Hala, auzitegiak ebatzi du Alemaniak bonu horiek erosita bere konstituzioaren aurka egiten duela. Hori kontuan hartuta, herrialde horretako banku federalari —Bundesbanki— agindu dio hiru hilabeteko epean eten ditzala PSPParentzat egiten dituen zorren erosketak. Era berean, Christine Lagarde buru duen erakundeari eskatu dio denbora horretan «modu ulergarrian eta iraunkorrean erakusteko» PSPPak lortu nahi dituen diru politikaren helburuak ez direla neurriz kanpokoak.
Mario Draghi EBZko presidente zela sortu zuten PSPPa, 2015ean, orduko deflazio arriskuari aurre egiteko. Besteak beste, balio izan du zenbait estaturen arrisku sariei eusteko, eta horretan ikusi dira epaiaren lehen eraginak: Italiako Gobernuaren bonuak masiboki saltzea eragin du albisteak, inbertitzaileak kezkatuta agertu baitira EBZren zor erosketetan gerta daitezkeen murrizketengatik, Alemaniak bere ekarpena eteten badu.
Ebazpena, gainera, garai erabakigarri batean iritsi da. EBZk abian jarri du antzeko programa bat (PEPP), koronabirusak eragindako ondorio ekonomikoei aurre egiteko, 750.000 milioi euroko zor publikoa erosteko. Alemaniako auzitegiak ez du horri buruzko irizpenik eman, baina oraingo ebazpenak aukerak zabal ditzake horrek ere auzitegietan amaitzeko. Izan ere, programa hori gidatzen duten irizpideak aurrekoarenak baino laxoagoak dira, tresnari malgutasun handiagoa emateko, eta horrek gatazka gehiago sor ditzake.
Txanponaren bi aldeak
Vitor Costancio PSPP abiatu zenean EBZko presidenteorde zenak kritikatu egin du Alemaniaren erabakia, eta epaileei egotzi die diru politikaren eta politika ekonomikoaren arteko bereizketa «barregarrian» tematzea. Eric Mamer Europako Batzordeko eledunak, berriz, gogoratu du Europako auzitegiek ezartzen dutela jurisprudentzia. Hain justu, Europako Batasuneko Justizia Auzitegiak 2018an ontzat jo zuen PSPP, Alemaniako konstituzionalak eginiko kontsulta bati erantzunez.
Dena den, Luxenburgok aitortu zuen tresna horrek gainditzen dituela diru politikaren mugak, eta politika ekonomikoaren beste batzuetan sartzen dela. Adibide gisa jarri zuen zor erosketa masiboek interes tasen jaitsiera eta kredituaren hedapena bultzatzen dutela. Baina azpimarratu zuen hori ez egiteak, praktikan, galarazi egingo liokeela EBZri itunek aitortzen dioten misioa burutzea. Neurriaren kontrakoek, aldiz, salatu zuten zenbait estatuk axolagabe jokatu zutela, baliabide horiek erabili zituztelako zorra neurrigabe handitzeko eta bideragarriak ez ziren hainbat enpresa mantentzeko.
Sozietate zerga ordaintzean, irabaziak dituzten enpresek aurreko urteetako galerak konpentsatzeko aukera dute. Orain arte, baina, ezin zen aukera hori erabili etorkizuneko galerei aurre egiteko, eta horrek bihurtzen du salbuespenezko Bizkaiko Aldundiak atzo onarturiko foru dekretua. «Ekonomiaren berpizkundea» erraztea da 04/2020 foru dekretuaren helburua, eta arau horretan zehaztu ditu zeintzuk diren onura horiek jasotzeko baldintzak. Sozietateen zerga ordaintzen duten enpresa guztiek eskatu ahal izango dute, ondare elkarteek eta multzo fiskalek izan ezik.
Onuradunek baldintza hauetako bat bete beharko dute: 2019ko ekitaldian ustiapen ekonomiko bat egin izana; zerga baterakuntzaren erregimenean ez ordaintzea zergak; edota COVID-19aren ondorioz jarduna nabarmen murriztuta edukitzea.
