Aurtengo martxoko esportazio datuak iazkoarekin konparatuta, %22 jaitsi dira: 520 milioi gutxiago. Inportazioei dagokienez, %14,2 jaitsi dira: 257 milioi gutxiago.
Atzo ezagutarazi zituzten datuok Espainiako Industria Ministerioak eta Eustatek. Esportazioen kasuan, jaitsierarik handiena autogintzak izan du, eta bereziki Nafarroan: iazko martxoan baino %71,6 gutxiago saldu da kanpoan. Alarma egoera dela-eta ezarritako neurriengatik, sektoreko lantegi askok itxi behar izan zuten martxoko bigarren hamabostaldian.
Hori izan zen Volkswagenek Iruñean duen plantaren kasua. Baita Mercedesek Gasteizen duenarena ere. Araban, sektore horretan %44,8 jaitsi dira salmentak. Beste lurraldeetan ez dago auto ekoizlerik, baina ibilgailuentzako osagaiek industria sektore garrantzitsuena osatzen dute. Hego Euskal Herriko esportazioetan ere berebiziko garrantzia du: BPG barne produktu gordinaren %25 inguru esportatzen dute.
Energiarena da beste sektore garrantzitsu bat esportazioetan; Bizkaian, bereziki: %60,6 jaitsi dira petrolio olio findegien esportazioak, eta %22,1 autogintzarekin loturikoak. Gipuzkoak nabaritu du gutxien esportazioen jaitsiera (%16,6), eta bereziki trenen sektorean izan duen hazkundeagatik izan da hori: % 7,8 handitu ditu salmentak iazko martxokoekin alderatuta.
Eustaten arabera, Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako esportazioak batez ere Europako Batasuneko (EB) herrialdeetara egin dira: %59,4. Nafarroan pisu handiagoa izan dute Europatik kanpora egindakoek. Iazko martxoko datuekin konparatuta, EBra egindakoak %50,8 jaitsi ziren —%39ko pisua dute guztira—, eta gehitu egin dira Amerikara (%146) eta Asiara (%40,6) egindakoak.
Batetik, lehendik martxan diren ekoizpenak indartuko ditu Jaurlaritzak. Hala, Zamudioko (Bizkaia) Sinbol enpresak babesik goreneko maskarak ekoizteko lerro berri bat jarriko du martxan, eta, horretarako, 394.585 euroko laguntza emango dio administrazioak. Bizkaiko Parke Teknologikoan dagoen enpresa horrek urtean hiru milioi maskara ekoizten zituen, eta, hemendik aurrera, hamar milioi maskara ekoitziko ditu. Maskarez gain, halere, mota guztietako babes ekipamenduak eta sistemak garatzen ditu.
Mondragon taldeko Bexen Medicalek ere martxan dauka Etxebarrian (Bizkaia) hilero hamar milioi maskara ekoizteko instalazioa. Hernaniko (Gipuzkoa) enpresa hori aurrenetarikoa izan zen ekoizpen lerro berriak irekitzen: Aretxabaletako (Gipuzkoa) Mondragon Assemblyk Txinan egindako hiru makina ekarri zituen apirilean Euskal Herrira, eta Cikautxo enpresaren gela zuri batean jarri zituzten, medikuntzarako produktuak ekoizteko baldintza jakin batzuk dituen areto batean. Makinak lanean ari dira dagoeneko, eta merkatuan jarriko dituzten maskarak pilatzen ari dira egunotan. Taldea Espainiako Gobernuaren hornitzailea izango da denbora luzez, baina orain ekoizpena bikoiztuko du; orain arte, sei hilean, 60 milioi maskara ekoizteko gaitasuna zuen, eta, hemendik aurrera, 120 milioi ekoitziko lituzke. Jaurlaritzak 188.291 euro emango dizkio ekoizpen lerro berri hori martxan jartzeko.
