«Langile eta herri sektoreen interesak erdigunean jartzeko garaia da», eta pertsonak eta komunitateak babestea lehenetsi behar da, merkatuaren interesen gainetik: hala uste dute Euskal Herriko Eskubide Sozialen Gutuna osatzen dute sindikatuek eta gizarte eragileek. Mobilizazioak antolatu dituzte ekainaren 19rako. Atzo, horri begira egindako manifestua aurkeztu zuten, eta bat egin dutenen izen zerrenda ezagutarazi. Mobilizazioaren zehaztasunak hurrengo astean emango dituzte. Manifestuak lau eskaera nagusi ditu: eskubide guztiak guztiontzat; lana(k) berrantolatzea; babes sozialerako sistema indartzea, osasunaren eta zerbitzu publikoen bidez; eta krisia kapitalak eta aberatsek ordain dezatela.

BILBO. Datozen hilabeteetan, enplegu erregulazioen epea amaituz joango da, eta patronala horietako «asko» kaleratzeko dosier bihurtzea aztertzen ari dela uste du LABek. «Adegik adierazi du Gipuzkoan 12.000 lanpostu galtzea aurreikusten duela. Euskal Herriko beste herrialdeetan egoera antzekoa izango da, eta hau guztia langileen kontura egin nahi dute».

Egoera halakoa izanda ere, azken egunetan erregulazioak osatzeko aukerak bereganatu du eztabaida nagusia. «Sindikatu batzuk entzun ditugu aldarrikapen hori egiten, eta gai hau Elkarrizketa Sozialerako guneetan lantzen ari direla ere iragarri dute». Bada, LABek «egoki eta beharrezko» ikusten ditu osagarri horiek, «baina bizi den eta hurrengo hilabeteetan biziko den egoerari osagarri horrekin bakarrik aurre egin nahi izatea guztiz askieza da». LABek esan du beharrezkoa dela «enpleguaren arazoa bere osotasunean hartu eta neurriko irtenbideak bilatzea». Erregulazioak osatzea baino «harago» doan arazo larria da enpleguarena, LABentzat. «Osagarri horiez bakarrik hitz egitea eta akordioak gai horretan bakarrik bilatzea arazoaren benetako neurria ikusi nahi ez izatea da».

Zirimiria bezala, ia oharkabean pasatzen dira ideia batzuk iritzi publikora, neurtuta noiz, non eta nola izan behar duen. Hala gertatzen ari da koronabirusak eragindako krisi ekonomikoa dela-eta sektore publikoan izan daitezkeen murrizketen inguruko susmoekin. Eusko Jaurlaritzak dio gaia ez duela mahai gainean, eta ez dakiela zer gertatuko den datozen hilabeteetan Araba, Bizkai eta Gipuzkoako administrazioen menpeko langile publikoekin —135.000 inguru— eta haien lan baldintzekin. Baina gobernuko kideak berak zabaltzen hasi ak dira mezu batzuk horren inguruan.

Iñigo Urkullu lehendakariaren txanda izan zen atzo, Euskadi Irratiko elkarrizketa batean. Beste langileek egiten dituzten «sakrifizioak» aintzat hartu eta haiekiko «elkartasunez» funtzionarioek «ahaleginen» bat egin beharko dutela esan zuen. Ez da lehenengo aldia Urkulluk hori esaten duena: maiatzaren 24an, Vocento taldeko egunkari batean honela mintzatu zen: «Ez daukat zalantzarik funtzionarioek kontuan hartuko dutela sektore pribatuan egiten ari diren ahalegina». Eta aurreko igandean, talde bereko beste kazeta batean, Arantxa Tapia sailburuak hitz berberak edo oso antzekoak erabili zituen: «Ez litzateke ondo ulertuko funtzionarioek beren esfortzu zatia ez egitea». Tapiak, gainera, ahalegin hori zertan gauza daitekeen zehaztu zuen: esan zuen lantaldean murrizketarik egiteko asmorik ez dutela, ez behintzat osasun arloan eta hezkuntzan, baina iradoki zuen lan baldintzak uki ditzaketela: soldatak «izozteko» aukera aipatu zuen. «Beste batzuetan ere hala egin da».

