialaren Mahaian lanean ari direla gai horren inguruan, hango gobernuarekin eta patronalekin batera. Eduardo Zubiaurre Confebaskeko presidenteak, berriz, adierazi zuen Jaurlaritzak enpresentzako eta autonomoentzako maileguak —1.000 milioi euro ingururenak— «motz» geratu direla, eta horiek gehitzeko eskatu zion.

Orain arteko jokoaren arauak pixka bat zabalduz erantzun nahi dio Europako Batzordeak azken hamarkadetan aurkitu duen shock ekonomikorik handienari. Aurrekontu berezi bat sortu nahi du, EB Hurrengo Belaunaldia izenekoa, eta 750.000 milioi euro jarri nahi ditu hor koronabirusaren aurkako borroka ekonomian eragiten ari den triskantza leuntzeko: 500.000 milioi zuzeneko laguntzak izango dira krisia gehien jasan duten herrialdeei eta sektoreei, eta gainontzeko 250.000 milioi euro, mailegu bidez. Proportzio horrekin asebete nahi ditu elkartasuna nahi dutenak, baina baita norbere etxea txukun mantentzea derrigorrezkoa dela diotenak ere. Laguntzen gaineko kontrola egongo dela ziurtatze aldera, Bruselak proposatu du laguntza guztia EBren aurrekontu propioak duen tresnetatik bideratzea.

«Bi aukera ditugu: bakarrik joatea, atzean utzita herrialdeak, eskualdeak eta jendea, eta daukatenen eta ez daukatenen batasun bat sortu; edo, bidea elkarrekin egin, aurrerako urratsa egin eta geure jendearentzat eta hurrengo belaunaldiarentzat bide hori landu», aldarrikatu du Ursula von der Leyen Europako Batzordeko presidenteak.

Zenbat diru izango da?

Europako Batzordeak proposatu du 1,85 bilioi euroren aurrekontu bat izatea 2021-2027ko eperako. Horietatik 1,1 bilioi izango lirateke ohiko aurrekontua, baina beste 750.000 milioi euro egongo lirateke, EB Hurrengo Belaunaldia (Next Generation EU) deitutakoa. Izen hori jarri dio Bruselak orain arte suspertze funtsa zeritzonari, eta haren bidez aurre egin nahi die koronabirusaren krisiak sortutako kalte batzuei. Angela Merkelek eta Emmanuel Macronek proposatu zuten moduan, 500.000 milioi euro zuzeneko transferentziak izango lirateke, hau da, estatukideek EBri itzuli beharko ez dioten dirua. Baina Frugal Four edo Lau Gartxuak izenekoei ere keinu bat egin nahi izan die Von der Leyenek, aurrera egiteko haien oniritzia beharko duelako edozein planek: 250.000 milioi euro mailegu gisa iritsiko dira. Joan den asteburuan zabaldu zuten beren proposamena Herbehereek, Austriak, Suediak eta Finlandiak, eta laguntza oro mailegu gisa emateko eskatu zuten, estatukide batek beste baten gastuak ez ordaindu behar izateko.

Non dago diru hori?

Oraingoz, zor publikoan inbertitu ohi duten funts, finantza erakunde eta beste inbertitzaileen poltsikoetan. Europako Batzordearen helburua da 750.000 milioi horiek finantza merkatuetan biltzea. Hau da, dirua ez da aterako estatukideen kutxetatik, baizik eta maileguan hartuko du Bruselak. Gutxi jorratutako bidea da hori, baina krisi honetan beste tresna baterako ere erabiliko du, langabezia sariak pagatzen laguntzen sortu duen Sure funtserako (100.000 milioi euro).

Nola itzuliko du dirua?

Horretan datza beste berritasun bat. Maileguen zatia, 250.000 milioi horiek, dirua jaso dutenek itzuli beharko dute, baina bilioi erdia estatukideen poltsikoetan arakatu gabe bueltatu nahi ditu. Nola? EB osorako sortutako zerga eta tasa berrien bidez.

Horien artean, batzuk aipatu ditu Von der Leyenek: erabilera bakarreko plastikoei tasa bat jarri nahi die, beste bat merkatu bakarrari etekin gehien atera dioten enpresa handiei, eta beste bat erraldoi digitalei. Bere ekoizpenean CO2 asko erabiltzen duten produktuei —altzairuari edo autoei, esaterako— tasa bat ezartzea ere proposatu du batzordeak, eta baliabideak lortu nahi ditu CO2 isurketen merkatutik ere.