Asmo berriak ere babestuko ditu Jaurlaritzak, hala ere. Horietako bat da Wolfratex, hain zuzen. Industria jarduera ezberdinak dituzten Lazpiur, Egile, Embalan3 eta Servimasak enpresek elkarrekin sortu duten enpresa da, eta, aurrerantzean, babes goreneko maskarak ekoitziko ditu: 84 milioi urtean. Bergaran (Gipuzkoa) jarriko dute makineria, Jaurlaritzak egokitutako lurzoru batean, Arantxa Tapia Ekonomiaren Garapeneko sailburuak azaldu duenez. Dagoeneko hasita dauzkate prestaketa lanak, eta enpresaren nahia da ekainerako ekitea maskarak ekoizteari. Horrez gain, sailburuak esan du maskara berrerabilgarriak egiten ere lagunduko duela Jaurlaritzak, Hezkuntza Sailarekin eta Teknikarekin elkarlanean abiatutako proiektuei esker.
Eskariari erantzuteko prest
«Euskal industria gai izan da krisiaren aurrean erreakzionatzeko», azaldu du Tapiak. Gogorarazi duenez, aipatutako konpainiez gain, badira ekoizpena dibertsifikatu duten beste enpresa ugari ere, beren produktuak egiteari utzi gabe maskarak eta beste babes produktu batzuk egiteari ekin diotenak. Gasteizko Grado Cerok, esaterako, Jundizko bere instalazioak egokitu ditu maskarak egiteko. Zazpi makina erosi ditu Txinan, bi milioi euro inbertituta, eta 42.000 maskara ekoitziko ditu orduero, egun gutxi barru. «Euskal industria prest dago hemengo eskaerari hemengo ekoizpenarekin erantzuteko», esan du Tapiak.
Bi hilabeteko etenaren ondoren lanpetuta ibiltzea logikoa da, baina, eta hala ibili dira Gorla Auto Groupen ere, baina Javier Bagues multzoko kudeatzaileak beste datu batzuk jarri ditu mahai gainean. «Erori diren operazioak salbuespena dira, baina bezero berrien datuak aztertu behar dira joera jakiteko. Aste honetan, esaterako, kontaktuak deritzogunak, lehen harremanak, aurrez aurre edo Internetez, %70 jaitsi dira iazko aste berarekin alderatuta, eta salmentak,%85». Baguesek zehaztu du mugikortasunari jarritako mugek kontaktuak zailtzen dituztela, eta aurreikusita zituztela, baina zorrotza da analisian: «Urte txarra izango da, oso».
2011tik urtez urte igo ondoren, iaz auto berrie n salmenta %4,6 jaitsi zen Hego Euskal Herrian. Aurtengo urtarrila ere gogorra izan zen; koronabirusaren krisiaren aurretik, iaz hilabete berean baino %13 auto gutxiago saldu ziren. Hor eragin zuzena izan zuten etortzear zen Renove plan baten zurrumurruek. Alde horretatik, «Trantsizio urtea» espero zuen Baguesek, «%5 galdu edo irabazi», baina koronabirusaren krisiak hankaz gora utzi ditu aurreikuspen guztiak: «Urteko azken sei hilabeteak iazkoa bezalakoak badira, %75era iritsiko gara —iaz %10 igo ziren Gorlan—. Baina ez dira izango, eta merkatua %40 inguru jaistea espero da».
Andueza da hiruretan beteranoena; 30 urtetik gora daramatza negozioan, eta halakorik ezagutu gabea zen. «Iaz 150 auto saldu genituen, horietatik 100 berri. Guretako, hilabete guztiak zinez berdintsuak dira. Bakarrik bi hilabete hauek badira galduak, kontent. Maluruski, ondorio larriagoak izango ditu». Aranburuk ez du aurreikuspenik kuantifikatu, baina esaldi pare batean laburbildu du iragarpena: «Beharra duenak erosiko du autoa. Gutiziaz aldatu nahi duenak gehiago pentsatuko du. Beharrezkoa ez bada, itxaron egingo du».
Baguesek eta Anduezak Aranbururen hitzak berretsi dituzte: «Beharra» duenak erosiko du. Horrek Andueza pixka bat lasaitu du, hori baita bere negozio bidea. «Nik Iparraldeko barnealdeko bezeroa dut, eta hemen jendeak asko erabiltzen du autoa. Etxe batzuetan bi auto dituzte, eta biek 30.000 edo 40.000 kilometro egiten dituzte urtean. Maluruski, beharrezkoa dute jornalaren bila joateko, eta bost edo sei urtean behin aldatzen dute autoa. Horietako batzuk agian bigarren eskukoa har dezakete aurten».