Adierazpenok ez dira inprobisatuak, edo oinarririk ez luketen kazetarien galderei erantzuteko sortuak, hauteskunde kanpaina baten atarian. Apirilaren 12ra egin behar da atzera, osasun krisia bere gogorrenean zegoen garaira, EAJ eta Jaurlaritza jada aukera horretaz hausnartzen hasiak zirela jabetzeko. BERRIAk argitaratutako elkarrizketa batean, Joseba Egibar alderdikideak esan zuen «erabaki sakonak» hartu beharko direla administrazioan, zerga bilketan aurreikusten den jaitsieraren harira. Eta langile publikoengan jarri zuen arreta. «Funtzio publikoak, beste garai batzuetan egin izan duen bezala, bere ekarpena egin beharko du». Aurreko krisira atzera eginez, gogoratu zuen Jaurlaritzak «aparteko soldataren bat» kendu ziela langileei. «Ez dakit antzeko neurriak hartuko diren, baina gogoetak orokorra eta sakona izan beharko du».

Hain zuzen ere, funtzionarioek bost urtez izan zituzten izozturik soldatak —2012tik 2016ra—, Espainiako Gobernuak aginduta, eta 2012ko Gabonetako saria ere kendu zieten, nahiz eta trikimailu baten bidez eskuratu. ELAk gogoratu duenez, langile publikoen erosahalmena % 13 apaldu da azkenengo hamar urteetan.

Lehendakarigaiei mezua

Sindikatu horri ez zaizkio oharkabean pasatu Urkulluren eta besteen hitzak. Maiatzeko azken astean kaleratutako ohar batean, lehendakariari eta hauteskundeetara aurkezten diren gainerako hautagaiei gaiari buruz «argi» mintzatzeko eskatu zien, eta ohartarazi edozein murrizketari irmo erantzungo diotela.

EH Bilduk atzo erreakzionatu zuen, Maddalen Iriarte lehendakarigaiaren bitartez, ETB1en. Sektore publikoko langileak —osasun arlokoak eta hezkuntzakoak aipatu zituen— krisi honetan egiten ari diren lana txalotu zuen, eta azpimarratu sektore publikoa indartzea izan behar dela gobernuaren lehentasuna. «Agian ez da posible izango, baina beste krisietatik ikas dezakegu zer beste gauza egin daitezkeen, zer lehentasun dauzkagun, eta zer utz genezakeen beste baterako».

CCOO sindikatuak, ohar batean, kezkagarritzat jo ditu lehendakariaren hitzak, eta hari leporatu dio langile publikoak eta besteak «zatitu» nahian aritzea. ESK-k ere erantzun du, Twitter bidez. «Urkulluri eskatzen diogu —berak ate birakari bat du bermatua— ahalegin hori eska diezaiela iruzur egiten duten enpresei, dirudunei, Sicav bat dutenei… Funtzionariook gure osasuna jokoan jarri dugu, berak bere murrizketekin egin ez duena egiteko: osasun publikoa bermatzea».

Yolanda Diazek bide eman dio ERTEak urte amaierara arte luzatzeko aukerari. Espainiako Lan eta Gizarte Ekonomia ministroak uste du sektore batzuek beharko dutela.

Bizkaiko Aldundiak 5 milioiko lan-plan bat bultzatu du krisiaren aurka, 2.300 kontratazio lortu ahal izateko, babes-ezkutu bat aktibatuz. 2020ko ekainaren 3a.

792 pertsona gehiagok jaso zuten DSBEa maiatzean, 54.066k guztira. Igoera horiek martxoan hasi ziren, eta DSBEa jasotzen zutenen artean beheranzko joera hautsi dute.