Bruselaren asmoa da zorra eta haren interesak ez ordaintzen hastea 2028. urtera arte, eta, asko jota, 2058. urteraino iristea ordainketak.

Zenbat diru jasoko du herrialde bakoitzak?

Kopuru zehatzak gaur eman nahi ditu Europako Batzordeak, baina gutxi gorabeherako batzuk aurreratu dituzte. Diru gehien jasoko lukete Italiak (82.000 milioi diru laguntzetan eta 90.000 milioi maileguetan) eta Espainiak (77.000 milioi zuzeneko laguntzetan, eta 63.000 milioi maileguetan).

Baldintzarik gabeko laguntza da?

Ez. Baldintzak izango dira, baina erreskateen eta troikaren garaian baino sotilagoak izango dira. Hau da, beltzezko gizon-emakumeen bisitarik ez lukete eragin behar, EBren ohiko aurrekontuko programetan txertatuko baita laguntza, eta horrek eskatuko die EBko kideei dirua zehazki zertarako erabiliko duten zehaztea, eta Bruselaren kontrola jasatea.

Zertan gastatuko dute dirua?

Hiru zutabe ditu Bruselaren planak. Lehenik, 670.000 milioi izango dira inbertsioak eta erreformak finantzatzeko. Atal horretan, garrantzitsuena Suspertze Funtsa izango da; plan bat aurkezten duten guztiek jasoko dute zerbait, baina batez ere kalte gehien jasan dutenek (Mediterraneo ingurukoak). Horren barruan izango dira digitalizaziorako eta trantsizio energetikorako laguntzak. Kohesio Funtsak indartzeak 55.000 milioi eramango ditu —batez ere gazteen langabezia handia dutenentzat—; Bidezko Trantsiziorako funtsak, 40.000 milioi —CO2 isurketak txikitzeko—; eta 15.000 milioi nekazaritza eskualdeen garapenerako.

Inbertsio pribatuak sustatzea da batzordearen planaren bigarren zutabea. Sektore estrategikoak indartzea izango da lehentasuna.

Azkenik, koronabirusaren aurkako borrokan funtsezkoak direla erakutsi duten atalak sustatuko dituzte. Horrela, osasun sistemak hurrengo krisietarako prestatzeko programak 9.400 milioi izango ditu, eta beste 9.400 milioi osasun arloko ikerketa indartzeak.

Eta orain, zer?

EBko kideen arteko negoziazioek jarraitu egingo dute. Asko hitz egin dute azken asteetan suspertze planari buruz, baina orain proposamen zehatz bat dute eztabaidarako. Ekainaren 19an dira biltzekoak, baina nekez onartuko dute ezer ordurako. Koronabirusa bereziki Txinaren arazoa zenean, otsailean, egin zuten goi bilera bat aurrekontuari buruz, eta porrot egin zuen. Hortaz, oso litekeena da luze jotzea eztabaida —uztailerako bukatzea espero du Von der Leyenek—, eta haren ondoren parlamentuek oniritzia eman beharko diote. Bien bitartean, diru premia dutenek finantza merkatuetara jo beharko dute, edo EBk bultzatutako laguntza lerroak baliatu —Sure programa, ESM erreskate funtsaren 240.000 milioi euroren maileguak, eta EIB Europako Inbertsio Bankuak enpresei utziko dizkien 200.000 milioi euroak—.

Denetarik izan da lehen erreakzioetan. Plana ontzat hartu dute Madrilek eta Erromak. «Bikaina da Bruselaren keinua; Italiak erakutsitako bidetik doa», esan du Giuseppe Conte Italiako lehen ministroak. Kontra egin du, berriz, Suediako Gobernuak.

Batzordeak proposatutakoari harrera ona egin diote Europako Legebiltzarreko bozeramaile kontserbadoreek, sozialdemokratek, liberalek eta berdeek. Eurodiputatuen babesa behar du planak. ETUC Europako sindikatuen federazioa eta Business in Europe patronala ere alde azaldu dira.

Gasteizko epaitegi batek “bidegabetzat” jo du Tuvisa udal autobus sozietatean Udalak ezinbesteko aldi baterako enplegu-erregulazioko espedientea erabili izana.

Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan aldi baterako 26.958 lan-erregulazio espediente aurkeztu dituzte koronabirusagatik alarma egoera ezarri zenetik. Maiatzak 27ko datuak

Iñigo Urkullu lehendakariak asteazken honetan iragarri duenez, Eusko Jaurlaritzak 20 milioi euro bideratuko ditu Renove programa batzuk finantzatzeko.

Arabako Aldundiak 29 milioi euro jarriko ditu osasun larrialdiak eragindako krisiari aurre egiteko. Ekintza plan bat onartu du ekonomia suspertzeko eta enplegua «berreskuratzeko», Ramiro Gonzalez ahaldun nagusiak adierazi duenez. Epe laburreko premiazko neurri ekonomikoak dituen plan bat da, eta erdia baino gehiago zuzeneko laguntzen bitartez emango da.

Denera 50 neurri jasotzen ditu planak, eta atzo aurkeztu zuten. Aldundiak 11,5 milioi euro gorde ditu enpresa txikiei eta ertainei eta autonomoei laguntzeko. Zuzeneko diru laguntzak emango dizkiete digitalizaziorako eta oinarrizko gastuei aurre egiteko. Laguntza jasoko dute, halaber, emakumeei eta 45 urtetik gorakoei kontratu mugagabeak egiten dizkietenek.

Tokian tokiko merkataritza eta herrialdeko produktua bultzatzeko kontsumo bonuak aterako ditu, baita barne turismoa sustatzeko ere. Bestalde, milioi bat euro erabiliko ditu kultura arloko enpresei laguntzeko, eta beste milioi bat gordeko du ingurumenari lotutako proiektuetarako. «Orain, inoiz baino garrantzitsuagoa da tabernan Arabako Errioxako ardo bat edo Aiarako txakolin bat eskatzea, oporrak Arabako landa etxe batean erreserbatzea, eta gure herriko dendetan Arabako patata erostea», esan du Gonzalezek.

Izan ere, ahaldun nagusiak iragarri du 540 milioi euro gutxiago bilduko direla aurten zergen bitartez Araban, hots, iazko diru bilketan baino %20 edo %22 gutxiago. Bilketa apaltzearen ondorioz, diputazioak aurrekontua 100 milioi txikitu behar izango duela uste du ahaldun nagusiak. Erantsi du, baina, obra publikoei eutsi egingo zaiela. Aldundiak 60 milioi euroko inbertsioa zuen aurreikusia. Horiez gain, beste 248 milioi ere gehitu behar zaizkie, neurri fiskalei lotutakoak. Izan ere, zergen ordainketen atzerapenak eta zerga kenkariak onartu baititu Foru Ogasunak herritarrentzat eta enpresentzat.

Euskal laborategietan COVID-19aren aurkako borrokan ari dira zientzialariak, baina beste hainbat ezinean dabiltza.

Asteotan jakin denez, inbertsioak egiten ari dira maskaren esparruan. Nola ari da eragiten pandemia biosektorean? Akuilua da ala galga?

Maskarak eta antzeko babes produktuak sektoreko zati txiki bat baizik ez dira. Gure enpresentzat, oro har, pandemia galga bat da. COVID-19aren aurkako borrokarekin lotutako jardueretan salbu, gelditu egin da sektorea. Jarduera komertziala kongresuetan eta nazioarteko azoketan izaten da, baita medikuen bisiten bidez ere, eta hori guztia izozturik dago. Inportazioen eta esportazioen emaria ere atzerapen handiz ari da. Enpresa batzuk lanean hasi ziren berehala, maskarak, arnasgailuak eta diagnostikorako tresnak egiten, baita terapia zehatzak bilatzen ere. Atsedenik gabe ari dira. Baina sektore honetan prozesu luzeak dira tresna medikoen eta botiken balio erantsia garatzea. Garestia da, I+G askorekin. Beraz, unean uneko krisi bat aukera da soilik gai horretan aditu bazara. Guk laguntza iraunkorra behar dugu emaitzak izateko. Enpresa gazte asko ditugu klusterrean, txikiak eta ertainak. Egonkortasuna eta laguntza nahikoa behar dugu emaitzak edukitzeko.

Laguntza nahikoa jasotzen du sektoreak aurrerapauso bat emateko?