Joera desberdinak?
beraz, erosketa joerak alda litezke? Baguesek azaldu du bigarren eskuko autoen merkatuak fluktuazio gutxiago izaten duela normalean, eta hura gutxiago jaistea espero dutela, «%30 inguru». Aranburuk, aldiz, beste aurreikuspen bat egin du: baikor dago, eta uste du izurriteak atzera egiten badu merkatua piztu daitekeela. «Guk jaso genezakeen albisterik onena hori litzateke, egoera apurka normaltasunera itzultzen ari dela. Horrek eragin positiboa izan dezake urte amaiera aldera».
Balizko hobekuntza hori, baina, auto salmentaren eskutik doa, euskal industriaren zati handi bat autogintzara zuzendua baitago. «Diesel autoetara», zehaztu du Baguesek, eta horregatik uste du «ekonomia aktibatzeko» neurriak behar direla: «Euskal Herriko industriaz ari naiz. Renove plan bat izan daiteke, baina auto elektrikoez harago doana. Efizienteak erosteko laguntza handiagoak eman? Tira, baina besteentzat ere bai. Gainera, ez dago hain garbi elektrikoek baino gehiago kutsatzen dutenik. Autoen ekoizpen prozesua eta energia lortzeko bidea ere kontuan hartu behar dira». Aranburu iritzi berekoa da, bana xehetasun bat gehitu dio. «Bai, baina hilabete batzuk barru, krisiari tamaina hartzean. Orain zalantzan dagoenak ez du pausoa emango autoa bi mila euro merkeago eros dezakeelako».
Alarma egoera ezarri aurreko astelehenean egin zituzten azkeneko elkarretaratzeak, martxoaren 9an; 2018ko urtarriletik ari dira mobilizatzen, gutxieneko pentsioa 1.080 eurokoa izan dadila eskatzeko. «Pentsiodunen mugimenduak aurrera jarraituko du, eta osasun alarmak uzten digun neurrian, astelehenero egongo gara kalean», azaldu du Jon Fanok, Bizkaiko Pentsiodunen Mugimenduko bozeramaileak.
Pentsiodunen elkarte batzuek ez dute deitu protestara, eta ez dute parte hartu antolatutakoetan: UGTren Erretiratuen eta Pentsiodunen batzordeak eta Ados kolektiboak, esaterako, eta herri batzuetako batzarrek. Ez dute egoki ikusi «pandemia bete-betean» kalean mobilizatzea.
Horren harira, Fanok esan du mugimendu guztietan daudela «edozein ekinaldi babesteari uko egiten dioten pertsonak». Bizkaiko mugimenduan %5 baino gehiago ez direla zehaztu du. Dena den, azpimarratu du bere asmoa ez dela polemikak elikatzea, eta gogoratu du pentsiodunen mugimendua «asanblearioa eta demokratikoa» dela.
UGTkoek, berriz,«arduragabekeriaz» jokatzea egotzi diete protesten aldekoei. Adierazi dute egungo egoeran hobe dela halakorik ez egitea, eta uste dute deitzaileak «legearen mugak behartzen» ari direla. «Ez gaude pentsiodun bat bera ere arriskuan jartzeko moduan. Eta ez dugu nahi hainbeste babestu gaituen gizarte horrek orain gu ikustea arduragabe batzuk izango bagina bezala».
Ados pentsiodunen plataformakoentzat ere ez da protestak berriro hasteko garaia. Haien ustez, «dagokion unean» aztertu beharko da administrazioek zertan huts egin duten osasun publikoan eta adinekoen egoitzen antolaketan eta funtzionamenduan.
Zahar etxeetara begira
Bilboko protestan hainbat pankarta agertu zituzten zahar etxeen pribatizazioa salatzeko; horrekin batera, eta, ohi dutenez, «pentsio duinak» aldarrikatu zituzten, eta 2011ko eta 2013ko pentsioen erreformen «puntu atzerakoiak» indargabetzeko eskatu zuten.