Christine Lagarderen EBZk «zirkinik egin gabe» krisiari aurre egiten segitzen duela erakutsi beharko du bihar, bankuaren kontseiluaren bilkuran eta, batez ere, ondorengo agerraldian. Espero denez, munizio gehiago jarriko du pandemiaren ondorioei aurre egiteko bankuaren tresna nagusian, zor merkatuetan erosketak egiteko PEP programan.

Dagoeneko 234.000 milioi joan dira zorra erostera, eta, horrela jarraituz gero, PEP muniziorik gabe geldituko litzateke urrirako. Alegia, 750.000 milioi euro ez direla nahikoa, analista gehienen iritzian. Eta, ziurrenez, uste bera dute EBZren kontseiluan.

Hala, Frantziako Bankuko gobernadore François Villeroy de Galhauk orain gutxi esan du «harago joan behar izatea oso probablea» dela. Lagardek berak argi utzi izan du ez dutela zalantzarik izango bonuen erosketa programaren« neurria, iraupena eta osaketa egokitzeko». Pandemiaren hasieran baino ezkorrago dago orain EBZ, eta aukerarik okerrena espero du: euroguneko ekonomia %8-12 erortzea aurten.

Analisten arabera, PEP programarako gutxienez beste bilioi erdi euro jarriko du EBZk, 1,25 bilioi euro osatzeraino. Gainera, oso litekeena da programa bereziaren lan epea urte bukaeratik 2021eko irailera luzatzea ere.

Posible da Lagardek bihar beste neurriren batzuk ere iragartzea, hala nola konpromisoa hartzea zorraren erosketa programatik lortutako sarrerak datozen urteetan berriz eskema bertsuan inbertitzeko, eta prest agertzea fidagarritasun txikiagoko enpresen bonuak erosteko.

Orain artekoak

PEP programarekin egindako erosketen berri, hain zuzen, atzo eman zuen EBZk. Orain arteko 234.600 milioi euroren erosketetatik 186.600 milioi joan dira euroguneko sektore publikoaren zorrak poltsikoratzera. Herrialde bakoitzaren eurogunearekiko neurria kontuan hartuz, onuradun handienak Italia (37.365 milio euroko zorra), Espainia (22.392 milioi) eta Alemania (46.746 milioi) izan dira. Frantziako zorretan 23.575 milioi euro ere erosi ditu PEP programak, baina kopuru hori txikia da herrialdearen neurriak kontuan hartuz gero; neurriaren erreferentziaren oso azpitik gelditzen da, eta gora, berriz, Italia, Espainia eta Alemania.

Deigarria da Alemaniako zenbat zor erosi duen EBZk. Zerikusirik izan ote du Alemaniako konstituzionalaren epai sonatuarekin? Biharko prentsaurrekoan erosketa horiei buruzko azalpenak eskatuko dizkiote Lagarderi.

Sektore pribatuko zorretan ere erosketa esanguratsuak egin ditu EBZk PEP abian jarri zuenetik, ataka estuan dauden enpresak laguntzeko eta babesteko. Hala ere, diru gehiago joan da agindu txarteletara (35.300 bat milioi euro), enpresek jaulkitako zor bonuetara baino (10.500 bat milioi).

Prentsaurreko gela eraldatuan eta maskaren azpian ahoskatutako galderei erantzunez, Adegik espero zen egoera ekonomikoa marraztu zuen atzo, koronabirusak eragindako txikizioa «aurrekaririk gabea» izaten ari dela berretsiz. Baina berritasun bat ere eskaini zuen Gipuzkoako patronalak, ELA sindikatuarekin ados baitago krisi honi aurre egiteko hartu beharreko neurri batean bederen: uste du funts berezi bat sortu beharko litzatekeela aldi baterako lan erregulazioan dauden langileen soldatak osatzeko, «ahalik eta enplegu eta enpresa gehien salbatzeko».