Zer irizpideren arabera zehaztuko da jardueraren murrizketa? Bi dira: 2020. urteko lehen sei hilabeteetako fakturazioa iaz epe berean lorturikoa baino %25 txikiagoa izatea; edota 2019ko ekitaldian kontabilitate emaitza positiboa izan eta 2020. urteko lehen seihilekoan lortutako irabazia iazko lehen seihilekoan lortutakoaren erdia edo txikiagoa izatea. Irabaziekin ere eskatu ahal izango direnez, onura horiek jasotzen dituzten enpresek ezingo dute etekinik edo erreserbarik banatu 2020ko eta 2021eko ekitaldietan.
Ezohiko kenkariarekin aurrezturiko dirua, baina, ezingo da nahierara erabili, eta helburu hauetako bat izan beharko du: 2020ko ekitaldian izandako galerak konpentsatzea; ohiko ez diren aktibo berrietan inbertitzea; ikerketa eta garapeneko edo berrikuntza teknologikoko proiektuak egitea; beste zergadun batzuen ikerketa edo berrikuntza proiektuak finantzatzea; enplegua sortzea; edota enpresa txiki edo ertainen akzioetan edo partaidetzetan inbertitzea.
Horiez gain, eragin txikiagoko beste neurri batzuk onartu zituzten dekretu berean. Adibidez, langileak kontratatzeagatik lortu daitekeen kenkariaren muga 5.000 eurotik 7,500era igotzea, edota negozio batean lanabes digitalak sartzeko eginiko inbertsioari %10eko kenkaria aplikatzea. Azkenik, eta berritze lanak sustatzeko, ohiko etxebizitzan obraren bat kontratatzen duenak kostu osoaren %10 kenkari moduan aurkeztu ahal izango du errenta aitorpenean.
Etxebizitzak eta BGAEak
Gipuzkoako eta Arabako aldundiek ere krisiari aurre egiteko neurri fiskal batzuk aurkeztu zituzten atzo. Gipuzkoan, esaterako, eta sozietateen zergarekin jarraituz, enpresek epe luzeagoa izango dute kenkariak baliatuz inbertsioak egiteko. Eider Mendoza bozeramaileak grafikoki azaldu zuen. «Enpresa batek pabiloi bat saltzen badu beste bat erosteko, urtebete gehiago izango du zerga salbuespena lortzeko». Enpresentzako neurriez gain, PFEZean eragina duten neurriak aurkeztu zituzten, etxebizitza erostearekin loturikoak.
Arabako aldundiak ere etxebizitza erosteko asmoz kenkariak pilatu dituztenenen epeak luzatu ditu, baina neurri deigarriena pentsio planetako edo BGAEen dirua erreskatatzen duten hiritarren tratamendu fiskala izango da. Ez ditu erreskate horiek zergapetuko baldin eta langile autonomoek edota enplegu erregulazioan daudenek egiten badituzte.
Kolpea handia da —Atzeraldi Handian ez zen gertatu halako txikiziorik bi hilabetean—, baina are bortitzagoa izango zen baldin eta enpresa gehienek ez balute jo enplegua aldi baterako erregulatzeko txostenetara itxialdiak jarduera ekonomikoa geratu zuenean.
Gizarte Segurantzaren datuen arabera, apirilaren 30ean 187.737 langile zeuden aldi baterako erregulazioan Araban, Bizkaian, Gipuzkoan eta Nafarroan. Horrek esan nahiko luke milaka langilek jada utzi diotela erregulazioan egoteari. Izan ere, Eusko Jaurlaritzaren azken datuek diote 188.000 langileri eragin diotela orain arteko erregulazioek, eta Nafarroak 50.000tik gora direla jakinarazi zuen joan den astean.