Fanok gogorarazi duenez, Bizkaian aldundia da lurraldeko zahar etxe publiko, itunpeko eta pribatu guztiak «kontrolatzeko» arduraduna, eta horregatik mobilizatu dira foru jauregiaren aurrean, eta ez udaletxean, ohi bezala. Horrekin batera, erakunde horretako agintarien jarrera salatu dute. «Apirilean gutun bat bidali genion ahaldun nagusiari, eta ez dugu erantzunik jaso. Hona etorri gara, ez digulako erantzuten, eta gure nahigabea adieraztera».
Zahar etxeen egoeraz gain, Fanok azpimarratu du COVID-19aren osteko egoera oso zaila izango dela «enpleguari eta eskubide sozialei dagokienez», eta izango dela gizarte osoarentzat, oro har. Hala ere, nabarmendu du horrek ez duela aldaraziko euren aldarrikapen nagusia.
Arabako pentsiodunek ere elkarretaratzea egin zuten atzo diputazioaren eraikinaren aurrean, lurraldeko zahar etxeetan hildakoei «omenaldia» egiteko, eta EAEko arartekoari eskatzeko ikerketa bat abia dezala, «gertatutako guztia argitzeko». Gogoratu dute pertsona horietako batzuk «erabat bakarrik eta euren senideen laguntza jaso ezinda» hil direla, eta salatu dute zentro horietako langileen baldintzak ere ez direla behar bezala ziurtatu. «Uste dugu osasun krisi honek agerian utzi duela gizarte honetan dagoen balio eta gizatasun krisia eta, batez ere, esparru politiko, instituzional eta ekonomikoena. Eta premiazkoa dela balio horiek berreskuratzea eta zerbitzu publikoak egokitzea eta indartzea».
Iruñeko elkarretaratzean, protestara deitu zuten taldeek Maria Txibiteren gobernuari beste behin eskatu zioten «azterketa sakon» bat egiteko zahar etxeetan gertatutakoaz eta zentro horien egoeraz.
Donostian, berriz, ez zuten elkarretaratzerik egin, eta horren ordez Alderdi Ederreko Pentsiodunen Batzordeak agiri bat kaleratu zuen. Bilera bana eskatu die Gizarte Politiketako foru diputatuari eta Donostiako Udaleko Gizarte Ongizateko zinegotziari. Plataforma horrek uste du osasun eta zaintza zerbitzu publikoen egoerari buruzko gogoeta eta eztabaida sustatu behar dela lurraldean. «Ezin dugu onartu murrizketak aplikatzen segitzea edota enpresa pribatuen esku uztea zerbitzu horiek. Eta funtsezkoa iruditzen zaigu pertsona helduen eskubideei buruz jendea kontzientziatzeko kanpainak egitea».
Etxeko langileen %30 inguruk ezkutuko ekonomian lan egiten dute Euskal Herrian. Langile zaurgarriagoak dira, «eta legea ez betetzeko arriskuak zabaltzen dira kasu horietan», LABen arabera. «Bizitza sostengatzen duen oinarrizko lan bati buruz ari gara: etxeko lanez eta zaintza lanez. Elkar zaintzeko beharra dugula eta izango dugula onartzen dugunean, lan horiei dagokien balioa eta lekua ematea ezinbestekoa da. Baina, oraingoz, etxeko langileak ikusezin, zapaldurik eta eskubiderik gabe daude».
Sindikatuetatik kanpo
Antolaketarako zailtasunak dituen sektore bat da etxeko langileena, bakarrik lan egiten dutelako, bakoitzak etxe batean, eta nork bere enplegatzailearentzat. «Baina etxeko langileak historikoki antolaturik egon dira, nahiz eta ez sindikatuetan», LABek dioenez. «Sindikatuak ez gara izan etxeko langileak antolatzeko tresna orain arte, eta orain zor historiko hori gainditzeko helburua daukagu». Hala, LAB lanean ari da «eredu sindikal tradizionala gainditzeko» eta etxeko langileek sindikalismoa beren tresna gisa ulertzeko. «Sindikatuaren egitura aldatzen ari gara etxeko langileak bertan txertatzeko, helburu argi batekin: beren lan eta bizi baldintzak hobetzea».