Horraino adostasuna. Funts horren finantzaketan hasten baira desadostasunak, ELAk enpresen irabaziak zergapetzen duen sozietate zerga jarri baitu bere proposamenean funts bereziaren iturri nagusi gisa. Adegik ez du nahi «bakarrik enpresaren bizkar uztea» ahalegin hori, «enpresaren onurak gizarte osoarenak» direla uste baitu, eta «letra txikia» negoziatzeko prest dago, kontuan hartuta «ahalegin kolektiboa» egin behar dela erregulazioan daudenen soldatak osatzeko.

«Erabateko ohiz kanpoko egoeretan erabateko formula ezohikoak hartu behar dira», esan zuen Jose Miguel Aierza Adegiko zuzendariak. Mahairatutako «ahalegin kolektiboari» buruz zehaztapenak eskatuta, Aierzak «balio kate osoari» erreparatu zion, «enpresek, langileek eta administrazioak» osatzen duten horri. Hau da, langileek ere beren ekarpena egin dezaten nahiko luke patronalak ezohiko neurri hori gauzatu dadin, beharbada PFEZaren bidez, eta administrazioak ere bere ekarpena egitea nahiko luke.

Edonola ere, Gipuzkoako enpresen elkarteak garbi utzi zuen ez duela ika-mikarik nahi inorekin, berdin zaiolako zer mahaitan egin daitekeen akordio bat erregulazioen lansariak osatzeko; «itunerako borondatea badago», Adegi prest legoke xehetasunez hitz egiteko.

Izan ere, patronala asaldatuta dago enpresek aurrez aurre duten egoerarekin. Ekonomiak eta gizarteak bizi duten muturreko egoeraren erakusle dira Gipuzkoako enpresen elkarteak helarazitako datuak: %7 eta %10 artean uzkurtuko da 2020an Gipuzkoako BPG barne produktu gordina, eta 12.000 lanpostu galduko dira lurraldean, azken bi urteetan sortu diren adina. Otsailean aurreikusi zuten %1,8ko hazkundea eta 4.000 lanpostu sortuko zirela. COVID-19ak ilun baina ilunagoa utzi du agertokia ekonomiarentzat uda hastear dela.

Keynesen gorazarrea

Eduardo Junkera presidenteak esplikatu zuen gero eta lan erregulazio gehiago kausa objektiboengatik gertatzen ari direla, «eskaintzaren krisitik eskariaren krisira» igaro dela egoera, eta, «gizartearen ongizatea» enpresarekin zuzenean lotua ikusten duenez, «ahalik eta enpresa gehien salbatzeko ahalegina» eskatu zuen, sektore publikoaren flotagailuari erreparatuz behin eta berriro: «Heterodoxoak izan behar dugu; nola? Behar dugun bezainbeste zorpetuta. Geroa dugu jokoan», erantzun zion bere buruari, Keynesen gorazarre kutsua hartu zuen esaldiz.

Adegiko enpresa kideei egindako inkestak argi islatu du egoeraren «larritasuna», Junkeraren arabera. Enpresen hiru laurdenek uste dute merkatua atzeraldian dagoela; 2009ko apiriletik ez dago datu okerragorik. Izan ere, %21 apaldu dira salmentak urteko lehen lauhilekoan, 2019ko lauhilekoarekin alderatuta. Enpresen hiru laurden eskaera poltsa ahulagoarekin ari dira orain; %25 uzkurtu zaie poltsa hori urteko lehen lauhilekoan. Eta bada beste datu argigarri bat euskal industriak bizi duen amesgaiztoa islatzen duena: enpresen ekoizpen gaitasuna %58raino erori da, inoizko mailarik apalena; 2008ko krisian ere ez zen ikusi halakorik.