Datuen larritasuna ezkutatzeko saiorik ez dute egin gizarte eragileek. «Espero zenez, oso egoera ekonomiko eta sozial gogorraren aurrean gaude», azaldu du Mari Carmen Maeztu Nafarroako Eskubide Sozialetako kontseilariak. «Benetan kezkagarria», Borja Belandia Lanbideko zuzendari nagusiaren hitzetan. Azken horrek onartu du Lanbideren tresnak eta prozedurak berrikusi beharko dituztela, «gainera datorkigun errealitatera egokitzeko». Arazo bat nabarmendu du Belandiak: 5.555 langabek oinarrizko hezkuntza baizik ez dute. Gaineratu duenez, apirilean 883 lagun handitu zen DSBE diru sarrerak bermatzeko errenta jasotzeko eskubidea zutenen kopurua.
ELAk «enplegua babesteko bermeak» eskatu ditu, eta neurri sozialak, langile kaltetuak defendatzeko. Antzeko bidetik jo du LABek ere: «Zailtasun bereziko une hauetan, garrantzitsua da susperraldiari ekiteko oinarriak ezartzea, inor atzean utzi gabe, bidea itxiz prekaritateari, azpienpleguari eta murrizketa sozialei». CCOOk, berriz, gogorarazi du martxoaren amaieraz geroztik arrazoi objektiboengatik kaleratzea zaila dutela enpresek, eta behin-behineko kontratuen «gehiegikeriek» ekarri dutela, hortaz, langabe kopurua handitzea.
Confebaskeko Pablo Martinek, berriz, «oso negatibotzat» jo ditu zenbakiak. «Maiatzerako ez ditugu datu onak espero, baina espero dugu erorikoaren zatirik handiena jada gertatu izana».
Langabe kopuruaren igoera pixka bat mantsotu da apirilean, martxoan baino 857 gutxiago batu baitira Lanbidera eta Nafar Lansarera. Lautik hiru zerbitzuetakoak dira, eta %13 baizik ez industriakoak. Horrekin uler daiteke industriako enpresek gehiago jo dutela aldi baterako erregulazioetara, debekuak bertan behera gelditzean aurreko jarduerara itzultzen saiatzeko itxaropena zutelako. Industria izan da, berez, konfinamenduak iraun duen zazpi asteetan gutxieneko jarduera bati eutsi ahal izan dion sektore nagusi bakarra, eta hura izan da aurrena bizitza normalago batera itzultzen. Edonola ere, oro har eskariak lehortu edo gutxitu egin zaizkio euskal industriari, eta horrek eragin handia izango du hurrengo hilabeteetako enpleguaren datuetan.
Zerbitzuetan, berriz, berehalakoa izan da kaltea, ostalaritzan eta merkataritzan batez ere. Zerbitzuetan emakumeek pisu handia dutenez, pentsatzekoa zen andrazkoen artean langabezia gehiago haziko zela gizonen artean baino, baina SEPEren datuek ez dute halakorik erakusten. Sexu batekoen zein bestekoen langabezia tasek 2,2 puntu egin dute gora azken bi hilabeteetan —%15,5era emakumeena, %11,5era gizonena—. Are gehiago, otsailean langabeen %57 ziren andrazkoak, eta orain %55 dira.
Enplegu aldetik krisia gutxien antzeman duen sektorea lehenengoa da. Uzta batzuk biltzeko garaia denez, Araban eta Nafarroan eskulana hartu behar izan dute, eta antxoaren kosteraren hasierak kotizatzaileak gehitu ditu Gipuzkoako eta Bizkaiko itsasertzeko herrietan.
Aldi baterako erregulazioak errazteak eta egoera horretan geratzen diren langile guztiei prestazioa ziurtatzeak arindu egin du langabeziaren handitzea. Efektu hori bera izan du Espainiako Gobernuak autonomoentzako onartutako langabezia sari bereziak. Hura jasotzeko baldintzen artean zegoen Gizarte Segurantzan jarraitzea —berez, kotizazioa ordaindutzat jotzen da—, eta, horren ondorioz, langile autonomo gutxik utzi dute sistema. Martxotik apirilera, batez beste, 1.397 izan dira, hau da, autonomoen %0,6 bakarrik.