ELAk Benetako irteera bat proposamen politikoa aurkeztu zuen atzo, azalduz «sakoneko aldaketa baterako garaia» dela. Oraingo honetan, ELAko buruaren ustez, «hiru krisi ezberdini egin beharko diegu aurre: osasun krisiari, larrialdi sozialari eta krisi ekonomikoari». Sindikatuko buruak uste du gobernuek aurreko krisitik ikasi eta garbira pasatu beharrekoak dituztela hori konpontzeko, «baina ez daude horretan».
Lakuntzak garbira pasatu beharreko hainbat puntu ikusi ditu: «Sektore publikoaren garrantzia begi bistan gelditu da; hor daude gizartearen defentsa kolektiboak, eta sistemak horrelakoei aurre egiteko gaitasuna indartu beharko da, besteak beste funtsezko sektoreetako langileen aitortza sozialetik aitortza politikora pasatuta». Zaintza, zahar etxeak publiko bihurtzea, globalizazioa eta enplegua dira proposamenaren beste zutabeetako batzuk.
Zerga sistema
Lakuntzak uste du garai honetako eztabaida zentrala izango dela zerga sistemarena. «Bi bide izango dira: murrizketen bidea hartzea, edo zerga sistemaren bidezkoa izatea». Ikuspegi horrekin, Europako batez besteko presio fiskala gogoan, gogoratu nahi izan zuen «hemen enpresei eta kapitalari eskatzeko tarte handia dagoela, zortzi punturen aldea». ELAko buruaren arabera, beraz, «administrazioek enpresen etekinei, ondareei eta kapitalari begira jarri beharko lukete».
Horregatik, kezkatuta azaldu zen Lakuntza, «ikusi dugulako zer egin duen Bizkaiko Ogasunak, edo entzun ditugulako Unai Rementeriak eta Joseba Egibarren gisako politikariek esaten dituztenak, nolabait ere iragarri dutelako murrizketen beharra». ELAko buruzagiarentzat, «oso kezkagarria da ikustea gure gobernua, gure aldundietako batzuk patronala baino eskuinerago kokatzen direla».
Confebasken proposamenaz, ostiralean agiriaren aurkezpenean esandakoa errepikatu zuen Lakuntzak. «Haiek ere onartzen dute hemen ez dagoela beste biderik. Oso adierazgarria da».
Confebask patronalak, kopuru zehatzetan sartu gabe, emendatzeak proposatu ditu errentaren gaineko zergan, sozietate zergan eta jokoaren gaineko zergan. Aldi baterako igoera izango litzateke, Jaurlaritzak hartu beharko duen zorra pagatzeko.
ELAk, berriz, kopuruez hitz egin du. Azpiegitura handietarako gastua gastu sozialera bideratzeaz eta zorpetzeaz gain, diru sarrera handitzeko bi zergatan aldaketak egitea nahi du ELAk: sozietate zergan eta aberastasunaren gaineko zergan.
Emendatzeak
Sozietateen gaineko zergan kenkariak kentzea litzateke neurrietako bat. Beste aldaketa bat ere proposatu du sindikatuak zerga horretan: enpresen iazko etekinen gaineko zergaren %20ko emendatzea jartzea. Bi neurri horiekin, ELAren kalkuluen arabera, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan 1.750 milioi euro bilduko lirateke, eta Nafarroan, 400 milioi euro.
Ondarearen, aberastasunaren eta fortuna handien gaineko zergetan ere emendatze progresiboak proposatu ditu sindikatuak, %1etik %10erainokoak. Horien bidez, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan 2.000 milioi euro bilduko lituzkete ogasunek, eta Nafarroan, 500 milioi euro.
Leuntze fasea
Lakuntza kritiko agertu zen, berriz ere, azken asteetan Eusko Jaurlaritzak egindako kudeaketarekin. «Huts egin dute lehentasunak ezartzerakoan, hauteskundeak eta interes ekonomikoak osasunaren gainetik jarrita. Denbora gutxian hutsegite gehiegi egin dira».
ELAko buruaren ustez, besteak beste, hori gobernu ereduaren ondorioa da. «Behin eta berriz salatu dugu: gobernu honek ez du inor entzuten, patronala ez bada».