Diru publikoa, «topera»

Ba al da baikor izateko arrazoirik? Adegik eman zituen bat edo beste, baina oinarri sendorik gabe, hasteko, ez zuelako jakin zehazten noiz hasiko zen susperraldia. Bitartean, gero eta enplegu gehiago suntsitzen ari da. Adegiko enpresen %66k, ordea, uste dute lantaldeei eutsiko dietela edo handitu egingo dituztela aurten. Gal daitezkeen lanpostuen erdiak merkataritzaren eta ostalaritzaren arloan lirateke. Hala, Gipuzkoako langabezia tasa %10,8ra igoko litzateke urte bukaeran; 2019an %7,3 zen. Baina, Adegiren ustez, nazioarteko merkatu batzuk hasi dira suspertzen, eta «txerto baten zain egon gabe ere» euskal ekonomia hazten has daiteke hilabete batzuen buruan. «Egokitu egin behar dugu, eta lanean jarraitu, oraintxe bertan ari garen moduan», esan zuen Aierzak, prentsaurreko gelaren antolakuntza bereziari eta kazetarien maskarei erreparatuta.

Baina kontua da Adegik ez dakiela noiz iritsiko den suspertzea; baina iristen denerako ahalik eta enpresa gehien nahi ditu lehiatzeko prest, bizirik, eta uste du horretarako«ezohiko neurriak» aplikatu behar direla. Aierzak esan zuen «likidezia, bermeak, zergak atzeratzea, neurri fiskalak, eta maileguak» enpresek behar-beharrezkoak dituzten tresnak direla. «Jarduera ekonomikoari eusten dioten lau motorretatik hiru itolarrian daude: kontsumoa, inbertsioa eta kanpo sektorea. Zuloa gero eta sakonagoa bilakatzen ari da. Gainbehera hori eteteko modu bakarra gastu eta inbertsio publikoaren motorra ahal bezain azkarrena eta guztiz aktibatzea da». Oso garbia izan zen enpresak eta enplegua salbatzeko diru publikoaren iturria «guztiz» zabaltzeko eskaria.

Aurreko bi kolpeak baino leunagoa izan da hirugarrena, eta maiatzean ez da martxoan eta apirilean bezainbeste enplegu galdu Hego Euskal Herrian. 3.767 lanpostu galdu dira, aurreko hilean baino %72,1 gutxiago. Langabeziak, dena den, gora egiten jarraitzen du lau lurraldeetan. Aurreko hilabetearekin alderatuta, % 2,1 gehiago. COVID-19aren aurkako neurriak ezartzen hasi zirenetik, 31.638 pertsonak eman dute izena Lanbiden eta Nafar Lansaren. Atzeraldi Handira arte egin behar da atzera hain denbora gutxian halako enplegu txikizio bat topatzeko.

Horiek hala, eta balorazio baikorra egin arren, Eusko Jaurlaritzak nabarmendu du kostatuko dela aurreko egoerara itzultzea. «Tunelaren amaierako argia ikusten hasi gara, eta gure jarduera suspertzen hasi da, baina ez dugu aurreko erritmoa berreskuratu, eta horrek ondorioak izaten jarraituko du», azaldu du Borja Belandiak, Lanbideko zuzendari nagusiak. LAB sindikatuak ere azpimarratu du langabeziaren gorakadaren erritmoa «moteldu» egin dela, baina ohartarazi du oraindik ez duela goia jo, eta azpimarratu du kontratu «prekarioak» dituztenei eragingo diela; gazteei, bereziki.

Fokua aldatu da

Neurri batean, maiatzean gertatutakoa aurreikus zitekeen. Izan ere, krisiaren lehenengo asteetan lanik gabe geratutakoen artean gehienak aldi baterako beharginak ziren —%90 inguru—; alegia, hilabetea amaitu ondoren haien kontratuak ez zituzten berritu. Azken hilean, berriz, gutxiago nabaritu da hori, egoera horretan zeuden langileen kopurua nabarmen murriztu delako, aurreko bi hilabeteetako kolpearengatik. Orain, enplegu galera bereziki aldi baterako lan erregulazioan egon diren beharginen artean has daiteke nabaritzen.