Gizarte gisa, hausnarketa sakon bat egin behar dugu garatu nahi ditugun produktuen inguruan. I+G sendoa behar dugu, eta, horretarako, laguntza iraunkorra. Inbertsio publiko eta pribatu gehiago behar dugu balio erantsia sortzeko beharrezkoak diren prozesu luzeei erantzuteko. Horrez gain, elkarlan estua behar dugu ikerketa zentroekin, unibertsitateekin eta osasun sistemarekin.

Nola dago sektorearen giharra? EAEko BPGaren zenbat ordezkatzen du?

Gure enpresek %2 ordezten dute, 8.000 lanposturekin, eta ia %6 hazi ginen iaz. Mundu mailako zientzialari eta teknologia adituak ditugu; muturreko ekipamenduak eta kalitatezko zientzia sortzen dugu, zientzialari onak, abangoardiakoak. Aurten, berriro hazteko aurreikuspena genuen, baina dena berraztertu behar dugu. Kolpea apaltzen saiatu behar dugu orain. Euskadin laguntza onak daude enpresen ibilbideko lehen lau urteetarako, baina bio-osasungintzan laguntza luzeagoak behar ditugu enpresa autonomoak lortzeko. Ez da logikoa laguntzarik gabe geratzea entsegu fasean edo baieztapen fasean gaudela. Asko dira lau eta hamar urteko adinarekin hil diren enpresak gure alorrean. Sostengu iraunkorra behar dugu. Oinarrizkoa da administrazioaren babesa atzerriko inbertsioa erakartzeko.

Nola eragingo dio sektoreari Euskal Herria maskaren ekoizpenaren erreferentzia bat bilakatzea?

Ekonomia mailan ez dio askorik eragingo. Oinarrizko produktuei buruz ari gara, eta horiek inportatzeko egin dugun hautuaren inguruan hausnarketa sakon bat egin behar dugu. Beste herrialdeekiko dugun mendekotasun batzuei muga jarri behar diegu. Made in Euskadi maskaren onura ekonomikoa ez da handia izango, baina gure gizarteak eskura ez edukitzea produktu horiek garesti atera daiteke aurrerantzean ere. Lehengai batzuk eta oinarrizko produktuak ez edukitzeak geldirik utz gaitzake, balio erantsi txikia duten arren. Erabili eta botatzekoak diren produktu horiek ingurumenean izango duten eragina ere aztertu behar da, bestalde. Mendebaldeko herrialdeetan ez gaude prest hori kudeatzeko. Ingurumenaren alde egin ditugun urratsak ezin ditugu alferrik galdu, eta osasunak eta ingurumenak batera joan behar dute.

COVID-19aren aurkako txertoa aurkitzeko lasterketan parte hartzen ari dira euskal enpresak?

Batzuk zeharka ari dira parte hartzen, eta beste batzuk, zuzenean. Histocell zelula terapien proba batean ari da erietxeetan dauden gaixoekin. Innoprot, Biobide eta IMG Pharma ere lanean dira txertoen eta botiken segurtasunaren eta eraginkortasunaren alorretan. FM controlek, berriz, tresna erradiologiko eramangarri bat garatu du COVIDa atzemateko, eta Osasen, Microliquid, Roxall, Progenika-Grifols eta beste batzuk gaixotasun hori fase goiztiarrean atzemateko diagnosi sistemak landu dituzte. Naruk, e-processmed-ek eta Iris bondek, besteak beste, gaixoen egoera zaintzeko aplikazio teknologikoak asmatu dituzte. Gainera, MIZARek arnasgailuak eta laginetarako 3D hisopoak ekoitzi ditu. BRTA eta Teknika zentro teknologikoak buru-belarri dabiltza gaixotasunaren aurka, gaixotasun arrastoari segitzeko sistemekin. Asko dira, askotariko lanak egiten.

Biozientzia oso esparru desberdinetan aritzen da. Zein esparrutan haz daitezke gehien euskal enpresak? Zein jarduera dira interesgarrienak haientzat?

Zaila da aurreikustea nork izango duen arrakasta, baina Euskadin tresna medikoen esparruan lehia handia dago. Baina oraindik goiz da jakiteko inor podiumera igoko ote den. Osasunarekin lotutako aplikazio teknologikoek leku garrantzitsua izango du aurki. Gure gizarteak ahalegin handia egin behar du kolaborazio publikoaren eta pribatuaren alde, eta osasunari buruzko datu anonimoak eskuragarri jartzeko. Benetako aurrerapausoak eman ditzagun sektorean oinarrizkoa da kolaborazio hori.