Zenbaki osoetan eta proportzionalki askoz eroriko handiagoa izan da etxeko langileen artean. Apirilean 1.846 langilek utzi diote Gizarte Segurantzaren atal horretan kotizatzeari, beharginen %5ek. Etxeko langileentzat ere propio sortutako subsidioa sortu du Madrilgo gobernuak: atzodanik eska dezakete lanik gabe geratu direnek eta etxe batzuetako zerbitzua galdu dutenek.
Lana galdu dutenen estaldura zein den jakiteko, denbora beharko da, datuak hilabete beranduago iritsi ohi baitira. Martxoan, langabeen %31,2k jaso zuten prestazio arrunta. Langabeen zerrendan ez agertu arren, prestazioa dagokie erregulazioan daudenei.
Martxoaren 31n, funtsezkoak ez besteko jarduera ekonomiko guztiak eteteko dekretua sinatu eta bi egunera zu lanean aritu zinen metroaren obretan funtsezkoak ez ziren lanak egiten. Zergatik?
Dekretuaren biharamunean, obrako arduradunaren whatsapp bat iritsi zitzaigun, esanez lanera joan behar genuela, eta enpresak baimen agiri bat emango zigula. Arraroa iruditu zitzaidan, bezperan presidenteak esan zuelako larrialdi egoera bat zela, eta bakarrik ezinbesteko lanak egingo zirela. Baina obra hau ez da funtsezkoa, metro bat da, tunel bat, beraz…
Gainera, zure lana ere ez da funtsezkoa, mekanikaria baitzara.
Horixe da. Nik makinen olioa aldatu, iragazkiak begiratu eta halakoak egiten ditut. Beraz, lanera joan nintzen, eta esan zidaten makina baten filter tutuari mantentze lana egin behar niola, hau da, pieza horren iragazki guztiak kendu, hautsa garbitu… Harrigarria iruditu zitzaidan egoera hartan lan hori egitea, urteko edozein garaitan egin dezakezulako. Zergatik egin behar zen egun haietan, pandemia bete-betean?
Horretan ari zinela, istripu bat izan zenuen, eta makina erori egin zitzaizun.
Tuneletik ateratzen ari nintzen makina teleskopiko batean. Balaztak ez zituen ondo. Lankide batek makina eskatu zidan, eta ni jaitsi egin nintzen bertatik, baina malda zegoenez, eta nahiz eta balazta jarrita eduki, erori egin zen. Bost metro amildu zen, eta kolpearekin kristal bat hautsi zitzaion eta gurpil bat lehertu. Hori bakarrik. Horren ondorioz, baina, hamabost egunez bidali ninduten etxera zigortuta soldatarik gabe.
Zur eta lur geratu zinen. Zergatik jokatu du enpresak horren gogor zurekin?
Oso gogor jokatzen dute langileekin, nagusiarentzat garrantzitsuena delako obrak aurrera egitea. Aurrera egitea, horren ondorioak aintzat hartu gabe. Une horretan nik bukatu nuen iragazkiak garbitzen, eta tuneletik ateratzen ari nintzen nire lan tresnak bizkarrean hartuta. Oso pisutsua da zama hori, eta ez dago autorik handik ateratzeko, beraz, oinez joan behar da. Bi kilometro egin behar dituzu oinez 30 kiloko kutxa batekin.
Egoerarekin haserretu eta ELAra jo duzu. Ondorioen beldur zara?
Oso litekeena da hamabost egun barru esatea kaleratuta nagoela argitara emateagatik metroaren obretan zer gertatzen ari den. Badira segurtasun aldetik gauza oso larriak. Mila volteko kable bat ohiko zinta batekin bilduta egotea oso larria da, lurrean eta urez inguratuta, gainera. Lankide bat lurrera bota zuen argindar korronteak, eta txiripaz ez zitzaion ondorio larririk gertatu. Istripu asko gertatu dira, eta oso larriak.
Segurtasun baldintzak oso kaskarrak direla salatu duzu.
Makinak oso gaizki daude. Balaztak likidorik gabe egoten dira gehienetan makinetan, eta malda horietan oso kontuz ibili behar da. Makina batek pertsona bat eramaten badu, oso larria izan daiteke. Gainera, tunel barruan ez dago sorosle zerbitzurik, anbulantziara eta ospitalera iristeko tunel osoa zeharkatu behar duzu. Ez dago autorik tunelean mugitzeko. Nola atera zaitezke handik istripu bat gertatuz gero?