Lanbideren datuen arabera, maiatzean lanik gabe geratutakoen artean %72,5 egon dira erregulazio espediente baten pean. Dena den, hileko kopuru osoari erreparatuz geroz, oso modu apalean antzeman da hori. Belandiak azaldu duenez, aldi baterako lan erregulazioan egondako langileen erdiak — 67.241— euren lanpostuetara itzuli dira, eta 2.227 lanik gabe geratu dira: alegia, %3,3 ez da bueltatu beharrera erregulazio baten ostean. Nafarroako Gobernuak ez du datu zehatzik eman horren inguruan.

Datozen hilabeteetako eboluzioa aurreikusteko, beraz, lan erregulazioekin zer gertatuko den izango da gakoa. Oraingoz, ekainaren 30era arteko iraungitze data dute. Horiek errazteko, luzatzeko eta finantzatzeko modua aztertzen ari da Espainiako Gobernua, eta Euskal Herriko instituzioek eta eragileek ere egin dituzte horren aldeko proposamenak.

Itzuli, baina zalantzekin

Zerbitzuen sektorean —ostalaritzan eta merkataritzan bereziki— izan ziren lehenak kolpea hartzen, eta, gutxika eta muga batzuekin lanera itzuli diren arren, alor horietan jarraitzen du hazten gehien langabe berrien kopuruak: maiatzean lanik gabe geratutako guztien %72 sektore horretakoak ziren. Industrian ere gora doa kopurua, baina abiadura motelagoan: hil honetan galdutako enpleguaren %20. Dena den, aurreko bi hilabeteekin alderatuta, kolpea ez da hain handia izan bi sektore horietan. Maiatzean baino %73,3 gutxiago izan da enplegu galera zerbitzuen sektorean, eta %55,3 industriarenean.

Bestalde, eraikuntzak eta lehen sektoreak bakarrik lortu dute langabeen kopurua murriztea azken hilean. 177 lehenak eta 96 bigarrenak. Eraikuntzan eragin nabarmena izan du obrei ezarritako debeku guztiak kendu izanak. Lehen sektorearen kasuan, berriz, oinarrizkoa izan da bere jarduna funtsezkotzat jo izana alarma krisia ezarri zenetik; orain, gainera, uzta batzuk biltzeko garaia da, eta antxoatarako kanpaina itsasoan, eta eskulana hartu behar izan dute.

Langabeen artean oraindik ere emakumeak gehiago dira: %55,2. Aurreko hilabeteetan antzeko neurrian egin zuten gora sexu bateko zein besteko langabezia tasek, eta maiatzean andreenak pixka bat gehiago handitu den arren —gizonezkoak baino 686 emakume gehiago galdu dute euren lanpostua—, antzerakoak dira %2,2ko igoera emakumeen artean eta %1,9koa gizonen kasuan.

Autonomoak, zuhur

Maiatza hilabete ona izan ohi da enpleguarentzat. Oro har, kontratazio kopuruak gora egin du maiatzean: 48.014 sinatu dira, aurreko hilean baino %17 gehiago. Nolanahi ere, 2019ko hil berean erregistratutakoak baino %60 gutxiago dira. Kontratu berrietatik, %92,6 aldi baterakoak dira.

Kontratu gehiago egin izanak, baina, ez du islarik izan afiliazioan, eta behera egiten jarraitu du. Aurreko hilabetearekin alderatuta, 1.989 gutxiago izan dira. Pentsatzekoa zen zenbait sektoretan, jardunera itzultzearekin batera, kotizatzeari utzi ziotenak itzuliko zirela sistemara; autonomoak bereziki. Madrilek haientzat onartu duen langabezia sari berezia dela eta, autonomo gutxik utzi zuten sistema, baina maiatzean ez du behera egin, eta hamabostek baino ez dute izena eman. Etxeko langileen artean, apaldu egin da sistema utzi dutenen kopurua. Apirilean, beharginen %5 izan ziren, eta maiatzean, %1,4.

Gipuzkoako BPGa % 7 eta % 10 artean jaitsiko dela aurreikusten du Adegik. Gainera, 12.000 soldatapeko lanpostu pribatu gal litezkeela aurreikusten du.