Lanaldi oso luzeak egiten ari zarete.
[Lankide bati deitu dio eta galdetu dio ea aurreko larunbatean (apirilaren 25ean) zenbateko lan jarduna egin zuen. Hark goizeko zazpietatik goizaldeko ordu bietara aritu zela erantzun dio, BERRIAko kazetaria lekuko dela]. Hemeretzi orduko lan jardunak ere egiten ari gara. Pertsonen osasunarekin ari gara jolasten. Ez gara robotak, langileak gara. Enpresak lan eginarazten digu, baina ez du inbertsiorik egin nahi gure segurtasunean. Erakundeek egin beharko lukete zerbait hori hobetu dadin.
Ospitaleetako ZIUek koronabirusaren krisia baino lehen zuten gaitasuna bikoiztea edo hirukoiztea ekarriko du neurriak. Hala, Espainiako Gobernuaren helburua da ez galtzea azken asteetan lortutako gaitasuna.
Hego Euskal Herrian ez dirudi arazo izango denik Madrilek eskatutako bermeak betetzea. Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako ospitaleetan 230 ohe inguru zeuden ZIUetan pandemia baino lehen, eta, orain, datu ofizialik ez dagoen arren, bostehun baino gehiago daude, hainbat iturriren arabera. Nafarroako Gobernuak, berriz, martxo amaieran iragarri zuen bikoiztu egingo zituela ZIUetan zituen oheak, eta guztira 120 ohe jarriko zituela.
Gainera, osasun zerbitzuek azken asteetan esan dutenez, ospitaleratuen kasuek gora eginez gero, bazuten ohe kopurua are gehiago handitzeko gaitasuna. Osakidetzak eremu berriak prestatu zituen kutsatuen kasuek gora egiten bazuten, eta Txagorritxuko ospitalean (Gasteiz), adibidez, alboko eraikin batean 56 ohe jarri zituzten krisian zehar.
Zero fasetik lehen fasera igaro ahal izateko, Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak bihar 14:00 arte dute Madrili eskariak bidaltzeko epea. Jaurlaritzak herrialde bakoitzeko bat bidali beharko du, eta Espainiako Osasun Ministerioak hartuko du azken erabakia. Aurrerantzean, erkidegoetako gobernuek gutxienez astebeteko epearekin egin beharko dute fasez igarotzeko eskaera, prest daudela erabakitzen badute behintzat.
24 ordu PCR proba egiteko
Gainera, Salvador Illa Espainiako Osasun Ministroak herenegun adierazi zuenez, erkidegoek izango dute «euren lurralderako proposamen zehatzak egiteko aukera». Adibidez, printzipioz onartzen ez diren jarduera batzuk baimentzea proposatu ahal izango dute. Ospitaleetako oheen gaitasuna, ordea, ez da fase aldaketa baimentzeko kontuan izango duen aldagai bakarra. Beste zenbait baldintza ere bete beharko dira: kutsatze fokuak kontrolatzeko gaitasuna izatea; alerta berriak identifikatzeko sistemak izatea; babes neurri kolektiboak bermatzea; eta azken egunetako kasu berrien garapena ona izatea, besteak beste. Kontuan hartuko dute ospitaleetan pazienteak artatzeko gaitasuna ere, eta, horregatik, osasun langileak lanean mantentzeko eskatu du Madrilek. Hala ere, oraingoz, Espainiako Gobernuak oheen kasuan soilik eskatu ditu kopuru zehatzak.
Bestalde, iragarri du saiatuko direla sintomak dituztenei PCR probak 24 orduko epean egiten. Orain arte, sintomak zituztenei probak egiterako astebete edo denbora gehiago joaten zen. Bizkortu egin nahi dute tarte hori, gaixoak lehenbailehen atzemateko, bakartzeko, eta haiekin kontaktua izan dutenak aurkitzeko. Lehen arretako zentroak funtsezkoak izango dira lan horretan.